İstanbuTda sancılı günler
işgalin 81
.
yıldönüm ü
İSKENDER ÖZSOY
İşgal günlerini yaşayan gazetemiz imtiyaz sahibi Berin Nadi, büyükannesinin
kendilerine Bombardıman olacak ’ dediği zaman duyduğu heyecanı anımsıyor
95 yaşındaki gazeteci Rakım Ziyaoğlu işgale ilişkin
anılarını anlatmaya, “A cıyı ve dayağı çok iyi
Efendiler,
20 senesi hatırlıyorum. Tekme, tokat ve yumruklarla dövüldüğüm
leyinden evvel saat onda 0
nf ı 1 unuturum sözleriyle başlıyor. Ziyaoğlu,
makine başında şöyle bir
İtildik, kakıldık ve hakarete uğradık. İstanbul un
kurtulduğu haberini duyunca yer gök sevinç
çığlıklarıyla inledi” diyerek anlatmayı sürdürüyor.
telgraf verildi: Deraliye,
16/3/1920 Ankara’da Mus
tafa Kemal Paşa Hazretleri
ne, Bu sabah Şehzadeba-
şı’ndaki Mızıka Karako-
lu’nu Ingilizler basıp orada
ki İngilizlerle askerler mü
sademe ederek neticede
şimdi İstanbul’u işgal altına
alıyorlar... Manastırlı Ham-
di”
İstanbul’un emperyalist
ler tarafından işgali, 81 yıl
önce bir kahraman tarafın
dan Mustafa Kemal’e böy
le iletilmişti. O acı günler,
yıllar İstanbul’un belleğine
mıh gibi çakıldı. İşgali yaşa
yanlardan bazı son tanıklar
la konuştuk. Tanıklar, işgal
de çok acı çektiklerim, ezil
diklerini, horlandıklarını ve
aşağılandıklarını anlattılar.
Söz onlarda. İlk tanık ro
mancı
Cahit Uçuk.1909 yı
lında İstanbul’da doğan
Uçuk’un İstanbul’un işga
liyle başlayan tarihi tanıklı
ğına ilişkin anlattıkları şun
lar:
“Sultanahm et’te oturu yorduk. Beznı-i Âlem Valide Sultan Mektebi’nin dördün cü sınıfında okuyordum. İş gali okulda öğrendik. Şehir birdenbire sessizliğe gömül dü. Mektebe giderken karşı mıza hep Senegal askerleri çıkardı. Şehirdeekm ek yok tu. Süpürge otu tohumun dan yapılmış ekm ek yerdik. Herkesin dili yara içindeydi Sokaktan geceleri bir tek in san geçmezdi. Ama silah ses leri çok duyuluyordu. Bu or tamda Gazi M ustafa Ke mal’in Anadolu’daki başa- nlaruu haber aldıkça sevini yorduk.
Halide Edib’in
Sul tanahmet m itingini de dinle dim. Annem önce izin ver medi. Çok yalvardım, so nunda dadım götürdü. Ca milere siyah bayraklar asıl mıştı. Halide Edip kürsüye çıktı. Bütün İstanbul ora daydı. Ona engel olamadı lar.”Ziyaoğlu: Köle
muamelesi gördük
95 yaşındaki gazeteci
I-takım Ziya oğluişgale ilişkin amlanm anlatma
ya,
“Acıyı ve dayağı çok iyi hatırhyo- rum. Tekme, tokat ve yumruklarla dövüldüğüm o günleri nasıl unutu rum ”sözleriyle başladı. Ziyaoğlu
şunlan söyledi:
“Galatasaray Lise- si’nde okuyordum. İşgal haberini du yunca okulca çok üzüldük. 14 yaşın daydım. Bir gün, okulun hemen ya tımdaki yokuştan iniyordum. Birden ne olduğunu anlayamadan kendimi yerde buldum. Bir işgal askerinden kuvvetli yum ruk yemiştim. İşgalde hep köle m uam elesi gördük. İtildik, kakıldık ve hakarete uğradık. İstan bul’un kurtulduğu haberini duyun ca yer gök sevinç çığlıklarıyla inledi. İşgal donanm ası limandan kaçarca- sına gitti. Bir de kurtuluşunasker-► 93 yaşındaki aktör Necdet Mahfi Ayral ise işgal
günlerini “İstanbul’un işgal edildiğini sokaklarda
ecnebi askerleri görünce anladık. O günlerde
Galatasaray Lisesi’nde öğrenciydim. B eyoğlu’nda
İngiliz Mecusi askerleri dolaşıyordu. Ingilizler
Boğaz’da karargâh olarak Çubuklu ve Paşabahçesi’ni
seçmişti” diye anlatıyor.
“Kurtuluş askerinin İs tanbul’a gel diği büyük günü hatırlıyorum. Millet Refet Paşa’yı görmek için Gülhane’den Beyazıt’a kadar toplanmıştı” Rakım Ziyaoğlu “Acıyı ve dayağı çok iyi hatırlıyorum. Tekme, tokat ve yumruklarla dövüldüm” dedi Fahriye Yen “Pencereden limandaki gemileri gördüm bir sabah. ‘Gâvurlar geldi’ diye ağlamaya başladım. 12 yaşındaydım’ dedi
N ecdet M ahfi Ayral, Perihan Ongan, C ahit Uçuk, Niyazi Tannan İstanbul’un işgal günlerini acıyla hatırlıyorlar, (soldan sağa)
dile getirdi:
“Paşa iskelede askerleri ni bırakmış fayton ile Do- ğancılar’a doğru çıkıyor du. Paşakapısı’na kadar yerlere halılar serilm işti. G elin Alayı sokağının önünde zafer takı kurul muştu. Biz Feyz-i Hürriyet M ektebi öğrencileri Pa- şa’yı karşılamaya hazırdık. Bana bir muhafaza verdi ler. İçinde altın suyuna ba tırılm ış çatal, bıçak ve ka şık varm ış. O nlan Refet Paşa’ya hediye edeceğim . Beni faytona bindirdiler. Paşa yanına oturttu. Hedi yeyi aldı, faytonun körüğü nün üstüne koydu. Karde şim
Nezih Savaşkan
da Re fet Paşa’yı karşdayanlar arasındaydı. Üsküdar hal kı anlatılm az bir sevinç içkideydi Her yerde taklar kurulm uş, davullar çalı yor; gündüzleri eğlenceler, geceleri de fener alayları düzenleniyordu.”Tarman: İşgal
askeri sertti
terinin İstanbul’a geldiği büyük gü nü hatırlıyorum . M illet
Refet Pa-
şa’yı
görmek için Gülhane’den Beya- zıt’a kadar toplanm ıştı. Paşa, Dol- m abahçe Sarayı’na gittiğinde de ay nı kalabalık vardı.”Berin Nadi: çok
sıkıntılar çektik
Cumhuriyet gazetesinin imtiyaz
sahibi
BerinNadi’ninİstanbul’un iş
gal günleriyle ilgili anılarında sıkın
tılı günler saklı, işgalde yedi yaşın
da olan Berin Nadi o günler hakkın
da şöyle konuştu:
“O yıl bir ameliyat geçirmiştim. İş galle ilgili oiarak ilk hatırladığım ağa beyimin yüzüydü. Ağabeyim eve ge lirken İngiliz askerlerine rastlam ış, askerler yüzüne eldivenle vurmuş. Eve geldiğinde yüzü hâlâ kıpkırmı zıydı. Onu öyle görünce çok heyecan
landım. Çok sıkıntılar çektiğimizi de hatırlıyorum. Büyükannem,
‘Bom
bardıman olacak, haydi sığınağa ine
lim’
derdi., çok heyecanlanırdım. O zamanlar Sultanahmet’te oturuyor duk. Sokakta işgal askerleri dolaşı yordu.Acı günleri yaşayanlardan biri de
dünyanın en yaşlı aktörü
Necdet M ahfi Ayral.93 yaşındaki Ayral, o
günlere ait anılarına ilk paragrafı
şöyle açtı:
“İstanbul’un işgal edildiğini sokak larda ecnebi askerleri görünce anla dık. O günlerde Galatasaray Lise si’nde öğrenciydim. Beyoğlu’nda İn giliz Mecusi askerleri dolaşıyordu. İn- gjlizler Boğaz'da karargâh olarak Çubuklu ve Paşabahçesi’ni seçmişti. İngiliz ve Fransız askerleri Beyoğ lu’nda geçit resmi yapar gibi kalaba lık yürürlerdi. Alışverişlerini de top luca yaparlardı. Şehirde daha çok ka
racı askerler görülüyordu. Liman, iş gal kuvvetlerinin gemileriyle doluy du. Galatasaray Lisesi öğrencileri ola rak çok üzgündük.’
1909 yılında Üsküdar’da doğan
emekli öğretmen
Perihan Onganiş
gal günlerine ilişkin amlanm ve kur
tuluşun sevincini şöyle anlattı:
“İşgal kuvvetlerinin İstanbul lima nına girişini Salacak’tan seyrettik. İn giliz askerleri Üsküdar’da gruplar ha linde dolaşıyordu. İtalyan askerlerini de tek dolaşırken görürdük. Şim di Paşakapısı Cezaevi’nin olduğu yer o zamanlar boştu. İngiliz askerle ri orada kamp kurmuştu. Halk, işgal cilere sesini çıkaramazdı, biraz sesle rini yükseltseler hemen karakola gö türülürlerdi”
iki padişah, bir halife ve on cum
hurbaşkanı gören Perihan Ongan,
Refet Paşa’nın Üsküdar’da karşılanı
şını ve ona hediye verişini de şöyle
İstanbul’un işgalinin ta
nıklarından biri de 1912
doğumlu
Niyazi Tarman.O günlerde Darüşşafaka
Lisesi öğrencisi olan Tar
man, tanığı olduğu işga
lin ilk günlerini şöyle an
lattı:
“A cı haberi sınıf mubas sırı (başkam ) verdi. İngi- lizler Şehzadebaşı’nda bir karakolu basm ışlar ve uyuyan neferlerim izi dav ranmaya vakit bırakm a dan şehit etmişler. Böylesi- ne bir kati savaşla bağdaş m azdı. Çünkü harbin de kendine göre kuralları vardır. Süahsız olana böy le bir tecavüzü ancak İngi- lizler ve Fransızlar yapa bilirdi. İşgal askerlerinden İtalyanlar daha nazikti. İs tanbul’daki işgal askerle rinin halk üzerindeki etki sini İtalyan askerleri biraz hafifletiyordu. Bugün Be şiktaş Belediyesi’nin oldu ğu binayı Fransızlar işgal etm işti. Fransızların ora dan gelip geçenleri rahat sız ettiklerini gördük. İngi liz ve Fransızlar çok sertti.”
Yen: çok ağladım
Galatasaray'ın kurucularından Ali
Sami Yen’in eşi, 1908 doğumlu
Fah riye Yen’inİstanbul’un işgalinden
önceki anılarının başında, Kurtuluş
Savaşı’nınpaşalarından, ağabeyi
Ha yati Paşa’nın (Ataker)Mustafa Ke
mal’le Samsun’a gidişi yer alıyor.
Şükrü Paşa’nın
kızı Fahriye Yen İs
tanbul’un işgal günlerini anlattı:
“Pencereden limandaki gemileri gör düm bir sabah.
‘Gâvurlar geldi’
diye ağlamaya başladım. 12 yaşındaydım. Sokaklarda Ingiliz polisleri dolaşma ya başlamıştı. Hatta bir keresinde In giliz polisinin bir arabayı durdurdu ğunu ve arabacıyı azarladığına şahit oldum. Polis arabacıya ateş etti, ama öldüremedi. Arabacı‘Köpek’
diye bağırarak uzaklaştı.”Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
