EĞİTİM FAKÜLTELERİ MÜZİK EĞİTİMİ ANABİLİM DALLARI ORKESTRA VE YÖNETİMİ DERSİ ÖĞRETİM SÜRECİNİN BETİMLENMESİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ

(1)

MÜZİK EĞİTİMİ BİLİM DALI

EĞİTİM FAKÜLTELERİ MÜZİK EĞİTİMİ ANABİLİM DALLARI ORKESTRA VE YÖNETİMİ DERSİ ÖĞRETİM SÜRECİNİN

BETİMLENMESİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ

DOKTORA TEZİ

Hazırlayan Yakup Alper VARIŞ

(2)

MÜZİK EĞİTİMİ BİLİM DALI

DOKTORA TEZİ

Hazırlayan Yakup Alper VARIŞ

Tez Danışmanı Prof.Dr. Ali UÇAN

(3)

Yakup Alper VARIŞ’a ait “EĞİTİM FAKÜLTELERİ MÜZİK EĞİTİMİ

ANABİLİM DALLARI ORKESTRA VE YÖNETİMİ DERSİ ÖĞRETİM SÜRECİNİN BETİMLENMESİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ” isimli çalışma

jürimiz tarafından Müzik Eğitimi Bilim Dalında DOKTORA TEZİ olarak kabul edilmiştir.

(4)

ÖNSÖZ

Öğrencisi olmaktan onur ve gurur duyduğum; engin bilgisi, deneyimi, ileri görüşlülüğü, sabrı ve hoşgörüsüyle ilgi ve desteğini hiçbir zaman esirgemeyen ve bu araştırmanın her aşamasında çok önemli katkıları bulunan ayrıca müzik eğitimi anabilim dallarında “Orkestra Şefliği” dersini alan ilk doktora öğrencisi olma şansını bana sağlayan çok değerli öğretmenim ve danışmanım Prof.Dr. Ali UÇAN’a, araştırmanın ortaya çıkmasında görüş ve önerileriyle bana destek olan, yapıcı yaklaşım tarzı ve akademisyen kişiliğiyle öğrencilerinde önemli izler bıraktığını düşündüğüm Yrd.Doç.Dr. Nurdan KALAYCI’ya, yoğun çalışma tempolarına rağmen araştırmayı tamamlamam konusunda sağlamış oldukları katkılardan dolayı Prof. Yılmaz ŞENDURUR, Doç.Dr. Uğur ALPAGUT VE Doç.Dr. Aytekin ALBUZ’a sonsuz teşekkürlerimi sunarım.

Araştırma için yardım ve desteklerini esirgemeyen değerli arkadaşlarım Araş.Gör. Mehmet KARAÇUKA, Araş.Gör. Rıza AKYÜREK, Araş.Gör. İsmail SÖZEN, Araş.Gör. Türker EROL’a; çevresinde yardımsever, dürüst ve çalışkan kişiliğiyle tanınan ve ihtiyaç duyduğum her anda desteğini aldığım değerli arkadaşım Araş.Gör. Ferit BULUT’a, doktora eğitimim süresince maddi ve manevi desteğini gördüğüm değerli arkadaşım Araş.Gör. Nurdan KIZILDELİ’ye, mesaimi paylaştığım değerli arkadaşım Araş.Gör. Gülten CÜCEOĞLU’na, değerli arkadaşım eğitimci Sn.Gülay OLGUN’a ve araştırmanın örneklem grubunda yer alan öğrenci ve öğretim elemanlarına teşekkürü borç bilirim.

Maddi ve manevi her türlü yardımlarını gördüğüm, çok değerli müzik eğitimcisi ve araştırmacı Öğr.Gör. İhsan SOYUAK ve Sn.Cemil TAKIŞ’a teşekkürlerimi sunarım.

Akademik yönden gelişmem ve ilerlemem konusunda destek ve ilgilerini hiçbir zaman esirgemeyen çok değerli annem Hülya VARIŞ ve babam Mehmet Kenan VARIŞ’a, güzel günler göreceklerini umduğum sevgili kardeşlerim Aykut VARIŞ ve Gülşah VARIŞ ŞEN’e minnet ve teşekkürlerimi sunarım.

Son olarak, araştırmanın bütün aşamalarında göstermiş olduğu olağanüstü maddi ve manevi destek için çok değerli müzik eğitimcisi arkadaşım Araş.Gör. Ilgım KILIÇ’a sonsuz minnet ve teşekkürlerimi sunarım.

(5)

ÖZET

Yakup Alper VARIŞ

GÜZEL SANATLAR EĞİTİMİ ANABİLİM DALI MÜZİK EĞİTİMİ BİLİM DALI

Prof. Dr. Ali UÇAN

Kasım - 2007

Bu araştırmanın amacı, Eğitim Fakülteleri Müzik Eğitimi Anabilim Dalları

“Orkestra ve Yönetimi” dersinin öğretim sürecinin mevcut durumunu saptayıp

değerlendirerek ve bazı önerilerde bulunarak daha işlevsel bir yapıya ve işlerliğe kavuşturulmasına katkıda bulunmaktır.

Araştırmada bütüncül bir yaklaşımla nicel ve nitel boyutlu betimsel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Araştırmanın evrenini Türkiye’deki üniversitelerin Eğitim Fakültelerine bağlı Güzel Sanatlar Eğitimi Bölümleri Müzik Eğitimi Anabilim Dalları’ndaki “Orkestra ve Yönetimi” dersi öğretim elemanları ve bu dersi alan öğrenciler oluşturmaktadır. Araştırma probleminin çözümü için gereken veriler,

“Orkestra ve Yönetimi” dersi öğretim sürecinin tasarlanma, uygulanma ve değerlendirme durumlarını tespit etmeye yönelik olarak gerçekleştirilen literatür taraması, anket ve yapılandırılmış görüşme yoluyla toplanmıştır.

(6)

Araştırma, Eğitim Fakülteleri Müzik Eğitimi Anabilim Dalları’nda 2006-2007 eğitim-öğretim yılında görev yapıp “Orkestra ve Yönetimi” dersini yürütmekte ve daha önceden yürütmüş olan öğretim elemanlarından ve bu dersi almış olan son sınıf öğrencilerinden oluşturulan örneklem üzerinden yapılmıştır. Anket ve görüşme formları öğretim elemanı ve öğrencilere göre yapılandırılarak uygulanmıştır.

Verilerin istatistiksel çözümlemelerinde SPSS 12.0 paket programı içerisindeki çeşitli istatistiksel çözümleme tekniklerinden yararlanılmıştır. Bu bağlamda, frekans (f ), yüzde (%), aritmetik ortalama (Χ), standart sapma (ss) ve karışık ölçümler için Mann Whitney U testi, Kruskall-Wallis testi ve Ki-Kare testi kullanılmıştır. İstatistiksel anlamlılık düzeyi olarak 0,05 seçilmiştir.

Yapılan çözümlemeler sonucunda, “Orkestra ve Yönetimi” dersi öğretim süreci açısından müzik eğitimi anabilim dallarında farklı uygulamaların mevcut olduğu, dersi yürüten öğretim elemanlarının çağdaş bir öğretim programına sahip olmadıkları ve yönetme teknikleri ve becerileriyle ilgili etkinliklere oldukça az yer verdikleri ortaya çıkmıştır. İlgili öğretim elemanı ve öğrenci görüşlerinin alınması ve literatür taraması yoluyla toplanan veriler ve bunlardan elde edilen bulgular doğrultusunda dersle ilgili bir çerçeve program oluşturulmuştur. Programda çağdaş bir öğretim programında yer alması gereken tüm ögelere yer vermeye özen gösterilmiştir. Bu programın dersin öğretim süreci açısından ilgili kişilere ve dersle ilgili program geliştirme çalışmalarına ışık tutacağı beklentisiyle ve dersin daha işlevsel bir yapıya ve işlerliğe kavuşturulmasına yönelik çeşitli önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar kelimeler: Müzik Eğitimi Anabilim Dalı, Orkestra ve Yönetimi

(7)

DESCRIPTION AND EVALUATION OF ORCHESTRA AND CONDUCTION COURSE TEACHING PROCESS IN MUSIC EDUCATION BRANCHES OF

THE FACULTIES OF EDUCATION

ABSTRACT

Yakup Alper VARIŞ

FINE ARTS EDUCATION DEPARTMENT MUSIC EDUCATION BRANCH

Prof. Dr. Ali UÇAN

November - 2007

The aim of this research is to contribute to the course “Orchestra and Conduction” in the Music Education Branches of Education Faculties, to be more functioning and to have more functional structure by stating and evaluating the current situation and proposing some measures.

The method of the research is descriptive research with quantitative and qualitative dimensions that are based on an eclectic approach. The universe of the research is the students and lecturers of “Orchestra and Conduction” courses in Music Education Branches of Fine Arts Education Departments in Education Faculties of the universities in Turkey. The data which is needed for the analysis of the problem that is subject to the research have been obtained through literature survey,

questionnaires, and constructed interviews in order to state the education process of

the course “Orchestra and Conduction” in terms of planning, practicing, and

(8)

The sample of the research is composed of the lecturers who taught “Orchestra and Conduction” courses in 2006-2007 academic year and who taught these courses in the previous years, and last year students who attended this courses in Music Education Branches of Education Faculties. Questionnaire and interview forms have been applied by different constructions for lecturers and students.

Various statistical analysis techniques within the SPSS 12.0 software package have been used for the statistical analysis of the data. Frequency (f), percentage (%), mean (Χ), standard deviation (ss), and Mann Whitney U test, Kruskall-Wallis test and Chi-square test for the mixed measurements have been used in this regard.

The analysis within this research find that there are different practices in teaching processes of “Orchestra and Conduction” courses in music education branches, the lecturers do not have a modern teaching program and devote too less time for activities of conduction techniques and skills. A framework program of the course has been constructed with the data that has been gathered by the literature survey and the opinions of related lecturers and students and the findings that have been obtained. A special attention in the program has been devoted to include all the elements that are supposed to be in a modern program. In order to make the course more functioning and to have a more functional structure, various measures have been proposed with the expectation of being useful for the related people in the teaching process and program developing efforts of the course.

Key Words: Music Education Branch, Orchestra and Conduction course,

(9)

İÇİNDEKİLER Sayfa No ÖNSÖZ... ii ÖZET... iii ABSTRACT... v İÇİNDEKİLER ... vii ŞEKİLLER DİZİNİ ... xi TABLOLAR DİZİNİ ... xii KISALTMALAR DİZİNİ ... xxiii BÖLÜM I ... 1 GİRİŞ ... 1 1.1. Problem Durumu... 3 1.1.1. Problem Cümlesi ...7 1.1.2 Alt Problemler ...7 1.2. Amaç ... 8 1.3. Önem... 8 1.4. Varsayımlar ... 9 1.5. Sınırlılık ... 9 1.6 Tanımlar ... 10 BÖLÜM 2... 12 KURAMSAL ÇERÇEVE... 12

2.1. Müzik Eğitimi ve Müzik Öğretmeni ... 12

2.1.1. Türkiye’de Müzik Öğretmeni Yetiştirme Süreci...13

2.3. Program Kavramı ... 13

2.3. Öğretim Programı... 14

2.4. Müzik Öğretim Programı ... 16

2.4.1. Hedefler ve Hedeflerin Saptanması...16

2.4.2. Hedef Davranışlar ve Hedeflerin Davranışa Çevrilmesi ...17

2.4.3. İçerik-Konular ve Hazırlanması ...18

(10)

2.4.5. Sınama-Ölçme Durumları ve Hazırlanması...18

2.4.6. Değerlendirme İşlemleri ve Değerlendirme İşlemlerinin Saptanması...19

2.5. Öğretim Süreci ... 19

2.6. Süreç Değerlendirme ... 20

2.7. Müzik Eğitimi Anabilim Dalları Lisans Programı (1998) ... 22

2.8. Orkestra ve Yönetimi Dersi ... 22

2.8.1. Orkestra ...23

2.8.1.1. Orkestra Türleri...25

2.8.2. Orkestra Eğitimi ve Yönetimi ...27

2.8.3. Orkestra ve Yönetimi Dersi Öğretim Elemanı Nitelikleri ...35

2.9. İlgili Araştırmalar... 41

2.9.1. Yurtiçinde Yapılan Araştırmalar ...41

2.9.2. Yurtdışında Yapılan Araştırmalar ...50

BÖLÜM 3... 61

YÖNTEM... 61

3.1. Araştırmanın Niteliği ... 61

3.2. Evren ve Örneklem ... 64

3.2.1. Anket Uygulanan Öğretim Elemanlarının Kişisel Özelliklerine İlişkin Dağılımlar..65

3.2.2. Anket Uygulanan Öğrencilerin Kişisel Özelliklerine İlişkin Dağılımlar...67

3.2.3. Görüşme Yapılan Öğretim Elemanlarının Kişisel Özelliklerine İlişkin Dağılımlar..68

3.2.4. Görüşme Yapılan Öğrencilerin Kişisel Özelliklerine İlişkin Dağılımlar...70

3.3. Veri Toplama Araçlarının Hazırlanması, Geliştirilmesi ve Uygulanması..71

3.3.1. Veri Toplama Araçlarının Hazırlanması ve Geliştirilmesi ...71

3.3.1.1. Anketlerin Hazırlanması ve Geliştirilmesi ...75

3.3.1.2. Yapılandırılmış Görüşme Formlarının Hazırlanması ve Geliştirilmesi...77

3.4. Araçların Uygulanması ve Verilerin Toplanması ... 78

3.5. Verilerin Çözümlenmesi ... 79

3.5.1. Anket Yoluyla Toplanan Verilerin Çözümlenmesi ...80

3.5.2. Görüşme Yoluyla Toplanan Verilerin Çözümlenmesi ...80

(11)

BÖLÜM 4 ... 82

BULGULAR VE YORUMLAR ... 82

4.1. “Orkestra ve Yönetimi” Dersinde Oluşturulan Orkestranın Türü ve Yapısına İlişkin Bulgular ve Yorumlar ... 82

4.2. “Orkestra ve Yönetimi” Dersini Yürüten Öğretim Elemanlarında Bulunması Gereken Başlıca Niteliklere İlişkin Görüşlere Ait Bulgular ve Yorumlar ... 87

4.3. Tanımsal Programda Yer Alan Ögelerin Öğretim Sürecinde Kapsanma Durumuna İlişkin Bulgular ve Yorumlar ... 109

4.4. “Orkestra ve Yönetimi” Dersini Yürüten Öğretim Elemanlarının Öğretim Sürecinde Çağdaş Öğretim Programını Ögeleri Bakımından Uygulama Durumlarına İlişkin Bulgular ve Yorumlar... 164

4.5. Tanımsal Programda Yer Alan Ögelerin Öğretim Sürecinde Kapsanma Durumuna İlişkin Öğretim Elemanı ve Öğrenci Görüşlerinin Karşılaştırılmasına Ait Bulgular ve Yorumlar ... 247

4.6. “Orkestra ve Yönetimi” Dersi Öğretim Sürecinde Çağdaş Öğretim Programının Ögeleri Bakımından Uygulanması Durumlarına İlişkin Öğretim Elemanı ve Öğrenci Görüşlerinin Karşılaştırılmasına Ait Bulgular ve Yorumlar ... 249

4.7. “Orkestra ve Yönetimi” Dersinde Öğretim Elemanı ve Öğrenci Görüşlerinden ve İlgili Literatür Yoluyla Toplanan Verilerden Hareketle Oluşturulan Çerçeve Programa İlişkin Bulgular ve Yorumlar... 252

BÖLÜM 5 ... 263

SONUÇLAR VE ÖNERİLER ... 263

5.1. Sonuçlar ... 263

5.1.1. “Orkestra ve Yönetimi” Dersinde Oluşturulan Orkestranın Türü ve Yapısına İlişkin Sonuçlar ... 263

5.1.2. “Orkestra ve Yönetimi” Dersini Yürüten Öğretim Elemanlarında Bulunması Gereken Başlıca Niteliklere İlişkin Sonuçlar ...264

5.1.3. “Orkestra ve Yönetimi” Dersi Öğrenme-Öğretme Sürecinde Kullanılan Birlikte Müzik Yapma Yöntem ve Tekniklerine İlişkin Sonuçlar...265

(12)

5.1.5. “Orkestra ve Yönetimi” Dersinde Orkestrayı ve Okullarda Oluşturulabilir

Çalgı Toplulukları ‘Yönetme Becerileri’ne İlişkin Sonuçlar ...266

5.1.6. “Orkestra ve Yönetimi” Dersinde Öngörülen Amaçlara İlişkin Sonuçlar...267

5.1.7. “Orkestra ve Yönetimi” Dersinde Kazandırılmaya ve Geliştirilmeye Çalışılan Davranışlara İlişkin Sonuçlar ... 268

5.1.8. “Orkestra ve Yönetimi” Dersinde Üzerinde Durulan İçerik ve Konulara İlişkin Sonuçlar ... 269

5.1.9. “Orkestra ve Yönetimi” Dersindeki Fiziki Durumlara İlişkin Sonuçlar...270

5.1.10. “Orkestra ve Yönetimi” Dersinde İşlenişte Yer Verilen Yöntemlere İlişkin Sonuçlar...271

5.1.11. “Orkestra ve Yönetimi” Dersindeki Etkinliklere İlişkin Sonuçlar ...272

5.1.12. “Orkestra ve Yönetimi” Dersindeki Sınama-Ölçme Durumlarına İlişkin Sonuçlar...272

5.1.13. “Orkestra ve Yönetimi” Dersinde Öğretim Elemanı ve Öğrenci Görüşlerinden ve İlgili Literatür Yoluyla Toplanan Verilerden Hareketle Oluşturulan Çerçeve Programa İlişkin Sonuçlar ...274

5.2. Öneriler ... 275

KAYNAKÇA ... 277

(13)

ŞEKİLLER DİZİNİ

Sayfa No

Şekil.3.1. Araştırma Sürecinde İzlenen Aşamalar ... 63 Şekil 3.2.1. Anket Örneklemi ... 64 Şekil 3.2.2. Görüşme Örneklemi... 64 Şekil 3.3. Veri Toplama Araçlarının Hazırlanması, Geliştirilmesi ve

(14)

TABLOLAR DİZİNİ

Sayfa No Tablo 3.2.1. Anket Uygulanan Öğretim Elemanlarının Kişisel Özellikleri ... 65 Tablo 3.2.2. Anket Uygulanan Öğrencilerin Kişisel Özelliklerine İlişkin Bilgiler... 67 Tablo 3.2.3. “Orkestra ve Yönetimi” Dersine Giren Öğretim Elemanlarının Kişisel

Özelliklerine İlişkin Bilgiler ... 69

Tablo 3.2.4. “Orkestra ve Yönetimi” Dersine Giren Öğrencilere İlişkin Kişisel

Bilgiler ... 70

Tablo 4.1.1. “Orkestra ve Yönetimi” Dersinde Oluşturulan Orkestranın Türü ve

Yapısına İlişkin Öğretim Elemanı Görüşleri... 82

Tablo 4.1.2. “Orkestra ve Yönetimi” Dersinde Oluşturulan Orkestranın Türü ve

Yapısına İlişkin Öğrenci Görüşleri ... 85

Tablo 4.2.1. “Orkestra ve Yönetimi” Dersi Öğretim Elemanlarında Bulunması

Gereken Başlıca Niteliklere İlişkin Öğretim Elemanı Görüşlerinin Frekans ve Yüzdelik Değerleri... 88

Tablo 4.2.1.1. “Orkestra ve Yönetimi” Dersi Öğretim Elemanlarında Belirtilen

Ögeler Dışında Bulunması Gereken Başlıca Niteliklere İlişkin Öğretim Elemanı Görüşlerinin Frekans ve Yüzdelik Değerleri ... 90

Tablo 4.2.1.2. “Orkestra ve Yönetimi” Dersi Öğretim Elemanlarında Bulunması

Gereken Başlıca Niteliklere İlişkin Öğretim Elemanı Görüşlerinin Genel Ortalaması ... 91

Gereken Başlıca Niteliklere İlişkin Öğretim Elemanlarının Görüşlerinin Orkestra Eğitimciliği Hizmet Yılı Açısından Karşılaştırılması ... 91

Gereken Başlıca Niteliklere İlişkin Öğretim Elemanı Görüşlerinin Unvan Açısından Karşılaştırılması ... 92

Gereken Başlıca Niteliklere İlişkin Öğrenci Görüşlerinin Frekans ve Yüzdelik Değerleri... 93

(15)

Gereken Başlıca Niteliklere İlişkin Öğrenci Görüşlerinin Genel Ortalaması ... 95

Gereken Başlıca Niteliklere İlişkin Öğrenci Görüşlerinin Cinsiyet Açısından Karşılaştırılması ... 95

Gereken Başlıca Niteliklere İlişkin Öğrenci Görüşlerinin Mezun Olunan Okul Türü Açısından Karşılaştırılması ... 96

Gereken Başlıca Niteliklere İlişkin Öğrenci Görüşlerinin Bireysel Çalgı Türü Açısından Karşılaştırılması ... 96

Tablo 4.2.3 “Orkestra ve Yönetimi” Dersi Öğretim Elemanlarında Bulunması

Gereken Başlıca Niteliklere İlişkin Öğretim Elemanı Görüşleri ... 98

Tablo 4.2.4 “Orkestra ve Yönetimi” Dersi Öğretim Elemanında Bulunması Gereken

Niteliklere İlişkin Öğrenci Görüşleri ... 104

Tablo 4.3.1. “Orkestra ve Yönetimi” Dersi Öğrenme-Öğretme Sürecinde Kullanılan

Birlikte Müzik Yapma Yöntem ve Tekniklerine İlişkin Öğretim Elemanı Görüşlerinin Frekans ve Yüzdelik Değerleri ... 109

Tablo 4.3.1.1. “Orkestra ve Yönetimi” Dersi Öğrenme-Öğretme Sürecinde

Kullanılan Birlikte Müzik Yapma Yöntem ve Tekniklerine İlişkin Öğretim Elemanı Görüşlerinin Genel Ortalaması ... 111

Kullanılan Birlikte Müzik Yapma Yöntem ve Tekniklerine İlişkin Öğretim Elemanı Görüşlerinin Orkestra Eğitimciliği Hizmet Yılı Açısından Karşılaştırılması ... 111

Kullanılan Birlikte Müzik Yapma Yöntem ve Tekniklerine İlişkin Öğretim Elemanı Görüşlerinin Unvanları Açısından Karşılaştırılması... 112

Tablo 4.3.2. “Orkestra ve Yönetimi” Dersi Öğrenme-Öğretme Sürecinde Kullanılan

Birlikte Müzik Yapma Yöntem ve Tekniklerine İlişkin Öğrenci Görüşlerinin Frekans ve Yüzdelik Değerleri... 112

(16)

Kullanılan Birlikte Müzik Yapma Yöntem ve Tekniklerine İlişkin Öğrenci Görüşlerinin Genel Ortalaması ... 114

Tablo 4.3.2.2 “Orkestra ve Yönetimi” Dersi Öğrenme-Öğretme Sürecinde Kullanılan

Birlikte Müzik Yapma Yöntem ve Tekniklerine İlişkin Öğrenci Görüşlerinin Cinsiyet Açısından Karşılaştırılması... 114

Kullanılan Birlikte Müzik Yapma Yöntem ve Tekniklerine İlişkin Öğrenci Görüşlerinin Mezun Olunan Okul Türü Açısından Karşılaştırılması ... 115

Kullanılan Birlikte Müzik Yapma Yöntem ve Tekniklerine İlişkin Öğrenci Görüşlerinin Bireysel Çalgı Türü Açısından Karşılaştırılması ... 115

Tablo 4.3.3. “Orkestra ve Yönetimi” Dersinde Birlikte Müzik Yapma Yöntem ve

Tekniklerine İlişkin Öğretim Elemanı Görüşleri ... 117

Tablo 4.3.4. “Orkestra ve Yönetimi” Dersinde Birlikte Müzik Yapma Yöntem ve

Tekniklerine İlişkin Öğrenci Görüşleri ... 123

Tablo 4.3.5. “Orkestra ve Yönetimi” Dersinde Kapsanan Orkestra Dağarına İlişkin

Öğretim Elemanı Görüşlerinin Frekans ve Yüzdelik Değerleri... 127

Tablo 4.3.5.1. “Orkestra ve Yönetimi” Dersinde Kapsanan Orkestra Dağarına İlişkin

Öğretim Elemanı Görüşlerinin Genel Ortalaması... 129

Öğretim Elemanı Görüşlerinin Hizmet Yılı Açısından Karşılaştırılması ... 129

Öğretim Elemanı Görüşlerinin Unvanları Açısından Karşılaştırılması ... 130

Tablo 4.3.5.4. “Orkestra ve Yönetimi” Dersinde Kapsanan Orkestra Dağarı

Açısından Uluslararası Sanat Müziğinin Daha Çok Hangi Dönemlerine Yer Verildiğine İlişkin Öğretim Elemanı Görüşleri... 130

Öğrenci Görüşlerinin Frekans ve Yüzdelik Değerleri ... 131

(17)

Öğrenci Görüşlerinin Cinsiyet Açısından Karşılaştırılması... 133

Öğrenci Görüşlerinin Mezun Olunan Okul Türü Açısından

Karşılaştırılması ... 134

Öğrenci Görüşlerinin Bireysel Çalgı Türü Açısından Karşılaştırılması ... 134

Tablo 4.3.6.5. “Orkestra ve Yönetimi” Dersinde Kapsanan Orkestra Dağarı

Açısından Uluslararası Sanat Müziğinin Daha Çok Hangi Dönemlerine Yer Verildiğine İlişkin Öğrenci Görüşlerinin Frekans ve Yüzdelik Değerleri ... 135

Öğretim Elemanı Görüşleri... 136

Öğrenci Görüşleri... 141

Tablo 4.3.9. “Orkestra ve Yönetimi” Dersinde Orkestrayı ve Okullarda

Oluşturulabilir Çalgı Toplulukları ‘Yönetme Becerileri’ne İlişkin Öğretim Elemanı Görüşlerinin Frekans ve Yüzdelik Değerleri... 145

Tablo 4.3.9.1. “Orkestra ve Yönetimi” Dersinde Orkestrayı ve Okullarda

Oluşturulabilir Çalgı Toplulukları ‘Yönetme Becerileri’ne İlişkin Öğretim Elemanı Görüşlerinin Genel ortalaması... 147

Oluşturulabilir Çalgı Toplulukları ‘Yönetme Becerileri’ne İlişkin Öğretim Elemanı Görüşlerinin Orkestra Eğitimciliği Hizmet Yılı Açısından Karşılaştırılması ... 147

Oluşturulabilir Çalgı Toplulukları ‘Yönetme Becerileri’ne İlişkin Öğretim Elemanı Görüşlerinin Unvanları Açısından Karşılaştırılması... 148

Oluşturulabilir Çalgı Toplulukları ‘Yönetme Becerileri’ Kapsamında Daha Çok Hangi Yer Eserlere Yer Verildiğine İlişkin Öğretim Elemanı Görüşlerin Frekans ve Yüzdelik Değerleri... 149

(18)

Oluşturulabilir Çalgı Toplulukları ‘Yönetme Becerileri’ne İlişkin Öğrenci Görüşlerinin Frekans ve Yüzdelik Değerleri ... 150

Oluşturulabilir Çalgı Toplulukları ‘Yönetme Becerileri’ne İlişkin Öğrenci Görüşlerinin Genel ortalaması ... 152

Oluşturulabilir Çalgı Toplulukları ‘Yönetme Becerileri’ne İlişkin Öğrenci Görüşlerinin Cinsiyet Açısından Karşılaştırılması... 153

Oluşturulabilir Çalgı Toplulukları ‘Yönetme Becerileri’ne İlişkin Öğrenci Görüşlerinin Mezun Olunan Okul Türü Açısından Karşılaştırılması ... 153

Oluşturulabilir Çalgı Toplulukları ‘Yönetme Becerileri’ne İlişkin Öğrenci Görüşlerinin Bireysel Çalgı Türü Açısından Karşılaştırılması ... 154

Oluşturulabilir Çalgı Toplulukları ‘Yönetme Becerileri’ Kapsamında Daha Çok Hangi Eserlere Yer Verildiğine İlişkin Öğrenci Görüşleri ... 154

Tablo 4.3.12. “Orkestra ve Yönetimi” Dersinde Yönetme Becerilerine İlişkin

Öğretim Elemanı Görüşleri... 156

Tablo 4.3.13. “Orkestra ve Yönetimi” Dersinde Yönetme Becerilerine İlişkin

Öğrenci Görüşleri... 161

Tablo 4.4.1. “Orkestra ve Yönetimi” Dersinde Öngörülen Amaçlara İlişkin Öğretim

Elemanı Görüşlerinin Frekans ve Yüzdelik Değerleri... 165

Tablo 4.4.1.1. “Orkestra ve Yönetimi” Dersinde Öngörülen Amaçlara İlişkin

Öğretim Elemanı Görüşlerinin Genel Ortalaması... 167

Öğretim Elemanı Görüşlerinin Hizmet Yılı Açısından Karşılaştırılması ... 167

(19)

Tablo 4.4.2. “Orkestra ve Yönetimi” Dersinde Kazandırmaya ve Geliştirilmeye

Çalışılan Davranışlara İlişkin Öğretim Elemanı Görüşlerinin Frekans ve Yüzdelik Değerleri... 169

Tablo 4.4.2.1. “Orkestra ve Yönetimi” Dersinde Kazandırmaya ve Geliştirmeye

Çalıştıkları Belirtilen Davranışlar Dışında Öngördükleri Davranışlara İlişkin Öğretim Elemanı Görüşlerinin Frekans ve Yüzdelik Değerleri... 173

Çalıştıkları Davranışlara İlişkin Öğretim Elemanı Görüşleri... 174

Çalıştıkları Davranışlara İlişkin Öğretim Elemanı Görüşlerinin Orkestra Eğitimciliği Hizmet Yılı Açısından Karşılaştırılması ... 174

Tablo 4.4.2.4. “Orkestra ve Yönetimi” Dersinde Kazandırılmaya ve Geliştirilmeye

Çalışılan Davranışlara İlişkin Öğretim Elemanı Görüşlerinin Unvanları Açısından Karşılaştırılması ... 175

Tablo 4.4.3. “Orkestra ve Yönetimi” Dersinde Üzerinde Durulan İçerik ve Konulara

İlişkin Öğretim Elemanı Görüşlerinin Frekans ve Yüzdelik Değerleri ... 176

Tablo 4.4.3.1. “Orkestra ve Yönetimi” Dersinde Üzerinde Durulan İçerik ve

Konulara İlişkin Öğretim Elemanı Görüşlerinin Genel Ortalaması... 178

Konulara İlişkin Öğretim Elemanı Görüşlerinin Orkestra Eğitimciliği Hizmet Yılı Açısından Karşılaştırılması... 178

Konulara İlişkin Öğretim Elemanı Görüşlerinin Unvanları Açısından

Karşılaştırılması ... 179

Tablo 4.4.4.1. “Orkestra ve Yönetimi” Dersindeki Fiziki Duruma İlişkin Öğretim

Tablo 4.4.4.1.2. “Orkestra ve Yönetimi” Dersindeki Fiziki Yeterlik Durumlarına

Tablo 4.4.4.1.3. “Orkestra ve Yönetimi” Dersindeki Fiziki Duruma İlişkin Öğretim

Elemanı Görüşlerinin Genel Ortalaması ... 183

(20)

Elemanı Görüşlerinin Unvanları Açısından Karşılaştırılması... 184

Tablo 4.4.4.2. “Orkestra ve Yönetimi” Dersinde İşlenişte Yer Verilen Yöntemlere

Tablo 4.4.4.2.1. “Orkestra ve Yönetimi” Dersinde İşlenişte Yer Verilen Yöntemlere

İlişkin Öğretim Elemanı Görüşlerinin Genel Ortalaması... 186

İlişkin Öğretim Elemanı Görüşlerinin Orkestra Eğitimciliği Hizmet Yılı Açısından Karşılaştırılması ... 186

İlişkin Öğretim Elemanı Görüşlerinin Unvanları Açısından

Karşılaştırılması ... 187 Tablo 4.4.4.3. “Orkestra ve Yönetimi” Dersindeki Etkinliklere İlişkin Öğretim

Tablo 4.4.4.3.1. “Orkestra ve Yönetimi” Dersindeki Etkinliklere İlişkin Öğretim

Elemanı Görüşlerinin Genel Ortalaması ... 190

Elemanı Görüşlerinin Orkestra Eğitimciliği Hizmet Yılı Açısından Karşılaştırılması ... 190

Elemanı Görüşlerinin Unvanları Açısından Karşılaştırılması... 191

Tablo 4.4.5. “Orkestra ve Yönetimi” Dersindeki Sınama-Ölçme Durumlarına İlişkin

Öğretim Elemanı Görüşlerinin Frekans ve Yüzdelik Değerleri... 192

Tablo 4.4.5.1. “Orkestra ve Yönetimi” Dersindeki Sınama-Ölçme Durumlarına

İlişkin Öğretim Elemanı Görüşlerinin Genel Ortalaması... 195

İlişkin Öğretim Elemanı Görüşlerinin Orkestra Eğitimciliği Hizmet Yılı Açısından Karşılaştırılması ... 195

İlişkin Öğretim Elemanı Görüşlerinin Unvanları Açısından Karşılaştırılması ... 196

(21)

Tablo 4.4.5.4. “Orkestra ve Yönetimi” Dersindeki Değerlendirme Durumları

Kapsamında Öğrencilerin Başarı Durumlarını Değerlendirirken Dikkate Aldıkları Noktalara İlişkin Öğretim Elemanı Görüşlerin Frekans ve Yüzdelik Değerleri... 197

Tablo 4.4.6. “Orkestra ve Yönetimi” Dersinde Öngörülen Amaçlara İlişkin Öğrenci

Görüşlerinin Frekans ve Yüzdelik Değerleri ... 198

Öğrenci Görüşlerinin Genel Ortalaması... 201

Öğrenci Görüşlerinin Cinsiyet Açısından Karşılaştırılması... 201

Öğrenci Görüşlerinin Mezun Olunan Okul Türü Açısından Karşılaştırılması ... 201

Öğrenci Görüşlerinin Bireysel Çalgı Türü Açısından Karşılaştırılması ... 202

Tablo 4.4.7. “Orkestra ve Yönetimi” Dersinde Kazandırılmaya ve Geliştirilmeye

Çalışılan Davranışlara İlişkin Öğrenci Görüşlerinin Frekans ve Yüzdelik Değerleri... 203

Çalışılan Davranışlara İlişkin Öğrenci Görüşlerinin Genel Ortalaması... 208

Çalışılan Davranışlara İlişkin Öğrenci Görüşlerinin Cinsiyet Açısından Karşılaştırılması ... 208

Çalışılan Davranışlara İlişkin Öğrenci Görüşlerinin Mezun Olunan Okul Türü Açısından Karşılaştırılması ... 209

Çalışılan Davranışlara İlişkin Öğrenci Görüşlerinin Bireysel Çalgı Türü Açısından Karşılaştırılması ... 209

(22)

Konulara İlişkin Öğrenci Görüşlerinin Genel Ortalaması ... 212

Konulara İlişkin Öğrenci Görüşlerinin Cinsiyet Açısından Karşılaştırılması ... 212

Konulara İlişkin Öğrenci Görüşlerinin Mezun Olunan Okul Türü Açısından Karşılaştırılması ... 213

Konulara İlişkin Öğrenci Görüşlerinin Bireysel Çalgı Türü Açısından Karşılaştırılması ... 213

Tablo 4.4.9.1. “Orkestra ve Yönetimi” Dersindeki Fiziki Yeterlik Durumlarına

İlişkin Öğrenci Görüşlerinin Frekans ve Yüzdelik Değerleri ... 214

Tablo 4.4.9.1.2. “Orkestra ve Yönetimi” Dersindeki Fiziki Yeterlik Durumuna

İlişkin Öğrenci Görüşlerinin Genel Ortalaması ... 216

İlişkin Öğrenci Görüşlerinin Cinsiyet Açısından Karşılaştırılması ... 216

İlişkin Öğrenci Görüşlerinin Mezun Olunan Okul Türü Açısından Karşılaştırılması ... 217

İlişkin Öğrenci Görüşlerinin Bireysel Çalgı Türü Açısından Karşılaştırılması ... 217

Tablo 4.4.9.2. “Orkestra ve Yönetimi” Dersinde İşlenişte Yer Verilen Yöntemlere

İlişkin Öğrenci Görüşlerinin Mezun Olunan Okul Türü Açısından Karşılaştırılması ... 220

(23)

İlişkin Öğrenci Görüşlerinin Bireysel Çalgı Türü Açısından

Tablo 4.4.9.3. “Orkestra ve Yönetimi” Dersindeki Etkinliklere İlişkin Öğrenci

Görüşlerinin Frekans ve Yüzdelik Değerleri ... 221

Tablo 4.4.9.3.1. “Orkestra ve Yönetimi” Dersindeki Etkinliklere İlişkin Öğrenci

Görüşlerinin Genel Ortalaması ... 222

Görüşlerinin Cinsiyet Açısından Karşılaştırılması... 223

Görüşlerinin Mezun Olunan Okul Türü Açısından Karşılaştırılması ... 223

Görüşlerinin Bireysel Çalgı Türü Açısından Karşılaştırılması ... 224

Tablo 4.4.9.4.1. “Orkestra ve Yönetimi” Dersindeki Sınama-Ölçme Durumlarına

İlişkin Öğrenci Görüşlerinin Mezun Olunan Okul Türü Açısından

İlişkin Öğrenci Görüşlerinin Bireysel Çalgı Türü Açısından

Tablo 4.4.10. “Orkestra ve Yönetimi” Dersindeki Değerlendirme Durumları

Kapsamında Öğretim Elemanlarının Başarı Durumlarını Değerlendirirken Dikkate Aldıkları Noktalara İlişkin Görüşlerin Frekans ve Yüzdelik Değerleri... 230

Tablo 4.4.11. “Orkestra ve Yönetimi” Dersi Programına İlişkin Öğretim Elemanı

(24)

Tablo 4.4.12. “Orkestra ve Yönetimi” Dersi Programına İlişkin Öğrenci

Görüşleri... 242

Gereken Başlıca Niteliklere İlişkin Öğretim Elemanı ve Öğrenci Görüşlerinin Frekans ve Yüzdelik Değerleri Açısından Karşılaştırılması... 246

Tablo 4.5.1. “Orkestra ve Yönetimi Dersi Öğrenme-Öğretme Sürecinde Kullanılan

Müzik Yapma Yöntem ve Tekniklerine İlişkin Öğretim Elemanı ve Öğrenci Görüşlerinin Karşılaştırılması ... 247

Öğretim Elemanı ve Öğrenci Görüşlerinin Karşılaştırılması... 248

Tablo 4.5.3. “Orkestra ve Yönetimi Dersinde Yönetme Becerilerine İlişkin Öğretim

Elemanı ve Öğrenci Görüşlerinin Karşılaştırılması ... 248

Tablo 4.6.1. “Orkestra ve Yönetimi” Dersinde Öngörülen Amaçlara İlişkin Öğretim

Elemanı ve Öğrenci Görüşlerinin Karşılaştırılması ... 249

Tablo 4.6.2. “Orkestra ve Yönetimi” Dersinde Kazandırılmaya ve Geliştirilmeye

Çalışılan Davranışlara İlişkin Öğretim Elemanı ve Öğrenci Görüşlerinin Karşılaştırılması ... 250

İlişkin Öğretim Elemanı ve Öğrenci Görüşlerinin Karşılaştırılması... 250

Tablo 4.6.4. “Orkestra ve Yönetimi” Dersindeki Öğrenme-Öğretme Durumlarına

İlişkin Öğretim Elemanı ve Öğrenci Görüşlerinin Karşılaştırılması... 251

Tablo 4.6.5. “Orkestra ve Yönetimi” Dersindeki Sınama-Ölçme ve Değerlendirme

Durumlarına İlişkin Öğretim Elemanı ve Öğrenci Görüşlerinin

Tablo 4.7.1.1. Orkestra ve Yönetimi Dersi Öğretim Programı Genel Çerçeve

(25)

KISALTMALAR DİZİNİ

AGSL : Anadolu Güzel Sanatlar Lisesi

ME ABD : Müzik Eğitimi Anabilim Dalı

MEB : Milli Eğitim Bakanlığı

GÜ GEF : Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi

n : Öğrenci/Öğretim elemanı sayısı

P : Anlamlılık düzeyi değeri

Z : Ham puan karşılığı olan standart puan

Sd : Serbestlik Derecesi

f : Frekans

(26)

Dünya da eğitimin önemi ve ona duyulan ihtiyaç her geçen gün daha da artmaktadır. Bilim ve teknolojide ortaya çıkan baş döndürücü gelişim ve dönüşümler, bireylerin, toplumların ve ülkelerin yaşam sürecini derinden etkilemektedir. Günümüz dünyasında meydana gelen değişimler, olağanüstü ve şaşırtıcı bir biçimde kendini göstermektedir. Değişimin de değiştiğinden söz edilen bir dünyada insan olarak bir bütün halinde varlığımızı sürdürebilmek, yaşadığımız zamana ayak uydurabilmek ve kendimiz olarak kalabilmek için eğitimin anne karnından ölüme kadar devam eden ne denli vazgeçilmez bir süreç olduğunun bilincinde olmak gerekir.

21. yüzyılın yoğun rekabet ortamında, eğitimin önemini kavramış ve eğitim sistemlerini buna göre programlamış ülkelerin bugün ön sıralarda yer aldığı bilinen bir gerçektir. Ataünal ( 1994) eğitimin niteliğinin ve yaygınlığının, ülkelerin bütün boyutları ile gelişmişlik ve kalkınmışlık düzeyinin en önemli göstergesi olduğunu düşünmektedir.

Her insan bazı özelliklerle donanık bir organizma olarak belli bir toplum ve kültür içine doğmakta ve toplumda oluşup gelişmektedir. Bireyin içinde yaşadığı kültürdeki özellikleri kazanmasına kültürlenme denilmektedir (Ertürk, 1994: 7). Kültürlenmenin bir maksat için meydana getirilen biçimi ise eğitimdir.

Eğitim; bireyin dış çevreden edindikleri ile kendi içsel dinamiklerinin bileşke davranışları biçiminde oluşan bilgi ve beceri birikimleriyle, karşılaştığı sorunları çözücü, çevreye uyum sağlatıcı, yaratıcı, üretici ve özgürleştirici etkileşimler bütünüdür (Günay, 2006: 87).

(27)

Toplumun sosyal, kültürel, politik ve ekonomik yönden kalkınmasında ve bireylerin kendilerini gerçekleştirmelerinde önemli bir role sahip olan eğitim sisteminin, üç temel ögesi vardır. Bunlar; öğrenci, öğretmen ve programdır.

Eğitimde niteliğin geliştirilmesi, eğitim kurumlarının en önemli uğraşlarından biri olmuştur. Örgün ve yaygın eğitim kurumlarında tüm eğitim faaliyetleri önceden hazırlanan bir program çerçevesinde yürütülür. Kurumda bireye hangi davranışların nasıl kazandırılacağı eğitim programlarında yer alır. Bu nedenle eğitimin niteliği büyük ölçüde uygulanan programa bağlıdır. Uygulanan programların aksaklık ve eksiklikleri giderildikçe, toplumdaki ve bilim alanlarındaki değişmelere göre yeniden düzenlendikçe, diğer bir deyişle, programlar geliştirildikçe eğitimin niteliğinin de artması beklenir (Erden, 1998: 2).

Eğitimde planlama, genel anlamda, öğretim etkinliklerinin en rasyonel, en düzenli şekilde nasıl yürütüleceğinin önceden ortaya konmasıdır. Eğitimde, belirlenen program hedeflerine ulaşmak esas olduğuna göre ve varılmak istenen nokta da daha önceden belirlendiğine göre plansız ve programsız çalışmalar eğitim ve öğretimi amacından uzaklaştırır. (Demirel, 1999: 172).

Eğitim; bilim, teknik ve sanatın her üçünü de kapsayan bir içerikle düzenlenerek, bireyleri ve toplumları biçimlendirme, yönlendirme, değiştirme, geliştirme ve yetkinleştirmede en etkili süreç niteliğini kazanır. Böyle bir eğitim, bireyi biyopisişik, toplumsal ve kültürel boyutlarıyla, bedensel, bilişsel, duyuşsal ve devinişsel davranış yapılarıyla da dengeli bir bütün olarak, en uygun ve en ileri düzeyde yetiştirmeyi amaçlar. Sanat eğitimi bu amaca dönük eğitim sürecinin üç ana boyutundan, üç ana bileşeninden biridir. Müzik eğitimi ise, çeşitli kollara ayrılan sanat eğitiminin başlıca dallarından birini oluşturur (Uçan, 2005: 28).

Müzik kültürü ve müzik eğitimi, onu oluşturan-gerçekleştiren insanla birlikte değişken gelişken ve dönüşken bir özellik gösterir. Müzik, bireyi ve toplumu besleyen başlıca yaşam ve kültür damarlarından biridir. Müzik eğitimi bu damarı açan, büyüten, genişleten, işleten ve geliştiren bir süreçtir. Müzik kültürü ise bu

(28)

damardan bireye ve topluma akan, kendine özgü bir “kültürel kan” veya kendine özgü bir “kültürel özsu”dur (Uçan, 2005: 7).

Müzik eğitiminin en önemli boyutlarından biri çalgı eğitimidir. Çalgı Eğitimi; insanın bir müzik aleti kullanımı yolu ile müzikle insanı buluşturan ve tanıştıran, insanı kendisi ile özleştirip bütünleşmesine kaynaklık eden, ona duygularını ifade edebilme fırsatı tanıyan, onu toplumsal olmaya yönlendiren bir boyuttur.

Çalgı eğitimi müzik eğitiminin temel boyutlarından biridir. Gerek genel gerekse mesleki müzik eğitiminin, daha da özeli müzik öğretmenliği eğitiminin önemli ve vazgeçilmez bir boyutu olan çalgı eğitimi (Yıldız, 1986:3) “bireye çalgı öğretimi veya çalgılı öğretim yolu ile belirli çalgısal alışkanlıklar kazandırma veya bireyin davranışlarında kendi yaşantısı yolu ile belirli çalgısal değişiklikler oluşturma süreci” olarak tanımlanabilir.

Müzik öğretmenlerinin, meslek hayatı boyunca sıklıkla ihtiyaç duyacağı donanımlar içerisinde çalgı yeterlikleri başlıca bir yere sahiptir. İnsanların müzikle uğraşmalarının temel biçimlerinden birisi olan çalgı çalma (Kutluk, 2001), müzik öğretmenlerinin mesleki başarısını oldukça etkilemektedir. Çalgı öğretimi, ister genel, ister özengen, ister mesleki amaçlı olsun her düzeyde yapılan müzik eğitiminin en önemli, en anlamlı boyutlarından biridir.

Çalgı eğitimi, çalgı öğrenmeyle ilgili karmaşık davranış örüntülerini içeren bir faaliyettir. Bu nedenle çalgı eğitimi planlı ve programlı bir eğitim sürecini zorunlu kılar. Bu süreç içindeki başarı durumlarının istenilen düzeye ulaşması ise daha çok eğitim programlarının değerlendirilmesi ve geliştirilmesi ile gerçekleştirilir.

1.1. Problem Durumu

Müzik öğretmenlerinden talep edilen yeterlikler, müzik öğretmenliği eğitimi sürecinde kazandırılmaktadır. Ülkemizde bu öğrenim, üniversitelerin eğitim fakültelerindeki “Müzik Öğretmenliği Lisans Programları”nda düzenlenmektedir. İlgili programlarda, okullardaki müzik öğretiminin doğru ve verimli bir şekilde

(29)

yürütülebilmesi için, mesleğiyle ilgili birçok alanda yeterlilik kazanmış müzik öğretmenleri yetiştirilmesi amaçlanmaktadır. Tüm üniversitelerde ortak olarak uygulanan 1998 Müzik Öğretmenliği Lisans Programı, bu doğrultuda kazanımlara imkân veren birçok dersi kapsamaktadır (Kalyoncu, 2004: 4). Yüksek Öğretim Kurulu’nun belirlemiş olduğu bu yeni çerçeve programda her ders için ayrı olmak üzere tanımsal programlara yer verilmiştir.

Bu derslerden “Bireysel Çalgı Eğitimi, Piyano, “Okul çalgıları”, “Orkestra/Oda Müziği” ve “Oda Müziği/Orkestra ve Yönetimi” çalgı eğitimi alanın içerisinde yürütülen başlıca derslerdir. Bu derslerden “Orkestra/Oda Müziği” ve “Orkestra/Oda Müziği ve Yönetimi”, toplu halde gerçekleştirilen derslerdendir. Uçan’ın (2001) koro eğitimi için yaptığı tanımlama orkestra eğitimine uyarlanabilir. Buna göre en yalın ve özlü anlamıyla orkestra eğitimi, orkestraya ve orkestrayı oluşturan bireylere ortak yaşantıları yoluyla amaçlı ve yöntemli olarak belirli sosyomüziksel davranışlar kazandırma, ya da orkestranın ve orkestrayı oluşturan üyelerin sosyomüziksel davranışlarını ortak yaşantıları yoluyla amaçlı ve yöntemli olarak değiştirme, dönüştürme, geliştirme ve yetkinleştirme sürecidir.

Orkestra yönetimi, “Orkestranın amaçlarını gerçekleştirmek için, orkestranın sahip olduğu insan ve madde kaynaklarını, akılcı bir biçimde ve estetiksel bir uyum ve bütünlük içerisinde yönetme süreci” şeklinde tanımlanabilir.

Orkestralar çok doğaldır ki müzik eğitimi yapılan kurumların vazgeçilmez unsurlarından biridir. Müziğin yapıldığı, yaşandığı, tanındığı ve sergilendiği topluluktur.

Müzik öğretmeni adayının kullandığı çalgısındaki evrensel boyutlarda sanata yönelik uygulamalı çalışması, orkestra derslerinde de mümkündür (Büyükaksoy, 1994: 119).

Öğrencinin çalgısını kullanmada, seslendirdiği yapıtın karakterini, biçimini, bestecisini ve dönemini tanımada, yorumlamada ve istendik ortak davranışları için yaptığı çalışmaları, yani kısaca, müzik eğitiminin uygulanarak kazandırdığı orkestra

(30)

derslerinin müzik öğretmeni yetiştiren müzik eğitimi anabilim dallarının ders programlarında önemli yeri vardır.

Biber Öz (2001), müzik öğretmeni yetiştiren kurumlarda orkestra/oda müziği eğitiminde uygulamaya yönelik sorunlar olduğunu belirtmektedir ve bu sorunları öğrenci sayısının çokluğu ve değişik çalgılar nedeniyle homojen gruplar oluşturulamaması, uygun mekân (derslik) ve yeterli araç-gereç olmaması ve öğrenci düzeyine uygun ve çeşitlilikte dağar (repertuar) olmaması şeklinde ifade etmektedir.

Çevik (2001)’in koro eğitimi sürecine ilişkin yaptığı tanımlar orkestraya uyarlanabilir. Buna göre; Mesleki Müzik Eğitimi kapsamında önemli yer tutan “Orkestra Eğitimi ve Yönetimi” alanına ilişkin tanımsal nitelikteki ders programları, farklı uygulamacılar ve farklı eğitim süreçleriyle, ortamlara göre farklılık gösteren öğrenmeler, sonuç olarak temel nitelikleri, müziksel anlatımları, dağar oluşturma anlayışları bakımından farklılık gösteren orkestraların yetiştirilmesine neden olmaktadır. Öte yandan “Genel ve Özengen Müzik Eğitimi” sürecinde yer alan orkestra ve okul çalgıları toplulukları eğitimi uygulamalarında da benzer durumlar söz konusudur.

“Oda Müziği/Orkestra ve Yönetimi” dersi müzik öğretmenliği lisans programında 4. sınıfın 2. yarıyılında yer almaktadır. Burada biri “Oda Müziği”, diğeri “Orkestra ve Yönetimi” olmak üzere birbirine eş değer iki ayrı ders bulunmaktadır.

“Orkestra ve Yönetimi” dersinde öğrencilerin daha önceki dönemlerde aldıkları “Oda Müziği/Orkestra ve Yönetimi” derslerinde elde ettikleri birikimler doğrultusunda orkestra müziği dağarcığından seçilmiş çeşitli eserleri seslendirme becerilerinin yanında orkestrayı ve okullarda oluşturulabilir çalgı topluluklarını yönetme becerileri ile ilgili temel teknikleri kazanmalarının öngörüldüğü düşünülmektedir. Bu öngörüler doğrultusunda, dersin öğretim süreci açısından müzik eğitimi anabilim dallarında farklı uygulamalara yer verildiği ve bu kurumların çoğunda yönetme becerileri ile ilgili öğrenim-öğretim etkinliklerine yer verilmediği

(31)

veya bunların yeterince amacına ulaşmadığı konusunda ilgili çevrelerde çeşitli görüşlerin dile getirildiği gözlenmektedir.

Genelde, üniversitelerin lisans ve lisansüstü programları incelendiğinde büyük ölçüde tanımsal programların yer aldığı görülmektedir. Müzik Eğitimi Anabilim Dalı Lisans Programı’nda yer alan “Orkestra ve Yönetimi” dersi programında, tanımlanmamış kavramlar, saptanmamış ilkeler, amaçlar, eğitim ve öğretim yöntemleriyle ölçme-değerlendirme sistemlerinin bulunuyor görünmesi, aynı alanın öğretim elemanları ve kurumlar arasında bile, önemli uygulama farklılıklarına neden olabilmektedir.

Ortak program uygulanan müzik eğitimi anabilim dalları arasında, aynı derslerin farklı amaç, içerik ve yöntemlerle uygulanıyor olması, müzik öğretmeni yetiştirmede planlanan ortak hedeflerden sapmalara neden olmaktadır (Töreyin, 2001: 120). Özellikle orkestra eğitimi alan derslerinde, ders adlarından başlayan ve amaç, içerik ve öğretim yöntemlerinin nasıl olması gerektiğine kadar devam eden belirsizlikler ve tartışmalar, her ortamda artarak devam etmektedir.

Müzik öğretmenlerinin kurumlarında özellikle İstiklal Marşı’nın yönetmek ve oluşturdukları çalgı topluluklarının yönetimi ile ilgili etkinlikleri gerçekleştirmek durumunda oldukları göz önüne alındığında “Orkestra ve Yönetimi” dersinin ondört haftalık bir süreye sıkıştırılıyor ve sadece bir dönem içerisinde alınıyor olması ilgililerce, süreç boyutunun çok önemli olduğu bu dersin eğitiminde olumsuz bir koşul olarak görülmektedir.

Varış’a (1978) göre hiç kuşkusuz öğrenme-öğretme süreçleri; belirli hedefleri, plan, program ve organizasyonu, ögeler arası ilişkileri, bütünlük, karşılıklı etkileşim, değişim ve oluşumu içermektedir. Başka bir anlamda, öğrenme-öğretme süreçlerinin, insan davranışlarını geliştirmek, değiştirmek ve yöneltmekle ilgili çok boyutlu, karmaşık ve hareketli bir özellik taşıdığı da söylenebilir. Bir eğitimcimize göre de, öğrenme-öğretme etkinliklerinin tasarlanması ve uygulanması oldukça karmaşıktır. Bu süreç öğrenme yönünden istenilen sonuca ulaşmak için birbirleriyle ilişkili bir çok ünite ve işlevlerden oluşmaktadır.

(32)

Eğitim programları gelişi güzel geliştirilemez. Programları daha etkili hale getirecek doğru kararların alınabilmesi, bu kararların dayanaklarının bilimsel çalışmalarla araştırılmasına ve uygulamaların değerlendirilmesine bağlıdır (Erden, 1998: 2).

Her çeşit eğitim sürecinin, bu süreçlerdeki öğretim ünitelerinin, belli bir düzen içinde ve bilinçli bir biçimde yapılması gereği vardır (Günay ve Özdemir, 2003: 40).

Bu noktalardan hareketle üniversitelerin eğitim fakültelerine bağlı güzel sanatlar eğitimi bölümü müzik eğitimi anabilim dalları “Orkestra ve Yönetimi” dersi öğretim sürecinin belirlenerek betimlenmesi ve değerlendirilmesi bu çalışmanın konusunu oluşturmaktadır.

1.1.2. Problem Cümlesi

Türkiye’deki Üniversitelerin Eğitim Fakültelerine bağlı Güzel Sanatlar Eğitimi Bölümü Müzik Eğitimi Anabilim Dalları “Orkestra ve Yönetimi” dersi öğretim sürecinin, öğretim elemanı ve öğrenci görüşlerine göre tasarlanma, uygulanma ve değerlendirme durumu nedir?

1.1.3. Alt Problemler

Alt problemler, öğretim elemanı ve öğrenci görüşlerine göre irdelenmiştir. Bu görüşler; öğretim elemanları için orkestra eğitimciliği hizmet yılı ve unvan, öğrenciler için ise cinsiyet, mezun olunan okul türü ve bireysel çalgı türü değişkenleri açısından karşılaştırılmış ve anlamlı bir farklılığın olup olmadığına bakılmıştır. Ayrıca öğretim elemanı ve öğrenci görüşleri birbirleriyle karşılaştırılmış ve bu görüşler arasında anlamlı bir fark olup olmadığı saptanmıştır.

1. “Orkestra ve Yönetimi” dersinde oluşturulan orkestranın türü nedir ve yapısı nasıldır?

(33)

2. “Orkestra ve Yönetimi” dersini yürüten öğretim elemanlarında bulunması gereken başlıca nitelikler nelerdir?

3. “Orkestra ve Yönetimi” dersine ilişkin tanımsal programda yer alan ögeler öğretim sürecinde ne derece kapsanmaktadır?

3.1. “Orkestra ve Yönetimi” dersi öğrenme-öğretme sürecinde birlikte hangi müzik yapma yöntem ve teknikleri kullanılmaktadır?

3.2. “Orkestra ve Yönetimi” dersinde orkestra için belirlenen dağarın (literatürün) yapısı ve özelliği nasıldır?

3.3. “Orkestra ve Yönetimi” dersinde orkestrayı ve okullarda oluşturulabilir çalgı toplulukları ‘yönetme becerileri’ne ilişkin öğretim etkinlikleri nelerdir?

4. “Orkestra ve Yönetimi” dersini yürüten öğretim elemanları öğretim sürecinde çağdaş öğretim programı ögelerinden amaç, hedef davranışlar, içerik veya konular, öğrenme-öğretme durumları, sınama-ölçme durumları ve değerlendirme bakımından neler yapmaktadır?

5. “Orkestra ve Yönetimi” dersi öğretim sürecine ilişkin verilerle öğretim

elemanı ve öğrenci görüşlerinden hareketle nasıl bir çerçeve program ortaya çıkmaktadır?

1.3 Amaç

Bu araştırmanın amacı Eğitim Fakülteleri Müzik Eğitimi Anabilim Dalları

“Orkestra ve Yönetimi” dersinin mevcut durumunu saptayarak daha işlevsel bir

yapıya ve işlerliğe kavuşturulmasına katkıda bulunmaktır.

1.4 Önem

Bu araştırma;

• Müzik Eğitimi Anabilim Dalları “Orkestra ve Yönetimi” dersine ilişkin ilk bilimsel araştırma olması ve dersin daha işlevsel bir yapıya ve işlerliğe kavuşturulmasına katkıda bulunmayı amaçlaması bakımından,

(34)

• Bu ve benzeri alanlarda yapılabilecek çalışmalara kaynak teşkil etmesi bakımından,

önem taşımaktadır.

1.5 Varsayımlar

Bu araştırma;

• Belirlenen nitel ve nicel betimsel yöntemin problemin çözümü için uygun olduğu,

• Kullanılan veri toplama araçlarının, araştırmada belirlenen sorulara cevap aramak için uygun olduğu,

• Örneklem grubunun evreni temsil ettiği, temel sayıtlılarına dayanmaktadır.

1.6 Sınırlılıklar

Bu araştırma;

• Üniversitelerin Eğitim Fakülteleri Güzel Sanatlar Eğitimi Bölümleri Müzik Eğitimi Anabilim Dalları Dalları’nda 2006-2007 öğretim yılında uygulanmakta olan “Oda Müziği / Orkestra ve Yönetimi” dersinin “Orkestra ve Yönetimi” alanıyla,

• Müzik eğitimi anabilim dallarında “Orkestra ve Yönetimi” dersini 2006-2007 öğretim yılında ve daha önce uygulamakla görevli öğretim elemanları ve bu dersi almış olan 4. sınıf öğrencileriyle,

• Orkestra ve Yönetimi konusuyla doğrudan veya dolaylı ilgili olup yazılmış ve ulaşılabilir yayınlar ve tezlerle,

• Araştırma için ayrılabilen zaman ve maddi kaynaklarla, sınırlı tutulmuştur.

(35)

1.7 Tanımlar

Belirtke Tablosu: “Bir eğitim programında yer alan hedef davranışlarla

program içeriğini iki boyutlu matriks üzerinde gösteren çizelge. Belirtke tablosunu hazırlarken üst tarafta yer alan yatay boyuta hedefler ve bu hedefleri gerçekleştirici davranışlar, dikey boyuta da içerik yazılır” (Demirel, 2005: 359).

Çerçeve Program: Genellikle, bir ‘dersin adı ile hedef, içerik ve bu ikisinin

kesişimi olan belirtke boyutları’ndan oluşur. Bu program, hedef boyutunda hedef alanlarını ve basamaklarını, içerik boyutunda üniteleri ve ana konularını, belirtke boyutunda ise hedef ile içeriğin kesişim noktalarını belirten belirteçleri kapsar (Uçan, 2002).

Dağarcık (Repertuar): 1) Bir müzik topluluğunun ya da sanatçının

yorumlamaya hazır olduğu parçalar; 2) Bir müzik türünde yazılmış parçaların tümü (Sözer, 2005: 580).

İntonasyon: Ses rengi, ses tutarlılığı (Çalışır; 1996: 113)

Orkestra Eğitimcisi: “Orkestra ve Yönetimi” dersini veren öğretim

elemanları.

Orkestralama: Bir çalgı topluluğu için müzik yazarken, tasarlanan yapıtı tını

farklarını, ses renklerini, yorum ve anlatım özelliklerini göz önünde tutarak, çalgılar arasında paylaştırma sanatı (Sözer, 2005: 523-524).

Orkestrasyon: Orkestralama bilgisi ve ona ilişkin yöntemler (Say, 1992:

1006).

Öğrenciler: Eğitim Fakülteleri Müzik Eğitimi Anabilim Dallarında “Orkestra

ve Yönetimi” dersini alan öğrenciler.

Öğretim: Öğrenmenin gerçekleşmesi için planlanan, kasıtlı ve sistematik

(36)

Öğretim Elemanı: Eğitim Fakülteleri Müzik Eğitimi Anabilim Dallarında

“Orkestra ve Yönetimi” dersini yürüten öğretim elemanları.

Öğretim Tekniği: 1. Öğretmenin, ders verirken benimsediği ve izlediği yol,

2. Öğretim gereçlerinin kullanılmasında ya da öğretim etkinliklerinin yönetiminde tutulan yol (Oğuzkan, 1981: 135).

Öğretim Yöntemi: 1. Öğrencilerin özellikleri, ders araç ve gereçleri ile tüm

öğrenme durumu göz önünde tutularak saptanan ve izlenen mantıklı yol, 2. Öğretim etkinliklerinin düzenlenmesi ve öğretim gereçlerinin kullanılması bakımından ölçünleşmiş olan yol (Oğuzkan, 1981: 135).

Kategori: Ortak özellikleri taşıyan bir dizi gözlemi (ya da veri parçasını)

birleştiren bir kavram (Kuş, 2006: 194).

Kategorileştirme: Kategorilerin veri parçalarına atanması süreci (Kuş, 2006:

194).

Kod: Kategori isminin kısaltması (Kuş, 2006: 194).

Partisyon: Bir eserin bütün ses ve çalgı partilerinin alt alta yer aldığı müzik

yazısı (Say, 1992: 1025).

Stil: Üslûp, deyiş, yazı; müzikte karakteristik niteliklerin belirlendiği

bütünsel kavrayış (SAY, 2002: ).

Tanımsal Program: Bir ‘dersin adı ile kapsamını veya içeriğini kısaca

anlatan tanım’dan oluşur. Bu program dersin öğretim elemanınca hazırlanması beklenen (ayrıntılı) öğretim programına temel oluşturur (Uçan, 2002)

Yöntem: Hedefe ulaşmak için izlenen en kısa yol ya da bir konuyu öğrenmek

(37)

BÖLÜM II

KURAMSAL ÇERÇEVE

Bu bölümde araştırmayı temellendiren kuramsal çerçeve, Müzik Eğitimi ve

Müzik Öğretmeni, Program Kavramı, Öğretim Programı, Müzik Öğretim Programı, Öğretim Süreci, Süreç Değerlendirme, Müzik Eğitimi Anabilim Dalları Lisans Programı (1998), Orkestra ve Yönetimi Dersi, ana başlıkları altında ele alınmıştır.

2.1. Müzik Eğitimi ve Müzik Öğretmeni

Yalın ve özlü anlamıyla müzik eğitimi, “bireye kendi yaşantısı yoluyla amaçlı olarak belirli müziksel davranışlar kazandırma, bireyin davranışlarında kendi yaşantısı yoluyla amaçlı olarak belirli müziksel değişikler oluşturma ya da bireyin müziksel davranışlarını kendi yaşantısı yoluyla amaçlı olarak değiştirme veya geliştirme süreci” diye tanımlanabilir. Müzik eğitimi yoluyla, birey ile toplumsal ve kültürel çevresi, özellikle birey ile müziksel çevresi arasındaki iletişim ve etkileşimin daha düzenli, daha etkili, daha verimli ve daha yararlı olması beklenir (Uçan, 2005: 60).

Bu nedenledir ki, müzik eğitimi, olabildiğince örgün, yani “düzenli, planlı ve yöntemli” biçimde, “genel” ve “mesleki” olmak üzere iki ana çerçevede düzenlenerek gerçekleştirilmeye çalışılır. İster genel ister mesleki olsun, örgün müzik eğitiminin en temel ve etkin ögesi, kuşkusuz, “müzik öğretmeni”dir.

Yalın ve özlü anlamıyla “müzik öğretmeni”, “müzik dalında öğretmenlik mesleğinin gerektirdiği öğrenimi bitirerek ya da yeterlikleri kazanarak öğretmenlik yapma yetkisini elde etmiş kimse” demektir. Müzik öğretmenliği eğitimi temelde, bireyi, programda ağırlıklı olarak izlediği ve ilerde öğretmenliğini yapacağı müzik dalında öğretmenleştirme sürecidir.

(38)

2.1.1. Türkiye’de Müzik Öğretmeni Yetiştirme Süreci

Türkiye’de “müzik öğretmeni yetiştirme” süreci 83 yıl önce 1 Kasım 1924’de Ankara’da kurulan Musiki Muallim Mektebi’nde (Müzik Öğretmen Okulu) başlamıştır. Bu kurumun aynı zamanda ve giderek yalnızca sanatçı yetiştiren bir yapıya dönüştürülmesi üzerine bu okul 1937’de Gazi Orta Öğretmen Okulu ve Terbiye Enstitüsü’nde açılan Müzik Şubesi’ne aktarılmış ve müzik öğretmeni yetiştirmeye burada devam edilmiştir. Bunun yanı sıra ayrıca 1942-1947 yıllarında Hasanoğlan Yüksek Öğretim Köy Enstitüsü Güzel Sanatlar Kolu’nda müzik öğretmeni yetiştirme çabasında bulunulmuştur. 1960’lardan itibaren sırayla açılan İstanbul-Atatürk, İzmir-Buca ve Nazilli-Eğitim Enstitüsü Müzik Bölümleri’nde müzik öğretmeni yetiştirme sürecine katkıda bulunulmuştur. Daha sonra 1974-1975’deki bir öğretim yıllık denemenin ardından 1978-1979’daki düzenlemelerle sırasıyla Yüksek Öğretmen Okulları Müzik Bölümleri’ne, 1982’de Eğitim Fakülteleri Müzik Eğitimi Bölümleri’ne gelinmiştir. 1924 yılından bu yana sürdürülen bunca ilerleme ve gelişmeye karşın 1998 yılında “Yeni yapılanma-düzenleme” çerçevesinde yapılan işlemle eğitim fakültelerinin müzik eğitimi bölümleri müzik eğitimi anabilim dallarına indirilivermiştir. Ne ilginç rastlantıdır ki Türkiye’de 1998’de Müzik Eğitimi Bölümleri Anabilim Dalı’na indirilirken Avusturya’da Müzik Yüksekokulları Müzik Üniversiteleri’ne dönüştürülmüş ve yükseltilmiştir.

2.2. Program Kavramı

Program; Türk Dil Kurumu’nun Genel Türkçe Sözlüğü’ne göre belirli şartlara ve düzene göre yapılması öngörülen işlemlerin bütünü, izlence, yapılacak bir işin bölümlerini, bölümlerin sırasını ve zamanını gösteren tasarı anlamlarına gelmektedir Eğitim Terimleri Sözlüğü’nde bir eğitim terimi olarak program, “belli bir çalışmanın amacını, bölümlerini, yöntemini ve süresini gösteren plan” olarak tanımlanmaktadır (TDK, 1974: 145). Genel olarak program kavramı ise “yapılması gerekli bir işin bölümlerini, her bölümün nasıl yapılacağını ve yapılış zamanını gösteren tasarı anlamına gelir (Alıcıgüzel, 1979: 98).

(39)

2.3. Öğretim Programı

Öğretim programı, eğitim programının ayrılmaz bir parçasını ve en önemli ögesini oluşturur. Varış’a (1988) göre, öğretim programı; bir okulu bitirmek veya bir alanda uzmanlaşmak için okunması gereken ders ve konuları kapsayan plan, müfredat, ders programı, müfredat programı anlamına gelmektedir. Öğretim programı, eğitim programı içinde yer alan ve öğrenme öğretme süreçleri ile ilgili etkinlikleri kapsar.

Demirel (1999), öğretim programını; “okulda ya da okul dışında bireye kazandırılması planlanan bir dersin öğretimiyle ilgili tüm etkinlikleri kapsayan yaşantılar düzeneği“ olarak tanımlamaktadır.

Doğan (1972) öğretim programını; “öğrenciden beklenen öğrenmeyi meydana getirebilmek için planlanmış etkinliklerin tümü” olarak tanımlamaktadır.

Eğitim programı içinde ağırlık taşıyan kısım öğretim programıdır. Öğretim programı, genellikle belli bilgi kategorilerinden oluşan ve bir kısım okullarda beceriye ve uygulamaya ağırlık tanıyan bilgi ve becerinin eğitim programlarının amaçları doğrultusunda ve planlı bir biçimde kazandırılmasına yönelik programdır (Küçükahmet, 2003: 9).

Eğitim programı içinde ağırlık taşıyan kısım öğretim programıdır. Öğretim programı, genellikle belli bilgi kategorilerinden oluşan ve bir kısım okullarda beceriye ve uygulamaya ağırlık tanıyan bilgi ve becerinin eğitim programlarının amaçları doğrultusunda ve planlı bir biçimde kazandırılmasına yönelik programdır (Küçükahmet, 2000: 9).

Öğretim programı, en belirgin özelliğiyle, belli bir öğretim basamağında çeşitli sınıf ve derslerde ele alınacak konuların ve bunların amaçlarının, sınıflara (öğrencilerin ilgi, yaş ve ve zihin düzeylerine) göre düzenleniş biçimini ve her dersin haftada kaçar saat okutulacağını gösteren bir kılavuzdur (Binbaşıoğlu, 1988: 73).

Uçan’a (2002) göre, öğretim programı; genellikle, önceleri “amaçlar, açıklamalar ve konular”dan oluşur; sonraları “açıklamalar, amaçlar, (amaç)