Türkiye ve Kazakistan'da eğitim bilimleri ve alan eğitimi konusunda lisansüstü eğitimi yapan öğrencilerin bilimsel araştırma yeterliklerinin incelenmesi

(1)

(2)

TÜRKİYE VE KAZAKİSTAN’DA EĞİTİM BİLİMLERİ VE ALAN

EĞİTİMİ KONUSUNDA LİSANSÜSTÜ EĞİTİMİ YAPAN

ÖĞRENCİLERİN BİLİMSEL ARAŞTIRMA YETERLİKLERİNİN

İNCELENMESİ

LYAZZAT BEİSENBAYEVA

DOKTORA TEZİ

EĞİTİM PROGRAMLARI VE ÖĞRETİM BİLİM DALI

GAZİ ÜNİVERSİTESİ

EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

(3)

i

TELİF HAKKI VE TEZ FOTOKOPİ İZİN FORMU

YAZARIN

Adı: Lyazzat

Soyadı: Beisenbayeva

Bölümü: Eğitim Programları ve Öğretim İmza :

Teslim tarihi:

TEZİN

Türkçe Adı: Türkiye Ve Kazakistan’da Eğitim Bilimleri Ve Alan Eğitimi Konusunda Lisansüstü Eğitimi Yapan Öğrencilerin Bilimsel Araştırma Yeterliklerinin İncelenmesi

İngilizce Adı: Examining Scientific Research Competencies Of Graduate Students Studying In The Field Of Education And Teacher Education In Kazakhstan And Turkey

(4)

ii

ETİK İLKELERE UYGUNLUK BEYANI

Tez yazma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyduğumu, yararlandığım tüm kaynakları kaynak gösterme ilkelerine uygun olarak kaynakçada belirttiğimi ve bu bölümler dışındaki tüm ifadelerin şahsıma ait olduğunu beyan ederim.

Yazar Adı Soyadı: Lyazzat Beisenbayeva İmza: ………..

(5)

iii

JÜRİ ONAY SAYFASI

Lyazzat BEİSENBAYEVA tarafından hazırlanan “Türkiye Ve Kazakistan’da Eğitim Bilimleri Ve Alan Eğitimi Konusunda Lisansüstü Eğitimi Yapan Öğrencilerin Bilimsel Araştırma Yeterliklerinin İncelenmesi” adlı tez çalışması aşağıdaki jüri tarafından oy birliği / oy çokluğu ile Gazi Üniversitesi Eğitim Programları ve Öğretim Anabilim Dalı’nda Doktora tezi olarak kabul edilmiştir.

Danışman: Prof. Dr. Yücel GELİŞLİ

Eğitim Programları ve Öğretim Anabilim Dalı, Gazi Üniversitesi

Başkan: Prof. Dr. Tayyip DUMAN

Üye: Prof. Dr. Mehmet TAŞPINAR

Üye: Prof. Dr. Bekir BULUÇ

Üye: Yrd. Doç. Dr. Serhat ARSLAN

Tez Savunma Tarihi: 07/ 07/2017

Bu tezin Eğitim Programları ve Öğretim Anabilim Dalı’nda Doktora tezi olması için şartları yerine getirdiğini onaylıyorum.

(6)

iv

TEŞEKKÜR

Doktora ders sürecinden bu yana danışmanım, aile büyüğüm, yol göstericim olan, sorularıma /sorunlarıma her zaman cevap veren ve araştırmanın başından sonuna kadar değerli zamanını ayıran danışmanım, hocam Prof. Dr. Yücel GELİŞLİ’ye, tezimin her aşamasında desteğini aldığım, hocalarım Prof. Dr. Mehmet Taşpınar, Prof. Dr. Tayip Duman, Prof. Dr. Bekir BULUÇ, ve Doç. Dr. Şaban ÇETİN’e çok çok teşekkür ederim.

Veri Toplanma sürecinde desteğini hiçbir zaman esirgemeyen Sayın Arş. Gör. Özge Ceren ÇELİK, Doktora Öğrencisi Çetin TORAMAN’a teşekkür ederim.

Tezde gerek uzman görüşü desteği veren gerekse veri toplanması sürecine katkı veren değerli öğretmen yetiştiren tüm öğretim elemanlarımıza teşekkür ederim. Doktora ders sürecim boyunca desteklerini esirgemeyen tüm saygıdeğer hocalarıma teşekkürü bir borç bilirim.

Desteğini çok uzaklarda olsa da her zaman yanımda hissettiğim hayat arkadaşım eşime, her zaman bana ebeveynlik yapan desteklerini esirgemeyen canım annem, kayın ana, kayın peder, kardeşime çok çok teşekkür ederim.

Lyazzat BEİSENBAYEVA Haziran, 2017

(7)

v

TÜRKİYE VE KAZAKİSTAN’DA EĞİTİM BİLİMLERİ VE ALAN

EĞİTİMİ KONUSUNDA LİSANSÜSTÜ EĞİTİMİ YAPAN

ÖĞRENCİLERİN BİLİMSEL ARAŞTIRMA YETERLİKLERİNİN

İNCELENMESİ

Doktora Tezi

Lyazzat BEİSENBAYEVA

GAZİ ÜNİVERSİTESİ

EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

Haziran 2017

ÖZ

Bu araştırmanın genel amacı, Kazakistan ve Türkiye’deki eğitim bilimleri ve alan eğitimi konusunda lisansüstü eğitimi yapan öğrencilerin bilimsel araştırma yeterliklerini incelemek ve karşılaştırmaktır. Ayrıca ölçekten ve görüşme formundan elde edilen verilere dayalı olarak Kazakistan’da eğitim bilimleri ve öğretmenlik eğitimi alanında lisansüstü eğitim eğitimi için Bilimsel Araştırma Teknikleri dersi program modeli geliştirmektir. Araştırma modeli iki temel yapıya göre oluşturulmuştur. Bunlar, yapısal olarak araştırma modeli ve veri toplama biçimi olarak araştırma modeli olarak açıklanmıştır. Araştırmanın yapısal modeli: Bu araştırma, Eğitim Bilimleri alanında lisansüstü eğitim gören Türkiye ve Kazakistan’daki doktora öğrencilerinin var olan araştırma yeterliklerini belirlemeyi ve karşılaştırmayı amaçlayan tarama modelinde ve betimseldir. Veri cinsi açısından araştırma modeli: Araştırma verilerinin elde edilmesinde ise karma yöntem kullanılmıştır. Araştırmanın verilerinin elde edilmesi açısından, nitel ve nicel araştırma yöntemlerinin birlikte uygulandığı karma yöntem (Mixed Method) kullanılarak modellenmiştir. Araştırmanın evrenini, Türkiye ve Kazakistan’da eğitim bilimleri ve alan eğitimi konusunda devlet üniversitelerinde, lisansüstü eğitimi gören dört üniversitenin öğrencileri oluşturmuştur. Araştırmada; Kazakistan'daki eğitim bilimleri ve alan eğitimi konusunda lisansüstü eğitim yapan öğrencilerin, bilimsel araştırma yeterliklerini kazanacakları bilimsel araştırma teknikleri dersi dışında bilimsel araştırma becerilerini yeterince geliştirecek ders almadıkları; araştırmanın problem durumu boyutuyla ile ilgili yeterliklerinin oldukça yeterliyim düzeyinde olduğu; ölçme aracı hazırlama boyutunda, maddeler incelendiğinde aritmetik ortalamaların oldukça yeterliyim düzeyinin alt sınırlarında olduğu öğrencilerin

(8)

vi

ölçme aracı geliştirebilme yeterliklerinin geliştirilmesi gerektiği; öğrencilerin veri analiz edebilme yeterlikleri konusunda güçlükleri olduğu; bilimsel çalışmaların yazımında dil konusunda güçlükleri olduğu sonuçları elde edilmiştir.

Türkiye’de eğitim bilimleri ve alan eğitimi konusunda lisansüstü eğitim yapan öğrencilerin, bilimsel araştırma yeterliklerini kazanacakları bilimsel araştırma teknikleri dersi dışında bilimsel araştırma becerilerini yeterince geliştirecek ders aldıkları; öğrencilerin araştırmanın problemini oluşturma konusunda yeterli oldukları; veri toplama aracı geliştirme konusunda yeterlik algılarının düşük olduğu; bir bilimsel araştırmanın bulgu ve sonuçlarını yazabilecekleri; bir bilimsel araştırmanın araştırma raporunu tasarlayabildikleri sonucu elde edilmiştir. Ölçeğin genel toplamın da ise BAYAÖ ilgili yeterlik algılarının aritmetik ortalama ve medyan değerleri incelendiğinde her iki ülkenin lisansüstü öğrencilerin yeterlik algılarının oldukça yeterliyim düzeyinde olduğu sonucu elde edilmiştir.

Anahtar Kelimeler: Bilimsel araştırma, bilimsel araştırma yeterlikleri, yeterlik, bilimsel araştırma yeterlik algısı

Sayfa Adedi: 261

(9)

vii

EXAMINING SCIENTIFIC RESEARCH COMPETENCIES OF

GRADUATE STUDENTS STUDYING IN THE FIELD OF

EDUCATION AND EDUCATIONAL SCİENCES IN KAZAKHSTAN

AND TURKEY

Ph. D Thesis

Lyazzat BEİSENBAYEVA

GAZI UNIVERSITY

INSTITUTE OF EDUCATIONAL SCIENCES

June 2017

ABSTRACT

The aim of this research is to examine and compare scientific research competencies of graduate students studying in the field of education and educational sciences in Kazakhstan and Turkey. The program model used ın the Scientific Research Techniques course has been

developed from data obtained from a scale and interview form developed by this researcher.

The research model is based on two basic structures: a research model, and a data collection form. Structural Model of the Research: This research adopts a descriptive survey model as the aim of the study is to examine and compare scientific research competencies of graduate students in the field of education and educational sciences in Kazakhstan and Turkey. In terms of obtaining data, a mixed method has been used, in which qualitative and quantitative research methods are applied together. The universe of the research determines the study group, which is composed of graduate students studying in relevant fields at four state universities in Kazakhstan and Turkey. As a result of the research, the following conclusions were made. Graduate students studying in the field of Education and educational sciences

in Kazakhstan have not taken courses to develop their scientific research skills, outside of the required Scientific Research Techniques course. Furthermore, student competency is quite satisfactory regarding an ability to identify research problems. According to the findings of measuring tools, a general arithmetic mean has shown that student capacity to develop individualized research scales is quite low in Kazakhstan; finally, students have difficulties analyzing data and using research-specific language in the writing of scientific studies. In Turkey, the students who graduated in the field of Education and educational

(10)

viii

sciences in Kazakhstan have taken sufficient courses to develop their scientific research skills. Students are highly competent in terms of writing research problems, but the perception of competence in data collection tools ıs quıte low, and according to fındıngs the students who graduated in Turkeycan correctly write the findings and conclusions of their research and design research reports.In closing, the overall sum of general arithmetic mean and median values according to the Scientific Inquiry Competency Perception Scale (SICPS) revealed that the perception of graduate students in both countrıes is sufficient for independent research design and report writing.

Key Words: Scientific research, scientific research competence, competence, scientific research competency perception

Sayfa Adedi: 267

(11)

ix

İÇİNDEKİLER

TELİF HAKKI VE TEZ FOTOKOPİ İZİN FORMU ... i

ETİK İLKELERE UYGUNLUK BEYANI ... ii

JÜRİ ONAY SAYFASI ... iii

TEŞEKKÜR ... iv

ÖZ ...

v

ABSTRACT ... vii

İÇİNDEKİLER ... ix

TABLOLAR LİSTESİ ... xiv

ŞEKİLLER LİSTESİ ... xvii

SİMGELER VE KISALTMALAR LİSTESİ………..……xxiv

BÖLÜM I GİRİŞ ...

1

1.1.Problem Durumu ...1

1.1.1.Bilim, Bilimsel Araştırma ve Bilimsel Yöntem……….2

1.1.2. Bilimsel Araştırma Türleri...……….………4

1.1.2.1. Nicel Araştırmalar……….…...4

1.1.2.2. Nitel Araştırmalar....………..…………...5

1.1.3. Eğitimde Araştırmalar...………..……….……….5

1.1.4. Bilimsel Araştırma Yeterlikleri..………..……….6

1.2. Araştırmanın Problem Cümlesi……….……….……….9

1.3. Araştırmanın Amacı………...9

1.4. Araştırmanın Önemi...……….………...10

1.5. Sınırlılıklar...12

1.6. Tanımlar ...12

BÖLÜM II KURAMSAL ÇERÇEVE ... 14

2.1. Bilim ve Bilimsel Yöntem ...14

(12)

x

2.1.2. Bilimsel Yöntem ...……….……….………..19

2.2. Bilimsel Araştırma ve Özellikleri……….……….….22

2.2.1. Bilimsel Araştırma..………..………22

2.2.2. Bilimsel Araştırmaların Özellikleri…...………..………...………27

2.3. Bilimsel Araştırma Sürecinin Aşamaları………...28

2.3.1.Araştırma Konusunun ve Probleminin Belirlenmesi……..………..……….30

2.3.2. Araştırma İçin Uygun Araştırma Tipi, Yöntem ve Tekniklerin Seçilmesi….…32 2.3.3.Araştırmanın Evreninin Belirlenmesi ve Örneklem Seçimi ……….…….33

2.3.4.Araştırmanın Verilerinin Toplanması..………...………35

2.3.5.Veri Analizi ..………..………...36

2.3.6. Bulguların Yorumlanması ve Rapor Yazımı…………..………...37

2.4. Bilimsel Araştırmalarda Paradigmalar……….………38

2.4.1. Pozitivizm……….……….39

2.4.2. Deneycilik (Empirisizm)………...………..………..41

2.4.3. Yorumlayıcı Yaklaşım (Fenomoloji)………...………..41

2.4.4. Post-Pozitivizm, Eleştirel Teori ve İnşacılık……….………..42

2.4.5. Post Modernizm…..………..………43

2.5. Bilimsel Araştırma Türleri………...……….44

2.5.1. Uygulama Amaçları Açısından…...……….………...………....45

2.5.1.1. Temel Araştırmalar……….………..………..46

2.5.1.2. Uygulamalı Araştırmalar……….……….………..47

2.5.1.2. 1. Değerlendirme Araştırması……...….………..……….………...47

2.5.1.2. 2. Eylem Araştırması..………..………..…….……48

2.5.1.2. 3. Toplumsal Etki Belirleme Araştırması………..……….……….48

2.5.2. Araştırmanın Amaçları Açısından………..………...49

2.5.2.1. Tanımlayıcı Araştırmalar………..……….…..…..49

2.5.2.2.Korelasyonel (İlişkisel)Araştırmalar………...………..……….……….49

2.5.2.3.Açıklayıcı (Nedensel) Araştırmalar……….……….……...49

2.5.2.4. Keşif Araştırması………..……….……..50

2.5.3. Araştırma Veri Elde Etme Sürecine Göre ..………..……….51

2.5.3.1.Yapısal Yaklaşım…………..……….….……….………….51

2.5.3.2.Yapısal Olamayan Yaklaşım…………..……….…………...51

2.5.4. Veri Toplama Tekniklerine Göre (Sorgulama Modu)………….………..52

2.5.4. 1. Nicel Araştırmalar………..…53

(13)

xi 2.5.4. 2. 1. Etnografik Araştırmalar ………..……….62 2.5.4. 2. 2. Eylem Araştırmaları……….………...………..62 2.5.4. 2. 3. Durum Çalışmaları……….63 2.5.4. 2. 4. Tarihi Araştırmalar……….….………..………...63 2.5.4. 2. 5. Olgubilim Çalışmaları………..………..……..………64 2.5.4. 2. 6. Gömülü Teori(Grounded Theory)…..………….….………..………64 2.5.4. 2. 7. Yorumlama (Hermeneutics)………….……..………..………65

2.5.4. 3. Nicel ve Nitel Araştırmaların Karşılaştırılması……….……...………….66

2.5.5.Karma araştırmalar…….………….…..……….…………...………..69

2.5.6. İsimlerine Göre araştırmalar……..…………..……….………..…………71

2.6. Eğitim Araştırmaları………..……….………….……….………..72

2.7.Türkiye’de Araştırma Eğitimi ……….……….……..………75

2.7.1. Lisans Eğitim Programları……….….….……….………..78

2.7.2.Lisansüstü Eğitim Programları………….………...………83

2.7.2.1. Bilim Uzmanı Yetiştirmek………….….…………..………..……….84

2.7.2.2. Tezli Yüksek Lisans Programı………..………..85

2.7.2.3. Bilim Doktoru Yetiştirmek………..………88

2.8. Kazakistan’da Araştırma Eğitimi………..92

2.9. Bilimsel Araştırma Yeterlikleri……….……….…99

BÖLÜM III İLGİLİ ARAŞTIRMALAR………..110

3.1. Türkiye’de Yapılan Araştırmalar………110

3.2. Kazakistan’da Yapılan Araştırmalar………..118

3.3. Yurtdışında Yapılan Diğer Araştırmalar…………..………..120

3.4. Araştırmaların Değerlendirilmesi...……...……….……….122

BÖLÜM IV YÖNTEM

….……….124

4.1.Araştırmanın Modeli…….………...………..124

4.2.Araştırmanın Çalışma Evreni……….……….………..…………...126

4.3. Araştırmanın Örneklemi…….……….………..…………..126

4.3.1. Ölçek Geliştirme İçin Seçilen Örneklem………….…….………...…127

4.3.1.1. Kazakistan’da Ölçek Geliştirme Süreci İçin Örneklem………..………127

4.3.1.2. Türkiye’deki Ölçek Geliştirme Süreci İçin Örneklem………..….…….128

4.3.2. İkinci çalışma grubu(Geliştirilmiş Ölçeğin Uygulanma Süreci)……….…..….131

4.3.2.1. Kazakistan’da Bilimsel Araştırma Yeterlik Algısı Belirleme Süreci Örneklem……….………...……...131

(14)

xii

4.3.2.2. Türkiye’deki Bilimsel Araştırma Yeterlik Algısı Belirleme Süreci

Örneklem……….………...………...131

4.3.3. Araştırmanın Bilimsel Araştırma Yeterlik Algısı Belirleme Süreci Toplam Örneklem Grubunu Dağılımı………...………...132

4.4. Veri Toplanma Araçları………...………...………..………133

4.4.1. Ölçek geliştirilmesi……..………....133

4.4.2. Ölçek Verilerinin Analizi…………..……….………....134

4.4.3. Bilimsel Araştırma Yeterlik Algısı Ölçeğinin Kazakistan’da Yapı Geçerliğine İlişkin Bulgular (Geçerlik ve Güvenirlik)……….………….….………....134

4.4.4. Bilimsel Araştırma Yeterlik Algısı Ölçeğinin Türkiye’ de Yapı Geçerliğine İlişkin Bulgular (Geçerlik ve Güvenirlik)….……….………....139

4.4.4.1. Türkiyede Ölçeğin Geliştirme Süreci .………..……….…..139

4.4.4.2. Ölçek Verilerinin Analizi..………..………..………….………...140

4.4.4. 3.BAYAÖ’ nin Güvenirlik Çalışmasına İlişkin Bulgular…………...……149

4.5. Araştırma Verilerinin Analizi……….………..……154

BÖLÜM V BULGULAR.……….………...164

5.1. Kazakistan Lisansüstü Öğrenim Gören Öğrencilerin Bilimsel Araştırma Yeterlikleri İle İlgili Bulgular………..164

5.1.1. Kazakistan Lisansüstü Öğrenim Gören Öğrencilerin Bilimsel Araştırma İle İlgili Ders alma Durumları ve Bilimsel Araştırma Yeterlik Algılarına İlişkin Bulgular………...…164

5.1.2. Kazakistan’da Eğitim Bilimleri ve Öğretmen Yetiştirme Alan Eğitimi Konusunda Lisansüstü Eğitim Gören Öğrencilerin Bazı Değişkenler Açısından Karşılaştırılması………..………...…170

5.2. Türkiye Lisansüstü Öğrenim Gören Öğrencilerin Bilimsel Araştırma Yeterlikleri İle İlgili Bulgular………..………...181

5.2.1. Türkiye Lisansüstü Öğrenim Gören Öğrencilerin Bilimsel Araştırma İle İlgili Ders Alma Durumları ve Bilimsel Araştırma Yeterlik Algılarına İlişkin Bulgular………..………...181

5.2.2. Türkiye’de Eğitim Bilimleri ve Öğretmen Yetiştirme Alan Eğitimi Konusunda Lisansüstü Eğitim Gören Öğrencilerin Bazı Değişkenler Açısından Karşılaştırılması..………..………..……….188

5.3. Türkiye ve Kazakistan’da Eğitim Bilimleri ve Öğretmen Yetiştirme Alanında Lisansüstü Öğrenim Gören Öğrencilerin Bilimsel Araştırma Yeterlik Algılarının BAYAÖ Ortak Maddeler Açısından Karşılaştırılması İle İlgili Bulgular…….……..201

(15)

xiii

5.4. Türkiye Ve Kazakistan’da Eğitim Bilimleri ve Öğretmen Yetiştirme Alanında Lisansüstü Öğrenim Gören Öğrencilerin Bilimsel Araştırma Yeterlik Algılarına İlişkin

Nitel Bulgular……...……….……..……..203

5.4.1. Tema 1: Bir Araştırmanın Problem Durumunu Hazırlama……….………….203

5.4.2. Tema 2: Bir Araştırmanın Yöntemini Belirleme…...……….………204

5.4.3. Tema 3: Araştırma Süreci….………..……….215

5.4.4. Tema 4: Araştırmanın Sonuçlarını Yazma………..…220

BÖLÜM VI SONUÇ ve TARTIŞMA………223

6.1. Sonuç ve Tartışma……….…223

6.1.1. Kazakistan Lisansüstü Öğrenim Gören Öğrencilerin Bilimsel Araştırma İle İlgili Ders Alma Durumları ve Bilimsel Araştırma Yeterlik Algılarına İlişkin Sonuç ve Tartışma………..………..223

6.1.2. Kazakistan’da Eğitim Bilimleri Ve Öğretmen Yetiştirme Alan Eğitimi Konusunda Lisansüstü Eğitim Gören Öğrencilerin Bazı Değişkenler Açısından Bilimsel Araştırma Yeterlik Algılarının Karşılaştırılması İle İlgili Sonuç ve Tartışma…………..……….………..…………...225

6.1.3. Türkiye’de Lisansüstü Öğrenim Gören Öğrencilerin Bilimsel Araştırma İle İlgili Ders Alma Durumları ve Bilimsel Araştırma Yeterlik Algılarına İlişkin Sonuç Ve Tartışma………..………..……228

6.1.4.Türkiye’de Eğitim Bilimleri ve Öğretmen Yetiştirme Alan Eğitimi Konusunda Lisansüstü Eğitim Gören Öğrencilerin Bazı Değişkenler Açısından Bilimsel Araştırma Yeterlik Algılarının Karşılaştırılması İle İlgili Sonuç ve Tartışma……….………...………230

6.1.5.Türkiye ve Kazakistan’da Eğitim Bilimleri ve Öğretmen Yetiştirme Alanında Lisansüstü Öğrenim Gören Öğrencilerin Bilimsel Araştırma Yeterlik Algılarının BAYAÖ Ortak Maddeler Açısından Karşılaştırılması İle İlgili Sonuçlar………..……….….234

6.1.6.Türkiye Ve Kazakistan’da Eğitim Bilimleri ve Öğretmen Yetiştirme Alanında Lisansüstü Öğrenim Gören Öğrencilerin Bilimsel Araştırma Yeterlik Algılarına İlişkin Nitel Bulguların Karşılaştırılması İle İlgili Sonuç ve Tartışma………..……….………….235

6.2. Öneriler………..238

6.2.1. Kazakistan’da Lisansüstü Eğitim Yapan Öğrenciler İçin Öneriler…………....…….239

6.2.2. Türkiye’de Lisansüstü Eğitim Yapan Öğrenciler İçin Öneriler…….…..…….239

(16)

xiv

6.2.4.Bilimsel Araştırma Dersi İçin Önerilen Taslak Program………240

KAYNAKLAR……….243

EKLER………...………..258

Ek 1. Bilimsel Araştırma Yeterlik Algısı Ölçeği Kazakistan Formu ………..259

Ek 2. Bilimsel Araştırma Yeterlik Algısı Ölçeği Kazakistan Formu………...261

Ek 3. Bilimsel Araştırma Yeterlik Algısı Görüşme Soruları………265

Ek 4. Gazi Üniversitesi Etik Kurul Dilekçe……….266

(17)

xv

TABLOLAR LİSTESİ

Tablo 1. Pozitivizm İle Deneyciliğin (Empirisizm) Karşılaştırılması………..…..…………..41

Tablo 2. Temel ve Uygulamalı Araştırmaların Karşılaştırılması……….……..….48

Tablo 3. Nitel ve Nicel Araştırma Karşılaştırılması……….…………66

Tablo 4. Nitel ve Nicel Yaklaşımların Karşılaştırılması………..………..67

Tablo 5. Nitel ve Nitel Araştırma Karşılaştırması………...68

Tablo 6. Üç Araştırma Paradigmasının Karşılaştırılması…...…..………..…...70

Tablo 7. Bilimsel Araştırma Yöntem ve Teknikleri Dersine Ait İçerik Dağılımı…………..81

Tablo 8. Gazi Üniversitesi Bilgi Paketi - 2014 Akademik Yılı: Sınıf Öğretmenliği Programı Bilimsel Araştırma Yöntemleri Dersi Akts Formu ………..82

Tablo 9. Gazi Üniversitesi Bilgi Paketi - 2014 Akademik Yılı: Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmenliği Programı Alan Eğitiminde Araştırma Projesi Dersi Akts Formu ………....83

Tablo 10. Gazi Üniversitesi Bilgi Paketi - 2015 Akademik Yılı: Eğitim Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Programı, Araştırma Teknikleri Dersi Akts Formu….……….88

Tablo 11. Gazi Üniversitesi Bilgi Paketi - 2015 Akademik Yılı: Eğitim Bilimleri Enstitüsü Doktora Programı, İleri Araştırma Yöntemleri ve Bilgisayarda Veri Analizi Dersi Akts Formu………...91

Tablo 12. 2007 yılı Al-Farabi adındaki Kazak Milli Üniversitesi, Lisans Eğitimi Pedagoji ve Piskoloji Bölümleri için Bilimsel Araştırma Teknikleri Dersinin Formu ve İçeriği………...94

Tablo 13. 2014 Yılı Al-Farabi Adındaki Kazak Milli Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Pedagoji ve Piskoloji Bölümleri İçin Bilimsel Araştırma Teknikleri Dersinin Formu ve İçeriği……….………..97

Tablo 14. Türkiye Yükseköğretim Yeterlilikler Çerçevesi (Tyyç). 7. Düzey (Yüksek Lisans Eğitimi) Yeterlilikleri………...102

Tablo 15. Türkiye Yükseköğretim Yeterlilikler Çerçevesi (Tyyç). 8. Düzey (Doktora Eğitimi) Yeterlilikleri………..……...104

Tablo 16. Araştırmada Elde Edilen Verilerin Özellikleri….………...125

Tablo 17. Farklı Evren Büyüklüklerinden Çekilmesi Gereken Örneklem Büyüklükleri………..126

(18)

xvi

Tablo 18. Kazakistan Bayaö Geliştirme Çalışma Grubu………..128

Tablo 19. Araştırmaya Katılan Kazakistan Lisansüstü Öğrencilerin Cinsiyetlerine Göre Dağılımı...128

Tablo 20. Araştırmaya Katılan Kazakistan Lisansüstü Öğrencilerin Öğretim Düzeylerine Göre Dağılımı………...128

Tablo 21. Türkiye Bayaö Geliştirme Çalışma Grubu……….………129

Tablo 22. Ölçek Geliştirme Örneklem Grubunun Cinsiyete Göre Dağılımı……..………130

Tablo 23. Ölçek Geliştirme Örneklem Grubunun Eğitim Düzeyine Göre Dağılımı….….130 Tablo 24. Kazakistan’da Bilimsel Araştırma Yeterlik Algısı Belirleme Süreci; Örneklemin Üniversitelere Dağılımı.………..………...……131

Tablo 25. Türkiye’de Araştırmanın Örnekleminin Üniversitelere Dağılımı……….…….132

Tablo 26. Araştırmanın Bilimsel Araştırma Yeterlik Algısı Belirleme Süreci Toplam Çalışma Grubunu Dağılımı………..………....…132

Tablo 27. Bilimsel Araştırma Yeterliği Ölçeği Puan Aralıklarının Dağılımı…………...134

Tablo 28. Bayaö’ nin Açıklayıcı Faktör Analizi ve Güvenirlik Analizi Sonuçları……….136

Tablo 29. Bilimsel Araştırma Yeterlik Algısı Ölçeği Maddelerinin Faktörlere Göre Dağılımı ve Madde Sayıları………..……….138

Tablo 30. Bayaö’nün Alt Boyutuna Ait Cronbach Alpha Test Sonuçları …………...138

Tablo 31. Bilimsel Araştırma Yeterlik Algısı Ölçeği Toplam ve Alt Faktörler Arasındaki Korelasyon Değerleri……..……….………...139

Tablo 32. Kmo ve Barlett Testi Sonuçları……….……….140

Tablo 33. Açıklanan Toplam Varyanslar1………..………142

Tablo 34. Açıklanan Toplam Varyanslar2.……….………143

Tablo 35. Kmo ve Barlett Testi………..145

Tablo 36. Açıklanan Toplam Varyanslar3...145

Tablo 37. Bayaö’ nin Açıklayıcı Faktör Analizi Ve Güvenirlik Analizi Sonuçları………147

Tablo 38. Bayaö’nin Alt Boyutuna Ait Cronbach Alpha Test Sonuçları………...149

Tablo 39. Bilimsel Araştırma Yeterlik Algısı Ölçeği Toplam Ve Alt Faktörler Arasındaki Korelasyon Değerleri.…………..………..…149

Tablo 40. Bayaö’nin Maddelerin Tekrar Sıralanarak Açıklayıcı Faktör Analizi ve Güvenirlik Analizi Sonuçları..………150

Tablo 41. Bayaö Maddelerinin Faktörlere Göre Dağılımı ve Soru Sayıları……...152

Tablo 42. Bilimsel Araştırma Yeterlik Algısı Ölçeği Maddelerinin Her İki Ülke Formundaki Dağılımı……….…..………...………152

(19)

xvii

Tablo 44. Kazakistan Bayaö Toplam Puan ve Değişkenlere Göre Normallik Testi

Sonuçları………156

Tablo 45. Türkiye Bayaö Normallik Testi Sonuçları Dağılımı……….……….…158 Tablo 46. Türkiye Bayaö Toplam Puan ve Bağımsız Değişkenlere Göre Normallik

Testi………....160

Tablo 47. Araştırmaya Kazakistan’dan Katılan Öğrencilerin Öğretim Düzeylerine Göre

Dağılımı……….……….165

Tablo 48. Araştırmaya Kazakistan’dan Katılan Öğrencilerin Cinsiyetlerine Göre

Dağılımı………..165

Tablo 49. Araştırmaya Katılan Öğrencilerin Bilimsel Araştırma ve Ölçme Değerlendirme

Kapsamında Ders Alma Durumlarına Göre Dağılımı……… ..……….165

Tablo 50. Araştırmaya Kazakistan’dan Katılan Öğrencilerin Bilimsel Araştırma ve Ölçme

Değerlendirme Kapsamında Aldıkları Derslerin Dağılımı……….166

Tablo 51. Bilimsel Araştırma Yeterlik Algısı Ölçeği “Araştırmanın Problem Durumu” Alt

Boyutuna İlişkin Öğrenci Yeterlik Algılarının Dağılımı-1……….……….166

Tablo 52. Bilimsel Araştırma Yeterliği Ölçeği “Ölçme Aracı Hazırlama” Alt Boyutuna

İlişkin Öğrenci Yeterlik Algılarının Dağılımı- 2………..……….…….167

Tablo 53. Bilimsel Araştırma Yeterlik Algısı Ölçeği Veri Analizi (Bulgular ve Yorum) Alt

Boyutuna İlişkin Öğrenci Yeterlik Algılarının Dağılımı – 3………...……..………..168

Tablo 54. Bilimsel Araştırma Yeterlik Algısı Ölçeği Rapor Hazırlama Alt Boyutuna İlişkin

Öğrenci Yeterlik Algılarının Dağılımı -4………...169

Tablo 55. Bilimsel Araştırma Yeterlikleri Algısının Araştırmaya Katılan Öğrencilerin

Cinsiyetlerine Göre Karşılaştırılması 1………..170

Tablo 56. Bilimsel Araştırma Yeterlikleri Algısının Araştırmaya Katılan Öğrencilerin

Cinsiyetlerine Göre Karşılaştırılması 2………..170

Tablo 57.Bilimsel Araştırma Yeterlikleri Algısının Öğrencilerin Lisansüstü Eğitim Düzeyine

Göre Karşılaştırılması(T Test) 1………..………..171

Tablo 58.Bilimsel Araştırma Yeterlikleri Algısının Öğrencilerin Lisansüstü Eğitim Düzeyine

(20)

xviii

Tablo 59. Bilimsel Araştırma Yeterlikleri Algısının, Öğrencilerin Lisansüstü Eğitim

Sürecinde Bilimsel Araştırmayla İlgili Dersi Alma Durumuna Göre Karşılaştırılması(Mann Whitney U Testi)………….………173

Tablo 60. Bilimsel Araştırma Yeterlikleri Algısının Öğrencilerin Bilimsel Araştırma Yöntem

ve Teknikleri Dersini Alma Durumuna Göre Karşılaştırılması(T Test)1………..….174

ve Teknikleri Dersini Alma Durumuna Göre Karşılaştırılması(T Test)2..……….…175

Tablo 62. Bilimsel Araştırma Yeterlikleri Algısının Öğrencilerin Ölçme ve Değerlendirme

Dersi Alma Durumuna Göre Karşılaştırılması(T Testi) 1 ……….176

Dersi Alma Durumuna Göre Karşılaştırılması(T Testi) 2 ……….176

Tablo 64. Bilimsel Araştırma Yeterlikleri Algısının Öğrencilerin İleri Araştırma Teknikleri

Dersi Alma Durumuna Göre Karşılaştırılması(Mann Whitney U)……….178

Tablo 65. Bilimsel Araştırma Yeterlikleri Algısının Öğrencilerin İstatistik Dersi Alma

Durumuna Göre Karşılaştırılması………...179

Tablo 66. Araştırmaya Türkiye’den Katılan Öğrencilerin Öğrenim Gördükleri

Üniversitelere Dağılımı………..181

Tablo 67. Araştırmaya Türkiye’den Katılan Öğrencilerin Öğretim Düzeylerine Göre

Tablo 68. Araştırmaya Türkiye’den Katılan Öğrencilerin Cinsiyetlerine Göre

Tablo 69. Araştırmaya Katılan Öğrencilerin Bilimsel Araştırma Ve Ölçme Değerlendirme

Kapsamında Ders Alma Durumlarına Göre Dağılımı……..………..182

Tablo 70. Araştırmaya Türkiye’den Katılan Öğrencilerin Bilimsel Araştırma ve Ölçme

Değerlendirme Kapsamında Aldıkları Derslerin Dağılımı……….182

Tablo 71. Araştırmaya Türkiye’den Katılan Öğrencilerin Bilimsel Araştırma Yeterlikleri

Kapsamında Aldıkları Diğer Derslerin Dağılımı…………..……….183

Tablo 72. Türkiye Eğitim Bilimleri ve Öğretmen Yetiştirme Alanında Lisansüstü Öğrenim

Gören Öğrencilerin Bilimsel Araştırma Yeterlik Algılarının Düzeyleri-1………..….184

(21)

xix

Gören Öğrencilerin Bilimsel Araştırma Yeterlik Algılarının Düzeyleri-3……….……186

Gören Öğrencilerin Bilimsel Araştırma Yeterlik Algılarının Düzeyleri-4……….…187

Tablo 76. Türkiye’de Bilimsel Araştırma Yeterlikleri Algısının Araştırmaya Katılan

Öğrencilerin Cinsiyetlerine Göre Karşılaştırılması(T Test)1……….……….189

Öğrencilerin Cinsiyetlerine Göre Karşılaştırılması(Mann Whitney U)2………..189

Öğrencilerin Cinsiyetlerine Göre Karşılaştırılması(T Test)1…….………190

Tablo 79. Bilimsel Araştırma Yeterlikleri Algısının Öğrencilerin Lisansüstü Eğitim Düzeyine

Göre Karşılaştırılması(Mann Whitney U Test)2………...190

Sürecinde Bilimsel Araştırmayla İlgili Dersi Alma Durumuna Göre Karşılaştırılması(T Testi) 1………192

Surecinde Bilimsel Araştırmayla İlgili Dersi Alma Durumuna Göre Karşılaştırılması(Mann Whitney U Testi) 2……….……….192

ve Teknikleri Dersini Alma Durumuna Göre Karşılaştırılması(T Test)1………..………194

ve Teknikleri Dersini Alma Durumuna Göre Karşılaştırılması(Mann Whitney U Testi) 2………..194

Dersini Alma Durumuna Göre Karşılaştırılması (Mann Whitney U Testi)………195

Tablo 85. Bilimsel Araştırma Yeterlikleri Algısının Öğrencilerin İleri Araştırma Teknikleri

Dersini Alma Durumuna Göre Karşılaştırılması(T Test)1………197

Tablo 86. Bilimsel Araştırma Yeterlikleri Algısının Öğrencilerin İleri Araştırma Teknikleri

Dersini Alma Durumuna Göre Karşılaştırılması(Mann Whitney U Testi) 2………..…...197

Tablo 87. Bilimsel Araştırma Yeterlikleri Algısının Öğrencilerin İstatistik Dersini Alma

(22)

xx

Tablo 88. Bilimsel Araştırma Yeterlikleri Algısının Öğrencilerin İstatistik Dersini Alma

Durumuna Göre Karşılaştırılması(Mann Whitney U Testi) 2………..…………..199

Tablo 89. Türkiye ve Kazakistan’da Eğitim Bilimleri ve Öğretmen Yetiştirme Alanında

Lisansüstü Öğrenim Gören Öğrencilerin Bilimsel Araştırma Yeterlik Algılarının Bayaö Ortak Maddeler Açısından Karşılaştırılması………….……….201

Tablo 90. Görüşme Sonucunda Elde Edilen Temalar ve Maddelere Dağılımı …………..203 Tablo 91. Bir Araştırmanın Problem Durumunu Hazırlama Teması ve Görüşme

Sonuçlarının Dağılımı………….………...204

Tablo 92. Bir Araştırmanın Yöntemini Belirleme Teması ve Görüşme Sonuçlarının

Dağılımı……….……….206

Tablo 93. Bir Araştırmanın Yöntemini Belirleme Teması ve Görüşme Sonuçlarının

Tablo 94. Araştırmanın Sonuçlarını Yazma Teması ve Görüşme Sonuçlarının

Dağılımı……….220

Tablo 95. Bilimsel Araştırma Yöntem ve Teknikleri Dersi İçin Önerilen Programın Yeterlikleri ve Konular………..……….240

(23)

xxi

ŞEKİLLER LİSTESİ

Şekil 1. Bilimsel araştırma sürecinin aşamaları ...28 Şekil 2. Klasik araştırma döngüsü ...29 Şekil 3. Araştırma türleri………..…….………..44 Şekil 4. Araştırma türleri………..45 Şekil 5. Nicel araştırma sürecinin aşamaları…..………….……..…..……….….54 Şekil 6. Nitel araştırma sürecinin basamakları…………..…………..……….…….61

Şekil 7. Kazakistan yükseköğretim sistemi………..92 Şekil 8. Ölçek (Kazakistan) yamaç- birikinti grafiği (71 Madde)….……….136 Şekil 9.Ölçek (Türkiye) yamaç- birikinti grafiği (71 Madde)………..………...141 Şekil 10. Faktör analizi sonucunda oluşan faktörlere ait yamaç grafiği (Scree Plot)……....147

(24)

xxii

SİMGELER VE KISALTMALAR LİSTESİ

BAYAÖ: Bilimsel Araştırma Yeterliği Algısı Ölçeği TDK: Türk Dil Kurumu

HEI: High Education Instutute

(25)

1

BÖLÜM I

GİRİŞ

Bu bölümde araştırmanın problem durumu, araştırmanın amacı, önemi, sınırlılıkları ve kısaltmalara yer verilmiştir.

1.1. Problem Durumu

Bilim ve teknolojinin özellikle yirminci yüzyıldan itibaren hızla gelişmesi güncel yaşamda da önemli etkiler bırakmaktadır. Bilginin değişmezliği gerçekliği bu yüzyılda sarsılmış, yeni bilgi ve teknolojiler her gün farklı durum ve uygulamalarla ortaya çıkmaya başlamıştır. Bilim ve teknoloji dünyasında yaşanan hızlı değişme ve gelişmelerle birlikte yeniliklere uyum sağlayan, çok yönlü düşünen, üretken, araştırma ve kendini geliştirme gibi özelliklere sahip bireylere duyulan gereksinim giderek artmaktadır. Bu nedenle bireyin bilim ve teknolojideki gelişmeleri takip edilmesi, yaşam içinde gerekli durumlara uygulanması önemlidir. Yapılan araştırmalara göre, bilimsel gelişmeler teknolojik gelişmelere zemin hazırlamakta, toplumsal ilerleme ve gelişmeleri desteklemektedir. Teknolojik gelişmeler birçok alanda olduğu gibi eğitimde de kullanılmaktadır. Teknolojinin eğitimde kullanılması, eğitimin kalitesini artıran, kalıcı öğrenmeleri destekleyen unsurlar arasındadır (Dilbaz, Özgelen ve Yelken, 2012, s. 306). Teknolojik değişim sürecinin yaşanması, öğretim programlarında öğrencilere bilgiyi elde etme sürecinde, bilgiyi hazır almak yerine bilginin elde edilme yollarını kazandırmak için bilimsel süreç becerileri olarak girmiştir (İlköğretim Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı, 2005) .

(26)

2

1.1.1. Bilim, Bilimsel Araştırma ve Bilimsel Yöntem

İnsan var olduğu günden beri bir yandan kâinatta olup bitenleri anlamak, yani evreni tanıma anlama, onun sırrını çözme; öte yandan doğayı kontrol altına alabilme ihtiyacını duymuştur. Bu ihtiyaçtan hareketle bilimi tanımlayanlar genellikle kurama ve uygulamaya ağırlık veren birbirinden farklı iki görüş geliştirmişlerdir. Birinci görüşü benimseyenler kuramsal görüşe ağırlık vermişlerdir. Kuramsal görüş evreni anlayabilmeyi ön planda tutmuş, Buna göre bilim denildiğinde akla ilk gelen şey bilgi olarak ifade edilmiştir. Bu görüşe göre bilim, insanoğlunun evreni anlama, doğal olayları ve bunlar arasındaki ilişkileri kavranma yolunda denediği akademik çabalar ve geliştirdiği bilgilerdir. İkinci görüşte olanlara yani uygulamaya ağırlık verenlere göre bilim, insan yaşantısına kolaylık sağlayan teknik buluşlardır. Bu görüşü benimseyenler, bilimi günlük yaşamı çok yakından etkileyen makinelere; örneğin radyo, televizyon, elektrik, telefon, otomobil, sinema, uçak ve bilgisayar vb. gibi teknik güç ve araçlara özetle teknolojiye özdeş bulmaktadır (Kaptan, 1993, s. 6-7).

Karasar (1984, s. 7) göre bilim, “nesnel sağlamlığı olan bilgiler bütünü”, “neden-sonuç ilişkilerinin ifade edildiği sistematik bilgiler birikimi” ve “insanoğlunun biriktirdiği, kaydedilmiş sistematik bilgi”, “geçerliği kabul edilmiş sistemli bilgiler bütünü” olarak tanımlanmaktadır.

Bilim, insanın anlamasını, bilmesini ve üretmesini sağlayan sonuçlar elde eder. İnsanın bilme ve anlama isteğini gideren bilimin amaçlarını şu şekilde sıralayabiliriz (Arslan, 2012): 1. Gerçekleri tanımlamak,

2. Gerçeğin açıklanması ve anlaşılır şekilde ifade edilmesini sağlamak, 3. İlişkileri ve değişmeleri tahmin etmek,

4. Olayların ve olguların kontrol edebilmek,

5. Evreni anlamak ve açıklamak olarak ifade edilebilir.

Sistemli bir yöntemle bilgiler üretme süreci olarak tanımlayabileceğimiz bilimin işlevlerini üç grupta toplamak mümkündür. Bunlar, doğa olaylarını ve toplumsal yaşamla ilgili olguları açıklamak, tahmin etmek ve kontrol altına almaktır. Olgu ya da olgusal durumları açıklamak bilimin en temel işlevidir. Bilim adamları olayların ya da olgusal durumların sadece adını vermek, onları sınıflandırmak ya da ne olduklarını bilmekle yetinmezler. İnceledikleri olay ya da olgusal durumların niçin ve nasıl oluştuklarıyla ilgili olarak da açıklamalarda bulunmaya çalışırlar (Yaşar, 1998, s. 157-158).

(27)

3

Bilim bilgi üretme süreci kendine özgü yöntemler kullanır. Bilimsel araştırmalarda kullanılan yöntem, genel anlamda geçerli ve güvenilir bilimsel bilgiye ulaşılmak için izlenmesi gereken yolu ifade etmektedir. Bilimsel yöntem çeşitli yeni bilgi edinmek veya bilinen bazı bilgileri doğrulamak veya düzeltmek amacıyla, çeşitli fenomenleri araştırmak için ve geçmişte kazanılmış, öğrenilmiş bilgileri tamamlamak için kullanılan yöntemlerin bütününe verilen isimdir. Bilimsel yöntem(ler) gözlemlenebilir, deneysel ve ölçülebilir kanıtların belirli bazı mantıksal prensiplerle incelenmesine dayanır (Turhanoğlu, 2012, s.6). Bilimin amacı, gözlem ve deneylerden yola çıkarak olgular arasındaki ilişkileri ortaya çıkarıp doğrulamak, doğrulanmış ilişkileri genellemek ve genellemelerden kuram ve yasalara ulaşmaktır. Bu nedenle bilim amacını, bilimsel yöntemi kullanarak gerçekleştirebilir. Bilimsel yöntem, bilgi edinme yollarından tümevarım ile tümdengelimin birleşimidir. Bilimsel yöntem, bilimin süreç yanını oluşturur (Yenilmez ve Ata, 2012).

Bilimsel yöntemin bugünkü anlamda biçimlendirilişini John Dewey ile başlatmak mümkündür. Bilim üretmede yararlandığımız bilimsel yöntem, genelde, “problem çözmek için izlenen düzenli yol” olarak tanımlanmaktadır. Bir başka ifadeyle bilimsel yöntem problem çözmede izlenen bir yoldur (Yaşar,1998, s. 58).

Mananikova (2012), Okul öğrencilerinin bilimsel araştırma çalışmaları, adlı araştırmasının, öğrenciler ve eğitimciler için oluşturduğu yöntem kılavuzunda bilimsel araştırmayı, yeni objektif bilgiye ulaşmak için yapılan eylem olarak tanımlamıştır.

Belli bir amaca yönelik, belirli aşamalar içerisinde ve bir yöntem dâhilinde yapılan bilimsel çalışmalara araştırma denir. Araştırma denildiğinde, objektif ölçütlerle tekniğine dikkat edilerek yapılan bilimsel araştırmalar ifade edilmektedir (Arslan, 2012). Bilimsel araştırma, genellikle hedeflenen bir soru bir hipotez geliştirilmesi, bunlarla ilgili veri toplanması ve verileri analiz edilerek çözümlenmesi, hipotezin test edilmesi ve sonuçların sistematik ve titiz çalışma ile rapor edilmesi dayanan bir süreci kapsayan geniş anlamlı bir terimdir (Boudah, 2011).

Araştırmalarda genel olarak birbirini izleyen beş bölüm bulunmaktadır. Bu bilimsel yöntemin bir çeşidi olarak tanımlanır. Problemlerin çözümünde bu beş adımlı bilimsel yöntem uygulanır. Bunlar problemin tanımlanması, gözlem yapılması, hipotezlerin geliştirilmesi, hipotezlerin denenmesi ve sonuçların yazılmasıdır. Bu model birçok bilimsel problemin çözümünde uygun yöntem iken gerçekte ise bazı durumlar için uygun çözüm olmayabilir, örneğin çevre sorunları için bu yöntem kullanılmayabilir. Yani bu beş aşamalı

(28)

4

model tek çözüm gibi bilimsel araştırmaların hepsine uyacak sihirli bir yapı değildir. Ancak eğitim araştırmaları için bu beş aşamalı model geçerli bir modeldir (Kavarin, 2017; Morrell ve Carroll, 2010).

Bilimsel araştırmaların temel amacı, bilinenlerden yola çıkarak bilinmeyenlere doğru yol almak ve bu doğrultuda bilgi üretmektir. Bilimsel araştırma kuram geliştirmekle başlar ve o bilim alanı için geçerli olan evrensel düzeyde bilimsel yasalar ortaya koyar (Yaşar, 1998, s. 159).

Bilimsel araştırma yöntemleri değişebilir, ancak araştırmanın amacı hemen hemen her zaman aynıdır: Bir şeyin nedeni nedir? Problem nedir? Nasıldır? gibi soruların cevaplarını aramak araştırmanın amaçlarıdır. Araştırmacılar, ilgili olguları belirleme ve bunları çözmek için sistematik süreçleri kullanarak inceleme ve araştırmalar sonucunda elde edilen verilerle değerlendirerek bu sorulara cevap ararlar (Boudah, 2011).

1.1.2. Bilimsel Araştırma Türleri

Bilimsel araştırmaları modelleriyle ilgili yapılan sınıflamalardan biri nitel araştırmalar ve nicel araştırma yöntemleri şeklindeki sınıflamalardır. Günümüze kadar araştırmacılar daha çok nicelik yönünden yani sayısal teknikleri kullanarak araştırmalara yoğunlaşırken günümüzde nitelik yönünden yapılan araştırmalarda bir artış görülmektedir. Bununla birlikte nitel araştırmayı tercih edenler arasında nitel araştırmanın unsurları ve genel çerçevesi hakkında görüş birliğine varılan bir tanımlama yoktur. Araştırılması istenen olayın durumuna göre her iki araştırmayı gerektiği şekilde bilmek ve yürütmek önemlidir. Matematik, biyoloji, kimya, fizik, mühendislik gibi bilimleri alanlarında araştırmalar gözlem ve ölçmeye yani deneye dayanır. Gözlem ve ölçmelerin tekrarlanabildiği ve objektif yapıldığı araştırmalar niceliksel, sayısal araştırma olarak tanımlanmaktadır (Arslan, 2012, s. 13).

1.1.2.1. Nicel Araştırmalar

Nicel araştırmalar, olgu ve olayları nesnelleştirerek gözlemlenebilir, ölçülebilir ve sayısal olarak ifade edilebilir, ispatlanabilir bir şekilde ortaya koyan bir araştırma türüdür. Biyoloji, kimya, fizik, mühendislik gibi doğa bilimleri alanları ile sosyal bilimler ve eğitim araştırmalarında deney, gözlem ve ölçme sonuçlarından elde edilen verilere dayanır. Deney,

(29)

5

gözlem ve ölçmelerin tekrarlanabildiği ve objektif yapıldığı araştırmaya nicel “Quantitative” araştırma denir. Nicel araştırma yönteminde, araştırılan konuya ilişkin, evreni temsil edecek örneklemden sayısal veriler elde edilmekte, araştırma problemleri yada hipotezleri doğrultusunda test edilip yorumlanarak sonuçlara ulaşılmaktadır. Nicel araştırma yönteminde, araştırma örnekleminden, araştırma amacı doğrultusunda veriler elde edilerek sonuçlara ulaşılmaktadır. Yani, konu hakkında yoğun bir analiz değil aksine, daha yüzeysel daha çok sayısal verilere saptanmaktadır (Morrell ve Carroll, 2010; Tuckman, 1999; Şimşek ve Yıldırım, 2005).

1.1.2.2. Nitel Araştırmalar

Nitel araştırmanın çeşitli disiplinlere dayanan güçlü kuramsal temelleri bulunmaktadır. Sosyoloji, Antropoloji, Psikoloji, Felsefe, Dilbilim gibi disiplinler nitel araştırmaya hem perspektif kazandırmışlar hem de yöntem olarak katkıda bulunmuşlardır. Tüm bu disiplinlerde ortak olan tema insan davranışını, içinde bulunduğu ortam içinde ve çok yönlü olarak anlamaya çalışmaktır. Bu disiplinlere göre insan davranışı fen ve matematik gibi diğer disiplinlere göre oldukça farklı anlaşılır ve bu nedenle insan davranışını araştırmada geleneksel olarak fen bilimleri alanında kullanılan yöntemler yetersiz olarak kabul edilir. İnsan davranışı ancak esnek ve bütüncül bir yaklaşımla araştırılabilir ve bu yaklaşımda araştırmaya dahil olan bireylerin görüşleri ve deneyimleri büyük önem taşır (Şimşek ve Yıldırım, 2005, s. 35). Nitel araştırma disiplinler arası bütüncül bir bakış açısını esas alarak, araştırma problemini yorumlayıcı bir yaklaşımla incelemeyi benimseyen bir yöntemdir. Üzerinde araştırma yapılan olgu ve olaylar kendi bağlamında ele alınarak, insanların onlara yükledikleri anlamlar açısından yorumlanır (Karataş, 2015, s. 63).

1.1.3. Eğitim Araştırmaları

Eğitim sorunlarının araştırılmasında bilimsel araştırma metodu formal, sistematik ve uygulamalı bir metottur. Eğitim araştırmalarının amacı bilimin amaçları ile aynıdır: tanımlamak, açıklamak, tahmin etmek ve olguları kontrol etmektir. Eğitim araştırmacıları diğer bütün bilim adamlarının kullandığı gibi kolayca kontrol edilebilir bilimsel yöntemin beş basamaklı kullanırlar. Bu basamaklar; problemin seçilmesi ve tanımlanması, araştırma süreçlerinin yürütülmesi, verilerin analiz edilmesi ve onucun bulunması ve ifade edilmesidir (HEC, 2012).

(30)

6

Mouly’e göre, eğitim araştırmaları, eğitim sorunlarının çözümü için en geniş anlamda bilimsel yöntemin sistematik ve bilimsel uygulamalarıdır. Eğitim araştırmalarının kapsamı eğitim etkinliklerinin kendisi gibi geniş ve kapsamlıdır. Eğitim araştırmaları, eğitim uygulamalarını geliştirmek ve anlayabilmek için bilimsel yasaların geçerliği kanıtlanmış bilgi ile geliştirilmesi ilgilidir. Eğitimi bir bilim gibi geliştirmek, oluşturmak amaçlanır. Eğitimin araştırmalarının aşağıda belirtildiği gibi üç ana bileşeni vardır, bunlar (HEC, 2012):

1. Fikirler, eğitim programları, öğretim, öğrenme metotları ve eğitim organizasyonlarıdır. 2. Materyaller, derslik gibi fiziksel alanlar, araçlar, yardımlar, mobilyalar ve ders kitaplarıdır.

3. Genç öğrenciler, yetişkin öğrenciler, yöneticiler de dahil olmak üzere insan, planlamacıları, ebeveynler, öğretmenler, toplum üyeleri ve kişilerarası ilişkilerdir. Eğitim araştırmaları dersi ne sadece eğitimin temelleri kapsadığı gibi aynı zamanda eylem araştırmalarını ve eğitimin uygulama yönlerini de kapsar.

Eğitim araştırmalarda uygulanan bilimsel süreç eğitim araştırmaları için zemin oluşturmaktadır. Eğitim araştırmalarında da bilimsel yöntemin bilgiyi elde etme yöntemleri geçerlidir. Eğitim araştırmaları da elde ettiği sonuçlarla eğitim sorunlarının çözümü için genelleme ve önerilerde bulunur. Eğitim araştırmalarında araştırma süreci, altı basamaklı süreçten oluşur (Creswell, 2012, s. 7):

1. Bir araştırma probleminin belirlenmesi 2. Alan yazınını tarama

3. Araştırma için bir amaç belirtme 4. Verilerin toplanması

5. Analiz ve veri yorumlama

6. Raporlama ve değerlendirilme aşamalarıdır.

Eğitimde araştırma yapacak uzmanların araştırılacak problemin niteliğine bağlı olarak, araştırmanın amacını yazma, uygun yöntemi seçme, veri toplama ve analiz etme, bulguları tartışma ve rapor yazma gibi bilimsel araştırma yeterliklerine sahip olması gerekir.

1.1.4. Bilimsel Araştırma Yeterlikleri

Bilim insanlarını diğer insanlardan ayıran en önemli özelliği, çevresine karşı merak duyması, merak duyduğu konuları sebep-sonuç ilişkisi içinde ele alarak incelemesi ve elde ettiği

(31)

7

bilgileri sunarak, insanlığa hizmet etmesidir. Toplumlar arasında yaşanan ekonomik ilerlemelerin arka planında yine bilim insanlarının yaptığı çalışmalar yer almaktadır. Bunun yanı sıra, eğitim uygulamalarında verimi arttırmak, etkili öğrenmeyi gerçekleştirmek, mevcut durumları açıklamak ve bilimsel olarak değerlendirebilmek bilim insanlarının yaptığı araştırmalar ile mümkündür. Bilimin eğitime yansımaları ile geçmişten günümüze birçok eğitim felsefesi ve yaklaşımı programlara şekil vermiştir. Eğitimin birçok alanında alternatif anlayış hareketleri nomotetik (genel geçer, tekrar eden) ve idiografik (duruma özgü, tekrar etmeyen) yöntemlere ışık tutmaktadır. Nomotetik çalışmalar daha çok deneysel çalışmalar yapan, geniş örneklem üzerinde çalışan, genellemeye dayalı istatistikler yapan nicel araştırmacılar tarafından kullanılırken; idiografik çalışmalar daha çok etnografik araştırma yöntemlerini kullanan, daha az katılımcı üzerinde derinlemesine inceleme yapan nitel araştırmacılar tarafından kullanılmaktadır. Nitelikli insan yetiştirme idealini gerçekleştirmek adına yapılan eğitim reformları, bilim insanlarının çalışmalardan elde ettiği bilgiler ışığında gerçekleşmektedir. Yani bilimin temel dayanağı bilgi olmaktadır. Bu durumda, “Bilgiye ulaşmanın yolu nedir?” sorusunun cevabı önem kazanmaktadır. Öğrenme isteğini daima canlı tutan, öğrenmeyi öğrenen, öğrendiklerini paylaşan, öğrenmenin zevkine varan bireyler yaşamlarında yeni bilgiler edinme fırsatlarını kendileri yaratarak bilgiye ulaşmaktadır. Yaşam boyu öğrenme ilkelerini benimsemiş olan ve araştırmacı kimliğiyle öne çıkan bu kimseler, yaptıkları çalışmalarla hem kendilerine, hem de topluma fayda sağlamaktadırlar (Dilbaz vd., 2012, s. 307).

Üniversite görev yapan akademik personelin, akademik gelişimlerini sürdürebilmek için lisansüstü eğitim gören öğrencilerin bireysel olarak araştırma yapabilme yeterliklerini kazanmış olmaları gerekir. Araştırmacı bir kimliğe sahip olacak olan lisansüstü öğrencileri bilimsel araştırma ile ilgili bilgi ve yeterliklere sahip olmakla birlikte bunları doğrudan uygulamaya yönelik yeterliklere de sahip olmaları gerekir. Bir başka deyişle, araştırma yeterliklerine sahip lisansüstü eğitim öğrencileri akademik çalışmalarında sorgulama becerilerini etkili olarak kullanarak eğitim sorunlarına bilimsel çözümler önerebileceklerdir. Ayrıca bir akademisyen bilim ve teknolojinin hızla geliştiği bu süreçte kendini sürekli yenilemelidir. Bu nedenle alanında mesleki ve akademik anlamda bilimsel gelişmelere duyarlı olması ve bu gelişmeleri yakından takip etmesi büyük önem taşımaktadır. Ayrıca akademisyenler bilimsel araştırmalarda ve eğitim sorunlarının çözümünde lisansüstü eğitimde elde ettiği bilimsel yeterlikleri kullanacaklardır (Kart ve Gelbal, 2012). Bu noktadan hareketle lisansüstü eğitim öğrencilerinin, eğitimleri süresince elde ettikleri

(32)

8

bilimsel araştırma yeterliklerinin ne düzeyde olduğunun incelenmesi ve bu yeterliklere ilişkin görüşlerinin alınması önemli ve gereklidir.

Modern toplumlarda eğitim sistemlerinin odaklandıkları konuların başında öğrencilere bilimsel düşünme becerilerinin kazandırılması gelmektedir. Benzer bir durum Türkiye için de söz konusudur, (Yılmaz ve Çokluk (2010)’a göre Türk Eğitim Sisteminin çeşitli kademelerinde bireylerin araştırmacı, sorgulayıcı özelliklerine vurgu yapılmakta ve bilimsel düşünen öğrencilerin yetiştirilmesi ön plana çıkartılmaktadır. Bilimsel araştırmaların gerektirdiği ölçüde teknik bilgi, beceri ve yetkinliğe sahip olmak ile araştırmaya karşı olumlu tutum ve davranışlar geliştirmiş olmak olarak tanımlanan araştırma kültürü ülkemizdeki eğitim programlarının da bireylere kazandırmak istediği özelliklerden bir tanesidir (Saracaloğlu, Varol ve Evin, 2005). Bu bağlamda, en önemli görev evrensel bilginin üretildiği ve verildiği yer olan üniversitelere düşmektedir. Üniversiteler, meslek insanı yetiştirmek ve topluma hizmet sunmak gibi görevlerin yanında ayrıca bilimsel araştırmalar yapmak ve bilimsel araştırmalar yapacak kadroları lisansüstü eğitim programları vasıtasıyla yetiştirmektir (V. Bayar, A. Bayar, Eğmir, Ödemiş ve Kayır, 2013, s. 91).

Araştırma yapabilmek, belli düzeylerde uzmanlığı; yapılan araştırmalardan yararlanmak, ondan etkilenebilmek, ona yardımcı olabilmek ise genel bir araştırma kültürünü gerektirir. Genel kültür ile uzmanlık düzeyindeki bu etkinliklerin kazanılabilmesi için düzenlenen eğitime ‘araştırma eğitimi’ denir. Araştırma eğitiminin temelinde, bilimsel yöntem ve onun gerektirdiği teknik bilgi, beceri ve tutumları bilip sergileyebilmek ve onun bireysel ve toplumsal yaşamdaki yerini kavramak vardır (Erdem, 2012).

Araştırma eğitimi, genel kültür ile uzmanlık düzeyindeki bu etkinliklerin kazanılabilmesi için düzenlenen eğitime araştırma eğitimi denir. Araştırma eğitimi, bilimsel yöntem ve onun gerektirdiği teknik bilgi, beceri ve tutumlara sahip olmayı ve bireysel ve toplumsal yaşamda kullanmayı gerektiren bilgi ve becerilerin kazandırılmasını kapsar (Karasar, 2008). Buna göre araştırma eğitiminin hedefi, araştırmacı tutum ve davranışlarına sahip bireyler yetiştirmektir (Saracaloğlu, 2008, s. 180).

Yapılan pek çok araştırmada da lisans ve lisansüstü eğitim öğrencilerinin araştırma yeterlik düzeylerinin düşük olduğu görülmüştür. Bu sonuca paralel olarak Türk eğitim sisteminde araştırma eğitiminin içerik, yöntem ve düzey yönünden yeterli görülmediğini ifade etmiştir. Bilimsel araştırma yöntem ve tekniklerine ilişkin yeterliklerin lisansüstü öğrencileri

(33)

9

tarafından kazanılması, onların alanlarında daha başarılı olmalarını ve ileriki yaşamlarında daha nitelikli birer öğretim elemanı olmalarını sağlayacaktır. Böylece nitelikli bir şekilde yetişen öğretim elemanları bulundukları üniversitelerin kalitesinin de artmasını sağlayacaktır (Gök, Kabasakal ve Çetin, 2015, s. 440).

Bilimsel sürece ilişkin bilgi, beceri ve yeterliklerin kazandırılması görevini ise eğitim kurumlarının üstlenmeleri beklenir. Her düzeyde eğitim - öğretim etkinliklerini gerçekleştiren eğitim kurumları uygulamakta oldukları programların düzeylerine bağlı olarak bu özellikleri kazandırmaya çalışır. Özellikle son yıllarda yükseköğretim düzeyindeki eğitim kurumları, öğrencilerin gerçek yaşantılarında karşılaşabilecekleri problemleri çözebilmesine yönelik bilgi ve becerilerini geliştirmek adına eğitim programlarına bilimsel araştırma yöntemleri dersini dâhil etmişlerdir (Yaşar, 2014, s. 110).

Yukarıdaki açıklamalardan anlaşılacağı üzere bilimsel araştırmalar, bir soruna çözüm üretmek amacıyla, problemin tanımlanması, problemin çözümüne uygun araştırma yönteminin belirlenmesi, probleme uygun veri toplanması, verilerin araştırma problemi doğrultusunda çözümlenmesi, araştırma problemine çözüm üretilmesi ve araştırma raporlarının yazılması aşamalarından oluşur. Buradan hareketle araştırma sürecinin başarı ile yürütülebilmesi ancak araştırmacıların sahip olması gereken bilimsel araştırma yeterlikleri ile mümkün olabilir. Lisansüstü eğitimde bilimsel araştırma yeterliklerinin, eğitim bilimleri ve alan eğitimi konusunda lisansüstü eğitim yapan öğrencilere kazandırılması ve düzeylerinin belirlenmesi bilimsel araştırma eğitimi için gereklidir.

Kazakistan ve Türkiye’deki üniversitelerde eğitim bilimleri ve alan eğitimi konusunda lisansüstü eğitimi yapan öğrencilerin bilimsel araştırma yeterliklerini ortaya koyan tez ve araştırma çalışmalarının yetersiz olduğu alan yazında yapılan taramalarda ortaya çıkmıştır.

1.2. Araştırmanın Problem Cümlesi

Kazakistan ve Türkiye’deki eğitim bilimleri ve alan eğitimi konusunda lisansüstü eğitimi yapan öğrencilerin bilimsel araştırma yeterlikleri hangi düzeydedir?

1.2. Araştırmanın Amacı

Bu araştırmanın genel amacı, Kazakistan ve Türkiye’deki eğitim bilimleri ve alan eğitimi konusunda lisansüstü eğitimi yapan öğrencilerin bilimsel araştırma yeterliklerini incelemek

(34)

10

ve karşılaştırmaktır. Ayrıca ölçekten ve görüşme formundan elde edilen verilere dayalı olarak Kazakistan’da eğitim bilimleri ve öğretmenlik eğitimi alanında lisansüstü eğitimi için Bilimsel Araştırma Teknikleri dersi program önerisi geliştirmektir. Araştırmanın genel amacına ulaşmak için aşağıda sorulara cevap aranmıştır:

1. Kazakistan’daki eğitim bilimleri ve alan eğitimi konusunda lisansüstü eğitimi yapan öğrencilerin bilimsel araştırma yeterlikleri hangi düzeydedir?

2. Türkiye’de eğitim bilimleri ve alan eğitimi konusunda lisansüstü eğitimi yapan öğrencilerin bilimsel araştırma yeterlikleri hangi düzeydedir?

3. Türkiye ve Kazakistan’daki eğitim bilimleri ve alan eğitimi konusunda lisansüstü eğitimi yapan öğrencilerin bilimsel araştırma yeterlikleri arasında anlamlı fark var mıdır?

4. Türkiye ve Kazakistan’daki eğitim bilimleri ve alan eğitimi konusunda lisansüstü eğitimi yapan öğrencilerin, bilimsel araştırma yeterlikleri ile ilgili görüşleri arasında benzerlik ve farklılıklar nelerdir?

5. Kazakistan’da eğitim bilimleri ve alan eğitimi konusunda lisansüstü eğitimi için geliştirilecek programın yeterlikleri neler olmalıdır?

6. Kazakistan’da eğitim bilimleri ve alan eğitimi konusunda lisansüstü eğitimi için geliştirilecek programın içeriğinde hangi konular yer almalıdır?

1.3. Araştırmanın Önemi

Günümüz bilgi çağında her an dünya hızla gelişmekte ve değişmektedir. Bu hızlı gelişmeler çerçevesinde insanın değişime uyum sağlaması, bilgiyi sağlam kaynaklardan elde etmesi gerekir. Dolayısıyla bilgi çağında gelişmeleri takip edebilmek için bilimsel çalışmaları izleme becerilerine sahip olunması gerekli görülmektedir. Bilimsel çalışmaları inceleyebilmek ve irdeleyebilmek için ise öncelikle bireylerin araştırma yeterliğine sahip olması ve sorgulama becerilerinin kazanılmış olması büyük önem taşımaktadır.

Bilim ve teknoloji dünyasının hızla geliştirdiği dünyaya uyum sağlamada öğrencilere araştırma, sorgulama becerilerin kazandırılması büyük önem taşımaktadır. Öğrencilerde araştırma sorgulama, kendini geliştirme gibi becerilerinin geliştirilmesi yeni eğitim programlarında bilimsel araştırma yeterlikleri arasında yer almaktadır.

(35)

11

Bilimsel araştırma yeterlikleri lisansüstü eğitimin öğrencilere kazandırması gereken temel becerileridir. Bu yeterlikler, lisansüstü eğitim programlarında yer almakta ve öğrencilere kazandırılması amaçlanmaktadır.

Bilim insanının en temel özelliği objektif bilgiye ulaşmak, doğru kaynaklardan veri toplamak, araştırma amacına uygun bir şekilde veri analizi yapmak, yorumlamak ve sonuçlarına ulaşmaktır. Bu gerekçe üniversitelerde bilimsel araştırma yeterliklerinin programlarda yer alması, öğrencilerde geliştirilmesi, öğrencilerin bilimsel çalışmalara katılımı ve bilimsel çalışmaları yürütmeleri açısından oldukça önemlidir. Bilimsel araştırma yürütecek olan lisansüstü eğitim gören öğrencilerin, araştırmacı bir kişiliğe ve yeterliğe sahip olması beklenir. Üniversitelerin ilgili fakülte ve enstitülerinde, bilimsel araştırma yeterliklerini kazandırmaya dayalı dersler aracılığı ile öğrenciler, literatür tarama, veri toplama, veri analiz etme ve sonuçların yorumlayarak raporlaştırma gibi bilimsel beceriler kazandırılmaktadır.

Türkiye’de bilimsel araştırma yeterliklerini kazandırmaya yönelik dersler lisans ve lisansüstü düzeyde okutularak, bu konudaki eksiklik giderilmeye çalışılmaktadır. Ancak edinilen bilgilerin lisansüstü seviyede uygulanması noktasında karşılaşılan sorunlar araştırma yöntemleri derslerinin etkililiği üzerinde inceleme yapılması gerekliliğini ortaya çıkarmıştır (Çetin ve Dikici, 2014, s. 982).

Doktora öğrencilerinin araştırma kültürünü kazanma süreçlerini ve araştırmacı kimliklerinin gelişimini inceleyen araştırmalara gereksinim vardır. Ersoy (2015, s. 550), tarafından yapılan araştırmada doktora öğrencilerinin ilk nitel araştırma deneyimleri çerçevesinde onların nitel araştırmacı kimliklerinin gelişim süreci anlaşılmaya çalışılmıştır. Ancak lisansüstü öğrencilerin bilimsel araştırmaya yönelik yeterliklerini bütünüyle ortaya koymak gerekliliği vardır.

Bu çalışma kapsamında yapılan literatüre incelemesinde Türkiye’de doğrudan lisansüstü öğrencilerin bilimsel araştırma yeterliklerine dayalı yeterince araştırmalar yapılmadığı görülmüştür. Benzer şekilde Kazakistan’da da bu türde bilimsel araştırma yeterliklerine dayalı lisansüstü tezlere rastlanmamıştır. Ancak Kazakistan’da lisansüstü eğitim düzeyinde bilimsel araştırma yeterlikleri konusunda yapılmış birkaç araştırmaya rastlanmıştır.

Bogolovski, Zagvizanski, Zimni, Novikov ve Yakovlev gibi bilim adamlarının araştırmalarına göre, Kazakistan’da yapılan eğitimdeki kompleks araştırma çalışmalarında problemler olduğu ve bir çok bilimsel araştırmada araştırmacıların bilimsel yetersizlikleri