Hanghaus I in Ephesos. Funde und Ausstauung, Forscht~ngen in
Ephesos VII,
4 (2003), Claudia Lang-Auinger (Editör), 380 s., 165 levha
C.Lang-Auinger taraf~ndan editörlii~il gerçekle~tirilen Ephesos Ara~urmalann~ n VII, 4. band~~ olarak sunulan çal~~mada B.Asamer, M.Arurenhammer, Gienewein, S.filek. S. Karwiese, S. Ladstkter, C. Lang-Auinger, U.Quatemberve V. Trinkl çal~~man~n çe~itli bölümlerine katk~da bulunmu~larchr. Ephesos'ta Kuretler caddesinin hemen kenar~nda bulunan Yamaç Evi 1 1960% y~llarda F. Eichler ve H. Vetters taraf~ ndan gün ~~~~~ na ç~kar~lmaya ba~lanm~~~ ve 1990'11 y~llar~n ba~~ndan itibaren bu önemli yap~~ kompleksinin kendisi ve buluntular~~ günümüz metodlar~~ çerçevesinde de~erlendirilmeye ba~lan~lm~~ur. Günümüz Ephesos kaz~lann~~ yönetmekte olan F. Krinzinger taraf~ ndan belirtildi~i gibi bu çal~~mada sunulan seramik bulgular kentin bu bölgesindeki yap~la~ma tarihçesine yeni bir kronoloji kazand~racak niteliktedir.
Kitab~ n giri~~ bölümünde (s. 16 v.d. C. Lang-Auinger) 1958 y~l~nda F. Eichler taraf~ndan ku-zeybat~~ kö~esi gün ~~~~~ na ç~ kar~lan Yamaç Evi l'in 1960 y~l~ndan itibaren H. Vetters taraf~ndan ba~lat~lan çal~~malar~~ k~sa bir özet halinde verilmektedir. Yap~~~~~~~ evrelerine ve buluntulanna ili~kin k~sa bir de~erlendirme de bu bölüm içerisinde yer almaktad~r. Buna göre alandaki en er-ken yap~la~ma Mö 2.yy'~n sonu ve 1. yy'~n ba~~nda gerçekle~tirilmi~tir. Yamaç Evi 1 MS 7. yy'a de~in iskan görmü~tür. Arkeolojik veriler ~~~~~~ alt~nda yamaç evi çe~itli bölümlerden olu~maktad~r. Bunlardan ilki sekiz küçük oda taraf~ndan çewelenen merkezi bir avludan olu~an geç Hellenistik Peristytl evdir. Yamaç evinin bulundu~u alandaki en erken eweyi olu~turan Pe-risyd evin avlusunun bulundu~u alanda tespit edilmi~~ olan iki farkl~~ zemin daha sonra Perisytl evin üzerine in~a edilen Domus'a aittir. Farkl~~ iki zemin Domus'un farkl~~ iki evresinin oldu~unu göstermektedir. Domus içerisinde Atrium'da yer alan kuyu içerisindeki dolgu Mö 100 y~llar~ndan MS 5-7.yy'a kadar uzanan bir tarihsel süreci bize vermektedir.
~lk bölümde seramik buluntular (s. 22 v.d. S. Ladstkter) ele alinmaktad~ r. Yamaç evi kompleksinin güneyindeki mekanlar~ndan biri olan SR9c olarak adland~r~lan odas~~~dan ortaya ç~kar~lm~~~ olan Hellenistik kuyu içerisinde yap~lan çal~~malar neticesinde elde edilen seramik ebuluntular~~ bu bölümde detayl~ca incelenmi~tir. Kuyu içerisindeki ilk dolgu (Dolgu 1) 3 ile 5m aras~ndaki kesimi olu~turmaktad~r. Dolgu içerisinde ilk buluntu Do~u Sigillata A'd~r (Eastern Sigillata A=ESA). Toplam alt~~ parça ile temsil edilen bu grup (K1-5) Mö 2. yy'~n sonu ve 1.yy'~n 1. yar~s~~ aras~ na tarihlendirilir. Do~u Sigillata B (Eastern Sigillata B=ESB) yaln~zca tek bir parça (K6) ile temsil edilir ve Mö 1. yy'~n son çeyre~ine verilir. Siyah fin~isli gri seramik (K8-10) yap~lan kimyasal analizlerle kesin Ephesos iiretimidir. Buluntular Augustus döneminden itibaren Mö 1.yy'~ n sonu ile MS 1 yy'~n erken safhas~na verilirler. Geç Hellenistik firnisli kaplar~~ (K11-18) bugüne kadara çok az say~da örnekle tan~ nmaktad~ r. Kuyu dolgusundan ele geçen tabak parçalannda bask~~ biçimli dekorasyonun olmamas~~ onlar~n tarihlendirilmesi için bir ipucu ni-teli~indedir. Günlük kullan~m ve mutfak kaplan (K19-31) k~yaslanan örnekler arac~l~~~yla Mö 2. yy içine verilir. ~ ki alt form grubuna ayr~lan amphoralar (K3241) dudak kenarlan~un prof~line göre s~n~flanmaktad~r. Bu amphoralar Epl~esos'un geç Hellenistik döneminde yayg~nd~rlar. Mö 1. yy'a ait Ephesos Kandili (K42 Howland Tip 49A) bulunan tek kandildir. Cam kaplar (G1-2) Mö 1.yy'~n 3. çeyre~ine verilirler.
~ kinci dolgu (Dolgu 2) kuyu içerisinde 5 ile 8. m. aras~ ndaki homojen dolguyu olu~turmaktad~r. Dolgudan ele geçen ilk buluntu grubu Hellenistik dönem rölyefli kaselerdir.
1054 KITAP TANITMA
Rölyefli kaselerin (s. 26 v.d. K 43-57 C.Rogl) damgalar~ na, hamurlar~ na ve firnis kalitelerine bak~larak Ephesos'da lokalize edilen PAR monogramh atölyeye ait olduklar~~ anla~~lm~~ ur. PAR atölyesinin üretimi olan bu kaplar Mö 2.yy'~ n 3. çeyre~inden 4. çeyre~ine kadar olan sürece ait-tirler. Beyaz zeminfi seramik repertuvan içerisinde Thymiaterion, Pyxis, Krater, Kaseler ve tabak-lar ile en s~kl~lda görülen Lagynostabak-lar yer almaktad~r. Dolgudan ele geçen Lag-ynostabak-lar iki ayr~~ tip-tedir. Genelde MÖ 2.yy'~n 2. yar~s~~ ve 1.yy'~ n 1. yans~ na tarihlendirilirler. Aplik seramik (K67) tek örnekle tannur. Do~u Sigillata A (K68-70a-b) MÖ 2.yy'~ n sonu ve 1. yy'~ n ba~~na aittir. Hellenistik firnisli kaplar (K71-270), Kaseler, Knidoskaseleri, farkl~~ dudak tiplerine sahip tabaklar (KI59-177), amphora ve unguentarium örnekleri (K239-258) ço~unlukla Mö 2-1.yy tiplerini yans~tmaktad~rlar. Mutfak kaplan içerisinde (K259-270) ço~unlukla Ege havzas~ ndan kaynakla-nan formlar~~ yans~ tan ampahoralar (K271-281) ve kandiller (L1-7) yer almakta olup MÖ 2.yy'~ n 2. yar~s~ ndan Ephesos üretim olan veya olmayan örnekleri göstermektedirler. S. Ladstkter bu bölümün sonunda Dolgu"nun seramik buluntular~ n~~ genel olarak de~erlendirmektedir (s.40). Yamaç evinin güney kesiminde yer alan ve SR 12 olarak adland~ r~lan mekandan ele geçen Hel-lenistik döneme ait toplu seramik buluntular~~ da genel olarak de~erlendirilmektedir (s. 70 v.d.). Bat~~ yamac~~ serami~i (K287-291), Hellenistik firnisli kaplar (K292-328). Hellenistik mutfak kap-lar~~ (K329-347) bu gurubun içerisinde ele al~ nan buluntulard~r. Yamaç evi l'in tahrip etti~i geç Hellenistik Peristyl nin tahrip tabakas~ nda ek geçen dört sililindirik formlu kap geç Hellenistik ve erken imparatorluk dönemi aras~ na verilirler. Fonksiyonlar~~ tam olarak belirlenemeyen bu kaplar belki ~ talya'da da~~l~ m gösteren bir tipi temsil etmektedirler. Tüm seramik buluntular ~~~~~~ alt~ nda geç Hellenistik Peristyl evin tahrip edilme zaman~~ ve onun üzerine Domus'un ku-rulu~~ zaman~~ tespit edilebilmektedir. Buna göre Mö 1.yy'~ n 3. çeyre~ine kadar Hellenistik ge-lene~e ba~l~~ gözüken seramik bulgular Augustus dönemi ile birlikte de~i~im göstermi~tir. Peristyl evin tahribau Tiberius dönemine rastlanmaktad~r. Domus'un in~as~~ ise MS 2 yy'~ n ba~lang~c~ nda gerçekle~ir.
~ kinci bölüm olan mimari dekorasyonda (s. 86 v.d. G. jenewein) Domus'un in~as~ ndan sonra bu yap~da kullan~ lan mimari elemanlar~ n tan~ mlanmas~~ ve irdelenmesi gerçekle~tirilmektedir. Domus'un mimari dekorasyonuna ili~kin olarak ilk ele al~nan Peristyl saf-has~ n~n ionik ba~l~klard~r (MS 2.yy). Daha geç döneme verilen ionik ba~liklar (MS 4 yy'a ve 5.yy'~n ba~lang~c~ na kadar uzanan bir sürece verifirler) ve peristyl'in alt kaun~n kaideleri de bu bölümde ele al~ n~r. Kaideler t~pk~~ ionik ba~l~ klar gibi iki ayr~~ gruba ayr~l~rlar ve Peristyl'in iki ayr~~ safhas~na i~aret ederler. Domus'un Korinth ba~l~ klan Trajan dönemine ait Nympheum'un ba~l~ klar~ na benzerler Korint stiline yalda~unlan ba~l~ klar ise MS 2.yy'~ n 1. yar~s~ n~ n, Trajan-Hadrian döneminin stilini yansumaktad~rlar. Domus'un Oturma Birimi 3 ve 5 tekrar kullan~lan parçalar ve ba~ka yap~lardan getirilen spolien malzemeden olu~turulmu~tur. Oturma Birimi 5'de giri~~ (SR 9b), Taverna Ill'un mimari dekorasyonu ele al~nmaktad~r (s. 94 v.d.)
Üçüncü bölümde erken Bizans dönemi mimarisi (s. 117 v.d. B. Asamer) ve MS 5.yy sonras~~ Domus'un durumu ve özellikle de Oturma Birimi 2 ele al~ nmaktad~r.
Dördüncü bölümde mermer buluntular incelenmi~tir (s. 121 v.d. U.Qutember ve C. Lang-Ainger). Masa, tepsi ve oturak ayaklar~n~ n ele al~nd~~~~ k~s~mda (M1A-E) ayaklar~ n formlar~~ ve de-korasyonlan detayl~ca incelenmi~tir. Yap~lan incelemeler onlar~ n yerel bir atölyede üretilmi~~ ol-duklar~ n~~ göstermi~tir. Tarihleri ise MÖ 100 y~lar~~ civand~r. Hayvan biçimli ayaklar-destekler, iki farkl~~ formda verilmi~tir. ilki hayvan protomu ~eklindedir. Bunlar MS 1 yy ve sonras~ na tarihlen-dirilen örneklerdir. Di~erleri se y~rt~c~~ kedilerin pençelerinin betimlendi~i örneklerdir. (M35, 72, 114115) ve MS 1.yy ve sonras~ na tarihlendirilirler. Yuvarlak masalar, çe~meler, tokmak biçimli destekler bu bölümde ele al~nan di~er bult~ntulard~r. Masa tablalan-sigma biçimli olanlar di~er örnekleri olu~turur. Hayvanlar ve kullan~ m kaplar~~ bu grup içerisinde en fazla ele al~ nan
KITAP TANITMA 1055 örneklerdir. A~~rl~ klar (s. 130 v.d.) kendi içerisinde iki gruba ayr~lmaktad~rlar. Figiirlü olanlar (M7, 28) ve figürsilz olanlar (M23). Farkl~~ formlardaki a~~rl~klar (kö~eli, küm biçimli vb.) a~~rl~k sistemlerine göre de~erlendirilmi~tir. El de~irmenleri ve farkl~~ ta~~ objeler de bu bölümün so-nunda ele ahnmaktad~rlar.
Be~inci bölümde geç Hellenistik Peristyl evden ve Domus'un çe~iti mekanlar~ndan ele geçmi~~ olan 2001 y~l~na kadar tekrar bulunan ve de~erlendirilen heykeltra~lik eserleri (s. 153 v.d. M. Aurenhammer) incelenmi~tir (S125). Eserlerin ço~unlu~u Domus'un Oturma Birimi 1-3' te ele geçmi~tir. Yamaç evinin küçük boyutlu heykeltra~lik eserleri MS 4.yy depreminden sonra dol~u malzemesi olarak kullamlmalar~~ nedeniyle çok küçük parçalar halinde ele geçmi~tir. Eser-ler Peristyl evden, Domus'un Oturma Birimi 1-3, 5'den ve merdivenli dar sokaklardan gelenEser-ler olmak üzere ele al~nm~~t~r. Eserler içerisinde sandal~n~~ çözen Aphrodite (51), Hermeler (S9A;L), tav~an ve köpekle betimleurni~~ Eros (S10), çe~itli dönemlere ait kad~n ve erkek portre-leri (S11 v.d.) burada belirtilmesi gereken eserlerclir. Yamaç evinden ç~kar~lm~~~ eserler MS 1.yy'da 4.yy'a kadar uzanan bir sürece yay~lacak biçimde tarildendirme gösterirler.
Alt~nc~~ bölümde terrakotta heykelcikler (s. 209 v.d. C.Lang-Auinger) incelenemi~tir. Ço~unlu~u geç Hellenistik Peristyl evin bulundu~u alandan ele geçen terrakotta heykelcikler (TK1-148) teknikleri bak~m~ndan incelenmelerinin yan~nda gruplara da ayrdnu~lard~r. Tanr~~ ve tanr~ça betimlemeleri içerisinde Aphrodite, Artemis, Asklepios, Ethena, Dionysos, Eros-Psyche, Nike ve Sarapis yer al~r. Hizmetkarlar, Karikatür tipler, oyuncaklar, masidar ve gladyatörler ile kad~n Ve erkek ba~lar~da di~er gruplar~~ olu~turmaktad~rlar. Terrakotta heykelciklerin bir bölümü
Hellenistik döneme verilirken Roma döneminin erken safbas~na da tarihlendirilenler bulun-maktad~r.
Yedinci bölümde metal buluntular (s.253 v.d. &pek) farkl~~ katagorilerde ele al~nm~~lard~r (B1-339). Eserler aras~nda bir at~n ayak k~sm~na ait parça (B31), kolye ve kolye taneleri, fibulalar, yüzükler, saç i~neleri (farkl~~ biçimlerdeki birimlere sahip olmak üzere) çe~itli metal kap parçalar~, ayd~nlatma amaçl~~ kullan~lan kaplar (Laterne veya lanterna), metal mobilya parçalar~~ günlük kullan~ma ait aletler, t~bbi ve kozmetik aletleri, a~~rliklar, oyun ta~lar~, sistrum ve çanlar ~eklindeki metal buluntular Augustus döneminden ba~layarak MS 4 yy'a kadar uzanan bir süreçe ait eserlerdir.
Sekizinci bölümde dokumac~l~kla ile ilgili buluntular (s. 313 v.d. E.Trinkl) ele al~nm~~t~r (T1-50). Buluntular aras~nda dokuma tezgahlar~nda kullan~lan farkl~~ tipteki a~~rl~ klar (mercimek formlu, piramidal, konik ve yuvarlak formlu) ve çuvald~zlar irdelenmi~tir.
Sonuç olarak Yamaç Evi 1 'in yap~m alan~nda Mö 200'lerden ba~layarak bir kullamm~n söz konusu oldu~u ve Roma döneminin ortalar~na kadar bu evde ya~ayanlar~n varl~kh insanlar olduk-lar~~ ele geçen bulgulardan anla~~lmaktad~r. Geç Hellenistik Peristyl ev ve be~~ oturma birimi ile Domus bu alandaki farkl~~ zamanlardaki yap~la~may~~ i~aret etmektedir. Burada sunulan çal~~ma farkl~~ in~a ve kullan~m evreleri oldu~u anla~~lan Yamaç Evi l'in 1960'lardan ba~lay~p 2001'e kadar süren ara~urrnalar~mn buluntular~~ ile birlikte ele al~nd~~~~ çok sistematik bir de~erlendirmedir.
