AMEL‹YAT SONRASI ERKEN DÖNEM FONKS‹YONEL
DÜZEYLER‹N‹N ‹NCELENMES‹
EVALUATION OF EARLY STAGE POSTOPERATIVE
FUNCTIONAL LEVELS OF GERIATRIC PATIENTS WITH
TOTAL KNEE REPLACEMENT
Doç. Dr. Bayram Ünver
Dokuz Eylül Üniversitesi Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Yüksekokulu ‹ZM‹R Tlf: (0232) 277 8180 Fax: (0232) 483 5573 e-mail: bayram.unver@deu.edu.tr Gelifl Tarihi: 09/07/2005 (Received) Kabul Tarihi: 15/09/2005 (Accepted) ‹letiflim (Correspondance)
1Dokuz Eylül Üniversitesi Fizik Tedavi ve
ABSTRACT
Purpose: Evaluation of early stage postoperative function levels of geriatric patients who have
underwent total knee replacement (TKR).
Material and Method: 106 patients (7 male, 99 female; mean age: 71.54±4.48) who underwent
TKR due to gonarthrosis were included in the study. While preoperative and postoperative (on the second, sixth and discharge days) functional activities of the patients were assessed with Iowa Level of Assistance Scale (ILAS), their walking speed were evaluated with Iowa Ambulation Velocity Scale (IAVS), range of motion with the goniometer, knee functions with Hospital for Special Surgery (HSS) knee score, and hospitalization periods and pain levels with the visual analog scale.
Results: It was stated that postoperative functional activity levels and walking speed of the patients (on
the second and sixth days) showed a decline when compared with preoperative ones (p<0.05); however, both parameters significantly improved when the patients were discharged (p<0.05). While knee flexion was 100.17±14.66 and extension loss was 3.32±4.54 before the operation, they were 72.79±12.66 and 1.59±1.97 respectively on the discharge day. Preoperative HSS knee score was 58.57±11.99; however, it was 63.53±8.09 on the discharge day. Rest and activity pain levels of the patients on the second, sixth and discharge days after the operation were significantly lower than those before the operation (p<0.05). The mean value of the hospitalization days was 10.60±4.65.
Conclusions: Both functional activities and walking speed of geriatric patients show a significant
decline after the TKR operation, which may increase the hospitalization periods of the patients, decrease independence levels and lead to the developments of several complications. Therefore, in order to lead an independent life, transfer and mobility activities should be gained in the early stage, and different rehabilitation options should be developed.
Key words: Geriatric, Gonarthrosis, Total knee replacement, Functional levels, Rehabilitation,
Ö
Z
Amaç: Total Diz Artroplastisi (TDA) uygulanan geriatrik hastalar›n ameliyat sonras› erken dönemdeki
fonksiyonel düzeylerinin araflt›r›lmas›d›r.
Gereç ve Yöntem: Çal›flmaya gonartroz nedeniyle TDA uygulanan yafl ortalamas› 71.54±4.48 olan 7’si
erkek, 99’u kad›n toplam 106 hasta al›nd›. Hastalar›n ameliyat öncesi ve sonras› 2., 6.gün ve taburcu edilir-ken Iowa Yard›m Düzeyi Skalas› (IYDS) ile fonksiyonel aktiviteleri, Iowa Ambulasyon H›z Skalas› ile (IAHS) ile yürüme h›zlar› de¤erlendirildi. Ayr›ca diz hareket aç›kl›klar› (universal gonyometre ile), diz fonksiyonlar› [Hospi-tal for Special Surgery (HSS) diz skoru ile], hastanede kal›fl süreleri ve a¤r› düzeyleri (vizüel analog skalas›) ile de¤erlendirildi.
Bulgular: Ameliyat öncesine göre ameliyat sonras› 2. ve 6. günlerde hastalar›n fonksiyonel aktivite
dü-zeylerinde (IYDS) ve yürüme h›zlar›nda (IAHS) azalma oldu¤u (p<0.05) buna karfl›n taburculuk esnas›nda her iki parametrede, anlaml› düzeyde geliflme (p<0.05) oldu¤u tespit edildi. Ameliyat öncesi diz fleksiyonu 100.17±14.66, ekstansiyon kayb› 3.32±4.54 iken taburcu edilirken diz fleksiyonu 72.79±12.66, ekstansi-yon kayb› 1.59±1.97 idi. Ameliyat öncesi HSS diz skoru 58.57±11.99, taburcu olurken 63.53±8.09 idi. Vi-züel analog skalas›na göre hastalar›n istirahat ve aktivite düzeyleri ameliyat öncesine göre ameliyat sonras› 2., 6. günler ve taburcu olurken anlaml› derece de daha düflüktü (p<0.05). Hastalar›n ortalama 10.60±4.65 gün-de hastanegün-den taburcu edildikleri belirlendi.
Sonuç: Geriatrik hastalarda TDA ameliyat sonras› hem fonksiyonel aktivitelerde hem de yürüme
h›zla-r›nda bir azalma meydana gelmektedir. Bu da hastalar›n hastanede kal›fl süresini artt›rabilmekte, ba¤›ms›zl›k düzeylerini azaltabilmekte ve baz› komplikasyonlar›n geliflmesine neden olabilmektedir. Bu nedenle ba¤›ms›z bir yaflam için transfer ve mobilite aktivitelerinin erken dönemde kazan›lmas› gerekmektedir ve bunlara yöne-lik rehabilitasyon seçenekleri gelifltirilmelidir.
Anahtar sözcükler: Geriatrik, Gonartroz, Total diz artroplastisi, Fonksiyonel düzey, Rehabilitasyon, Ba¤›ms›zl›k
R
ESEARCH
Bayram ÜNVER
1Vasfi KARATOSUN
2G
‹R‹fiY
afl›n ilerlemesi ile birlikte kas kitlesi ve kuvvetinde azalma-lar olurken, eklem yap›s›na ait de¤iflikliklerde meydana gelir (1). Eklem dejenerasyonu ile artan a¤r› ve azalan fonksi-yonlar nedeni ile günlük yaflam aktiviteleri k›s›tlanan yafll›lar›n a¤r›lar›n› azaltmada ve fonksiyonlar›n› artt›rmada Total Diz Artroplasti (TDA) uygulamalar› cerrahi seçenekler aras›ndad›r (2). TDA sonras› cerrahi nedeniyle uzun süreli immobilizas-yonlar kas kuvveti ve fonksiyonel yap›da azalmalara neden olurken tromboemboli riskini artt›rmaktad›r (3, 4). Postopera-tif erken dönemde amaçlanan sadece cerrahi ile iyileflme de-¤il erken dönemde hastan›n mobilizasyonunun sa¤lanmas›d›r (5). TDA sonras› erken dönemde rehabilitasyonun hedefleri minimal a¤r›, fonksiyonel bir diz eklemi, hastan›n erken dö-nemde mobilizasyonu ve hastanede kal›fl süresinin azalt›lma-s›d›r (2, 6, 7).Geriatrik hastalarda TDA sonras› erken dönemde komp-likasyonlar›n a盤a ç›kmadan hastan›n ilerleyen fonksiyonelli-¤inin kazan›lmas› son derece önemlidir. Postoperatif erken dönemde geriatrik hastalarda azalan fonksiyonel durum, genç hastalara göre önemli oranda pulmoner emboli riskini artt›r-d›¤› için hayati önem tafl›maktad›r. Bundan dolay› geriatrik hastalar›n postoperatif erken dönemde yatak kenar›nda otur-tulmas› ve h›zl› bir flekilde ambulasyonu önemli bir yere sahip-tir (3).
TDA’ni takiben erken dönemde oluflturulan standart ba-k›m ve de¤erlendirme protokolleri hasta takibinde kullan›l-maktad›r (6). Özellikle beklenen progresyon h›z› hakk›nda hastalar› bilgilendirmek için erken dönem iyileflme bilgilerine ihtiyaç vard›r. Bu durum hastane kaynaklar›n›n kullan›m›n›n tam ve do¤ru planlanmas› için klinisyenlere yard›mc› olur (8). Literatürde geriatrik hastalar›n erken dönem iyileflme süreçle-rini araflt›ran çal›flmalar az say›dad›r. Bu çal›flman›n amac›; TDA uygulanan geriatrik hastalar›n erken dönem hastane içi rehabilitasyonunda kullan›lan skalalardan biri olan Iowa skala-s›yla, ameliyat öncesi ve sonras›ndaki fonksiyonel düzeylerin-deki farkl›l›klar› saptayarak erken dönem rehabilitasyon he-deflerinin elde edilme oranlar›n› belirlemek amac›yla planlan-m›flt›r.
Y
ÖNTEMÇ
al›flmaya 2002-2005 y›llar› aras›nda Dokuz Eylül Üniver-sitesi Ortopedi ve Travmatoloji klini¤ine a¤r›, hareket k›-s›tl›l›¤› ve fonksiyon kayb› nedeni ile baflvuran, gonartroz ta-n›s›yla TDA uygulanan yafl ortalamas› 71.54±4.48 olan 7’si erkek, 99’u kad›n olmak üzere toplam 106 hasta dahil edildi. Tüm hastalar ayn› cerrah taraf›ndan ameliyat edildi ve hepsi-ne ayn› rehabilitasyon program› uyguland›. Hastalar›nameli-yat öncesi ve sonras› 2. ve 6. gün ve taburcu edilirken Iowa Yard›m Düzeyi Skalas› (IYDS) ile fonksiyonel aktiviteleri, Iowa Ambulasyon H›z Skalas› (IAHS) ile yürüme h›zlar› de¤erlendi-rildi (9).
A. Ba¤›ms›zl›k Düzeyi Testi
TDA’li hastalar›n erken dönem fonksiyonel kapasitelerini be-lirleyen dört farkl› aktivite olan (a) s›rtüstü yat›fltan oturmaya gelme, (b) oturmadan aya¤a kalkma, (c) 15 ad›m (4.57 m) yü-rüme ve (d) üç basamak merdiven inip ç›kma s›ras›ndaki ba-¤›ms›zl›k düzeyleri IYDS ile de¤erlendirildi (9) (Tablo 1).
B. Ambulasyon H›z Testi
Hastalar›n TDA ameliyat›n› takiben yürümeleri ile 13.4 m (44 ad›m) mesafeyi yürüme h›zlar› incelendi. Yürüme h›zlar› IAHS ile de¤erlendirildi (9) (Tablo 2).
Ayr›ca hastalar›n diz hareket aç›kl›klar› (gonyometre ile), diz fonksiyonlar› [Hospital for Special Surgery (HSS) diz sko-ru ile], hastanede kal›fl süreleri (gün), istirahat ve aktivite a¤r› düzeyleri (visüel analog skalas› ile) de¤erlendirildi. Verilerin is-tatistiksel analizinde t testi kullan›larak karfl›laflt›r›ld›.
S
ONUÇLARH
astalar ortalama 10.77±4.84 (5-30) günde taburcu edil-mifllerdir. Hastalar›n IYDS’ye göre fonksiyonel aktivite düzeyleri incelendi¤inde ameliyat öncesine göre ameliyatson-Tablo 1— Iowa Yard›m Düzeyi Skalas›
Ba¤›ms›zl›k Düzeyi Puan
Ba¤›ms›z 6 Gözlemsel yard›m 5 Minimum yard›m 4 Orta yard›m 3 Maksimum Yard›m 2 Baflar›s›z 1 Test edilemedi 0
Tablo 2— 13.4 m (44 ad›m) yürüme puanlamas›
Süre (sn) Puan ≤20 0 21-30 1 31-40 2 41-50 3 51-60 4 61-70 5 >70 6
ras› 2. ve 6. günlerde s›rtüstü yat›fltan oturmaya gelme, otur-madan aya¤a kalkma, 4.57 m yürüme ve merdiven inip ç›k-ma gibi aktivitelerinde azalç›k-ma oldu¤u (p<0.05), taburcu edi-lirken ise bu aktivitelerinde anlaml› bir artma oldu¤u tespit edilmifltir (p<0.05) (Tablo 3). Olgular›n ameliyat öncesine gö-re ameliyat sonras› 2. ve 6. günlerde IAHS’ye gögö-re 13.4 m mesafe yürüme h›zlar›nda azalma oldu¤u (p<0.05), taburcu edilirken ise anlaml› bir artma oldu¤u ve ameliyat öncesi dö-neme göre daha h›zl› bir yürüme paternine sahip olduklar› bu-lunmufltur (p<0.05) (Tablo 4).
Hastalar›n preoperatif dönemdeki HSS skorlar› ile fonksi-yonel aktiviteleri aras›ndaki iliflki incelendi¤inde 70 puan ve üzeri (iyi ve mükemmel) olan hastalar›n fonksiyonel aktivitele-rinin, diz skoru 70 puan ve alt› (orta ve kötü) olan hastalara göre istatistiksel olarak daha anlaml› oldu¤u bulunmufltur (p<0.05) (Tablo 5). Gruplar›n ameliyat dönemini takiben HSS skorlar› ile yürüme h›zlar› aras›nda anlaml› bir fark olma-d›¤› saptanm›flt›r (p>0.05) (Tablo 6).
Olgular›n görsel analog skalas›na göre istirahat ve aktivite düzeyleri ameliyat öncesine göre ameliyat sonras› 2., 6. gün-ler ve taburcu olurlar iken anlaml› derece de daha düflüktü (p<0.05) (Grafik 1). Hastalar›n, ameliyat öncesi diz fleksiyo-nu 100.17±14.66, ekstansiyon kayb› 3.32±4.54 iken tabur-cu edilirken diz fleksiyonu 72.79±12.66, ekstansiyon kayb› 1.59±1.97 idi (Grafik 2). Ameliyat öncesi HSS diz skoru 58.57±11.99, taburcu olurken 63.53±8.09 idi (Grafik 3).
T
ARTIfiMA‹
lerleyen yafl ile kas gücünde meydana gelen azalma, kas kuvvetinde meydana gelen azalmadan daha fazla oldu¤u için bu durum azalan fiziksel performans yap›s› ile yak›ndan iliflki-lidir (10). Özellikle yafl›n ilerlemesi ile azalan mobilite, fiziksel performans yap›s›nda da azalmalara neden olur (11). Mobili-zasyon, fizyoterapinin en önemli komponentlerinden birisi olup hastalar›n günlük yaflam aktivitelerinden olan yataktan kalkma, oturma gibi fonksiyonel aktivitelerinde önemli bir ye-re sahiptir (12).TDA ameliyat› sonras› derin ven trombozu, pulmoner emboli, atelektazi, dekübit ülserleri, üriner inkontinans, kons-tipasyon vb. komplikasyonlar geliflebilir. Bu aç›dan postope-ratif erken dönemde hedeflenenler sadece cerrahi ile iyileflme de¤il erken dönemde mobilizasyonun sa¤lanmas› ile geliflebi-lecek komplikasyonlar› önlemeye ve azaltmaya çal›flmakt›r (5). Bizim çal›flmam›zda da sadece 2 hastada postoperatif dö-nemde, ameliyat bölgesinde hematom oluflmufl, bunun d›fl›n-da herhangi bir komplikasyon geliflmemifltir.
Geriatrik kiflilerde fonksiyonel de¤erlendirme yöntemleri, tan›, prognoz, tedavi ve hastan›n bak›m› hakk›nda bilgi ver-mesi yönünden önemlidir (13). Bohannon ve arkadafllar› 186 TDA hastas›n›n erken dönem fonksiyonel sonuçlar›n› Fonksi-yonel Ba¤›ms›zl›k Ölçümü (FBÖ) skalas› ile de¤erlendirmifller. Bilateral ve unilateral TDA’li olgularda fonksiyonel kapasite-Tablo 3— Olgular›n ameliyat öncesi ve ameliyat sonras› 2., 6. gün ve taburculuk esnas›ndaki Iowa Yard›m Düzeyi Skalas› (IYDS)
Ameliyat Ameliyat
Iowa Yard›m Düzeyi Ameliyat Sonras› P Ameliyat Sonras› P Ameliyat P
Skalas› (IYDS) Öncesi 2. gün De¤eri Öncesi 6. gün De¤eri Öncesi Taburculak De¤eri
S›rtüstü Yat›fltan 4.26±1.47 2.78±0.58 0.001* 4.26±1.47 3.77±0.74 0.001 4.06±1.47 5.06±0.90 0.001*
Oturmaya Gelme
Oturmadan Aya¤a 4.19±1.46 2.76±0.54 0.001* 4.19±1.46 3.77±0.78 0.001 4.19±1.46 5.01±0.94 0.001*
Kalkma
4.57 m Yürüme 3.75±1.52 2.76±0.57 0.001* 4.01±3.21 3.75±1.52 0.326 3.75±1.52 4.92±0.93 0.001*
Merdiven ‹nip Ç›kma 2.61±1.06 0.16±0.74 0.001* 2.61±1.06 2.50±1.40 0.381 2.61±1.06 3.54±0.99 0.001*
(3 Basamak)
*p<0.005
Tablo 4— Olgular›n Ameliyat Öncesi ve Ameliyat Sonras› 2., 6. Gün ve Taburculuk Esnas›ndaki Iowa Ambulasyon H›z Skalas› (IAHS)
Ameliyat Ameliyat
Iowa Yard›m Düzeyi Ameliyat Sonras› P Ameliyat Sonras› P Ameliyat P
Skalas› (IYDS) Öncesi 2. gün De¤eri Öncesi 6. gün De¤eri Öncesi Taburculuk De¤eri
13.4 m Mesafeyi 4.03±2.00 5.59±0.79 0.001* 4.03±2.00 4.89±0.97 0.001* 4.03±2.00 3.59±1.14 0.001*
Tablo 5—
Olgular›n Ameliyat Öncesi HSS Skorlar› ile Ameliyat Sonras› 2., 6.Gün ve Taburculuk Esnas›ndaki Iowa Yard›m Düzeyi Skalas› (IYD
S) Aras›ndaki ‹li flki Ameliyat Sonras› 2. Gün Ameliyat Sonras› 6. Gün Taburculuk S›rtüstü S›rtüstü S›rtüstü Yat› fltan Oturmadan Merdiven Yat› fltan Oturmadan Merdiven Yat› fltan Oturmadan Merdiven
Iowa Yard›m Düzeyi
Oturmaya Aya¤a 4.57 m ‹nip-Ç›kma Oturmaya Aya¤a 4.57 m ‹nip-Ç›kma Oturmaya Aya¤a 4.57 m ‹nip-Ç›kma Skalas› (IYDS) Gelme Kalkma Yürüme (3 basamak) Gelme Kalkma Yürüme (3 basamak) Gelme Kalkma Yürüme (3 basamak) HSS Skoru 70 Puan 3.01±0.80 3.00±0.76 2.97±0.66 — 4.15±0.75 4.11±0.76 4.02±0.76 3.21±0.81 5.25±0.72 5.19±0.74 5.11±0.74 3.86±0.81 ve Üstü ( n= 52) HSS Skoru 70 Puan 2.75±0.81 2.71±0.82 2.73±0.81 — 4.00±0.91 3.95±0.95 3.84±0.91 2.37±1.78 5.22±0.90 5.01±1.04 4.75±1.11 3.50±1.16 ve Alt› (n=54) p De¤eri p=0.061 p=0.041* p=0.068 — p=0.286 p=0.344 p=0.240 p=0.001* p=0.849 p=0.270 p=0.039* p=0.017* Tablo 6—
Olgular›n Ameliyat Öncesi HSS Skorlar› ile Ameliyat Sonras› 2., 6. Gün ve Taburculuk Esnas›ndaki Iowa Ambulasyon H›z Skalas› (I
AHS) Aras›ndaki ‹li
flki Iowa Ambulasyon H›z Ameliyat Sonras› 2.Gün Ameliyat Sonras› 6. Gün Taburculuk Esnas›ndaki Skalas› (IAHS) 13.4 m Mesafeyi Yürüme H›z› 13.4 m Mesafeyi Yürüme H›z› 13.4 m Mesafeyi Yürüme H›z› HSS Skoru 70 Puan ve Üstü (n = 52) 5.70±0.65 4.90±0.75 3.63±1.35
HSS Skoru 70 Puan ve Alt› (n =54)
5.47±1.10 4.81±0.96 3.86±1.23 p De¤eri p=0.068 p=0.409 p=0.284
nin taburculuk süresinin belirlenmesinde önemli bir gösterge oldu¤u sonucuna varm›fllard›r (14).
Hershkovitz ve ark. farkl› nedenlerle kalça ve diz cerrahi-si geçiren hastalar›n (n=353) erken dönemde FBÖ, Notting-ham sa¤l›k ölçütü ile zamanl› otur-kalk testi ile fonksiyonel dü-zeylerini incelemifllerdir. Geriatrik hastalar›n hastanede kal›fl süreleri içerisinde, FBÖ ile yap›lan de¤erlendirmelerde günlük yaflama ait temel aktivitelerde önemli klinik de¤ifliklikler olma-d›¤›n› bulmufllard›r. Geriatrik hastalar›n hastane içi rehabilitas-yonun da hastalar›n mobilite ve günlük yaflama ait temel ak-tiviteler üzerinde yo¤unlafl›lmas› gerekti¤ini bildirmifllerdir (15). Çal›flmam›zda günlük yaflama ait s›rtüstü yat›fltan, maya gelme (postoperatif ortalama 1.72±0.60 günde), otur-madan aya¤a kalkma (postoperatif ortalama 2.55±0.58 gün-de), yürüme (postoperatif ortalama 2.72±0.72 günde) ve merdiven inip ç›kma (postoperatif ortalama 7.2±2.32 günde) aktivitelerindeki ba¤›ms›zl›k düzeyinin belirtilen günlerde ka-zan›ld›¤› görüldü.
Akarcal› ve ark. geriatrik Total Kalça Artroplastili (TKA) hastalarda erken dönem fonksiyonel aktiviteleri
incelemifller-dir. Çal›flmalar›nda fonksiyonel düzeyi IYDS ve IAHS ile de-¤erlendirilmifllerdir. Bu çal›flmada yo¤un, sistemli ve erken re-habilitasyon uygulamalar›n›n hastalar›n erken ambulasyonlar›-n› sa¤lamada ve t›bbi komplikasyonlar› azaltmada önemli bir yere sahip oldu¤u sonucuna var›lm›flt›r (16). Çal›flmam›z›n so-nuçlar› da Akarcal› ve ark.n›n bulgular›n› desteklemektedir.
Hastalar›n fonksiyonel düzeyleri ile preoperatif HSS skor-lar› aras›ndaki iliflki incelendi¤inde, HSS skoru 70 puan ve üzeri (iyi ve mükemmel) olan hastalar›n taburcu edilirken fonksiyonel aktivitelerindeki baflar›lar›, diz skoru 70 puan ve alt› (orta ve kötü) olan hastalara göre daha iyi olduklar› bulun-mufltur (p<0.05). Hastalar›n preoperatif diz fonksiyonel dü-zeyleri (diz skorlamas›na göre) postoperatif progres hakk›nda yol gösterici olabilmektedir. Diz skorlar› düflük olan hastalar ba¤›ms›zl›klar›n› daha geç kazanmaktad›r.
Geriatrik hastalarda TDA ameliyatlar› sonras› hem fonksi-yonel aktivitelerde hem de yürüme h›zlar›nda bir azalma mey-dana gelmektedir. Bu da hastalar›n hastanede kal›fl süresini artt›rabilmekte, ba¤›ms›zl›k düzeylerini azaltabilmekte ve baz› komplikasyonlar›n geliflmesine neden olabilmektedir. Hasta-lar›n postoperatif dönemde fonksiyonel düzeyleri önemli olup bu durum erken dönemde taburcu olmalar›nda önemli bir ye-re sahiptir. Bu nedenle ba¤›ms›z bir yaflam için transfer ve mobilite aktivitelerinin erken dönemde kazan›lmas› gerek-mektedir ve bunlara yönelik rehabilitasyon seçenekleri geliflti-rilmelidir. Ayr›ca çal›flmam›zdan elde edilen sonuçlar hastala-r›n ameliyat olduktan sonra progresleri hakk›nda bilgi verme-de ve hastane kaynaklar›n›n do¤ru ve etkin kullan›lmas›nda önemli oldu¤u sonucuna var›lm›flt›r.
K
AYNAKLAR1. Goldstein TS. Geriatric Orthopaedics Rehabilitative Manage-ment of Common Problems. An Aspen Publication, 1999; 327-382
fiekil 1— Olgular›n ameliyat öncesi, ameliyat sonras› 2.,6. gün ve taburcu edilirken aktivite a¤r› düzeyleri
fiekil 3— Olgular›n ameliyat öncesi ve ameliyat sonras› HSS skor-lar›
fiekil 2— Olgular›n ameliyat öncesi ve taburcu edilirken diz fleksi-yon Aç›kl›klar›
2. Wang H, Boctor B, Verner J. The effect of single-injection fe-moral nerve block on lenght of hospital stay after total knee replacement. Reg Anesth Pain Med 2002; 27(2): 139-144 3. Levine H, Zuckerman J. Joint replacement in the geriatric
ort-hopaedic patient. Operative Techniques in Ortort-hopaedics 2002; 12(2): 92-102
4. Suetta C, Magnusson S, Rosted A, Aagaard P, Jakobsen A, Larsen L, Duus B, Kjaer M. Resistance training in the early postoperative phase reduces hospitalization and leads to musc-le hypertrophy in the elderly hip surgery patients a controlmusc-led, randomized study. J Am Geriatric Soc 2004; 52(12): 2016-2022
5. Rubin F. Preoperative and perioperative issues in the orthopa-edic surgical patient. Operative Techniques in Orthopaorthopa-edics 2002; 12(2): 60-63
6. Oldmeadow L, McBurney H, Robertson V. Hospital stay and discharge outcomes after knee arhroplasty: implications for physiotherapy practice. Aust J Physiother 2002; 48: 117-121 7. Ünver B, Bak›rhan S, Y›ld›r›m Y, Araç S. Simultane bilateral total diz protezlerinde ameliyat sonras› erken rehabilitasyon uy-gular›m›z. 16.Milli Türk Ortopedi ve Travmatoloji Kongre Kita-b› 1999: 916-917
8. Aaaros H, Hall G, Hughes S, Salmon P. Short-term recovery from hip and knee arhroplasty. J Bone Joint Surg Br 1996; 78: 555-58
9. Reliabilitiy, validity and responsiveness of functional tests in pa-tients with total joint replacement. Phys Ther 1995; 75(3): 169-176
10. Cree M, Carriere KC, Soskolne CL, Suarez-Almazor M. Func-tional depence after hip fracture. Am J Phys Med Rehabil 2001; 80: 736-743
11. Henwood TR, Taaffe DR. Improved physical performance in older adults undertaking a short-term programme of high-velo-city resistance training. Gerontology 2005; 51(2): 108-15 12. Brosseau L, Laferriere L, Couroux N, Marion M, Theriault J.
Int-ra-and inter-rater reliability and factorial validity studies of the Physiotherapy Functional Mobility Profile (PFMP) in acute care patients. Physiotherapy Theory and Practice 1998; 15: 147-154 13. Katz S, Stroud M. Functional assessment in geriatrics. J Am
Geriatr Soc 1989; 37: 267-271
14. Bohannon R, Cooper J. Total knee arthroplasty: evaluation of an acute care rehabilitation program. Arch Phys Med Rehabil 1993; 74: 1091-94
15. Hershkovitz A, Gottlieb D, Beloosesky Y, Brill S. Programme evaluation of a geriatric rehabilitation day hospital. Clin Reha-bil 2003; 17: 750-55
16. Akarcal› ‹, Tugay N, Erden Z, Kaya D, Atilla B, Tokgözo¤lu M. Total kalça artroplastili hastalarda cerrahi öncesi e¤itimin erken dönem fonksiyonel aktiviteler üzerine etkisi. Fizyoterapi Reha-bilitasyon 2002; 13(1): 19-23
