T. C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ EĞİTİM BİLİMLERİ ANA BİLİM DALI
PSİKOLOJİK DANIŞMA VE REHBERLİK BİLİM DALI
ORTAÖĞRETİM KURUMLARINDAKİ
REHBER ÖĞRETMENLERİN VE
SINIF REHBER ÖĞRETMENLERİN SINIF İÇİ
REHBERLİK ETKİNLİKLERİ İLE İLGİLİ GÖRÜŞLERİ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
DANIŞMAN
YRD. DOÇ.DR. ŞAHİN KESİCİ
HAZIRLAYAN DERYA KIZIL
ÖZET
ORTAÖĞRETİM KURUMLARINDAKİ REHBER ÖĞRETMENLERİN ve SINIF REHBER ÖĞRETMENLERİN SINIF İÇİ REHBERLİK ETKİNLİKLERİ İLE
İLGİLİ GÖRÜŞLERİ
DERYA KIZIL
Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eğitim Bilimleri Bölümü Psikolojik Danışma ve Rehberlik Anabilim Dalı
Danışman: Yrd. Doç. Dr. Şahin KESİCİ Haziran 2007, sayfa 102
ÖZET
ORTAÖĞRETİM KURUMLARINDAKİ REHBER ÖĞRETMENLERİN ve SINIF REHBER ÖĞRETMENLERİN SINIF İÇİ REHBERLİK ETKİNLİKLERİ İLE
İLGİLİ GÖRÜŞLERİ
DERYA KIZIL
Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eğitim Bilimleri Bölümü Psikolojik Danışma ve Rehberlik Anabilim Dalı
Danışman: Yrd. Doç. Dr. Şahin KESİCİ Haziran 2007, sayfa 102
Bu araştırmanın amacı, orta öğretim kurumlarında görev yapan rehber öğretmenlerin, sınıf rehber öğretmenlerin görüşleriyle rehberlik etkinliklerinin ne ölçüde gerçekleştirildiğini değerlendirmektir. Okullarımızdaki rehberlik programlarının, öğrenciye yönelik rehberlik hizmetlerinin geniş kapsamlı bir şekilde ele alması eğitim sisteminin daha işlevsel olması yönünden önem taşımaktadır. Bu çalışmada nitel araştırma tekniği kullanılmıştır. Nitel araştırma; gözlem, görüşme ve doküman analizi gibi veri toplam yöntemlerinin kullanıldığı, algıların ve olayların doğal ortamda gerçekçi ve bütüncül bir biçimde ortaya konmasına yönelik nitel bir sürecin izlendiği araştırmalardır. Araştırmada amaçlı örnekleme yolu izlenmiştir. Görüşmeler, Konya ili psikolojik danışmanı bulunan ve Milli Eğitim Bakanlığı’na
bağlı resmi ortaöğretim kurumlarında görev yapan ve görüşmeyi kabul eden rehber öğretmenlerle ve sınıf rehber öğretmenleriyle gerçekleştirilmiştir. Araştırmada verilerin toplanmasında veri toplama yöntemi olarak yarı yapılandırılmış görüşme tekniği kullanılmıştır. Toplanan veriler, içerik analizi tekniği ile analiz edilmiştir. İçerik analizinde temel amaç, toplanan verileri açıklayabilecek kavramlara ve ilişkilere ulaşmaktır. Bu amaçla toplanan verilerin önce kavramsallaştırılmış, daha sonra da ortaya çıkan kavramlara göre mantıklı bir biçimde düzenlenmiş ve buna göre veriyi açıklayan temalar saptanmıştır. Rehber öğretmenler ve sınıf rehber öğretmenlerine sorulan sorular doğrultusunda sonuçlar yorumlanmıştır.
Anahtar Sözcükler: Rehber Öğretmen, Sınıf Rehber Öğretmeni, Orta Öğretim, Rehberlik etkinlikleri
ABSTRACT
THOUGHTS OF GUIDANCE COUNSELORS OR CLASS GUIDANCE COUNSELORS REGARDING IN-CLASS GUIDING ACTIVITIES IN
SECONDARY EDUCATIONAL INSTITUTIONS DERYA KIZIL
Master Thesis, Selcuk University, Social Sciences Institute
Department of Educational Sciences, Discpiline of Psychological Counseling and Guidance
Advisor: Yrd. Doç. Dr. Şahin KESICI June 2007, page 102
Aim of this study is to assess to what extent guidance activities are performed with the thoughts of guidance counselors and class guidance counselors serving in secondary educational institutions. Comprehensive discussion of guidance services to students by guidance programs in our schools is critically important in respect of more functionality of education system. In this study, qualitative research technique was used. Qualitative research is one where data collection methods were used such as observation, view and document analysis and where a qualitative process was followed towards displaying events in a more realistic and more integral manner in natural environment. In the research, purposeful sampling method was followed. Interviews were performed with guidance counsellors and class guidance counselors who are the psychological counselors of Konya province and serving at official secondary educational institutions depending on Ministry of National Education and who accepted to interview. In collection of data in research, semi-structured interview technique was used as data collection method. Data collected were analysed with content analysis. In content analysis, the basic purpose was to reach concepts and relationships that could explain data collected. For this purpose, themes were determined in which first conceptualized data collected, then arranged logically according to the emerging concepts and after this explained data in accordance with this. Results were commented in the direction of questions asked to guidance counselors and class guidance counselors
Key words: Psychological counselors, class guidance counselors, secondary educational institutions, guidance activities
ÖNSÖZ
Rehberlik öğrenci kişilik hizmetleri bünyesinde düşünülen ve bireyin, yaşamının çeşitli aşamalarında, gelişimine ve uyumuna etki eden faktörlerin bilinmesi ve onun yerinde kararlar veren dengeli bir kişi olması amacını güden hizmetler bütünüdür. Rehberlik kavram ve bir hizmet olarak bireyin gelişimine, bugünkü ve gelecekteki toplumun uyumuna yönelmiştir.
Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık alanı pek çok araştırmanın konusu olmakla birlikte orta öğretim rehberlik etkinliklerinin değerlendirmesi şimdiye kadar herhangi bir çalışmada yer almamıştır. Bu konuda yapılacak araştırmalara ihtiyaç olduğu açıktır. Bu açıdan çalışmanın rehberlik faaliyetlerinin düzenlemesinde yarar sağlayacağı düşünülmektedir. Bu araştırmanın amacı, orta öğretim kurumlarında görev yapan rehber öğretmenlerin, sınıf rehber öğretmenlerin görüşleriyle rehberlik etkinliklerinin ne ölçüde gerçekleştirildiğini değerlendirmektir. Diğer taraftan bu araştırma rehberlik hizmetlerinin gelişmesini sağlayacak her türlü düzenlemeye katkı sağlayabilir.
Araştırmanın her aşamasında önerileriyle, katkılarıyla ve teşvikleriyle beni destekleyen danışmanım Sayın Yrd. Doç. Dr. Şahin KESİCİ’ye teşekkür ediyorum. Araştırmanın gerçekleştirilmesi için uygulama yaptığım okullarda verdikleri destekler için sınıf rehber öğretmenlere ve okul rehber öğretmenlerine teşekkür ederim.
DERYA KIZIL Haziran, 2007
İÇİNDEKİLER Sayfa No ÖZET...II ABSTRACT ...IV ÖNSÖZ...V İÇİNDEKİLER...VI TABLOLAR...IX BÖLÜM I GİRİŞ...1
1.. REHBERLİĞİN EĞİTİMDE YERİ VE ÖNEMİ ...2
Rehberliğin İlkeleri...4
2. PSİKOLOJİK DANIŞMA ve REHBERLİĞİN GELİŞİMİ...5
2.1Amerika'da Rehberliğin Gelişimi ...7
2.2Türkiye'de Rehberliğin Gelişimi ...7
3.REHBERLİK NEDEN GEREKLİDİR...10
Rehberlik Hizmetiyle Öğrenciye Kazandırılmak İstenen Nelerdir?...11
4. EĞİTİM SURECİNDE REHBERLİK HİZMETLERİ...13
4.1. Gelişim İhtiyaçları ve Rehberlik Hizmetleri ...13
4.2. Gelişim Dönemleri ve Gelişim Görevleri...15
5.EĞİTİM KADEMELERİNE GÖRE REHBERLİK HİZMETLERİ ...16
5.1. Ortaöğretimde Rehberlik Hizmetleri ...17
5.2. Ortaöğretim Dönemindeki Gençlerin Gelişim Görevleri ...18
5.3. Ortaöğretimin Önemi ve Amacı ...18
5.4. Ortaöğretimin İşlevi...19
5.5. Ortaöğretimde Rehberlik Hizmetlerinin Gerekçesi ve Önemi ...19
5.6. Ortaöğretimde Rehberlik Hizmetlerinin Karakteristik Özellikleri...21
6.REHBERLİK ETKİNLİKLERİ...23
6.1. Sınıf İçi Rehberlik Etkinlikleri Ve Sınıf Öğretmenleri ...24
6.2. Rehberlik Etkinliklerinde Aranan Özellikler...29
6.3. Etkinlik Kriterleri ...29
6.4. Etkinlik Uygulama İlkeleri ...30
7. SINIF ÖĞRETMENLERİ İÇİN 9. SINIF REHBERLİK PROGRAMI BÖLÜMLERİ 7.1. 9. Sınıf Yeterlik Alanları ...31 7.2. 9. Sınıf Kazanımları...32 PROBLEM ...33 ALT PROBLEMLER ...34 ARAŞTIRMANIN ÖNEMİ ...34 Sınırlılıklar ...35 TANIMLAR...35 BÖLÜM II Kuramsal Açıklamalar Ve İlgili Yayın Ve Araştırmalar ...36
Yurt Dışında Konuyla İlgili Yapılan Araştırmalar ...42
BÖLÜM III YÖNTEM ...44 ARAŞTIRMA MODELİ...44 EVREN VE ÖRNEKLEM...44 VERİLERİN TOPLANMASI ...45 VERİ DÖKÜMÜ VE ANALİZİ...47 BÖLÜM IV BULGULAR ...51
Sınıf Öğretmenleriyle Yapılan Görüşmelerin Bulguları...51
Rehber Öğretmenler Yapılan Görüşmelerin Bulguları...59
BÖLÜM V TARTIŞMA VE YORUM ...68 BÖLÜM VI
SONUÇLAR VE ÖNERİLER...83 KAYNAKÇA...86 EKLER ...90
TABLOLAR
1.Rehberlik Etkinliklerinin, Okullarımızda Etkinlikle Uygulandığını Söyleyebilir Misiniz Sorusuna İlişkin Bulgular
Tablo 1...51
2. Hayır
Tablo 2. ...51
3. Rehberlik Çalışmalarında İşbirliği Sağlayabiliyor Musunuz Sorusuna İlişkin Bulgular
Tablo 3...52
4. Sizce Rehberlik Uygulamalarının Yararları Nelerdir Sorusuna İlişkin Bulgular
Tablo 4...53
5. Rehberlik Etkinliklerinin Daha Etkili ve Verimli Hale Getirebilmesi İçin Neler Yapılabilir Sorusuna İlişkin Bulgular
Tablo 5...54
6. Sizce Rehberlikte Hangi Etkinlikler Kullanılmalıdır Neden Sorusuna İlişkin Bulgular
Tablo 6...55
7. Sizin En Çok Kullandığınız Rehberlik Etkinlikleri Nelerdir Sorusuna İlişkin Bulgular
Tablo 7. ...56
8. Sizce Rehberliğe Ayrılan Süre Yeterlimidir Sorusuna İlişkin Bulgular
Tablo 8...57
9. Etkinliklerin Amacına Ulaşıp Ulaşmadığı Hakkında Ne Düşünüyorsunuz Sorusuna İlişkin Bulgular
Tablo 9...58
10. Yeni Rehberlik Programı Hakkında Ne Düşünüyorsunuz Sorusuna İlişkin Bulgular
Tablo 10...58
11.Rehberlik Etkinliklerinin, Okullarımızda Etkinlikle Uygulandığını Söyleyebilir Misiniz Sorusuna İlişkin Bulgular
Tablo 11...59
12. Okullarımız Da En Çok Uygulanan 9. Sınıf Rehberlik Etkinlikleri Nelerdir Sorusuna İlişkin Bulgular
13. Rehberlik Etkinliklerinde İş Birliği Sağlaya Biliyor Musunuz Sorusuna İlişkin Bulgular
Tablo 13...61
14. Rehberlik Etkinliklerini Daha Verimli Hale Getirebilmek İçin Neler Yapılabilir Sorusuna İlişkin Bulgular
Tablo 14...63
15. Sizce Rehberlik Uygulamalarının Yararları Nelerdir Sorusuna İlişkin Bulgular
Tablo 15...64
16. Uygulamayı Yapan Kişilerin Bu Alandaki Yeterliği Konusunda Ne Düşünüyorsunuz Sorusuna İlişkin Bulgular
Tablo 16...65
17. Bu Süreçteki Görev Sorumluluklarınız Nelerdir Sorusuna İlişkin Bulgular
Tablo 17...66
18. Yeni PDR Programı Hakkında Ne Düşünüyorsunuz Sorusuna İlişkin Bulgular
BÖLÜM I GİRİŞ
Hızla değişen dünyamızda, meydana gelen bilimsel ve teknolojik yenilikler, toplumsal yaşamı da daha karmaşık ve içinden çıkılmaz bir hale getirmiştir. Bu değişmelerin hızının artması, bireylerin topluma uyum sağlamalarını güçleştirmiştir. Artık insanların, gittikçe karmaşık bir duruma gelen toplumsal sorunlarla başa çıkabilecek bir biçimde yetişmeleri için, eğitimlerinin de bu gelişmelere paralellik göstermesi gerekmektedir.
Günümüzde eğitimin amacı bireylere kuramsal bilgi kazandırmanın yanında bireyin bedensel, zihinsel, duyuşsal ve sosyal bakımdan en uygun gelişim düzeyine ulaşabilmesi sağlanmaktadır. Bu amacın bir sonucu olarak bütün ülkelerin eğitim sistemlerinde öğretim hizmetlerini destekleyecek diğer hizmetlere de yer vermeleri gerekmektedir. Bugün eğitimin önemli boyutlarından olan öğretim ve yönetim işlevlerinin yanına üçüncü bir boyut olarak da rehberlik hizmetleri eklenmiş ve bu nedenle rehberlik hizmetlerinin eğitimde ki yeri yadsınamaz hale gelmiştir.
Çağdaş eğitim anlayışı, öğrencinin “bütünlük” içinde, her yönü ile gelişmesinin sağlanabilmesi için, okulda yer alan “öğretim” ve “yönetim” hizmetleri ile eğitim faaliyetlerinin merkezi durumunda olan “öğrencilerin” kişilik gelişimlerini destekleyici ve eğitimi tamamlayıcı diğer bazı hizmetleri gerekli ve zorunlu kılmaktadır. Bu hizmetlere genel bir tanımlama ile “Öğrenci Kişilik Hizmetleri” denilmektedir. Öğrenci kişilik hizmetlerinin içinde psikolojik danışma ve rehberlik önemli bir bölümünü oluşturur. Çağdaş eğitimin tamamlayıcı bir yönünü oluşturan rehberlik hizmetlerinin en genel amacı bireyin kendini gerçekleştirmesine yardım etmektir. Rehberlik değişik bakış açılarına göre farklı şekillerde tanımlanabilmektedir (Yeşilyaprak, 2001).
Rehberlik öğrenci kişilik hizmetleri bünyesinde düşünülen ve bireyin, yaşamının çeşitli aşamalarında, gelişimine ve uyumuna etki eden faktörlerin bilinmesi ve onun yerinde kararlar veren dengeli bir kişi olması amacını güden hizmetler bütünüdür. Rehberlik kavram ve bir hizmet olarak bireyin gelişimine, bugünkü ve gelecekteki toplumun uyumuna yönelmiştir.
Kepçeoğlu’na (1994) göre rehberlik; bireyin kendini anlaması problemlerini çözmesi, gerçekçi kararlar alması, kapasitelerini kendine en uygun düzeyde geliştirmesi,
çevresine dengeli ve sağlıklı bir uyum yapması ve böylece kendini gerçekleştirmesi için uzman kişilerce bireye verilen psikolojik yardımdır.
Tan’a (1992) göre ise rehberlik; bireyin en verimli şekilde gelişmesi ve tatminkâr uyumlar sağlanmasında gerekli olan seçmeleri, yorumlamaları, planları yapmasına ve kararlar vermesine yarayacak bilgi ve beceriler kazanması ve ulaştığı bu seçme ve kararları uygulaması için kişiye yapılan sistemli ve profesyonel yardımdır.
Baymur’a (1975) göre rehberlik; bir insanın başka bir insana ya da gruba, o insanın ya da grubun en iyi bir biçimde yaşamasına, insanların kendilerini gerçekleştirmelerine en elverişli yolları bulabilmeleri için yapılan yardımlardır.
Kuzgun’a (1992) göre rehberlik; bireye kendini anlaması, çevredeki olanakları tanıması ve doğru karalar vererek özünü gerçekleştirebilmesi için yapılan sistematik ve profesyonel bir yardım süreci olarak tanımlanmaktadır.
Yukarıda verilmiş olan tanımlarda vurgulanan ortak noktalar, bireyin kendini ve çevresindeki olanakları tanıması, gizil güçlerini geliştirmesi, gerçekçi kararlar alması ve kendisini gerçekleştirebilmesi biçiminde özetlenebilir.
1. REHBERLİĞİN EĞİTİMDE YERİ VE ÖNEMİ
Bireyde meydana gelen davranış değişikliklerinin bir kısmı rastlantılarla ve kendiliğinden gerçekleşir. Bir kısmı ise yetişkinler tarafından planlı ve kasıtlı olarak gerçekleştirilir. Bireyde toplumca istenen davranışları geliştirme sürecine "eğitim" adı verilmektedir. Eğitimin amacı, genel anlamda bireyin özünü gerçekleştirmesine ve topluma yararlı olmasına yardımcı olmaktır. Ancak, toplumsal değişme hızının gittikçe artması üzerine, bireylerin bilgi ve var olan duruma uyum gösteren kimseler olarak değil, hızla değişen ve karmaşık hale gelen toplumda ortaya çıkmakta olan sorunlarla baş edebilecek ve durmadan değişen çevresine uyum gösterebilecek kimseler olarak yetiştirilmeleri gereği daha çok hissedilmektedir. İnsan geniş bir öğrenme ve problem çözme gücü sayesinde bir ihtiyacını karşılamada eski davranış biçimleri işe yaramayınca yenisini geliştirme imkânına sahiptir. Ayrıca, kendi deneyimleri yanında başkalarının deneyimlerinden de yararlanılabilir (Mamak RAM, 1995, 1).
Kişiyi huzursuz eden durumun ne olduğu kesin bir biçimde tanımlanamazsa çözümü için doğru yaklaşımda bulunulamaz. Güçlüğün doğru tanımlanması yanında sorunla ilgili konuda yeterli bilgi sahibi olmakta gereklidir. Yeterli bilgi toplandıktan
sonra, güçlün gidereceği düşünülen davranış tarzları formüle edilir ve en iyi çözüme götüreceği düşünülen seçenekten başlanarak mevcut seçenekler yürürlüğe konur.
Eğer tutulan yol güçlüğü gidermede etkili olmuş ise o yolda devam edilir. Fiziksel ve toplumsal yaşamla ilgili olgulardan kaynaklanan sorunların ve bunlara bulunmuş çözüm yollarının tanıtılması ve karşılaşılabilecek yeni sorunlara çözüm bulabilme becerilerinin geliştirilmesi, okullarda çeşitli ders konularının amacını oluşturmaktadır. Ancak, bir kimsenin kendi yaşamında sözcüklerden hareket ederek rehberliğin anlamında temel olabilecek şu açıklamalar yapılabilir:
1. Rehberlik bir süreçtir: Problemin tespiti ve çözümüne yönelik çalışmalar zaman alacağından rehberlik hizmetleri bir anda olup biten bir iş değildir.
Çalışmaların etkili bir sonuç vermesi bir süre gerektirir.
2. Rehberlik bireye yardım etme işidir: Rehberlik yardımı psikolojik bir yardımdır. Rehberliğin psikolojik bir yardım olma özelliği onu başka yardım hizmetlerinden belirgin bir biçimde ayırır. Buna göre rehberlik hizmetleri bir, nasihat etme ve bilgi verme yardımı değildir.
3. Rehberlik yardımı bireye dönüktür: Rehberlik hizmetlerinin merkezinde birey vardır. Okul ortamında rehberliğin ilgilendiği birey öğrencidir. Her öğrenci geliştirilebilecek bir kapasiteye sahiptir. Rehberlik anlayışında genel olarak her birey değerlidir. Bütünü ile işe yaramayan bir birey düşünülemez.
4. Rehberlik bilimsel ve profesyonel bir yardımdır: Rehberlik çalışmaları bilimseldir. Rehberlik yardımının dayandığı bilimsel ilkeler ve yöntemler vardır. Bu bilimsel ilke ve yöntemlere uygun olarak rehberlik yardımı belirli bir plan, program ve sistem içinde sunulabilir. Özellikle psikolojik danışma hizmetleri mutlaka bu alanda yetişmiş uzman kişiler tarafından verilmesi gerekir.
5. Rehberliğin esası bireyin kendini gerçekleştirmesine yardım etmektir: "Kendini gerçekleştirme" psikolojik danışma ve rehberlik yardımının bütün boyutlarını içine alan bir kavramdır (Kepçeoğlu 1985:8-10). Kendini gerçekleştirebilen kişiler ise; gerçeği olduğu gibi algılayabildikleri gibi başkalarını ve doğayı da olduğu gibi kabul ederler, çevreden bağımsız demokratik bir kişiliğe sahip yaratıcı kişilerdir (Bakırcıoğlu 2000,93).
Rehberliğin İlkeleri
Rehberlik hizmetleri gerçekleştirilirken dikkat edilmesi gereken bazı ilkeleri Meyvecioğlu (1984) şu şekilde sıralamaktadır:
1. Rehberlikte insana ve onun kendine ilişkin konularda karar verme hakkına saygı esastır.
2. Rehberlik hizmetleri eğitimin ayrılmaz ve tamamlayıcı bir parçasını oluşturur. 3. Etkili bir rehberlik hizmeti, bireysel farkları dikkate alan bir eğitim sisteminde gerçekleşebilir.
4. Rehberlik sadece normalden ayrılan ve özel eğitime gereksinme duyan bireyler için değil, tüm bireylere yöneliktir.
5. Rehberliğin amacı problem çözmek ya da sorun çıkmasını önlemek değil, normal bireylerin bir bütün olarak gelişmelerine yardımcı olmaktır.
6. Rehberlik bireyin kendini tanımasına, anlamasına ve kabul etmesine yardımcı olmaktır. Bireyi dışarıdan gözleyip değerlendirmek yerine, onun kendini inceleyip tanımasına yardım esastır.
7. Rehberlik hizmetlerinde süreklilik esastır.
8. Rehberlik hizmetleri bireye ve onun geleceğine yöneliktir.
9.Rehberlik bireyin zayıf yönlerinden çok güçlü yönleri üzerinde durur.
10. Rehberlik hizmetlerinde gönüllülük esastır. Hiç kimse rehberlik hizmetlerinden yararlanmaya zorlanamaz, hiç kimse de rehberlik görevi yapmaya zorlanamaz.
11. Rehberlik hizmetleri okulda öğrenci ile ilişkili tüm kişilerin işbirliği ile gerçekleşebilir. Bu işbirliği personelin temel ve yeterli bir rehberlik anlayışına sahip olması ile gerçekleşebilir.
12. Rehberlik teknikleri uygulamak bir uzmanlık işidir.
13. Her okul için gerekli olabilecek tek tip bir rehberlik programı yoktur.
Her okul öğrencilerinin gereksinmelerini ve olanaklarını göz önüne alarak rehberlik programı hazırlar.
2. PSİKOLOJİK DANIŞMA ve REHBERLİĞİN GELİŞİMİ
Rehberlik eğitimde başlamış olup, günümüzde de en yaygın psikolojik danışma ve rehberlik uygulamaları eğitimde sürdürülmekle birlikte, psikolojik danışma ve rehberlik bugün sadece okula özgü bir hizmet değildir. Rehberlik yaşamın her aşamasında ve toplumların çeşitli kurumlarında vardır. Psikolojik danışma ve rehberlik günümüzde üniversal bir hizmet olarak anlaşılmaktadır.
Rehberlik hareketi bir yandan kendine özgü ilke ve uygulamaları geliştirirken, öte yandan eğitimin yönetim, program ve öğretmen yetiştirme gibi türlü boyutlarında da bazı gelişmeleri etkilemiştir.
2.1. Amerika'da Rehberliğin Gelişimi
Rehberlik kavram ve uygulamaları bakımından Amerika'nın ileri bir düzeyde bulunduğu ve bu alandaki gelişmelere yine Amerika'nın öncülük ettiği bilinmektedir.
Amerika'da psikolojik danışma ve rehberliğin gelişimi maddeler halinde şöylece özetlenebilir:
1. Bugünkü geniş anlamında olmasa bile, ilk kez 1890'larda Amerika'da Californiya eyaleti okullarında rehberlik uygulamaları ile yakından ilgili bazı yeniliklerin yer aldığı görülmektedir.
2. Meslekî rehberliğe ağırlık veren ilk rehberlik uygulamaları ve bu uygulamaların örgütlenmesi 1900’lerde Boston okullarında başlatılmıştır.
3. Boston'da mesleki rehberlikle başlayan ilk rehberlik uygulamalarının öncüsü Frank Parsons'dur. Parsons'un rehberliğe olan inancı ve başlangıçtaki katkısı rehberlik alanında her zaman önemsenmiştir. Parsons 1908’de rehberlikle ilgili çalışmaları bir bütünlüğe kavuşturmak amacı ile. Okul dışında, "Boston Meslek Bürosu' nu (the Vocation Bure-au of Boston) kurmuştur. Bu kuruluş rehberlikle ilgili ilk kuruluş niteliğindedir. Büro'nun amacı ilgi ve yeteneklerine uygun olarak gençlerin meslek seçmelerine yardımcı olmak idi.
Parsons. mesleki rehberlikle ilgili temel kavramları 1909 yılında hazırladığı "Meslek Seçimi" (Choosing a Vocation) adlı kitabında açıklamıştır. Çoğu zaman rehberlik hareketinin "babası" olarak gösterilen Parsons, "meslekî rehberlik" devinimi ilk kez kullanmış; meslekî rehberlik kavramını, bir meslek için hazırlanmada, mesleğe giriş
yollarını aramada, mesleği seçmede, etkili ve başarılı bir meslek adamı haline gelmede genç insanlara dönük, bir yardım süreci olarak tanımlamıştır.
4. 1909 – 1915 yıllan arasında rehberlik uygulamalarının yaygınlaşmakta olduğu ve Boston okullarında 117 kadar personelin uzman olarak rehberlikle ilgili görevlere atanmış bulunduğu görülmektedir. 1913'te öğrencilere, öğretmenlere ve velilere meslekler hakkında bilgi vermek üzere "Boston Mesleki İnformasyon Dairesi" (Boston Vocational Information Department); daha sonra 1915'te "Boston Meslekî Rehber lik Dairesi" (Department of Vocational Guidance) kurulmuştur.
5. 1910'da ilk meslekî rehberlik kongresi Boston'da toplanmıştır. Bu kongre ulusal düzeyde meslekî bir örgüt kurmanın ilk temellerini atmış; arkasından "Ulusal Meslekî Rehberlik Demeği" (National Vocational Guidance Association) kurulmuştur.
6. 1958'de kabul edilen "i unsal Savunma Eğitim Yasası" ile (National Defense Education Act of 1958) psikolojik danışma ve rehberlik çalışmaları bütün boyutlan ile federal hükümet tarafından parasal desteğe kavuşturulmuştur!
7. Amerika'da başlangıçta meslekî rehberlik çalışmaları olarak sürdürülen rehberlik uygulamaları kısa sürede eğitsel, kişisel-sosyal rehberlik konularını da bünyesinde toplamış ve bugünkü geniş kapsamına erişmiştir.
Amerikan Kişilik Hizmetleri ve Rehberlik Demeği Amerika'da psikolojik danışma ve rehberlik alanının ulusal düzeyde en güçlü meslekî örgütüdür. Kısa adı ile APGA olarak bilinen bu demek, on alt bölümden oluşmaktadır. Her biri birer dernek olarak çalışan bu ön alt bölümün burada ayrı, ayrı sıralanmasına gerek duyulmamıştır. Ancak, bir bütün olarak APGA, psikolojik danışma ve rehberlik alanının meslekî standartlarını, ahlâk ilkelerini hu alanda çalışacak uzman Avrupa'da rehberliğin gelişimi şöylece özetlenebilir:
1. Psikolojik danışma ve rehberlik alanı, Amerika ile karşılaştırıldığında, Avrupa ülkelerinde henüz fazla bir gelişme gösterememiştir.
Avrupa'da okullardaki rehberlik çalışmaları, daha çok öğrencilerin akademik gelişmelerine ve mesleklere yönelmelerine dönük olup; öğrencilerin Kişisel-sosyal konulardaki duygusal problemleri ile fazla ilgilenilmemektedir.
2. Avrupa'da değişik okul kademelerini kapsayan sürekli rehberlik programlan bulunmadığı gibi, okullarda psikolojik danışma ve rehberlik uygulamalarında ne kadar uzman personel çalıştığı ve bunların mesleki nitelikleri henüz iyice bilinmemektedir.
Avrupa'da psikolojik danışma ve rehberlik çalışmalarının, daha çok, ortaokullarda, yani ortaöğretimin birinci döneminde önem kazandığı ortaya çıkmaktadır.
3. Avrupa ülkelerinden bazılarında bugünkü anlamı ile profesyonel rehberlik uygulamalarının ne zaman başladığı hakkında şu tarihler esas alınabilir: Fransa, İngiltere ve Federal Almanya için 1959 yılı; Avusturya, Belçika ve İsveç için 1962 yılı; İtalya, İrlanda ve Hollanda için 1963 yılı başlangıç olarak gösterilebilir (Kantarcıoğlu.1974; .ss. 28 -40).
4. Avrupa okullarındaki rehberlik uygulamalarında, genellikle test ve envanter gibi psikolojik ölçme araçları fazla kullanılmamaktadır. Rehberlik çalışmalarında öğretmenlerin öğrenciler hakkındaki gözlemleri esas alınmaktadır.
2. 2. Türkiye'de Rehberliğin Gelişimi
Ülkemizde rehberlik, uygulamalar bakımından yeni olmakla birlikte, fikir ve kavram olarak oldukça uzun bir geçmişe sahiptir. Özellikle, son yıllarda psikolojik danışma ve rehberlik eğitim ortamında en çok sözü edilen bir kavram ve uygulama olarak görünmektedir. Doğrudan doğruya rehberlik olarak gösterilmemişse de okul programlarında ve okul yönetmeliklerinde rehberlik anlayışına, uygun birçok kavramların uzun bir süredir yer aldığı görülmektedir.
Türkiye'de psikolojik danışma ve rehberlik kavramı ve uygulamalarındaki gelişmeler maddeler halinde şöyle özetlenebilir:
1. Rehberlik fikir ve kavramı eğitimimize 1950'lerde girmeye başlamıştır, 1951– 1956 yılları arası eğitim sistemimizde rehberlik çabaları bakımından çok hareketli bir dönem olmuştur. (Tan, 1974)
a) 1951–1952 öğretim yılında Türk ortaöğretimini inceleyen Rufi (1953; ss. 14. 15) hazırladığı raporda rehberlik konusunu da ele almıştır. Rufi, Ülkemizde kaldığı süre içinde ayrıca öğretmenlere ve yöneticilere türlü konferanslar vermiştir.
b) 1952–1953 öğretim yılında Amerikalı uzmanlardan Tompkins. Beals. Mills, Türk eğitiminin yapısını incelemişler: okullarda rehberliğin gereği ve örgütlenmesi üzerinde görüşlerini açıklamışlardır (Beals, 1955. Tompkins, 1956).
c) Rehberliğe dikkati çeken bu dönemdeki yoğun çalışmalar Milli Eğitim Bakanlığı'nda da etkilerini göstermiş; 1953 yılında Talim ve Terbiye Dairesine bağlı olarak "Test veAraştırma Bürosu" kurulmuştur.
d) Rehberlik konusundaki toplantılar ve seminerler yaz aylarında daha uzun Süreli rehberlik kursları biçiminde yapılmaya başlanmıştır. 1953 yazında İstanbul'da yapılan rehberlik semineri konuya daha çok ilgi toplamıştır.
e) 1953–1954 öğretim yılında Gazi Eğitim Enstitüsü'nün Pedagoji ve Özel Eğitim bölümlerinde. Ülkemizde ilk kez "Rehberlik" dersi okutulmaya başlanmıştır.
g) 1954 yılında Ankara ve İstanbul basta olmak üzere altı ilde "Rehberlik ve Araştırma Merkezi kurulmuştur; Ancak, kuruluşlarından çok daha sonra, 1968'de yürürlüğe giren bir yönetmelikle (MEB - Tebliğler Dergisi. 1488, 12.2.1968) bu merkezlerin görevleri açık olarak gösterilebilmiştir.
2. Rehberlik konusunda ülkemizde 1951–1958 yılları arasında görülen Hızlı çalışmalar ve gelişmeler daha sonra duraklamıştır. Bu duraklamada türlü etmenlerin etkisi olmuştur. Bunlar arasında, yetişmiş personel yokluğu, yetkililerdeki inanç ve bilgi eksikliği, parasal desteğin bulunmayışı. v.b. sayılabilir. Ancak, rehberlik fikir ve kavramı ülke düzeyinde yayılmaya, yeni hazırlanan program ve yönetmeliklerde etkisini göstermeye devam etmiştir. Bu arada, örneğin, VII. Milli Eğitim Şûrası rehberlik çalışmaları ile ilgilenmiş; ortaöğretim okullarında grup öğret-menliği kavramı benimsenmiştir.
3. Ülkemizde okullarda psikolojik danışma ve rehberlik uygulamalarının başlatılması bakımından ikinci Beş Yıllık Kalkınma Planı ve VII. Milli Eğitim Şûrası önemli bir dönüm noktası olmuştur.
a) İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planında Millî Eğitim Bakanlığınca, okullarda planlı ve programlı rehberlik uygulamalarının başlatılması öngörülmüştür (Kalkınma Planı II. 1967; s. 258).
b) VIII. Millî Eğitim Şûrası çalışmalarında ortaöğretimin yeniden düzenlenmesi konusunda önemli kararlar alınmıştır (VIII. M.E. Şûrası, 1971; ss. 129–142). Bu kararlar arasında, birinci ve ikinci devre ortaöğretim yeniden tanımlanmış; ikinci devrede yükseköğretime, hem mesleğe hem yükseköğretime, hayata ve iş alanlarına hazırlayan üç grup program kabul edilmiştir. Dokuzuncu sınıf rehberlik çalışmalarının yoğunluk kazanacağı bir "yöneltme sınıfı" haline. Getirilmiştir Programlar arasında yatay ve dikey geçişlere olanak sağlanmış; sınıf geçme yerine ders geçme sistemi benimsenmiştir Ayrıca, bu yeni kararla ilgili uygulamanın planlaması yapılmıştır.
4. 1970–1971 Öğretim yılı okullarda planlı ve programlı psikolojik danışma ve rehberlik uygulamalarının başlatılması ve okullara rehberlik personeli atanması bakımlarından Türkiye'de psikolojik danışma ve rehberliğin gelişimi sürecinde çok önemli bir yıl olmuştur.
a) Gerek İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı'nın gerekse VIII. Millî Eğitim Şurası'nda alınan kararların etkisi ile 1970–1971 öğretim yılında Millî Eğitim Bakanlığı'nca. "Orta Dereceli Okullarda Rehberlik servislerinin Kuruluşu ve Görevleri ile ilgili Esaslar" (MEB- Teb. Der. 1619, 10.8.1970) geliştirilerek 24 genel, meslekî ve teknik ortaöğretim okullunda psikolojik danışma ve rehberlik uygulamaları başlatılmıştır.
b) Okullardaki psikolojik danışma ve rehberlik uygulamaları başlangıçta, rehberlik konusunda bir süre hizmet - içi eğitim görmüş öğretmenlerle sürdürülmüş; daha sonra öğretmenlerin yanı sıra. Eğitim ve psikoloji dallarında çeşitli üniversite ve yüksek okulları bitiren genç elemanlar tam - zamanlı rehberlik personeli olarak okullara atanmaya başlanmıştır.
a) 1970 sonrası "eğitim reformu" çalışmalarında tüm eğitim sistemi için eğitimde "seçme, yöneltme ve rehberlik" ilkesi kabul edilmiştir (Resmî Gazete. 14335. 13.10.1972).
7. IX. Millî Eğitim Şûrası'nda alınan kararlar okullardaki psikolojik danışma ve rehberlik uygulamalarına yeni ve önemli boyutlar kazandırmıştır Ülke düzeyinde bütün orta dereceli okul programlarında rehberlik çalışmaları için haftada iki saatlik bir süre ayrılmıştır. Bu karar rehberlik çalışmaları için gerekli olan zaman sorununu çözmede önemli bir adım olmuştur. Bir yandan okullardaki uzmanlı psikolojik danışma ve rehberlik uygulamaları genişlerken. 1974–75 öğretim yılında, bu kez. Bütün orta dereceli okullarda "Yaygın" rehberlik çalışmaları başlatılmıştır. Bu yaygın rehberlik uygulamaları sınıf öğretmenlerinin sorumluluğuna bırakılmış; bu uygulamanın esasları (MEB. Teb. Der. 1805, 16.9.1975} belirtilmiş ve uygulamada kullanılacak kılavuz programlar (MEB - Teb. Der. 1812. 4.11.1974) hazırlanmıştır.
3. Okullardaki rehberlik uygulamaları genişlerken bazı yüksek öğrenim
kurumlarımızda da psikolojik danışma ve rehberlik dalında lisans-üstü düzeyde akademik programlar başlatılmış; bu dalda aynı bölümler kurulmuştur. Ülkemizde 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu ile 1981 yılında yükseköğretimde yapılan yeni düzenlemeler sonucunda psikolojik danışma ve rehberlik alanı eğitimde psikolojik hizmetler anabilim
dallan içinde bir bilim dalı olarak yerini almış; psikolojik danışma ve rehberlikte lisans programları başlatılmıştır.
3. REHBERLİK NEDEN GEREKLİDİR?
• Toplumumuz sürekli olarak hızla değişmekte ve gelişmektedir. Teknik ve bilim alanındaki değişme ve gelişmeler sosyal kurumlarda ve bu kurumların fonksiyonlarında da değişme meydana getirmiştir. Politik, sosyal, kültürel devrimler farklı değerler, eski ve yeni normlar bütün bireyleri etkilemekte; onları korumasız, güç durumda bırakmaktadır. Böyle bir sosyal ortamda bireyin uyum sağlayabilmesi için yardıma ihtiyacı vardır.
• Nüfus hızla artmakta, kırsal bölgelerden şehirlere göç, gecekondu mahallelerini meydana getirmektedir. Bu semtlerde oturan halk, sayısız geçim ve uyum problemleri ile karşı karşıya bulunduklarından geçim şartlarının değiştirilmesi ve uyumlarının sağlanmasında rehberliğe ihtiyaç vardır.
• Çağımızda kadının çalışması, evini yönetmesi, çocuklarını yetiştirmesi kanunen tanınan haklardan yararlanması, onu bazı problemlerle karşı karşıya getirmiştir. Bunun sonucunda ortaya çıkan uyuşmazlıkların giderilmesinde rehberliğe ihtiyaç vardır.
• Genç kuşakta görülen sağlık ve istiklal kaygısı, okuma sorunu, ev-aile sosyal ilişkiler ve iş hayatındaki bunalım, onların bu konularda aydınlanmalarını zorunlu kılmıştır.
• Bütün dünyada suç işleme eğilimi, uyuşturucu madde alışkanlığı günden güne artmaktadır. Bütün bu durumları azaltmak için gerekli rehberliğin yapılması zorunludur.
• Toplumlarda vasıflı insan gücüne ihtiyaç vardır. Bireylerin kabiliyetlerine uygun işlerde çalıştırılmaları gerektiğinden onların çok iyi tanınması gerekir.
• Nüfus artışı ve sosyal hayatın değişmesi sürekli olarak eğitim düzenini etkilemektedir. Eğitim üzerinde yapılan değişiklikler, kalabalık sınıflardaki öğrencilerin durumları rehberliği zorunlu hale getirmiştir.
• Psikolojik araştırmalar, bireylerin fiziksel yapı ve psikolojik niteliklerinin birbirinden çok farklı olduğunu ortaya çıkarmıştır. İnsan gücünden en üst derecede yararlanmak gereklidir. Bu da bireylerin her yönüyle tanınması ile mümkündür.
Rehberlik Hizmetiyle Öğrenciye Kazandırılmak İstenen Nelerdir?
Rehberlik; bireyi tanımak, onu kendisine tanıtmak, problemlerini çözmesi, gerçekçi kararlar alması, ilgi ve yeteneklerini geliştirmesi, çevresine sağlıklı ve dengeli bir uyum sağlaması ve böylece kendini gerçekleştirmesi için, ilgili kişilerce yürütülen sürekli hizmetlerdir.
Bu Hizmetler Yürütülürken Şu Hususlara Dikkat Etmek Gerekir; • Rehberlik; bireye doğrudan yapılan tek yönlü bir yardım değildir. • Bireyin yapamadıklarını onun yerine yapmak değildir.
• Bireyin sadece bir yönüyle ilgilenmek değildir. • Disiplin, yargılama ve ceza verme işi değildir. • Sadece bilgi aktarma işi değildir.
Okullarımızda Yürütülen Rehberlik Hizmetlerinin Amaçları;
• Öğrencinin kendisini fiziksel, zihinsel, duygusal ve sosyal yönleriyle tanımasına, • Gelişimine yardımcı olacak fırsatları, okul içi ve dışı eğitim olanaklarını, meslekleri, toplumun beklentilerini tanımasına,
• Temel eğitimden başlayarak ilgi ve yeteneklerine uygun bir üst programı tanıyıp seçmesine,
• Problem çözme gücünü geliştirmesine, doğru kararlar verebilmesine,
• Ruhsal yönden sağlıklı ve topluma yararlı, kendini gerçekleştirmiş bir kişi olarak yetişmesine yardımcı olmaktır.
Kendini gerçekleştirmekte olan birey; kim olduğunu gerçekçi bir gözle algıladığı gibi, kim olabileceği hakkında da daha tutarlı bir kişiliğe sahiptir. Hem kendisi, hem de başkaları hakkında iyi düşüncelere sahiptir. Kendine saygı duyar ve kendini olduğu gibi kabul eder. Duygu ve düşüncelerini uygun bir şekilde dile getirir. Değişmeye ve yeni yaşantılara açıktır.
Kendini gerçekleştirme yaşam boyu devam eden bir süreçtir. Bu nedenle hayatın her döneminde, ilgi ve yetenek yönünden en üst seviyeye ulaşmak için çaba gösterilmelidir.
Rehberlik hizmetleri ile öğrencileri yakından tanımak amaçlanmaktadır. Öğrencileri yakından tanımanın üç bakımdan önemi vardır;
1. Size Kazandırılacak Bilgi ve Beceri Yönünden:
Her birey farklıdır ve değişik özelliklere sahiptir. Sınıfın hepsini aynı özellikleri taşıyan öğrenciler olarak düşünürsek, eğitimin amacı açısından istediğimiz hedeflere ulaşamayız. Her öğrencinin yaş, cinsiyet, boy, kilo, sağlık, anlama, zeka gelişimi gibi birbirine benzemeyen farklı özellikleri vardır. Bu farklılıkları ve sınıfın ortak özelliklerini yeterince tanıyıp-inceleyebilirsek her öğrencinin eğitim ortamından yeterince faydalanmasını sağlayabiliriz.
2. Duygusal, Zihinsel, Bedensel ve Sosyal Yönden:
Eğitimde, sadece bilgi ve becerilerin gelişmesi ile yetinirsek, bir bütün olarak öğrencilerin gelişimini sağlayamayız.
• Duygusal özelliklerinizi, heyecanlarınızın nedenlerini, şiddetini, süresini, öfkenizi, vurdumduymazlığınızı,
• Grup içi ve grup dışı ilişkilerinizi, sosyal uyum özelliklerinizi,
• Düşünme, anımsama, anlama, yorumlama, algılama, yargılama gibi özelliklerinizi, varsa bunlarla ilgili sorunlarınızı,
• Bedensel gelişiminizi, sağlığınızı, kişisel özelliklerinizi bilip-tanımamız, vereceğimiz eğitim etkinliklerinden daha iyi yararlanmanızı sağlayacaktır.
3. Toplumsal Yönden:
Yetenekleri, çeşitli özellikleri ve gereksinimleri uygun biçimde gelişemeyen birey, okulu bitirdikten sonra kişisel ve toplumsal görevlerini yeterince yerine getiremeyecektir. Yaptığı etkinliklerde eksiklik, yetersizlik duyacak, başarılı ve mutlu bir birey olamayacaktır.
Eğitim çalışmalarımızın başarısız olması ve öğrencilerde değişikliğe yol açmamasının temel nedeni, öğrencileri yeterince tanımamamızdır. Öğrencileri tam olarak tanıyabilmek için, onların çevrelerini de iyi bir şekilde tanımak gerekmektedir.
Bütün bunlardan dolayı; öğrencileri en iyi şekilde tanımak için çeşitli test ve anketler uygulanmaktadır. Burada size düşen görev ise yapılan uygulamalarda
öğretmenlerinize yardımcı olmak, doğru ve samimi bir şekilde test ve anketleri cevaplamaktır. Vereceğiniz cevaplar sizleri daha iyi tanımamıza yardımcı olacaktır.
4. EĞİTİM SURECİNDE REHBERLİK HİZMETLERİ
Eğitim sürecinin her kademesinde öğrenciler rehberlik hizmetlerinden yararlanabilir. Dahası buna gereksinme duyarlar. Eğitim sürekli bir hizmettir. Öğrenciler bu hizmetin belli aşamasında ayrılsalar da, sürdürenler açısından, okulöncesi eğitime başlayan bir çocuk; ilköğretim, ortaöğretim, yükseköğretim ve hatta lisansüstü eğitime devam ederek; 5-6 yaşında başladığı örgün eğitim sürecini 25-26 yaşlarında tamamlayabilir. Bu uzun sürecin çeşitli aşamalarında öğrencilerin gelişim, öğrenme ve eğitim ihtiyaçlarını karşılamada rehberlik hizmetlerinden yararlanılır.
Eğitim bir süreçtir ve bazı yönlerden her eğitim kademesinde ortak esaslar temel alınır. Eğitim kademelerine göre okulöncesi eğitimden yükseköğretime dek tüm eğitim kademeleri için benimsenmesi gereken "gelişimsel rehberlik yaklaşımı" aşağıda açıklanmaya çalışılmıştır.
4.1. Gelişim İhtiyaçları ve Rehberlik Hizmetleri
Rehberlik hizmetlerinin öğrencinin gelişim ve uyumuna yönelik bir yardım olarak benimsendiği dikkate alındığında buhizmetleri planlar ve yürütürken o eğitim düzeyindeki öğrencilerin gelişim özelliklerini, ihtiyaçlarını, beklentilerini ve sorunlarını iyi tanımak gereklidir. Çünkü gelişimsel rehberlik anlayışına sahip bir öğretmenin, öğrencilerinin her birinin fizyolojik, psikolojik, sosyal ve zihinsel yönden gelişmelerini kolaylaştırıcı bir yaklaşım içinde olması önemlidir. Sınıfını dolduran öğrenciler, içinde bulundukları yaşın ve olgunluk düzeyinin gereği olarak ne gibi gelişim özelliklerine sahiptir ve belli bir kültür içinde, belli bir dönemi yaşayan öğrencilerden beklenen davranış örüntüleri nelerdir? Bütün bu bilgilere sahip olan bir öğretmen, döneme özgü davranış örüntülerinin gelişmesini sağlayacak olanakları yaratmaya; engelleyici, sınırlayıcı durumları ortadan kaldırmaya çalışabilecektir.
Farklı eğitim düzeylerinde bulunan öğrencilerin, özellikle rehberlik hizmetleri açısından esas alınan iki grup temel ihtiyaçları söz konusudur (Havighurst 1972; Thompson 1992). Bunlar;
1) Yaşamın her döneminde geçerli olan ve sürekli doyurulması gereken temel ihtiyaçlar ile
2) Değişik yaşam dönemlerine özgü gelişimsel ihtiyaçlardır.
Temel ihtiyaçlar
Yukarıda birinci grupta söz edilen ihtiyaçlar, hümanistik yaklaşımın öncülerinden Maslow tarafından öncelik ve önem derecesine göre tanımlanan ihtiyaçlardır. Maslow bu ihtiyaçları hiyerarşik bir sıralama ile şu şekilde ifade eder:
/. Fiziksel ihtiyaçlar: Yaşamı sürdürmek için gerekli olan hava, su, besin, etkinlikte bulunma, uyku vb.
2. Güvenlik ihtiyacı: Kendini güven içinde hissetme, tehlikelerden korunma. 3. Sosyal ihtiyaçlar: Sevme, ait olma, bağlılık, kimlik duygusu kazanma,
benimsenme vb.
4. Saygınlık ihtiyacı: Basan, tanınma, özsaygı, kendine değer verme, statü sahibi
olma vb.
5. Kendini gerçekleştirme ihtiyacı: Kişinin tüm potansiyelini kullanabilmesi, yeteneklerini geliştirme, kendini yaratıcı ve üretken biçimde ortaya koyabilme. Daha çok bilme, evreni, yaşamı anlama, estetik beğenileri ve yaratıcılığı geliştirme.
Maslow'a göre bu ihtiyaçlar kişide sürekli bir güdülenme yaratarak onu davranışa yöneltir. Alt düzeydeki ihtiyaçlar belli bir oranda doyurulmadan üst düzey ihtiyaçlara güdülenemez kişi. Bu nedenle ilköğretimde bu ihtiyaçların sürekli ve düzenli olarak karşılanması için çaba harcanmalıdır. Öğretmenler, alt düzeydeki ihtiyaçların karşılanarak öğrenciye potansiyelini ortaya koyması ve kendini gerçekleştirme yolunda ilerlemesi için uygun ortam yaratmaya çalışmalıdır. Rehberliğin amacı da işte, eğitim sürecinde öğrencilerin sosyal ve psikolojik ihtiyaçlarının karşılanarak gelişimlerini uygun şekilde sürdürebilmeleri ve giderek kendini gerçekleştirmelerine yardım etmektir.
Gelişimsel ihtiyaçlar
İkinci gruptaki ihtiyaçlar ise her gelişim döneminde, o yaş dilimlerinde karşılanması beklenen döneme özgü ihtiyaçlardır. Bunlar Havighurst (1972) tarafından "Gelişim Görevleri" olarak adlandırılmıştır. Öğretmenlerin, eğitim süreci boyunca çocukların ve gençlerin içinde bulundukları döneme özgü gelişim görevlerini bilerek, rehberlik hizmetlerinde dikkate almaları gereklidir.
4.2. Gelişim Dönemleri ve Gelişim Görevleri
İlköğretim dönemi, gelişim açısından 6 ila 15 yaş arasındaki süreci kapsar. Bu oldukça uzun dönem, başlangıcı ile ilk çocukluk ya da oyun çağı dediğimiz yaşlan, bitişi ile de ergenlik döneminin ilk yaşlarını da içine alır. "İkinci çocukluk" ya da "okul çağı" dediğimiz dönem ile erinlik (ergenlik öncesi) dönemini kapsar. Ortaöğretim dönemi ise 15-18 yaşlan arasında ergenlik ve gençlik yıllarının bir kısmını kapsar. Gelişim dönemlerinin sınırlan belli yaşlarla kesin olarak çizilemez, çünkü gelişim bir bütündür ve kesintisiz olarak devam eder.
Her gelişim döneminde bireylerden, o döneme özgü bazı davranıştan kazanması, bazı beceri ve görevleri başarması beklenir. Doğumdan ölüme kadar olan yaşam süresinin her döneminde bireyin durumu, özellikleri, rolü ve görevleri biraz değişmekte, onun bu yeni koşullara uyabilmesi için yeni şeyler öğrenmesi, bazı alışkanlıklarını bırakması, yeni birtakım beceriler kazanması gerekmektedir. İşte yaşamın her döneminde, kazanılması gereken davranış biçimlerine, alışkanlık sistemlerine "gelişim görevleri" denmektedir. Bunlar, genel olarak toplumda sağlıklı gelişmenin ölçütleri sayılan, beğenilen ve onaylanan gelişim özellikleridir. Bu kavramı ortaya atan Havighurst'un tanımına göre gelişim görevleri "insanın yaşamında belirli bir zamanında ortaya çıkan öyle bir ödevdir ki, bunun o dönemde başarılı bir şekilde yapılması, insanı mutlu kılar ve ilerde karşılaşacağı ödevlerde de başarılı olmasını kolaylaştırır. Bu ödevlerde başarısız kalma ise, kişiyi mutsuz kılabilir, topluma uyumunu güçleştirebilir ve sonraki dönemlerdeki gelişim ödevlerinin başarılmasını aksatabilir" (Havighurst 1972).
Gelişim görevlerinin birçoğu döneme özgüdür. O dönemde kişiye bununla ilgili gelişim fırsatı verildiği takdirde en iyi şekilde başarılabilir. Gelişim dönemlerine özgü bu görevler karmaşık şekilde birbiriyle ilişkilidir. Herhangi bir gelişim görevinin zamanında başarılması hem o sırada üzerinde çalışılan başka gelişim ödevlerinin (zamandaş) gerçekleşmesini kolaylaştırır; hem de ileriki (ardışık) gelişme ödevlerinin gerçekleşmesine uygun bir zemin hazırlar. Bu durumun tersi de geçerlidir. Herhangi bir gelişim görevinde başarısız kalmak, hem zamandaş hem de ardışık gelişim görevlerini olumsuz olarak etkileyebilir.
Gelişim görevlerinin bazıları evrensel, bazıları kültürel, bazıları da bireysel olabilir. Ama hangi niteliği taşırsa taşısın bu görevler dönemin özelliğine göre ve bireye özgü olarak gerçekleşir
O halde, farklı eğitim düzeylerinde çocukların gelişim görevlerini bilmek, bunları dikkate almak ve rehberlik hizmetlerini bu temele oturtmak gereklidir. Bunun yanı sıra her dönemde sunulan rehberlik hizmetleri eğitimin genel ve özel hedefleri ile uyumlu olmak zorundadır.
5. EĞİTİM KADEMELERİNE GÖRE REHBERLİK HİZMETLERİ Genel olarak hangi eğitim kademesinde verilirse verilsin rehberlik hizmetlerinin amacı ve genel ilkeleri değişmez. Ancak bu genel amaç içinde yer alan daha alt ve özel amaçlar ve bunları gerçekleştirmede uygulanacak programlar, seçilen etkinlikler, kullanılacak teknik ve yöntemler değişebilir.
İlköğretim ve ortaöğretim kurumlan açısından rehberlik hizmetlerindeki bazı farklılıklar Çünkü bu iki eğitim kademesi:
1) Okulların amaçlan, yapısı, işlevi ve işleyişi açısından farklılıklar taşımaktadır. 2) Öğrencilerin gelişim özellikleri, ihtiyaç ve sorunları açısından farklılıklar taşımaktadır.
Türk Milli Eğitiminin Genel Hedefleri ve Rehberlik Hizmetleri
Eğitim süreci içinde rehberlik hizmetlerinin gereğini vurgulamak açısından, tüm eğitim kademeleri için esas olan Türk Milli Eğitiminin genel hedeflerini incelemek yararlı olacaktır.
1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanununda, Türk Milli Eğitiminin genel hedefleri, Türk toplumunun üyelerinde bulunması istenen "ideal insan" nitelikleri olarak sayılmıştır. Bu hedefler, yasanın 2. maddesinde şöyle belirlenmiştir:
Fiziksel Olgunlaşma Toplumsal beklenti ve talepler. Kişisel değerler ve beklentiler Gelişim Görevlerini Etkileyen Faktörler
Yaşamın belli bir döneminde öğrenilecek görevler ve uygun davranış kalıpları
Türk Milli Eğitiminin genel amacı, Türk Milletinin bütün fertlerini,
1. Atatürk inkılap ve ilkelerine ve Anayasada ifadesini bulan Atatürk milliyetçiliğine bağlı; Türk Milletinin milli, ahlaki, insani, manevi ve kültürel değerlerini benimseyen, koruyan ve geliştiren; ailesini, vatanını, milletini seven ve daima yüceltmeye çalışan; insan haklarına ve Anayasanın başlangıcındaki temel ilkelere dayanan demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devleti olan Türkiye Cumhuriyetine karşı görev ve sorumluluklarını bilen ve bunları davranış haline getirmiş yurttaşlar olarak yetiştirmek,
2. Beden, zihin, ahlâk, ruh ve duygu bakımlarından dengeli ve sağlıklı şekilde gelişmiş bir kişiliğe ve karaktere, hür ve bilimsel düşünme gücüne, geniş bir dünya görüşüne sahip, insan haklarına saygılı, kişilik ve teşebbüse değer veren, topluma karşı sorumluluk duyan; yapıcı, yaratıcı ve verimli kişiler olarak yetiştirmek;
3. İlgi, istidat ve kabiliyetlerini geliştirerek gerekli bilgi, beceri, davranışlar ve birlikte iş görme alışkanlığı kazandırmak suretiyle hayata hazırlamak ve onların, kendilerini mutlu kılacak ve toplumun mutluluğuna katkıda bulunacak bir meslek sahibi olmalarını sağlamak;
Genel hedeflerde görüldüğü gibi, özellikle 2. ve 3. genel hedef ile rehberliğin gerçekleştirmeye çalıştığı amaçlar uzlaşmaktadır. Bir diğer deyişle burada sıralanan hedeflere ulaşılabilmesi, eğitimde rehberlik hizmetlerinin işlevsel ve etkin bir şekilde gerçekleştirilmesiyle olasıdır.(Yeşilyaprak, 2006)
5.1. Ortaöğretimde Rehberlik Hizmetleri
Ortaöğretim 15-18 yaş grubunu kapsayan, öğrencilere bir meslek kazandırmayı ve onları yükseköğretim kurumlarına hazırlamayı amaçlayan eğitim devresidir. Ortaöğretim okulları, ilköğretime dayalı, en az 3 yıllık öğretim veren genel, mesleki ve teknik öğretim kurumlarıdır. Bu kurumlar, ülkemizde Genel Lise, Anadolu Lisesi, Fen Lisesi, Öğretmen Lisesi, Anadolu Güzel Sanatlar Lisesi, Akşam Lisesi, ayrıca Mesleki ve Teknik Liseler (Anadolu Teknik Liseleri, Endüstri Meslek Liseleri, Kız Meslek Liseleri gibi) olmak üzere çeşitlilik gösterir. Gerek süre açısından gerekse programlar açısından farklılık gösteren bu kurumlarda, öğrenciler, milli eğitimin genel amaçlan ve temel ilkelerine uygun olarak, asgari ortak bir genel kültür ile birlikte, ilgi ve yeteneklerine göre "yüksek öğretime", "hem mesleğe, hem de yüksek öğretime" veya "hayata ve iş alanlarına" hazırlanırlar Ortaöğrenim döneminde gence verilecek öğretim ve rehberlik hizmetleri o dönemin gelişim özellikleri ve ihtiyaçlarına dayalı olarak geliştirilmiştir.
5.2. Ortaöğretim Dönemindeki Gençlerin Gelişim Görevleri
15-18 yaşlarının kapsadığı lise çağında gencin gelişim görevleri şunlardır (Özoğlu 1997; Havighrust 1972):
1. Sevilme, sevme, sevgisini başkaları ile paylaşmasını öğrenme
2. Değişen toplumsal gruplara dahil olmasını, bu gruplardaki değişik rolleri ve kendi rolünü öğrenme
3. Kendi cinsinin psiko-sosyal, biyolojik rolünü öğrenerek buna uygun davranışlar, tavırlar geliştirme
4. Başkalarına ve topluma karşı ödevlerini kavrayacak bir vicdan duygusu ve ahlâk anlayışı ve değerler sistemi geliştirme
5. Uygun bir bağımlılık-bağımsızlık tarzı geliştirme ve yürütme
6. Fiziksel ve fizyolojik değişmeleri kabul etme, kendini bu değişmelere uydurabilme, kas koordinasyonu ve kontrolünü sağlayabilme
7. Dil, sayılar, şekiller ve benzeri simgelerle düşünmesini, bunları etkili biçimde kullanmasını öğrenme ve soyut kavramları anlama, oluşturma yeteneği geliştirme
8. Fiziksel çevre ve dünyasını keşfedip kontrol etmesini öğrenme 9. Eş seçme, evlenme, aile kurma gibi sosyal rollere hazırlık 10. Bir meslek seçmeye ve çalışma hayatına hazırlık
5.3. Ortaöğretimin Önemi ve Amacı
Ortaöğretim kurumlan bürokrasinin, sanayi kuruluşlarının, hizmet ve tarım sektörünün ihtiyacı olan orta düzeydeki memur, sekreter, usta, nitelikli işçi, teknisyen, sağlık memuru, hemşire, din adamı gibi ara insan gücü yetiştirmede önemli rol oynar. Bu elemanlar bir yandan ekonomik sistem içinde kendilerinden beklenen görevleri yerine getirirken, diğer yandan halk kitleleri ile aydınlar arasında iletişim kurulmasına yardımcı olurlar (Erden 1998).
Ortaöğretim kurumlarının gerçekleştirdiği bir diğer işlev ise yükseköğretime öğrenci yetiştirmektir. Yükseköğretimde verilen eğitim büyük ölçüde ortaöğretimde kazanılan bilgi ve yaşantılara dayanmaktadır. Yükseköğretim kurumlarındaki öğrencilerin başarıları, ortaöğretim kurumlarındaki eğitimin niteliğine bağlıdır.
Milli Eğitim Temel Kanununa göre, ortaöğretimin amaç ve görevleri, milli eğitimin amaçlarına ve ilkelerine uygun olarak şöyle belirlenmiştir (Madde 28):
1. Bütün öğrencilere ortaöğretim seviyesinde asgari ortak bir genel kültür vermek suretiyle onlara kişi ve toplum sorunlarını tanıtmak, çözüm yoları aramak ve yurdun iktisadi, sosyal ve kültürel kalkınmasına katkıda bulunmak bilincini ve gücünü kazandırmak,
2. Öğrencileri, çeşitli program ye okullara, ilgi, istidat ve kabiliyetleri ölçüsünde ve doğrultusunda yüksek öğretime veya hem mesleğe hem de yüksek öğretime veya hayata ve iş alanlarına hazırlamaktır.
5.4. Ortaöğretimin İşlevi
Ülkemizde ortaöğretimde okullaşma oranı ancak %55'lere ulaşabilmiştir. Bu kurumlar aşağıdaki işlevleri yerine getirmeye çalışırlar (Özgüven 1999):
(1) Öğrencilerin ulusal ve milli çerçevede bütünleşmelerini sağlamak
(2) Öğrencilerin bireysel özelliklerini ve yeteneklerini azami düzeye kadar geliştirmek
(3) Ülkenin iş ve çalışma yaşamına orta nitelikli insan gücü yetiştirmek (ara insan gücü)
(4) Toplumda yapıcı, yaratıcı, uyumlu ve girişimci yurttaşlar yetiştirmek
(5) Öğrencilerin bilim ve teknolojide derinleşmelerini sağlamak ve yüksek öğretime hazırlamak
(6) Öğrencilerin iş yaşamı ile ilgili olarak sanayi ve yaygın eğitim ile ilişkiler kurmalarını sağlamak
(7) Uluslararası ilişkiler, girişimcilik bilgi ve becerilerini artırmak ve yabancı dillerini geliştirmek
5.5. Ortaöğretimde Rehberlik Hizmetlerinin Gerekçesi ve Önemi
Ortaöğrenim döneminde rehberlik hizmetlerinin önemi ve gerekçesi bu yaşlardaki öğrencilerin gelişim ihtiyaçlarına ve bu ihtiyaçları karşılamada okuldan beklenen işlevlere dayanır. Bilindiği gibi gençlik dönemi oldukça değişken, kontrolü zor, ön kestirimi güç bir dönemdir. Gençlik dönemi kendi içinde erinlik-ergenlik-gençlik gibi aşamaları kapsamak üzere 12 yaşından 24 yaşına kadar geçen uzun bir dönemi kapsar. Lise yılları daha çok
ergenlik dönemi kapsamında düşünülebilir. Bu dönem ergenin kendini aradığı, değerler oluşturarak kimliğini belirlemeye çalıştığı bir dönemdir. Bu yüzden oldukça bunalımlı geçen bir dönemin sağlıklı aşılabilmesi eğitimde gence yönelik psikolojik hizmetleri zorunlu hale getirir.( Yeşilyaprak; 2006)
Ergenler üzerinde yapılan araştırmalar bu dönemde onların çeşitli sorunlar yaşadığı ve yardıma ihtiyacı olduğunu ortaya koymaktadır. Çocukluktan yetişkinliğe geçişin fiziksel ve cinsel değişimleri, değer ve tutumlardaki değişimler, bir meslek seçme, bir yaşam felsefesi oluşturma gibi amaçlar bu dönemde ergene belirsizliklerle ve kararsızlıklarla dolu bir süreç yaşatır.
Gerek bu sorunlar, gerekse gençte merak ve değişim arzusu onu içki, sigara, uyuşturucu gibi madde bağımlılığı yaratabilecek alışkanlıklara itebilir. Macera tutkusu ve kötü alışkanlıklar onu suça teşvik edebilir. Ya da genç kimlik arayışı ve bir gruba ait olma gereksinimiyle çeşitli ideolojik grupların etkisinde kalabilir.
Bütün bu durumlar, eğitimde gencin kendini rahat ifade edebileceği, güvendiği ve yakın hissettiği yetişkinlerle sağlıklı ilişkilere girebileceği, demokratik bir ortam gerektirir. Ancak rehberlik anlayışının var olduğu ve gence çeşitli yardım hizmetlerinin sunulduğu bir ortam bu süreci sağlıklı bir şekilde yaşamasına yardımcı olabilir.
Lise yılları eğitsel açıdan bazı çalışma alışkanlıklarının yerleştiği yıllardır. Genç, bu dönemde eğitsel hedefler belirleyerek, bu hedeflere ulaşmak için sistemli çalışmak zorundadır. Eğer gerçekçi planlar yapıp bunları uygulamada öz denetim geliştiremezse yaşam boyu duyumsuzluk yaşaması olasıdır.
Eğitsel planlara bağlı olarak genç, lise yıllarında mesleki planlarını da oluşturmak durumundadır. İlgi ve yetenekler bu yıllarda daha belirgin ve kararlı hale gelir. Bu dönemde bireyi tanıma çalışmaları ile öğrencinin kendi ilgi ve yetenekleri, özellikleri konusunda bilinçlenmesi ve çeşitli meslek / iş alternatiflerini inceleyerek bir seçim yapması beklenir. Bu konuda genç, mesleki rehberlik hizmetlerine ihtiyaç duyar.( Yeşilyaprak, 2006)
Ortaöğretimin sonunda gencin yüksek öğretime ya da hayata ve iş alanlarına yönlendirilmesi için onun bu dönemde bireysel özellikleri, koşullan, kapasite ve sınırlılıkları açısından çok iyi değerlendirilmesi gerekir. Sistemli ve yeterli tanıma çalışmaları bu yıllarda da önemini artırarak sürdürülür.
5.6. Ortaöğretimde Rehberlik Hizmetlerinin Karakteristik Özellikleri
Öğrencinin 15–18 yaşları arasındaki dönemini geçirdiği ortaöğretim kurumları, temel eğitime göre, genellikle daha büyük, daha karmaşık, öğrenciler daha heterojendir. Rehberlik etkinliklerinde bu durum dikkate alınarak farklı grupların özellikleri ve ihtiyaçlarını karşılayacak programlar geliştirilmelidir.
Ortaöğretim kurumlarında öğretmenler akademik özellikler yönünden çeşitlilik gösterirler. Bunlar genellikle özel bir alan öğretmenidir. Ders konularına, branşlara göre uzmanlaşmışlardır. Öğrenciler sadece bir öğretmenle değil, farklı derslerde farklı öğretmenlerle etkileşime girer, öğretmenlerin değişik yaklaşım tarzları, yöntem ve teknikleri ile karşılaşırlar. Çeşitli alanlarda uzmanlık sahibi öğretmenler, rehberlik hizmetlerinde, öğrencilerin eğitsel, mesleki, kişisel ve sosyal gelişimleri için kaynak sağlar.
Rehberlik hizmetlerinde öğrencinin gelişimi ve uyumuna yardım sorumluluğu tek bir öğretmene değil, tüm öğretmenlere paylaşılmış durumdadır. Bir diğer deyişle tüm öğretmenlerin öğrenci ile ilgili olarak birbirleri ile etkileşim ve işbirliği içinde olmaları gerekir. Her ne kadar ortaöğretimde her sınıfın rehberlik hizmetlerinden sorumlu bir "sınıf rehber öğretmenii" varsa da (Özel Eğitimle İlgili Mevzuat, 1991), bu hizmetlerde tüm öğretmenlerin çeşitli rol ve fonksiyonları bulunmaktadır.
Bu dönem, ergenler için karar verme yıllarıdır. Öncelikle yükseköğrenime devam edip etmeyeceği, devam edecekse hangi mesleğe yöneleceği; devam etmeyecekse okulu tamamlayınca hangi iş ya da çalışma alanlarına gireceği, karar vereceği konulardandır. Rehberlik hizmetlerinin bu anlamda önemli bir işlevi vardır: Bu kararın gencin ilgi, yetenek ve özelliklerine uygun, aynı zamanda gerçekçi yani uygulanabilir olmasına yardımcı olmak. Bu, meslek seçeneklerinin incelenmesi, sonuçta da bilgilerin iyi bir şekilde değerlendirilmesi ile mümkündür.
Ortaöğretim programları konu ağırlıklıdır. Öğrencinin akademik başarısına, notlarına, ödevlerine, standart testlerden aldığı puanlara önem verilir. Ancak, aynı zamanda öğrencinin gelişim ve sosyalleşmesine, uyumuna, ruh sağlığına önem verilmesi için rehberlik etkinlikleri akademik programla bütünleştirilmelidir.
Ergenlerde bir grup içinde 'birlikte' olma duygusu, diğer dönemlere kıyasla daha fazladır. Birliktelik ruhu, okul spor takımı, şampiyonluk yarışı vb. fırsatlarda en mükemmel şekilde kendini gösterir. Ayrıca birlikte çalışabilecekleri gruplar, araştırma, inceleme çalışmaları onların sosyal beceri ve tutumları geliştirmelerine yardımcı olur.
Bütün bu etkinlikler öğrencilerin okulu benimseme duygusunu artırır, akademik basanlarını da olumlu yönde etkiler.
Ortaöğretimdeki rehberlik uygulamalarında grup etkinlikleri kadar bireysel yaklaşım ve teknikler de ağırlık kazanır. Çünkü bu dönemde ergen bir birey olarak önemsenmek ve kabul edilmek gereksinimini daha yoğun hisseder. Bir yetişkinle yakınlaşma "özel bir ilişki" geliştirme onun için önemlidir. Bu yüzden ortaöğretim kurumlarında okul psikolojik danışmanlarına daha yoğun gereksinim vardır.
Ortaöğretimde rehberlik hizmetlerinde yine "gelişimsel yaklaşım" esastır. Ergenin içinde bulunduğu döneme özgü kişisel, eğitsel ve mesleki gelişim görevlerini başarmasını destekleyecek fırsatların sağlanması ve sağlıklı gelişime uygun ortam yaratılması amaçlanır. Bunun yanı sıra düzeltici hizmetler, krize müdahale, problem çözümü gibi kısa süreli yardım çalışmalarına da yer verilir.
Bu dönemde yapılan rehberlik çalışmalarında aile ile işbirliği yine önemlidir. Genç kararlarını uygulamada aile desteğine gereksinim duyar. Ayrıca çevredeki çeşitli kurum ve kuruluşlarla (eğitim, sağlık, meslek kurum ve kuruluşları ...) iletişim kurmak, çeşitli konularda buralardan yardım ve destek almak gerekebilir. Elbette her okulda en az bir psikolojik danışman bulunması arzu edilir. Eğer bu yoksa Rehberlik ve Araştırma Merkezlerindeki alan uzmanlarından yararlanılmalıdır.
5.7. Ortaöğretimde Rehberliğin Amaçları ve Kapsamı
Kuzgun (1992), rehberliğin bireyde gerçekleştirmeye çalıştığı amaçları şu şekilde özetlemektedir:
1. Kendini tanıması
2. Çevrede kendisine açık olan fırsatları öğrenmesi 3. Gizilgüçlerini geliştirmesi
4. Çevresine uyum sağlaması
Belirtilen bu amaçların ilk ikisi, bireyin kendisi ve çevresi hakkında doğru ve yeterli bilgi edinmesi gereğini vurgulamaktadır. Bireyin kendini tanıması ile fiziksel ve zihinsel yeteneklerini, hoşlandığı ve hoşlanmadığı faaliyetleri, ihtiyaç ve sorunlarını, hayattan neler beklediğini, tutum ve değerlerini tanıması kastedilmektedir. Bireyin kendini tanımasına yardımcı olmak rehberlik kapsamında yer alan tanıma çalışmaları ile
mümkündür. Bu amaçla ergenin kendini sınayabileceği ve farklı yönlerini keşfedebileceği çeşitli etkinliklerin planlanması önem taşır.
Bireye toplumda açık gelişme olanakları, farklı eğitim ve meslek alternatifleri, sosyal gelişime yardımcı olacak olanak ve fırsatlar hakkında bilgi vermek yine rehberliğin amaç ve işlevleri içinde yer alır. Bu hizmetler "bilgi verme, yöneltme, yerleştirme" hizmetlerinin kapsamına girer. Ayrıca öğrenciye yeni başladığı kurumu ve çevresini tanıtma ve onun bu yeni ortama alışmasına yönelik etkinlikler "oryantasyon (duruma alıştırma)" hizmetlerini oluşturur.
Birey kendini geliştirmek çabalarını sürdürürken önemli ya da önemsiz, bilinçli ya da farkında olmadan, bir takım tercihler yapmakta, kararlar almaktadır. Bireyin karar verirken daha bilinçli davranmasına, dış baskılardan ve iç çatışmalardan arınık olmasına yardımcı olmak rehberliğin en önemli amacıdır. Bireyin küçük ve önemsiz gibi görünen kararlarında bile mümkün olduğu kadar zengin ve doğru bilgiye dayanmasına, iç çatışmalarından haberdar olmasına, göremediği seçenekleri görmesine ve giderek sorunlarını kendi başına çözebilen bir kişi haline gelmesine yardım etmek rehberliğin başlıca hedefini oluşturmaktadır (Kuzgun 1992).
Tan (1992)'a göre ortaöğrenimde, ergenin kişilik bütünlüğünü kazanması, yetişkinlerin iş dünyasına hazırlanması, özel yeteneklerinin geliştirilmesi, kendini dil ve sanatla ifade edebilmesi, yüksek öğrenime hazırlanması ağırlık kazanmış olan amaçlardır.
6. REHBERLİK ETKİNLİKLERİ
Etkinliklerin amacı; öğrencilerin psikolojik açısından sağlıklı, kendini tanıyan ve güven duyan, kendine uygun eğitsel ve mesleki kararlar alabilen, kişiler arası ilişkileri gelişmiş, kendini doğru ifade edebilen, yaşamdan zevk alan bireyler olmalarına yardımcı olmaktadır.
Rehberlik etkinlikleri, öğrenci merkezli eğitim içerisin de yer almaktadır. Çünkü çağımızda öğrenci öğretilen bireyden çok öğrenen birey olarak görülmektedir. Yani birey bilginin pasif alıcısı değil aktif özümleyicisidir. Birey kendi iç kontrolünü sağlamak, sorumluluklarını üstlenmek durumundadır. Bunu da ancak birey, bizzat kendi yaparak yaşayarak yani kendi yaşantılarıyla ve kararlarıyla hayata geçirebilir.
Öğrenilenlerin kalıcı ve sürekli olabilmesi için öğrenenlerin öğrenme sürecine katılmalarının gerekliliği üzerinde hep durulmaktadır. Genel kural olarak öğrenmeye etkin olarak katılan duyu organlarının sayısı artıkça öğrenmenin niteliği de artmaktadır.
Öğrenmeyle ilgili kitaplarda “anlatımın %5’ini, okumanın %10’unu, görsel/işitsel öğretim yöntemlerinin %20’sini, yaparak yaşayarak öğrenmenin ise %75-80’ini öğrenip hatırladığımız vurgulanmaktadır. Ancak örgün eğitimde ki sınıf ortamlarında öğrencilerin etkin öğrenmeye tam olarak katıldıkları söylenemez. Rehberlik etkinlikleri bu bağlamda eğitimimiz için son derece önemlidir.
Etkinlikler uygulanırken dikkat edilmesi gerekenler; • Yargılanmamalı,
• Katılım için güdülenmeli ancak zorlanmamalı, • Aşağılanmamalı,
• Alay edilmemeli,
• Fikirlerini doğru yanlış diye düşünmeden açıkça ifade edecek bir ortam bulmalı,
• Kabul edildiklerini hissetmelidirler.
6.1. Sınıf İçi Rehberlik Etkinlikleri Ve Sınıf Öğretmenleri
Sınıf içi rehberlik etkinliklerinden elde edilecek başarı,; sadece öğretmenin bilgi, beceri, çalışkanlık ve alana hakimiyetine bağlı değildir. Rehberlik etkinlikleri bir ders olmama, katılımcıların gönüllülüğüne bağlı olma, tam bir öğrenci merkezlilik gerektirme gibi özellikleri ile öğretmenin yürüttüğü diğer sınıf içi etkinliklerinden ayrılır.
Sınıf içi rehberlik etkinliklerinin sağlıklı bir biçimde yürütülebilmesi için bu tür etkinliklerin yapılabileceğine ilişkin anlaşma ve buna uygun bir atmosfer olmalıdır. Öğrencilerin bu tür etkinlikleri yapabilmesi için gerekli istekliliği göstermeli, bu etkinlikleri bir yük, gereksiz ve boşa geçirilmiş zaman olarak algılamamadırlar. Bu atmosferin olması içi gerekli ön koşullar;
A) Öğretmen ile ilgili gereklilikler B) Öğrenciler ilgili gereklilikler C) Sınıfın fiziki koşulları
A) Öğretmen ile ilgili gereklilikler
Sınıfta, uygun bir etkinlik yapmaya uygun bir atmosferin oluşmasının en önemli koşulu, sınıf öğretmenini bu çalışmaların önemine, gerekliliğine ve öğrencilerin bundan
hem zevk alıp hem de yarar sağlayacaklarına inanmasıdır. Bunun için gerekli öğretmen özellikleri;
¾ Öğrencilerin her birinin herkesten farklı ve kendine göre değerli olduğunu içtenlikle kabul etmek
¾ Öğrencilerle akademik konular dışında da beraber olmaktan, onlarla oyun oynamaktan hoşlanmak
¾ Okulda yapılan önemli ve değerli şeylerin mutlaka asık suratla, ciddi tavırlarla, öğrencilerin zevk aldığı konuları göz ardı ederek yapılamayacağını bilmek ve buna inanmak
¾ Öğrencilerin görüşlerine değer vermek, bu bu etkinlilerin boşuna yapılmadığını onlara göstermek
Bu durumda sınıf içi rehberlik etkinlikleri ile ilgili sınıfta oluşması muhtemel yumuşak ortam, öğretmenin otorite olma figürünü olumsuz yönde etkileyip etkilemeyeceğine yönelik kaygılar akla gelebilir. Ancak sınıf içi rehberlik etkinlikleri uygun ortam oluşturmaya, bu etkinliklerin sınıfa pratik yararlar sağlayacağına, inanarak yapılan çalışmalar, öğretmenin otorite figürü olma özelliliğini ortadan kaldırmaz. Tam tersine sevgi, içtenlik ve doğallık özellikleri ile sağlayacağı saygı ortamı, öğretmene sarsılmaz bir otorite figürü özelliği kazandıracaktır.
Sınıf içi rehberlik etkinliklerini yürütürken öğretmenleri zorlayacak bir diğer durumda sınıftaki öğrencilerin özellikleri olacaktır. Sınıftaki öğrencilerin yaşları dışında birbirlerine benzemeyen özelliklere sahip olmalarından kaynaklanır. Ancak sınıfların homojen yapıda olması olanaksızdır.
Buna rağmen, öğrenciler arasında ki farklılıklar sınıftaki çeşitli etkinliklerde grup etkileşiminin daha sağlıklı oluşmasına katkı sağlayabilir. Bu durumda öğrenciler arasındaki farklılıklar, rehberlik etkinliklerini zorlaştıran değil, amacına ulaşmasını kolaylaştıran bir faktör olacaktır.
B) Öğrenciler ile ilgili gereklilikler
Her sorunun rehberlik etkinlikleri ile çözülüp sorunların hemen ortadan kalkması beklenemeyeceği, gibi tüm öğrencilerin bu çalışmalara katılım konusunda istekli olmaları beklenemez. Bu anlamda öğrenciler arasındaki farklılıkları bilmek, öğrencileri tek tek tanımak, bu konuda çok işe yarar. Bu sağlandığında uygulanan rehberlik etkinlikleri
