1672-1673 tarihlaerinde Konya'nın sosyal ve ekonomik durumu (19no'lu Konya şeriyye siciline göre)

(1)

T.C.

SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

TARİH ANABİLİM DALI YENİÇAĞ TARİHİ BİLİM DALI

1672 – 1673 TARİHLERİNDE KONYA’NIN

SOSYAL VE EKONOMİK DURUMU

(19 NOLU KONYA ŞERİYYE SİCİLİNE GÖRE)

YÜKSEK LİSANS TEZİ

DANIŞMAN

Prof. Dr. Bayram ÜREKLİ

HAZIRLAYAN Ferrayi ACARTÜRK

(2)

ÖZET

1083 – 1084 (1672 - 1673) yıllarına ait 19 numaralı Konya Şeriyye sicilinde 807 belge bulunmaktadır.

Konya Şeriyye sicilinde mülk satışları ağırlıkta olup bunun yanı sıra miras, hibe, nafaka takdiri, kavga, miras davaları gibi belgelere de rastlanılmaktadır. Bu belgelerden anlaşıldığı üzere aile kurumun korunmasına, kadının haklarını korunmasına dikkat edilmiştir. Toplumda geri plana itilmemiştir.

Toplumda meydana gelen yaralanma, hakaret, cinayet, darp, içki içme ve zina gibi suçlar ihtiva eden belgeler yer almaktadır. Toplumda düzeni bozan bu suçlara karşılık, mahallelinin yükümlülükleri olduğu için suçlar en aza indirgenmiştir.

Konya’da yönetim kadı tarafından yürütülmekte, mahkeme binası Şerafettin Camii yanında bulunmaktadır. Kadı her yerde davalara bakabilir, tutanak tutabilirlerdi.

Konya Doğu şehirlerinin güzergahında olduğu için ticaret gelişmiştir. Ticareti canlı tutabilmek için bedesten, çarşı, han, gibi yerler imar edilmiştir.

Konya’nın dini yaşantısında ise Müslümanlarla gayrimüslimler bir aradadır. Genelde aralarında hiçbir sorun göze çarpmazken bazen birbirlerini küfür ettikleri ve darp ettikleri göze çarpmaktadır.

(3)

ABSTRACT

There are 807 documents in number 19 Konya Şeriyye Register belongs to the years of 1083 – 1084 (1672 - 1673)

Konya Şeriyye Register, the sell of estatement is very dense. In addition to this, there are documents such as inheritance, donation, alimony, the trials of fight and inheritance. As understood from these documents, it is given importance to the guardence of family and women rights.

It doesn’t push behind in public. Also in such documents bout is rues that take place in public as in sulting which murdering injuring, drinking alcohol, fighting and adultery can exist. In return for these offenses disturbing the public, there are local obligations, so the offensese are decreased.

The management in Konya is made by Kadı. The building of law court is next to the Şerafettin Mosque. Kadı is busy with all the trials and can keep a court record.

Muslims and non-muslims are together. Generally, there is no problem among these people, but sometimes they swear each other and fight.

(4)

İÇİNDEKİLER

İÇİNDEKİLER ... i

ÖNSÖZ ...xxxi

KISALTMALAR...xxxiii

GİRİŞ ... 1

A.ÇALIŞMANIN AMACI VE METODU ... 1

B. KONYA ‘NIN COĞRAFİ KONUMU ... 2

Konya’nın Coğrafi Konumu... 2

C. KONYA ‘NIN KISA TARİHÇESİ... 3

17.Yüzyıla Kadar Konya ... 3

1.BÖLÜM ... 9

1.Konya’nın Fizikî yapısı ... 9

A.KONYA ‘DA YÖNETİM VE YÖNETİM BİNASI ... 9

1-Konya Kalesi ... 9

2. Konya ‘da Beylerbeyi Sarayı ve Mahkeme Binası... 10

3.Mahkeme Görevlileri ... 10 B.DİNİ VE SOSYAL YAPILAR ... 12 1.Cami ve Mescitler... 12 a.Konya Camileri... 12 b.Konya Mescitleri ... 13 2.Hamam ... 14

C.KONYA’NIN MAHALLELERİ VE NÜFUSU ... 15

Nüfusu: ... 15

Mahalle isimleri: ... 16

Mahalleli ve Yükümlülükleri:... 16

II.BÖLÜM ... 18

A.KONYA ‘DA AİLE... 18

(5)

II) Nikah ... 20

III)Boşanma: ... 21

a-Mehr : ... 22

b-Nafaka Takdiri:... 23

c-Vasiy Ta’yîni : ... 24

B.TOPLUMDA SUÇLAR VE CEZALARI ... 25

Hırsızlık:... 25

Darp: ... 25

Cinayet:... 26

İftira: ... 26

C.HALKIN DURUMU... 27

Yaşayış Olarak Halk ... 27

a.Gayrimüslimler: ... 27 b.Köleler :... 28 III.BÖLÜM ... 30 A.EKONOMİK DURUM... 30 Mülk Satışları:... 30 1-Ev Satışları... 30 2.Bağ Satışları:... 31 3.Dükkan Satışları: ... 32 4.Tarla Satışları:... 33 B.KONYA’DA TİCARET ... 34 a.Hanlar ... 34 b.Vakıflar:... 34 c.Esnaf çarşıları :... 36

d.Osmanlıda esnaf teşkilatı: ... 36

e.Narhlar:... 37

Narh Listesi ... 37

(6)

KAYNAKÇA... 41 METİNLER ... 44 19 -1 Müfettiş Harcırahı ... 45 19 -2-1 Beylerbeyi Ta’yîni ... 46 19 -2-2 Hasad Da’vâsı ... 46 19 - 2-3 Mektup ... 47 19 -3-1 Mülk Satışı ... 48 19 -3-2 Hırsızlık Da’vâsı ... 48 19 -3-3Vasiy Ta’yîni... 49

19 -3-4 Mülk Satışı (Ev Satışı)... 49

19 -4-1 Mîrâs ... 50

19 -4-3 Mîrasdan Hisse Talebi... 51

19 -4-4 Alacak Da’vâsı... 52

19 -5-1 Mülk Satışı (Bağ Satışı) ... 52

19 -5-2 Mülk Satışı (Bağ ve Ev Satışı)... 53

19 -5-3 Hibe Da’vâsı... 54 19 -5-4 Müte’allika Da’vâsı ... 54 19 -6-1 Alacak Da’vâsı... 55 19 -6-2 Hibe Da’vâsı... 56 19 -6-3Hibe Da’vâsı... 56 19 -6-4 Miras Da’vâsı... 57 19 -7-1 Vasiy Ta’yîn... 58 19 - 7-2 Vasiy Ta’yîni... 58 19 -7-3 Küfür ve İftira Da’vâsı ... 58 19 -7-4 Mülk Satışı ... 59 19 -7-5 Nafaka Da’vâsı... 60 19 -8-1 Talak Da’vâsı ... 60

(7)

19 - 8-3 Mirasdan Hisse Talebi... 61

19 -8-4 Darp ve Hayvan Da’vâsı ... 61

19 -9-1 Mülk Satışı ( Ev ve Bağ Satışı)... 62

19 -9-2 Mîrâsdan Mehr ve Nafaka Talebi ... 63

19 -9-3 Abd-ı Abık... 63

19 -9-4 Mülk Satışı (Dükkan) ... 64

19 -9-5 Mîrâs Da’vâsı... 64

19 - 9-6 Mülk Satışı (Ev Satışı) ... 65

19 -9-8 Vasiyyet Da’vâsı... 66

19 - 11-1 Vakfiye ... 67

19 -12-1 Talâk ... 70

19 -12-2 Kefil olma Da’vâsı... 71

19 -12-3 Mîrâsdan Mehr ve Hisse Talebi... 71

19 -12-4 Alacak ve Darp Da’vâsı ... 72

19 -13-1 Vakıf Da’vâsı ... 72

19 -13-2 Vasiy Ta’yini... 73

19 -13-3 Camiiye Hatib Ta’yîn ... 74

19 - 14-1 Tarlayı Ekme Da’vâsı... 75

19 -14- 2 Alacak Da’vâsı... 75 19 -14-3 Arsa İcrası ... 76 19 -15-1 Vasîy Ta’yîni... 77 19 -15-2 Mirâs Ta’yîni... 77 19 -15-3 Küfür Da’vâsı... 78 19 - 15-4 Mülk Satışı ( Ev Satışı) ... 79 19 -15-5 Nafaka Takdiri ... 79 19 -16-1 Boşanma Da’vası ... 80 19-16-2 İhbar Da’vası ... 80

(8)

19-16-3 Hisse Da’vâsı ... 81

19-16-4 Talak Da’vası ... 81

19 -17-1 Sâlyâne Talebi... 82

19 17-2 Alacak Da’vâsı ... 83

19 17-3 Mîrâsdan Hisse Talebi Da’vâsı ... 84

19 18-4 Mülk Satışı... 85

19 18-1 Mülk Satışı (Dükkan Satışı) ... 85

19 18-2 (Arapça) ... 86

19 18-3 Mîrâs Da’vâsı ... 86

19 18-4 Mîrâs Da’vâsı ... 87

19 -18-5 Mîrâs Da’vâsı... 87

19 -19-2 Darp ve Şetm Da’vâsı... 89

19 -19-3 Tamr İzni ... 89 19 -20-1 Alacak Da’vâsı... 90 19 -20-2 Mîrâs ve Mehr Da’vâsı... 90 19 -20-3 Hibe Da’vâsı ... 91 19 -20-4 Nafaka Da’vâsı... 92 19-20-5 Mülk Satışı ... 92 19 -21-1 Darp Da’vâsı ... 93 19 -21-2 Mîrâs Da’vâsı... 93 19 -21-3 Alacak Da’vâsı... 94 19 -21-4 Alacak Da’vâsı... 95 19 -22-1 Alacak Da’vâsı... 95

19 -22-2 Azadlı Olduğuna Dair İsbad ... 96

19 -22-3 Mîrâs Da’vâsı... 97

19 -23-1 Darp Da’vâsı ... 98

19 -23-2 Mîrâs Da’vâsı... 98

(9)

19 23-4 Ölüm Keşfi ... 99 19 -24-1 İmâret Da’vâsı... 100 19 -24-2 Mîrâs Da’vâsı... 101 19 -24-3 Mîrâs Da’vâsı... 101 19 -25-1 Alacak Da’vâsı... 102 19 -25-2 Mîrâs Da’vâsı... 103

19 -25-3 Vakıf Alacak Da’vâsı ... 103

19 -25-4 Mîrâs Da’vâsı... 104

19 -26-1 Mülk Satışı (Ev Satışı) ... 104

19 -26-3 Vech-i Muaraza Da'vâsı ... 105

19 -27-1 Baliğ olduğuna Dair Tescîl ... 107

19 -27-2 Mülk Satışı ... 108

19 -27-3 Mülk Satışı ... 108

19 -27-4 Miras Da’vâsı... 109

19 -28-1 Mülk satışı ... 109

19 -28-2 Mihr-i Müeccel ve Nafaka-i İddet Da’vâsı ... 110

19 -28-3 İftira Da’vâsı ... 110

19 -28-4 Mülk Satışı ... 111

19 -28-5 Mülk Satışı ... 112

19 -29-Alacak Da’vâsı... 112

19 -29-3 Hisse Da’vâsı ... 113

19 -29-4 Mülk Satışı (Ev ve Bağ Satışı)... 114

19 -29-5 (Arapça) ... 115

19 -30-1 Hisse Da’vası ... 115

19 -30-2 Mehr ve Nafaka Da’vası ... 116

(10)

19 -30-7 Hisse Da’vası ... 118

19 -30-8 Mülk Satışı (Ev ve Bağ Satışı)... 119

19 -31-1 Mîrâs Da’vâsı... 120

19 - 31-2 Vakıf Alacak Da’vâsı ... 120

19 -31-3 Malın Vakıf Edilmesi ... 121

19 -32-1 Mîrâsdan Mehr ve Nafaka Da’vâsı... 122

19 -32-2 Mülk Satışı (Bağ Satışı) ... 122

19 -32-3 Vasiy Ta’yini... 123

19 -32-4 Hisse Da’vası ... 123

19 -33-1 Mîrâs ve Hisse Da’vası... 124

19 -33-3 Darp Da’vâsı ... 125

19 -33-4 Mülk Satışı ... 125

19 -34-1 Azâdlı Olduğunu İsbat... 126

19 -34-2 Hisseyi Vakfetmek... 127

19 -34-4 Hibe ve Temlik Da’vâsı ... 128

19 35-1 Halep’e Mektup Gönderme ... 128

19 35-2 Mülk Satışı (Ev Satışı)... 129

19 35-3 Mîrâs Da’vâsı ... 129

19 36-1 Hırsızlık Da’vâsı ... 130

19 36-4 Tarlayı Sulama Da’vâsı ... 132

(11)

19 37-2 Hayvan Da’vâsı... 134

19 37-4 Vasiy Tayîni ... 135

19 37-5 Tarlayı Sulama Da’vâsı ... 135

19 38-1 Vakıf Malını Zabd Da’vâsı... 136

19 38-3 Mülk Satışı (Bağ Satışı)... 138

19 39-1 Talâk ... 138

19 39-2 Mülk Satışı (Dükkan Satışı) ... 139

19 39-5 Mülk Satışı (Tarla Satışı)... 140

19 40-1 Mîrâsdan Mehr ve Hisse Talebi ... 141

19 40-2 Vekil Ta’yîni ... 142

19 40-4 Mîrâsdan Mehr ve Hisse Da’vâsı... 143

19 41-2 Mîrâsdan Hisse Da’vâsı... 144

19 41-4 Mîrâs Da’vâsı ... 145

19 42-1Mîrâs Da’vâsı ... 146

19 42-2 Mîrâs Da’vâsı ... 147

19 42-3 Koyun Otlatma Da’vası ... 147

19 42-4 Darp Da’vâsı... 148

19 42-5 Nafaka Da’vâsı ... 148

19 43-1 Mîrâsdan Hisse Talebı ... 149

19 43-2 Darp ve Tâlak Da’vâsı ... 149

19 43-3 Mîrasdan İhraç Da’vâsı... 150

(12)

19 44-2 Hibe Da’vâsı... 152

19 44-3 Mülk Satışı ( Ev ve Bağ Satışı) ... 152

19 44-4 Akdi Nîkah Da’vâsı ... 153

19 45-1Nâmzedden Ayrılma ... 153

19 45-2 Akçaya Müte’allik Da’vâsı... 155

19 45-3 Mülk Satışı ( Ev Satışı)... 155

19 46-2 Mîrâsdan Hisse Talebi ... 156

19 7-2 Hibe Da’vâsı... 159

19 47-3 Kendine Nâmahrem ile Oturma Da’vâsı ... 160

19 48-2 Vasîy Ta’yîni... 162

19 48-3 Mülk Anlaşmazlığı... 162

19 48-5Emniyete Lazım Gelen Rusuma Riayet... 163

19 49-2 Hibe Da’vâsı... 164

19 49-3 Bahçenin Murur edilmesi ... 165

19 49-4 Mülk satışı ... 165

19 50-3 Mülk Satışı... 168

19 51-1 Mîrâsdan Mehr Talebi ... 168

(13)

19 52-3 Vasîy Ta’yîni... 172

19 53-1 Mülkü Vakfa Hibe Da’vâsı ... 173

19 53-2 Resmi Otlak Da’vâsı ... 174

19 53-3 Mîrâs Da’vâsı ... 174

19 54-1 Alacağın Kalmadığına Dair Tescil... 175

19 54-3 Mîrâsdan Hisse Da’vâsı ... 176

19 54-4 Akdi Nikah Da’vâsı ... 176

19 55-1 Alacak Teslîm Aldığını Tescîl ... 178

19 55-2 Mülk Satışı ( Tarla Satışı)... 178

19 55-3 Mîrâs Hisse Da’vâsı ... 179

19 56-1 Hibe Da’vâsı... 179

19 56-2 Ölüm Keşfi ... 180

19 57-1 Vasîy Ta’yîni... 181

19 57-2 Sâlyane Talebi ve Ödemeye Tenbîh ... 182

19 57-4 Mülk Satışı ( Bağ Satışı)... 184

19 57-5 Vasîy Ta’yîni ... 184

19 57-6 Mîrâsdan HisseDa’vâsı ... 184

19 57-7 Mülk Satışı... 185

(14)

19 58-3 Arazi Anlaşmazlığı ... 187

19 58-4 Kimsesi Olmayan Birine İskân ve İlaçla Mukayyed Olma ... 188

19 58-5 Vasîy Ta’yîni... 188

19 58-8 Keçi Eti Satışı... 190

19 58-9 Döğüşme da’vâsı... 190

19 59-1 Hamamı İcara Verme Da’vâsı... 190

19 59-2 Mülk Satışı ( Dükkan Satışı) ... 191

19 59-4 Küfür Da’vâsı... 193

19 60-3 Hırsızlık ve Asılacak Da’vâsı... 194

19 60-5 Harç Da’vâsı... 195

19 62-1 Fıraşından Hasıl Olma ... 198

19 62-2 Su Nakîl Da’vâsı ... 199

19 62-3 Muhalle’a ... 200

19 62-4 Mülk Satışı... 200

19 63-1 Mülk Satışı... 201

19 63-2 Vasiy Ta’yîni ... 201

19 63-3 Mirasdan Hibe Da’vâsı ... 202

19 63-4 Mülk Satışı... 203

(15)

1964-2 Salyene Talebi Hücceti ... 204

19 64-3 Mülk Satışı... 205

19 64-4 Küfür Da’vâsı ... 205

19 65-1 Vakıf Alacak Da’vâsı... 206

19 65-2 Azadlı Olduğuna Dair İsbat... 206

19 65-3 Mülk Satışı( Bağ Satışı)... 207

19 67-1 Mülk Satışı... ………..210

19 67-2 Hibenin Vakfedilmesi Caiz Değildir Da’vâsı ... 211

19 68-2 Ölüm Keşfi ... 213 19 68-3Mülk Satışı ( Ev Satışı) ... 214 19 68-4 Tekâlif Talebi ... 214 19 69-1 Tekâlif Talebi ... 215 19 69-2 Mülk Satışı ( Ev Satışı)... 216 19 69-3 Mülk Satışı ( Ev Satışı)... 216 19 69-4 Ölüm Keşfi ... 217 19 70-1 Kira Anlaşmazlığı ... 218

19 70-4 Cam Deliğine Mani Duvar Da’vâsı ... 220

19 71-1 Hibe Da’vâsı... 220

19 71-2 Hibe Da’vâsı... 221

(16)

19 71-4 Arapça 223

19 72-1 Damdan Atma Da’vâsı... 223

19 72-2 Alacak Kalmadığına Dair Tescîl... 224

19 72-4 Darp Da’vâsı... 225

19 72-5 Miras Da’vâsı ... 225

19 73-1 Tecavüz, Yağma ve Katlolunmak Da’vâsı... 226

19 74-1 Tecavüz,Yağma ve Katlolunmak Da’vâsı ... 229

19 75-1 Mîr Aşiretleri ve Boy Kethudaları ve İhtiyarları Muvacehelerinde Hisap Olunması ... 232

19 76-2 Malını Vakf Etme... 234

19 76-3 Malını Vakf Etme... 235

19 77-1 Mülk Satışı... 235

19 77-2 Hibe Da’vâsı... 236

19 77-4 Muhalle’a... 237

19 78-2 Muhalle’a... 238

19 78-3 Hibe Da’vâsı... 239

19 78-4 Ehli Örf Taîfesi... 239

19 79-1 Darp Da’vâsı... 240

19 79-2 Vakıf ve Ta’yin Da’vâsı ... 241

19 79-4 Mülk Satışı... 243

19 80-1 Akdi Sulh Da’vâsı... 243

(17)

19 81-Ziraat ve Haad Da’vası ... 246

19 82-1 Üzüm ve Boya ve Şıra İtme Da’vâsı... 248

19 82-2 İcar Da’vâsı... 249

19 84-1 Salîyane Talebi ve Ödemeye Tenbih ... 253

19 84-3 Bakkallar Hırfesi ... 254

19 86-1 Azadlı Olduğuna Dair Tescîl... 257

19 86-3 Mülk Satışı ( Tarla ve Bağ Satışı)... 258

19 86-4 Hibe Da’vâsı... 259

19 87-1 Muhalle’a... 260

19 87-2 Vakil-i Matlak ... 260

19 87-3 Mîrâs Da’vâsı ... 261

19 88-1 Alacak Da’vâsı... 262

(18)

19 89-1 Miras ve Hibe Da’vâsı ... 265

19 89-3 Devenin Semeni Da’vâsı ... 267

19 90-1 Resmi Otlak Da’vâsı ... 268

19 90-2 HayvanSatışı ( Deve) ... 269

19 90-3 Mülk Satışı ( Ev Satışı) ve Mehr Da’vâsı... 269

19 90-5 Miras Da’vâsı ... 270

19 91-1 Tevzi ve Taksim Da’vâsı... 271

19 91-2 Vekil Tayini... 271

19 91-3 Alacak da’vâsı ... 272

19 91-4 Mülk Satışı ( Ev ve Dükkan Satışı)... 272

19 92-1 Mîrâs Da’vâsı ... 273 19 92-2 Alacak Da’vâsı ... 274 19 92-3 Vasiy Ta’yîni ... 275 19 93-1 Mülk Satışı ( Ev Satışı)... 275 19 93-2 Mülk Satışı... 276 19 93-3 Mîrâs Da’vâsı ... 277 19 93-4 Darp Da’vâsı... 277 19 94-1Arapça ... 278 19 94-2 Mîrâs Da’vâsı ... 279 19 95-1 Ölüm Keşfi ... 280 19 95-2 Alacak Da’vâsı ... 281

19 95-3 Pirinç ve Şira Da’vâsı ... 281

19 95-4 Arapça ... 282

(19)

19 97-1 Vakıf Malını Kiralama... 285

19 97-2 Azadlı Olduğuna Dair İsbat... 286

19 97-4 Mal Satışı (Deve) ... 287

19 98-1 Talâk ... 288

19 98-3 Muhalle’a... 289

19 98-4 Mehr ve Nafaka Da’vâsı... 289

19 99-1 Muhalle’a ... 290

19 99-3 alâk ... 292

19 99-5 Mülk Satışı ( Tarla Satışı)... 292

19 100-1 Alacak Da’vâsı ... 293

19 101-1 Akça İçin Defter Tezkeresi... 295

19 101-2 Ölüm Keşfi ... 296

19 101-3 Ölüm Keşfi ... 296

19 101-4 Alacak Da’vâsı ... 297

19 102-1 Küfür Davası ... 298

19 102-2 Mülk Satışı... 298

19 102-3 Mirasdan Hisse Da’vâsı... 299

19 102-4 Miras Da’vâsı ... 299

19 102-5Arapça ... 300

19 102-6 Alacak Da’vâsı ... 300

(20)

19 103-2 Mülk Satışı ( Arazi Satışı) ... 301

19 103-3 Hapis Cezası... 302

19 105-1 Arapça ... 306

19 106-1 Arapça ... 309

19 106-2 Vakıf Malının Kirasının Talebi... 309

19 106-3 Gayri Varîs Da’vâsı ... 310

19 106-4 Mülk Satışı... 311

19 107-1 Tımarın Mahsülünü Kabz Da’vâsı... 312

19 107-3 Alacak Da’vâsı ... 313

19 108-1 Mülk Satışı ( Ev Satışı) ... 314

19 108-2 Muhalle’a ... 314

19 108-3 Ölüm Keşfi... 315

19 109-1 Namahrem iken Muamele Da’vâsı... 316

19 109-2 Vasıy Ta’yîn ... 316

19 109-3 Alacak Da’vâsı ... 317

19 110-2 Mülk Satışı... 318

19 110-3 Vakıf Malının Kirasının Ödenmesi Da’vâsı... 319

19 111-1 Arapça... 320

19 111-4 Ölüm Keşfi ... 322

(21)

19 112-3 Mülk Satış Anlaşmazlığı... 324

19 112-4 Küfür Da’vâsı... 325

19 113-1 Alacak Da’vâsı ... 325

19 113-2 Tezviç Da’vâsı... 326

19 113-3 Hayvan Anlaşmazlığı... 327

19 114-1 Mîrâsdan Hisse ve Hibe Da’vâsı... 328

19 114-2 İftira Da’vâsı... 329

19 114-3 Vasîy Ta’yîni ... 329

19 114-4 Arapça ... 330

19 115-1 Vasîy Ta’yîni ... 330

19 115-3 Ölüm Keşfi... 331 19 115-4 Arapça ... 332 19 115-5 Vasiy Ta’yîni... 332 19 116-1 Ölüm Keşfi... 333 19 116-2 Darp Da’vâsı... 333 19 116-3 Alacak Da’vâsı ... 334 19 116-4 Mülk Satışı ( Ev Satışı) ... 335 19 117-1 Darp Da’vâsı... 336

19 117-2 Hilafı Şer’i Da’vâsı ... 336

19 117-3 Darp Da’vâsı Vazgeçme Tescilî... 336

19 117-4 Mülk Satışı (Bağ Satışı) ... 337

19 117-5 Öşür Da’vâsı... 338

19 118-1 Darp Da’vâsı... 340

19 118-2 Küfür Da’vâsı ... 340

19 118-3 Darp Da’vâsı... 341

19 118-4 Mülk Satışı (Bağ Satışı) ... 341

(22)

19 119-1 Vakıf da’vâsı ... 342 19 119-2 Alacak Da’vâsı... 343 19 119-3 Mülk Satışı ( Ev ve Tarla Satışı) ... 344 19 119-4 Alacak Da’vâsı ... 344 19 120-1 Meram Hamamının Satışı... 345 19 120-2 Malını Vakfetme Tescilî ... 345 19 120-3 Azadlı olduğuna Dair tescil... 346 19 120-4 Talâk ... 346 19 120-5 Müte’allik ... 347 19 121-1 Malını Vakfetmek Da’vâsı ... 348 19 121-2 Mülk Satışı ( Ev Satışı) ... 349 19 121-3 Mülk Satışı ( Ev Satışı) ... 349 19 121-4 Kefil olma ... 350 19 122-1 Alacak Da’vâsı ... 350 19 122-2 Muhalle’a ... 352 19 122-3 Mülk Satışı ( Ev Satışı) ... 352 19/122-4 Alacak Da’vâsı... 353 19 123-1 Mülk Satışı ( Ev Satışı)... 354 19 123-2 Küfür Da’vâsı... 354 19 123-3 Muhalle’a... 354 19 123-4 Mübaşir Ta’yîni ... 355 19 124-1 Mîrâs Da’vâsı ... 356 19 124-2 Mülk Satışı ( Ev Satışı) ... 357 19 124-3 Yolun Geçmesiyle Çeşme yeri Anlaşmazlığı... 357 19 125-1 Muhalle’a... 358 19 125-2 Kaldırım Döşeme Da’vâsı ... 359 19 125-3 Mîrâs Da’vâsı ... 360 19 126-1 Azadlı Olduğuna Dair Tescîl... 360 19 126-2 Mülk Satışı ( Ev ve Bağ Satışı) ... 361

(23)

19 126-3 Vasîy Ta’yîni... 362 19 126-4 Mülk Anlaşmazlığı... 362 19 126-5 Mirasdan Mehr-i Müeccel ... 363 19 127-1 Hîbe ... 363 19 127-2 Darp Da’vâsı... 364 19 127-3 Nafaka Da’vâsı... 365 19 127-4 Abdı Abık Da’vâsı ... 365 19 128-1 Sınır Da’vâsı... 366 19 128-2 Mülk Satışı ( Ev ve Bağ Satışı) ... 367 19 128-3 Mîrâs Da’vâsı ... 368 19 128-4 Arapça ... 368 19 128-5 Mîras Da’vâsı ... 368 19 129-1 Veraset ... 368 19 129-2 Nafaka ve Ücret Da’vâsı... 369 19 129-3 Alacak Da’vâsı ... 370 19 129-4 Mahsülün Tevelliyeti ... 370 19 130-1 Veraset Da’vâsı ... 371 19 130-3 Mülkden Müşterek Olduklarına Dair Tescîl ... 372 19 130-4 Cinnet Da’vâsı... 373 19 131-1 Salîyane Talebi ve Ödemeye Tenbih ... 373 19 131-2 Alacak Da’vâsı ... 374 19 131-3 Alacak Da’vâsı ... 374 19 131-4 Merh Da’vâsı... 375 19 132-1 Merkebe Binüp Gitme Da’vâsı ... 375 19 132-2 Alacak Da’vâsı ... 376 19 132-3 Arapça ... 378 19 133-1 Merkebe Binme Da’vâsı... 378 19 133-2 Tecdidi Nikaha İzin Da’vâsı... 379 19 133-3 Mülk Satışı ( Ev ve Bağ Satışı) ... 379

(24)

19 133-4 Vasîy Ta’yîni... 380 19 134-1 Mülk Anlaşmazlığı... 380 19 134-2 Vasîy Ta’yîni... 381 19 134-3 Mülk Anlaşmazlığı... 382 19 134-4 Mülk Satışı ( Ev satışı) ... 382 19135-1 Alacak Da’vâsı ... 383 19 135-2 Mîrâsdan Mehr ve Hisse Talebi ... 383 19 135-3 Mîrâs Da’vâsı ... 384 19 135-4 Mîrâs Da’vâsı ... 385 19 136-1 Mülk Satışı... 385 19 136-2 Alacak Da’vâsı ... 386 19 136-3 Alacak Da’vâsı ... 387 19 136-4 Mîrâs Da’vâsı ... 387 19 136-5 Alacak Da’vâsı ... 388 19 137-1 Küfür Da’vâsı ... 389 19 137-2 Mîrâs Da’vâsı ... 389 19 137-3 Mülk Satışı ( Ev Satışı)... 390 19 137-4 İhbâr ... 390 19 137-5 İftira Da’vâsı... 391 19 138-1 Ölüm Keşfi ... 391 19 138-2 Mülk Satışı (Arazi Satışı) ... 392 19 138-3 Mîrâs Da’vâsı ... 393 19 138-4 Bekâreti İzale Da’vâsı... 393 19 139-1 Mîrâs Da’vâsı ... 394 19 139-2 Muhalle’a... 394 19 139-3 Mülk Satışı... 395 19 139-4 Mülk Satışı (Bağ Satışı)... 395 19 140-1 Alacak Da’vâsı ... 396 19 140-2 Mîrâs Da’vâsı ... 396

(25)

19 140-3 Mülk Satışı ( Ev ve Bağ Satışı) ... 397 19 140-4 Vasîy Ta’yîni... 398 19 140-5 Vasîy Ta’yîni... 398 19 141-1 Alacak Da’vâsı ... 398 19 141-2 Hırsızlık Da’vâsı ... 399 19 141-3 Alacağın Alındığına Dair Tescîl ... 399 19 141-4 Hırsızlık Da’vâsı ... 400 19 142-1 Alacak Da’vâsı ... 400 19 142-2 Alacak Da’vâsı ... 401 19 142-3 Ölüm Keşfi ... 401 19 142-4 Mülk Satışı... 402 19 142-5 Miras Da’vâsı ... 402 19 143-1Mülk Satışı... 403 19 143-2 Mülk Satışı... 403 19 143-3 Mülk Satışı... 404 19 143-4 Mirasdan Hisse Talebi ... 404 19 144-1 Darp Da’vâsı... 405 19 144-2 Mülk Satışı... 406 19 144-3 Nafaka iddeti ... 406 19 144-4 Küfür Da’vâsı ... 407 19 145-1 Darp Da’vâsı... 407 19 145-2 Ölüm Keşfi ... 408 19 145-3 Ölüm Keşfi ... 408 19 146-1 Alacak Da’vâsı ... 409 19 146-2 Kaldırım döşeme keşfi hücceti... 409 19 146-3 Miras Da’vâsı ... 410 19 146-4 Azadlı olduğuna Dair tescil ... 411 19 146-5 Akdi Nikah ... 411 19 147-1 Mülk Satışı... 411

(26)

19 147-2 Mülk Satışı... 412 19 147-3 İhbar da’vâsı ... 413 19 147-4 Mülk Satışı... 413 19 148-1 Mahsülün Alınması Da’vâsı... 414 19 148-2 Mülk Satışı... 414 19 148-3 İhbar Da’vâsı ... 415 19 148-4 Vazifeye Ta’yîn Da’vâsı... 416 19 149-1 Alacak Da’vâsı ... 416 19 149-2 Katır Kira Da’vâsı ... 417 19 149-3 Alacak Da’vâsı ... 417 19 149-4 Hisse Talebi... 418 19 150-1 Mülk Satışı ( Ev Satışı)... 418 19 150-2 Mîrâsdan Hisse Talebi ... 419 19 150-3 Mülk Satışı ( Ev Satışı)... 419 19 150-4 Mülk Satışı ( Ev Satışı)... 420 19 150-5 İmam Ta’yîni... 420 19 151-1 Alacak Da’vâsı ... 421 19 151-2 Mülk Satışı (Ev satışı)... 421 19 151-3 Mülk Satışı... 422 19 151-4 Miras Da’vâsı ... 422 19 151-5 Alacak da’vâsı... 423 19 152-1 Mirasdan hisse talebi... 423 19 152-2 Darp Da’vâsı... 424 19 152-3 Vekil Ta’yîni ... 424 19 152-4 Alacak Da’vâsı ... 425 19 152-5 Mirasdan Mehr Da’vâsı ... 426 19 153-1 Tarla Da’vâsı ... 426 19 153-2 Hazineye Para Teslim etmeye Dair Tescîl ... 427 19 153-3 Mülk Satışı (ev Satışı)... 427

(27)

19 153-4 Mehr Müeccel ve nafaka Da’vâsı ... 428 19 154-1 Darp Da’vâsı... 428 19 154-2 Mülk Satışı... 429 19 154-3 Mülk Satışı... 429 19 154 -4 Vekil Ta’yîni ... 430 19 154-5 Mirasdan hisse tevzi ve taksimi ... 430 19 155-1 Arapça ... 431 19 155-2 Alacak Da’vâsı ... 432 19 155-3 Mülk Satışı (bağ Satışı) ... 433 19 156-1 Vakıf Malının Kiraya Verilmesi ... 433 19 156-2 Hilaf Da’vâsı ... 434 19 156-3Alacak Da’vâsı ... 434 19 156-4 Babadan Sipahi Olma Da’vâsı ... 435 19 157-1 Vakıf malının Nakdinin alınması ... 435 19 157-2 Alacak Da’vâsı ... 436 19 157-3Arapça ... 436 19 157-4 Hibe Da’vâsı... 437 19 157-5 Mirasdan Mehr Da’ vâsı ... 437 19 158-1 Mülk Satışı... 438 19 158-2 Vekil Ta’yîni ... 439 19 158-3 Mehr müeccel ve Darp Da’ vâsı... 439 19 158-4 Tarlayı Nadasa Bırakma ... 440 19 158-5 Azadlı Olduğuna Dair Tescîl... 440 19 159-1 Talak da’vâsı ... 441 19 159-2 Alacak Da’vâsı ... 441 19 159-3 Mülk Satışı... 442 19 159-4 Akıl Baliğ olduğuna Dair Tescil ... 442 19 160 -1 Zabdolunan Akça İçün Emri Şerif ... 443 19 160-2 Toprak ve Odun verilmesi içün Gönderilen Ferman ... 444

(28)

19 160-3 Berat-i Şerif ... 444 19 161-1 Emri Şerif ... 445 19 161-2 Arapça ... 445 19 161-3 Mektub-i Şerif ... 446 19 161-4 Arapça ... 446 19 162-1 Hükmü Şerif ... 447 19 162-2 Berat-ı Alişan ... 448 19 162-3 Berat-ı Şerif ... 449 19 163-1 Berat-ı Şerif ... 449 19 163-2 Emri Şerif ... 450 19 163-3 Berat-ı Şerif ... 450 19 163-4 Mektub ... 451 19 163-5 Mütesellim nasb ve Ta’yîni ... 451 19 164-1 Ferman ... 452 19 164-2 Ferman ... 453 19 164-3 Berat ... 453 19 165-1 Berat ... 454 19 165-2 Ferman ... 455 19 165-4 Emri Şerif ... 455 19 165-5 Berat ... 456 19 166-1 Berat ... 456 19 167-1 Emri Şerif ... 457 19 167-2 Mektub 458 19 167-3 Mektub ... 458 19 167-4 Ferman ... 459 19 168-1 Ferman ... 459 19 168-2 Tezkire ... 460 19 168-3 Ferman ... 461 19 169-1 Ferman ... 462

(29)

19 169-3 Buyruldu ... 463 19 170-1 Emri Şerif ... 464 19 170-2 Emri Şerif ... 466 19 171-1Emri Şerif ... 466 19 171-2 Emri Şerif ... 468 19 171-3 Emri Şerif ... 468 19 172-1Beratı Şerif... 468 19 172-2 Emri Şerif ... 469 19 172-3 Buyruldu Şerif ... 469 19 172-4 Mektub ... 470 19 173-1 Emri Şerif ... 470 19 173-2 Emri Şerif ... 471 19 174-1Emri Şerif ... 473 19 174-2 Emri Şerif ... 473 19 174-3 Emri Şerif ... 474 19 175-1 Tereke ... 475 19 176-1 Emri Şerif ... 478 19 176-2 Ferman ... 479 19 176-3 Emri Şerif ... 479 19 177-1 Şerefi Alişan ... 480 19 177-2 Emri Şerif ... 480 19 177-3Mektub ... 481 19 177-4 Mektub ... 481 19 178-1Mektub ... 482 19 178-2 Ferman ... 482 19 178-4 Berat-ı şerif... 484 19 179-1 Buyurdu ... 484 19 179-2 Berat ... 485 19 179-3 Berat ... 485

(30)

19 180-1 Tevliyet ... 487 19 180-2 Hazine Emri... 488 19 180-3 Mektub ... 490 19 181-1 Dellalları Kefilleri ... 490 19 182-Tereke ... 491

(31)

ÖNSÖZ

Tarih sahnesinde uzun süre varlık gösteren Osmanlı Devleti idare bakımından mükemmel bir sisteme sahipti. Merkezi hükümetin siyasi,idari,ekonomik ve askeri faaliyetlerini incelemek için o döneminde tutulmuş ve bu güne kadar muhafaza edilerek gelmiş önemli arşiv belgeleri vardır. Bir de bunların haricinde devletin taşra teşkilatında tutulan ve taşra toplumu için önemli bilgiler veren kaynaklar arasında yer alan Şer’iyye sicilleri bulunmaktadır.Bu doğrultuda bu kaynaklar hemen hemen devletin bütün yerleşim bölgelerinde farklı tarihte de olsa tutulmaya özen gösterilmiştir. Biz de bu çalışmamızda Konya kazasına ait 19 nolu defteri ele alarak 1083-1084 tarihleri arasında Konya ‘nın sosyal ve ekonomik durumu hakkında bir kesit sunmaya çalıştık. Bir defter ve iki yıllık bir dönem olduğu için mukayese imkanı olmadı.

Şer’iyye sicilleri şehir tarihi araştırmalarında pek çok konuyu ihtiva etmektedir. Bunlardan mahalleleri, mahalle sakinleri arasındaki ilişkiler ,aile hukuku açısından boşanma, nafaka takdiri, miras ,vasi,insanlar arası ilişkiler açısından şetm ,hırsızlık ,zina,iftira ,cinayet ,darp ve yaralama ,komşular arasındaki ilişkiler açısından yol ve su anlaşmazlıkları,iktisadi açıdan ev,dükkan,bağ ,bahçe ,tarla bostan satışları ve narh şeklinde sıralayabiliriz. Ayrıca devlet merkezinden gönderilen ve merkezî yönetimle taşra idaresinin ilişkilerini içeren ferman ,berat ,buyruldu ve tezkire gibi belgelerin suretlerinin bulunduğu eklemek gerekir. Ayrıca vakıf kayıtları, vakıf mütevellisi ve halk ilişkilerini narh ,askeri açıdan mühimmat ve asker sevki, eşkiyalığın önlenmesi hususu tereke kayıtları ile ailenin sosyal durumu nitelik ve niceliğini anlatmasının yanı sıra ticari yönden tüccar ticari emtia bunların dolaşımı fiyat hareketleri v.s. konuları içeren belgelerde vardır.

Çalışmamızı yapmış olduğumuz şer’iyye sicilinin aslı Ankara ‘da Milli Kütüphane ‘de bulunmaktadır. Fotokopi şeklinde ise Selçuk Üniversitesi kütüphanesinde ve Mevlana müzesi kütüphanesinde bulunmaktadır.

Araştırma yapmış olduğum şer’iyye sicilinin içersinde 900’den fazla belge tesbit edilmiştir. Bu belgeler içersinde çoğunlukla Türkçe metinlere ve birkaç adetde Arapça belgeye de rastlanılmıştır.

(32)

Bu belgeler içersinde yanlış okunanlar olduğu kanısındayım.Okunamayan kelimeler (okunmuyor) okunup tam emin olunmayan kelimeler(?) şeklinde işaretlerle ifade edilmiştir.

Sicildeki hangi belgenin okunduğu,(K.ŞS.-19/122-3) şeklinde gösterilmiştir.Kolaylık olacağı düşünülerek hicri tarihler miladi tarihe çevrilmiştir.

Bu tezin çalışması sırasında heyecanla yeni şeyler öğrenmenin hazzını duydum ve okuyucusuna da aynı tadı yaşatmasını umarım. Çünkü Osmanlı devleti başlı başına bir tarih olup , Osmanlı devletinin işleyen mükemmel sistemini bir nebze de olsa incelememe fırsat olduğu için kendimi şanslı hissediyorum.

Bu çalışmamdan dolayı pek çok insana teşekkür borçluyum.Tez konusunun belirlerken ,bana çalışmalar sırasında yol gösteren,ilgisini ve zamanını esirgemeyen ,değerli fikirlerinden istifade ettiğim danışman hocam Prof .Dr. Bayram Ürekli hocama ,kaynak temini sırasında bana yardımcı olan Prof. Dr. Mikâil Bayram hocama şükranlarımı sunuyorum . Ayrıca sabretmenin ötesinde desteğini esirgemeyen eşime, kızım Nisa’ya teşekkürlerimi sunuyorum.

Ferrayi Acartürk Konya 2006

(33)

KISALTMALAR b. :Bin bt. :binti c :cilt s :Sayfa S.Ü. :Selçuk Üniversitesi vb. : ve benzeri vd. :ve devamı vs. :vesaire s. :sayı c. :cilt

K.Ş.S. :Konya Şer’iyye Sicili

age :adı geçen eser

agm :adı geçen makale

yay. :Yayıncılık

yy. :Yüzyıl

İ.A. :İslam Ansliklopedisi

TTK. :Türk Tarih Kurumu

MEB. :Milli Eğitim Bakanlığı

Çev. : Çeviren

M :Miladi

Haz. :Hazırlayan

H :Hicri

SÜ. :Selçuk Üniversitesi

KŞS.19/1-1 :19 nolu Konya Şeriyye Sicili .19 nolu defterin 1sayfasının 1 belgesi gibi.

(34)

GİRİŞ

A.ÇALIŞMANIN AMACI VE METODU

Şeriyye sicilleri boyu uzun ,eni dar örneğin 35-40 cm bir defterin eni 16-17 cm olabilir. Fakat defterler bu ebatlarda olacak diye bir şart yoktur.Defterlerindeki farklılık defterin güzel görünmesi isteğinden olduğu gibi daha küçük defterlerin de bir yerden başka yere kolayca taşınması amacıyla bu ebatta olduğu düşünülebilir.

Yazıların çoğu zaman ta’lik kırması denilen yazıdır, kağıt çok sağlamdır ve mürekkep bugün bile okunabilmektedir. Genellikle defterlerin üzerinde kadıların ismi mevcuttur. Bir kadı göreve başlar başlamaz ilk işi; adını ve göreve başlama tarihini deftere yazar, görevi bitince halefine defteri teslim ederdi. Kullanılan yazı dili başlangıçta Arapça ve Türkçe karışık iken “ XVII . yüzyıldan itibaren dil tamamen Türkçeleşmiştir.”1

19. Şer’iyye Sicili (1083-1084) isimli çalışmada ; devlet ile yönetilen eyaletler arasındaki yazışmalar, yönetimin işleyiş tarzı,insanların gündelik hayattaki yaşadıkları ,da’vâların yürütülüş yapıları ,da’vâlar sonunda alınan kararlar ve bu kararların ışığında o dönemin hukukuna aydın bir şekilde bakmayı amaçlamıştır.

Bu sicilin yani 19. yüzyıl şer’iyye sicilinin incelenmesindeki amaç ise 1083-1084 yılları arasındaki zaman diliminde Konya şehrinin idari ,iktisadi ,ekonomik,kültürel ve sosyal yapısının araştırılmasıyla diğer şer’iyye sicilleri zincirinin halkasına yenisini eklemek olmuştur.

Bu tezin incelenme amaçlarından biride bu yıllarda gelişmiş olan olayların durumunu iyi analiz edebilmekdir .İslam hukukunun Osmanlı devletinde uygulanışını ve yerini belirlemektir.

19.şer’iyye sicili araştırılırken metinlerin bazı sayfaları yırtık ve silik olmasına rağmen oldukça okunaklıydı. Fakat bazı metinlerin Arapça olması işin zor kısmıydı. Bununla beraber şer’iyye sicili baştan sona tasnif edilmiştir. Sicilin kendisinin numaraları olmamakla beraber kendimizce numaralandırılmıştır. Bu nedenle bir çok yerde karmaşa yaşamamıza neden olmuştur.Ve sayfa ve sayfadaki sıra numarası sicile

(35)

göre yapılmıştır. Sicilde okunmayan yerlerin varlığından dolayı (okunmuyor) tarzında gösterilmektesir. Ayrıca yırtık olan ilk sayfanın bir kısmı okunabilmiştir.metnin bazı bölümlerinde ıslanmadan dolayı mürekkep dağılmaları da vardır.

Ayrıca şer’iyye sicillerinin incelenmesindeki diğer bir hedef ise bu sicillerin özünde hiç değiştirilmemiş ve gününü olduğu gibi yalın anlayabilmesini sağlamasıdır.Elde edilen veriler ile bu hukukun uygulaması ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır.

Konya 19. şer’iyye sicili konusunun özünde elbette günlük hayatla ilgili konularda ele alınmıştır.

B. KONYA ‘NIN COĞRAFİ KONUM Konya’nın Coğrafi Konumu

Osmanlı devleti ölçeğinde bir şehir olan Konya ,yer küre üzerinde 38 derece kuzey enlemi ve 32 derece doğu boylamında yer almaktadır . Bölgemizin kuzeyinde ve güneyinde doğu batı istikametlerinde uzanan sıra dağlar ,denizle olan her türlü bağlantısını zorlaştırır.Bu özelliğiyle tam bir kapalı havza niteliğindedir. Konya ‘nın içinde yer aldığı bu bölge Türkiye ‘nin en az engebeli bozkırıdır. Yer yer bir sıra hafif arızalar,iki üç yüz metreye kadar yükselen tepeler ile kaplı olan bu arazi üzerinde zaman zaman göz alabildiğine çok az değişir.ara sıra küçük göllere ve bataklıklara tesadüf edilir ki bunlar kış ve ilkbahar sularıyla artar ,yazları tuz oranı nispeten yüksektir. 2 Deniz seviyesinden 1016 metre yüksekte olan Konya ‘nın etrafı dağlarla çevrili bir havzadır3

Konya şehri , Orta Anadolu ‘yu güneyden kuşatan Toros dağları ile Karacadağ ,Konya Bozdağları ve Takkelidağ arasındaki çukurluğun kuzey yakasındadır.4

Konya sınırları içersindeki göller şunlardır ;Beyşehir ,Seydişehir, Akşehir, Akgöl, Çavuşcu,Acı göl.5

İklimi, bozkır iklimi olup ,kışlar çok soğuk olur¸yılda ortalama 59 gün karla kaplıdır; ısısı da ortalama -15 derece ile 8 derece olmakla birlikte bazen -30 dereceye

2

Muhittin Tuş , Sosyal ve Ekonomik Açıdan Konya ,Konya 2001,s.18. 3_{Reşat İzbırak,Türkiye,İstanbul 1984,s. 86.}

4_{Mehmet Önder,Mevlana şehri Konya ,Ankara 1971,s. 3.} 5_{Mehmet Önder, Age,s.5.}

(36)

kadar ulaşır.buna karşılık yazları ise oldukça sıcak ve kurak geçer; sıcaklık ortalama 30 derecenin üstüne çıkar.Yağışlar yetersiz olup, genellikle kış ve ilkbahar aylarında ortalama 31,5 cm civarında gerçekleşmektedir.iklim yağışların az olmasına rağmen yağmurların bitkilerin en çok ihtiyaç hissettiği an olan boy verdiği zamanlarda yani ilkbaharda yağıp,fazla nem istemediği yaz mevsiminde yağmaması sebebiyle tahıl ziraatı için uygun şartları hazırlar.6

Konya şehri ,dünyanın kuzey yarım küresindeki orta iklim kuşağında deniz seviyesinden 1020 metre yükseklikte yer almaktadır. Hemen batısında ve güneyinde yer alan 2400 metre yüksekliğindeki dağların eteğinde uzanan şehir ,etrafını saran bozkır topraklarının içine yerleştirilmiş bir vaha görünümünde yayla gibidir.7

C. KONYA ‘NIN KISA TARİHÇESİ 17.Yüzyıla Kadar Konya

Konya ,en eski çağlardan beri adı değişmeyen Anadolu kentlerinden biridir

8

.bölgeye hakim olan Luviler ,kendi isimlerini verirlerken , Hititler zamanında Lugga demiştir9 Hititler devrine ait pek çok iskân bölgelerinin bulunduğu anlaşılmaktadır .Bunlar arasında Konya ‘nın 11 km batısındaki Karahöyük’te 1954 yılından itibaren yapılan kazılarda burada zengin koloni şehri olduğu anlaşılmıştır.10

Konya ve çevresinde yerleşme M.Ö. 7000 yıllarına kadar inmektedir. Çevresinde bulunan en eski yerleşmeler arasında Aşıklı höyük ,Çatal höyük sayılabilir.

Konya uzun zaman Hititlerin hakimiyeti altında kaldıktan sonra sırasıyla

11

Friglerin ,Lidyalıların ,Perslerin ,Bizanslıların, Romalıların idaresine geçmiştir. 12 İslamiyet’in yayılışı ile birlikte Müslüman Araplar ,Anadolu ‘yu ve Bizans imparatorluğunun başkenti İstanbul’u ele geçirmek istemişlerdir. Konya 704 yılında

6_{Muhittin Tuş , Sosyal ve ekonomik açıdan Konya ,Konya 2001,s.19.} 7_{Muhittin Tuş , Sosyal ve Ekonomik açıdan Konya ,Konya 2001,s.18.}

8_{Tuncer Baykara, Türkiye Selçukluları Devrinde Konya,II. Baskı Konya valiliği İl Kültür Müdürlüğü} yay.,Konya 1998,s.1.

9_{İsmaîl Kıvrım,”17.yüzyılda Konya ve Ayıntab şehirlerinde gündelik hayat}

karşılaştırması(1670-1680)”,yayınlanmamış S.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü doktora tezi,Konya 2005.

10

Mehmet Önder , Mevlana Şehri Konya ,Ankara 1971,s. 8.

11_{Hazırlayan İsmaîl Kıvrım,17.yüzyılda Konya ve Ayıntab şehirlerinde gündelik hayat}

karşılaştırması(1670-1680),doktora tezi ,s.5,Konya 2005.

(37)

Emevi halifelerinden Abdülmelik ve 705 yılında 1.Velid zamanlarında Bizanslıların elinden alınmış fakat kısa süre sonra tekrar Bizans yönetimine girmiştir. 803 yılında ,Abbasi halifesi Harun Reşid ile Bizanslılar arasında yapılan savaş sonucunda Konya ,Abbasiler tarafından vergiye bağlanmıştır.13

Malazgirt Zaferi’nden önce Konya ‘ya gelen ilk Türk akıncıları Selçuklular oldu. Türkler surları olmayan Konya şehrini ilk defa 1069’da fethettiler.14Büyük Selçuklu sultanı Alparslan ,1071’de Bizans imparatoru Romen Diogenes’i Malazgirt’te kesin bir yenilgiye uğratarak,Türklere Anadolu’nun kapılarını açtı. Sultan Alparslan,zaferden sonra komutanlarına Anadolu’nun tamamen fethedilmesi görevini verdi. 15 Konya Anadolu fatihi ,Selçuklu Kutalmışoğlu Sultan Süleyman şah tarafından fethedildi. Süleyman ‘ın Bizans kaynaklarında sultan olarak zikredilmesi,Bizanslılar tarafından verilmiş bir ünvandır.16

Selçuklular Anadolu ‘nun her şehrinden ziyade Konya ‘yı sevmişler , başkentlerinin ,her bakımdan güzel olması için emek harcamışlardır.17

Konya Selçuklu hükümdar ailesi tarafından 1069’da devletin yeni başşehri olarak seçilmiştir.18

Anadolu Selçuklu sultanlarından Gıyaseddin ile Rükneddin Süleyman şah arasındaki mücadele sonucu Gıyaseddin Konya ‘yı terk ederek İstanbul ‘a gitti.19.

Konya ‘nın etrafının surlarla çevrilmesi Alaaddin Keykubad zamanında “böyle yeni gelin gibi güzel ve ünlü bir şehri burç ve baru ziynetlerinden mahrum bırakmak hata olur” 20düşüncesiyle imar edilmiştir.

Sultan Mes’ud zamanında ve Kılınçarslan zamanında Haçlı seferleri düzenlenmiş Konya yağmalanmıştı. Seferlerin bitiminde Konya tekrar bir şehir görünümüne sokuldu. Kervansaraylar, medreseler ,imarethaneler yaptırılmıştır.

13_{Mehmet Önder , Mevlana Şehri Konya ,Ankara 1971,s. 8.}

14_{Osman Turan,Selçuklular Tarihi ve Türk –İslam Medeniyeti,Boğaziçi yay. İstanbul 1997,s.168.} 15_{Osman Turan,a.g.e.,s.189.}

16_{Claude Cahen , Osmanlılardan Önce Anadolu’da Türkler,(çev.Yıldız Meram),e yay.,İstanbul} 1979,s.90.

17

Mehmet Önder , Mevlana şehri Konya ,Ankara 1971,s. 26.

18_{İ.Hakkı Konyalı ,Abideleri ve Kitabeleri ile Konya Tarihi ,Konya 1997,s. 42-46.} 19_{İbrahim Kafesoğlu,”Selçuklular “,İA,C.X.,MEB yay., İstanbul 1988,s.382.} 20_{İbni Bibi,a.g.e.,s.99.}

(38)

Anadolu Selçuklu devleti’nin dağılışı sırasında Ermenek ve çevresinde kurulan Karamanoğulları birçok defa Konya ‘yı ele geçirmeye çalışmıştır. Karamanoğlu Mehmet bey Cimri ile anlaşarak Konya’yı vergiye bağlamıştır.21Mehmet bey her yerde Türkçe konuşulması emrini bu olaydan sonra Konya ‘da vermiştir.22

Karamanoğulları beyliği’nin eline geçen Konya ,bu devletin en büyük şehri Karamanoğullarınca yönetildi. 1387 ‘de Osmanlı Padişahı I. Sultan Murad ,şehrin önlerine geldi. 1398 yılında oğlu Yıldırım Beyazıd şehre girip Karaman Beyliği’ne son verdi.Fatih sultan Mehmet ‘in Karamanoğulları beyliğini ortadan kaldırdığı 23 Ağustos 1465 yılına kadar Osmanlı –Karaman mücadelelerine sahne oldu. 23

Konya şehri,Osmanlıların şehzadelerini yetiştirmek üzere gönderdiği sancaklardan biriydi.

Osmanlılar ,Konya ‘yı eyalet olarak idare etmeye başlamıştı ve eyaletin ilk valisi Şehzade Mustafa idi.Şehzade Mustafa 1474 ‘de Niğde civarındaki Bor Pazarı’nda vefat etmiş yerine henüz 15 yaşında bulunan genç şehzade Sultan Cem vali olarak Konya’ya gönderilmiştir. Sultan Cem ,Konya ‘ya geldikten 4 sene sonra ,1478 yılında babası Fatih’in emri üzere Rodos Şövalyeleri ile münasebet kurmuştur .Fatih ‘in 1481 yılı baharında ölümünden sonra ,Amasya ‘da vali olan büyük kardeşi şehzade Beyazıd’e karşı ilk mücadele bayrağını açtı.II.Beyazıd ,Gedik Ahmed Paşa kumandasındaki bir orduyu, Bursa üzerine gönderdi,Yenişehir civarında yapılan savaşta ,cem yenilerek Konya ‘ya kaçtı,buradan Mısır ‘a iltica etti.24sultan Cem ,Konya ‘da 7 yıl vali olarak görev yapmıştı.25

Sultan Cem’den sonra Konya valiliğine II.Beyazıd’ın büyük oğlu şehzade Abdullah tayin edildi.bu sırada Karamanoğlu Kasım bey de Konya’yı muhasara etmişti. Fakat Gedik Ahmet Paşa’nın Cem’i takip etmek üzere Konya’ya doğru yürüdüğünü haber alınca muhasarayı kaldırarak,Taşeli’ne çekilince Gedik Ahmet Paşa,Kasım bey’i Silifke’ye kadar takip etmiş,sonra da Cem’in kuvvetleri üzerine yönelmişti. Bundan

21_{M.C.Şihabeddin Tekindağ,”Karamanlılar " ,İA, C.VI.,MEB yay.,İstanbul 1997,s 319.} 22

M.C.Şihabeddin Tekindağ,”Karamanlılar ".s.320.

23_{Atsız, Aşıkpaşaoğlu Tarihi,MEB,İstanbul 1970,s.188-190.} 24_{Mehmet Önder , Mevlana şehri Konya ,Ankara 1971,s. 36}

(39)

sonra Şehzade Abdullah ,üzerinde Konya valiliği bulunduğu halde Karahisar’ı Sahib’e gitmiş,1438 yılında da vefat etmiştir.26

Şehzade Abdullah ‘ın yerine Konya valisi olarak şehzade Şehin şah tayin edilmiştir.Fakat Şehin şah da 1513 yılında Kahire’de ölmüştür.27

Şehzade Şehin şah’ın ölümünden sonra ,oğlu Mehmed Şah Çelebi,Konya’ya vali tayin edilmiştir.II. Beyazıd’ın Şehzadelerinden Selim ve Ahmed’in hükümranlık kavgaları sırasında,Selim’e karşı hareket eden Şehzade Ahmed, 1511 yılında Konya ‘ya gelmiş ve Mehmed Çelebi’nin elinden Konya’yı alarak hapse atmış,babasının ricası üzerine de serbest bırakmıştır. I.Selim tahta oturur oturmaz saltanat kanunu gereğince,kendi oğlu Süleyman ‘dan başkasını hayatta bırakmamaya karar vererek , Mehmet Çelebi’yi boğdurtmuştur. Yavuz Sultan elim devri, Konya ‘da huzur ve sukûnetin sağladığı devirdir. Bizzat Yavuz ,çeşitli vesilelerle birkaç defa,Konya ‘ya uğramıştır.İlk ,1512-1513 yılları arasında ,ikinci kez Şah İsmail üzerine yaptığı sefer sırasında gelmiş 1514 Konya ‘da altı gün kalmıştır. İran seferden dönüşte tekrar Konya ‘ya uğramış ve Mevlânâ dergâhı’nda tamirler yaptırarak, dervişlere sadaka dağıtmıştır.28

XVII.yüzyıl içinde Konya ,Osmanlı Devleti’nin önemli bir vilayeti olmuş nüfusu artmış ,şehir dış kalenin çevresine taşarak büyümüştür. Bu devirde ,Konya ‘ya vali olarak Şehzade Mustafa tayin edilmiştir,Şehzade Mustafa Hürrem sultan ve Damat Rüstem Paşa’nın çevirdiği saray entrikaları yüzünden babasının husumetini üzerine çekmiştir. Kanuni ‘nin İran seferi sırasında,ordu Konya Ereğli’si civarındaki Aktepe- Akhöyük ‘te konaklamış,burada babasını karşılayan ve elini öpmek isteyen Şehzade Mustafa 6 Ekim 1553’te boğdurulmuştur. Konya ve civarında derin yankı yapan bu olaydan sonra Konya ‘ya vali olarak Kuru Ali paşa, sonra Şehzade Beyazıd daha sonra da şehzade Selim tayin edilmişlerdir.1559’da Konya ‘da Beyazıd ve Selim arasında bir savaş olmuş,bu savaşı Sultan Selim ‘in askerleri kazandı.29

26_{M.C.Şehabettin Tekindağ,”Karamanlılar ".s.327}

27_{İ.Hakkı Uzunçarşılı,Osmanlı Tarihi,C.II.,Ankara 1988,s.109.} 28

Muammer Gül,Atilla Bayram,Oğuzhan Hakkoymaz,Selçuklular’dan Günümüze Konya ‘nın

Sosyo-Politik Yapısı,Konya İl Emniyet Müdürlüğü Ar-Ge Yay.,Konya 2003,s. 19-20.

29_{Peçevi İbrahim Efendi,Peçevi Tarihi I,(Haz. Bekir Sıtkı Baykal) ,Kültür Bakanlığı Yay.,Ankara 1981,s.} 274.

(40)

Konya ,Osmanlı idaresinde zaman zaman Celâli akınlarına sahne olsa da siyasi çatışmalardan uzak ,sakin bir şehir hüviyetine bürünmüştür.30

17.yüzyılın başında Karaman (Karaman eyaleti); Konya ,Aksaray ,Akşehir ,Beyşehir ,Kırşehir ,Kayseri ve Niğde adları ile yedi sancağa ayrılmıştır..

Konya şer’iyye sicilleri hakkında ;şer’iyye siciller sadece mahkemede alınan kararların yazılması değil , yapılan devletle yazışmaları ,kadıların verdikleri kararları ,tuttukları zabıtları ihtiva eden defterlerdir. Şer’iyye sicilleri,Osmanlı Devleti’nin son yıllarına kadar devam eden ve bu günkü hukûk mahkemeleri yerinde olan şer’iyye mahkemelerinin gördüğü davâlara âit tutanakları ihtivâ eden , genellikle eni dar ve boyu uzun olan defterlere denilmektedir ayrıca bu defterler sicillât-ı şer’iye ,mahkeme defterleri veya kâdı defterleri diye de isimlendirilmektedir bu defterler mahalli şer’i mahkemelerde kronolojik bir sıraya göre tutulurdu. Herhangi bir hadiseyi, şehâdeti, ikrârı ,hibeyi ,resmiyete bağlanmak istenen bir husûsu mürâca’at üzerine kâdı sicile yazardı. Ayrıca devlet merkezine gönderilen bütün yazılar kâdı tarafından tetkîk edildikten sonra sicile yazılırdı sicillere hükümet emirlerinden ve kadının şer’i hukûki vazifesine âit da’vâlarda verdiği hükümlerden başka ,mahalli esnaf teşkilatına, belediye vaziyetine, ticâret hayatına eşya fiyatlarına, beyler beyi verdiği emirler de kaydedilmektedir Bu defterlerdeki her çeşit yazılı kayıtlar belirli bir ûsul ve kaide altında kaleme alınır ve bu yazım tarzına sakk-ı şer’i denilirdi.

Şer’iye sicilleri genellikle boyu uzun ve eni dar olan defterlerdi. Defterlerin ebadı mahkemeden mahkemeye ve kadıdan kadıya değişiklik göstermektedir

Konya ‘nın en erken tarihli sicili 1 numaralı Konya şer’iyye sicili olup ,Kanuni dönemine âittir.Konya ‘nın en geç tarihli sicili ise 115 numaralı sicilidir.

Metnini transkripsiyon ettiğimiz 19. numaralı 14,5x40 cm ebadındadır.181 sayfa ve 1083-1084 (1672-1673) tarihlerini ihtiva etmektedir. Sicilde orijinal sayfa numarası bulunmamaktadır.

30

Hazırlayan İsmaîl Kıvrım,17.yüzyılda Konya ve Ayıntab şehirlerinde gündelik hayat

karşılaştırması(1670-1680), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yayınlanmamış doktora

(41)

Defterin bazı sayfalarının mürekkebi ıslanmadan dolayı dağılmış ve yazılar okunamayacak şekilde tahrip olmuştur. Ayrıca bazı saylarda yırtık vardır. 1-2 sayfalar bu şekildedir.Defterin her sayfasında ortalama dört belge yer almaktadır.

(42)

1.BÖLÜM

1.Konya’nın Fizikî yapısı

Şehirler ,toplumun sosyo-ekonomik ve kültürel yapılarının belirlendiği ,biçim aldığı yerleşim merkezleridir.klasik Osmanlı taşra organizasyonun iki temel bina üzerine binâ edilmişti bunlardan birincisi sancak diğeri de kazaî idi.sancaklar ,devletin sınırları genişledikçe yeni bir düzenlemeyle birkaç sancak bir araya getirilmek suretiyle eyaletleri oluşturdular.Bu eyaletlerin sayıları başlangıçta bir ve daha sonra Anadolu ve Rumeli olmak üzere iki ve nihayet 32’ye kadar çıkmıştır.31

A.KONYA ‘DA YÖNETİM VE YÖNETİM BİNASI 1-Konya Kalesi

Kale ,dışarıdan gelebilecek tehlikelere karşı korumadan başka esnafın ve halkın mallarının ,devlete ait belgelerin korunduğu yerdir.Konya ‘da iki kale bulunmaktadır.

Bunlardan ilki iç kaledir,günümüzde Alâeddin tepesi adı verilen höyük M.Ö.VII. ve VII.yy Frigler tarafından surlarla çevrilerek kale haline getirilmiştir. 32

Konya ‘nın dış kalesi ise I.Alâeddin Keykubad zamanında yaptırılmıştır.Keykubad iç ve dış tehlikeyi fark etmiş ve kale yapımı emrini vermiştir.Merkezi bir imparatorluğun kuvvetli otaritesi altında sura ihtiyaç duyulduğundan yapılmıştır.Kapılarının büyük bir kısmı kapanmış ve günümüzdeki yüzyılda tahrib olmuş yıkılıb gitmiştir.33140 burç yaptırılmış ve 618 senesinde bitirilmiştir.

İ.Hakkı Konyalı’nın verdiği bilgiye göre ;Selçukname bize 140 emirin Konya’ya birer burç yaptıklarını anlatıyor. Burçlardan 4 ‘ü de hükümdar adına hazine tarafından yapıldığını Konya dış kalesi 144 burçdan oluştuğu kabul edilmektedir.34Dış kale inşa edildiğinde kalenin on iki kapısı bulunuyordu.

Konya kalesi XIX.yüzyılda bir çöküntü devresine girmiştir.Bu dönemde taşları sökülüp,yeni binaların yapımında kullanılmaya başlanılmıştır. Bugünkü hükümet konağı

31

Muhittin Tuş ,Sosyal ve Ekonomik açıdan Konya, ,Konya 2001, s.25 32_{Evliya Çelebi ,Seyahatname,C.3,s.18.}

33_{Özer Ergenç,1580-1590 yılları arasında Ankara ve Konya ,Ankara 1973,s.43.} 34_{İ.Hakkı Konyalı ,Konya Tarihi, Ankara 1997 ,s.134}

(43)

ile 1867 yangınından sonra tekrar yapılan Kapı Cami kale taşlarından yapılmıştır. 1882 ‘de kaleden küçük bir beden kalmış,1896’da ise iç kale tamamen yıkılmıştır.35

2. Konya ‘da Beylerbeyi Sarayı ve Mahkeme Binası

Eyaletlerin başında askeri ve mülki salahiyetleri sahip olan ve görevi halkın can ve mal güvenliğinin sağlanması olan beylerbeyi vardı.36Valilerin görev süreleri zamanın ve eyaletin durumuna göre değişmekle beraber ,XVII.yüzyılda valilerin görev süresi bir yıla kadar düşmüştür. 37Buda zamanla halk arasında sıkıntıya neden olacaktır.

Konya ‘da Beylerbeyinin devlet işlerinde gördüğü ,anıtsal yapıda bir beylerbeyi sarayının bulunduğunu gösteren bir kayda rastlanmamıştır.Beylerbeyi ,ailesi ve kapısı halkı özel hizmetleri ile kendine ait bir evde ikamet etmiş ve reaya gerekli hallerde müracaatını buraya yapmış olmalıdır.Ve muhtemelen her vali başka başka binalar kullanmış olmamalılar.Ancak 18. yüzyılda beylerbeyine ait ,devlet parası ile yapılmış bir saray olduğuna dair kayıtlara rastlanmaktadır.38Bazı araştırmacılar mahkeme binasının olmadığını ifade ederken,yeni hamam mahkeme hamamı olarak adlandırılmaktadır.39Aynı zamanda 17.yüzyılda Konya ‘yı ziyaret etmiş olan Evliya Çelebi’de ,mahkemenin Şems-i Tebrizi yanında olduğunu ifade etmektedir. 40. Ayrıca mahkeme binası mahkeme hamamının doğu tarafında bulunmakta idi. 41

3.Mahkeme Görevlileri

Kadı şer’i ve örf’i hukukun uygulayıcısı,padişah otoritesinin ehl-i örf ile birlikte en önemli temsilcisidir.Kadı Osmanlı devletinde yargı görevini geniş bir şekilde kullanan bir merci idi.her çeşitten halk ile her türlü davayı dinleyip çözümlemek ve hükme bağlamaktan başka nikah akdine ,ölen şahsın terekesini varisleri arasında taksime,yetim mallarını korumaya,korumaya muhtaca vasiy tayinine,vakıfların para ve

35_{Mehmet Önder , Mevlana şehri Konya ,Ankara 1971,s. 50.} 36_{Mehmet Ali Ünal,Osmanlı Müesseseleri Tarihi,Isparta 1998,s.204.}

37_{Mehmet İşpirli,Osmanlı Devlet Teşkilatı,Osmanlı Devlet Tarihi,C.I,Feza Gazetecilik A.ş. yay.} ,İstanbul 1999.

38

Özer Genç,1580-1590 yılları arasında Ankara ve Konya ,Ankara 1973,s.45-46. 39_{İ.Hakkı Konyalı ,Konya Tarihi,s.134 Ankara 1997,s.819-829.}

40_{Evliya çelebi ,Seyâhatname,C.3,s.21.}

(44)

taşınır taşımaz mallarının gözetmeye yetkili ve görevli idi.42

Şer’ i bakımdan iki önemli özelliği vardı. Birincisi, Osmanlı devletinde yürütme erkini temsil eden ehl-i örfün her türlü tasarrufu kadı denetimi altında olduğu için ,mahkeme gece-gündüz aralıksız açıktı. İkinci olarak da ,mahkemedeki duruşmalar açık olarak görüşülüyordu.43 Şuhudul müslimin de davalara hazır bulunurdu.Şuhudul halin,ihtilafın değil,mahkemede yapılan yargılamanın şahitleri burada bulunması hem hakimin işini kolaylaştırmakta hem de davacı ve davalıya güven vermektedir.Çünkü bu kimselerin o yörenin ileri gelenleri ve oranın örfünü bilen kimselerdir.44

Kadılar ,çarşı pazarı satılan mallarında bulunması gerekli vasıfları, fiyatları denetleyen ve büyük ölçüde belediyeler tarafından ifa edilen birçok görevi yerine getiren mahalli yöneticilerdir. Avarız vergilerinin toplanması merkeze veya seferde bulunan orduya ulaştırılması,zahire,hayvan tedariki ve sevki,menziller hakkındaki emirler,asker toplanması,emtiaya narh konulması,belediye hizmetlerinin yerine getirilmesi kadıların vazifelerindendir.45

Kadı halk ile devlet arasındaki münasebeti sağlayan en önemli kurum kadılıktır. Buna rağmen kadı tayinlerinde usulsüzlük olmuş kadılık makamı para ile satılmaya başlamıştır. Ayrıca devletin uzun süren savaşlar sebebiyle eyaletlerle fazla ilgilenememesi sebebiyle halka zulüm ettikleri ve usulsüz para talep ettikleri görülmüş,bu tür hadiseler sebebiyle tahkikatlar yapılmıştır.46

Kadının emri altında Naibler ,katibler ,muhzırbaşı, ve muhzırlar mahkeme görevlileridir. Esnaf kethüdası ,mütevelli,subaşı ve sipahi ise icraatlarından dolayı kadıya karşı sorumlu idiler.47

Kadı, kendi bölgesindeki her olaya tek başına kovuşturamayacağı için bölgede yeteri kadar naib bulundururdu. Naibler kazaya bağlı nahiyelerde oturdukları gibi kaza

42_{Özer Ergenç,1580-1590 yılları arasında Ankara ve Konya ,Ankara 1973,s.120.} 43_{Özer Ergenç,1580-1590 yılları arasında Ankara ve Konya ,Ankara 1973,s.120.}

44_{Mustafa Akdağ,Türkiye ‘nin İktisadi ve İctimai Tarihi 2 (1453-1559), cem yay.,İstanbul 1995,s.73.} 45_{Mehmet Ali Ünal,”Osmanlı Devleti’nin Merkezi Otorite ve TaşraTeşkilatı”,Osmanlı,C.VI,Ankara} 1999.

46

Yusuf Halaçoğlu,XIV.-VII.yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı,TTK Türkiye Yay.,Ankara 1995 ,s.127.

47_{Hasan Tahsin Fendoğlu ,”Osmanlı’da Kadılık Kurumu ve Yargının Bağımsızlığı” Osmanlı ,C.VI.,yeni} Türkiye yay,Ankara 1999,s.456.

(45)

merkezinde bulunup olaylar zuhur ettiğinde de görevlendirilirlerdi.naiblerde ilmiye sınıfına mensup kişilerdi.48

Katipler,mahkemeyi ilgilendiren yazışmaları yürütürlerdi.

Mütevelli vakıf işlerini ,vakfiye şartları ve şer’i hükümler dairesinde idare için bulunan kişilere denirdi.49

Bunların yanı sıra subaşı kadıların emri altında beledi işlere bakan memura verilen adıdır.50

Mahkemede asıl görevli kadıdır. Kadı tarafından atanan veya azledilen bir yerde mahkemenin değil kadı’nın şahsına ait personel diye düşünmek daha doğrudur. 51

B.DİNİ VE SOSYAL YAPILAR 1.Cami ve Mescitler

Cami ,bir araya gelerek ve toplu şekilde namaz kılınan yerdir.En önemli özelliği minberin olması ve Cuma namazı kılınmasıdır. Ayrıca çeşitli haberlerin duyurulma yerleri de camilerdir.52

Mescitler ise,mahallelerde bulunanlardan başka,medrese,zaviye ve esnaf çarşılarında da vardır. Bulundukları mahalleye adlarını verirlerdi.Mescitlerde Cuma namazı kılınması için izin alınırdı. Bazıları ise yaptıran kişilerin adlarıyla anılmaktaydı.

53

Cami ve mescitten başka ,tekke ve zaviyeler imarethaneler de sosyal ilişkiler yönünden önemli kurumlardır. 54

a.Konya Camileri

Diğin camii: Debbağhane kurbundadır. Karamanoğulları döneminde yaptırılmıştır. Muharrem 1084 -24 Nisan 1673 tarihinde caminin mütevelisi es-seyyid

48_{Özer Ergenç,1580-1590 yılları arasında Ankara ve Konya ,Ankara 1973,s.120.} 49_{M. Zeki Pekalın, Osmanlı Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C.I,İstanbul 1993.}

50_{Mehmet Ali Ünal,”Osmanlı Devletinin Merkezi Otorite ve Taşra Teşkilatı”,Osmanlı ,C.VII.,Ankara} 1999,s.120.

51_{Muhittin Tuş ,Sosyal ve Ekonomik açıdan Konya,s.81,Konya 2001.} 52

Özer Ergenç,a.g.e. ,Ankara 1973,s.240.

53_{Hazırlayan İsmaîl Kıvrım,17.yüzyılda Konya ve Ayıntab şehirlerinde gündelik hayat}

karşılaştırması(1670-1680), s. 17, S.Ü. (yayınlanmamış doktora tezi) ,Konya 2005.

(46)

Mustafa Çelebi’dir. 55

Selimiye camii:Mevlana türbesi ve dergahının yanındadır. Kanuni Sultan Süleyman döneminde inşasına başladığı için bazı belgelerde ”Kanuni Sultan Süleyman ‘ın bina eyledüğü camii” olarak geçmektedir.Sultan Selim Camii olarak da geçmektedir.56

Bunlardan başka 19.nolu şer’iyye sicilinin adları geçmeyen şu camiler vardır; Selçuklu Devrinde;Şerafettin camii,Sadrettin Konevi camii,

Osmanlılar döneminde;,Piri Mehmet Paşa Camii,Selimiye camiidir.57 b.Konya Mescitleri

Abdülhalim Hoca mescidi:Sarı Ya’kup Mahallesinde olup,Abdülhalim hoca yaptırmıştır. 15 şevval 1083/ 6 Aralık 1673 tarihinde imam-ı el-hâc Osman ‘ın ölmesi üzerine yerine Mevlâna Cafer imam olarak tayîn edilmiştir.58

Bordabaşı Mahallesi mescidi:Bordabaşı Mahallesindedir. 23 Rabiul ahir 1086/17 Temmuz 1675 tarihinde mescidin mütevellisi Mahmûd Halife b. Süleyman ,mescide ev satın almaktadır.59

Çavuş Mahallesi mescidi: Çavuş Mahallesindedir. 8 sefer 1084 1084/25 mayıs 1673 tarihinde mescidin mütevellisi Hamza b. İsâ aynı mahallede mescidin vakfı olan bir evi Ramazan b, Hamza ’ya 2000 akçeye satmaktadır.60

Dizdar Mahallesi mescidi: Dizdar Mustafa ağa tarafından Bezzazistan önünde inşa ettirilmiştir.27 zilhicce 1088/19 şubat 1678 tarihinde mescidin önünde vakfa ait arz-ı haliyeyi mütevellisi olan Kadri efendi b. Mahmûd efendi senelik 33 akçeye nakarz-ıb-ul eşref kaymakamı olan es-seyyid Hüseyin efendi b. Ahmed’e kiraya vermektedir.61

Durak Fakih mescidi: Türbe-i Celâliye Mahallesindedir.12 Şaban 1084/22 Kasım 1673 tarihinde mescidin mütevellisi 2l-hâc Mehmed b. Dilaver ‘in kendi rızasıyla

55_{Konya Şer’iyye Sicili ,19,s.25-3} 56_{KŞS.19,119/1.}

57_{Özer Ergenç,1580-1590 yılları arasında Ankara ve Konya ,Ankara 1973,s.47.} 58

KŞS.19-172/1 59_KŞS.19-64/3 60_KŞS.19-52/4 61_KŞS.19-14/3

(47)

ayrılması üzerine yerine Abdülaziz b. Emrullah mütevelli olarak atanmaktadır.62

Fahrünnisâ mescidi: Cedid kurbu Borda Mahallesindedir. Selçuklu mescididir. 13 Şaban 1083 /4 Aralık 1672 tarihinde vakfa ait bir evin satışı gerçekleştirilmektedir. 10 cemaziyülevvel 1084/23 Ağustos 1673 tarihinde mütevellisi olan Hüseyin ‘in ölmesi üzerine yerine diğer Hüseyin mütevellisi tayin edilmektedir.63

Hoca Mezid (Habib) mescidi: Uzun çarşıdadır.1 Şaban 1084 / 11 kasım 1673 tarihinde Şükran Mahallesinde zemini mescid vakfı olan bir ev satılmaktadır64

İhtiyareddin Mahallesi mescidi: İhtiyareddin Mahallesinde bulunmaktadır.6 Safer 1084/23 Mayıs ayında 1673 tarihinde zemini mescide ait olup ,20 akça icaresi olan bir evin satışı yapılmaktadır.65

Mücellid mescidi:Mücellid Mahallesindedir. 20 ramazan 1083/ 9 ocak 1673 tarihinde imamı ve mütevelli olan İbrahîm vazifesini terk edince yerine Süleyman imam ve mütevelli tayin edilmiştir.66

Sarı Yakup Mahallesi mescidi: Sarı Yakup Mahallesindedir. 7 Safer 1084 /24 Mayıs 1673 tarihinde mescidin mütevellisi Molla Cafer b. Sadık’dır. Aynı mahalleden Selvi binti Durak alının üçte birini mescide vakıf etmektedir.67

19.nolu Konya Şeriyye sicilinde zikredilmeyen Konya ‘da bulunan bazı Mescitlerde şunlardır68:

Selçuklu devri; Ferhuniye Mescidi,Hacı Ferruh Mescidi,Zelve Sultan Mescidi, Sakahane Mescidi

Osmanlılar Devrinde; Meydani mescidi

Karamanoğulları Devrinde ise;Şeyh Osman-ı Rum Mescidi 2.Hamam

Eski Pazar hamamı (Ahî Murad hamamı): Bir belgeye göre hamamın Eski Pazar’da olduğu belirtilir. Eski Pazar ,Alaaddin caminin güney-doğusunda ,Osmanlı 62_{KŞS.19-154/4} 63_{KŞS.19-163/3} 64_{KŞS.19-148/2} 65 KŞS.19-50/5 66_{KŞS.19-177/1} 67_{KŞS.19-53/3.} 68_{Özer Ergenç,a.g.e,s.48.}