39 (1-2): 207-214. 1992
NORMAL VE FLOROm BELİRTİst GÖSTEREN KOYUNLARDA SERUM TRttYoDoTİRoNİN (Ts) VE mOKSİN (T,) DÜZEYLERİNİN
ARAŞTIRILMASI.
Nalan Maraşhi
Research on the levels triiodothyronine (T,) and thyroıdne (T,) in normal sheep and sheep with Ouorosis
Sununary: In this study the sert/m levels triiodothyrolline (T3) and thyroxine (T4) in normal shup and sh,;ep with flııorosir Fom Eastmı Tur-kry whRre endemk fluorosis occurs were investigated.
For the investigation, 15 normal sheep and 29 sheep with fluorosis were used. Serum T3 ana T4 levels were measured using radioimmunoassay (RIA).
Serum T3 and T4 levels for normal sheep were 136,48 ng/dl and 5,61 pg ldl falling to80,14 ng ldl and 4, II /-Lgldl lor sheepwith Iluorosis
respec-ti(Jely.
Statistieal{v the difference between T3 and T4 levels in normal sheep and sheep with fluorosis were fourıd to be s~!!,n(ficant (p
<
0,01) and this di/-.ference was altributed to the efftets of fluorosis.Özet: Bu çalışmada Doğu Anadolu Bölgesi'nde görülen endemik flo-rozis nedeni ile normal ve floflo-rozisli ko.yunlarda kan serumunda tri{yodotironin (T3) ve liroksin (T4) hormonla.rının düzeyleri araştırılmıştr.
Mater..val olarak 15sağlıklı ve29Ilorozisli koyun kullanılmış ve serum T3 ve T4 düzeyleri radioimmunoassay (RIA) yöntemi ile ölçülmüştür.
Normal koyunların serum T3 değerleri ortalama olarak 136,48 ng ldl T4 değerleri ise ortalama olarak 5,61 /-Lgldl iken florodsli koyunlarda bu
de-ğerler sırası ile 80,14 ng ldl ve 4,11 /-Lgldl olarak saptanmlftır. • Bu çalı~ma aynı adlı doktora tezinden özetlenıniştir.
208 N. MARAŞU
Yapılafl istatistik değerlendirmede, normal ve florazisU koyun grupları arasında T3 ve T4 düze..yleri açısından önemli hir fark olduğu tespit edilmiş (p
<
0,0 i) ve hu farkın {lorazis etkisi ile meydana geldiği kanaatine varıl-mıştır.Girİş
Flcr, kimyasal a~tivitesiİıin yük~ek oluşu, nedeı:ıi ile org~nik ve
inorganik maddelerle kolaylıkla birleşebilir. Bu nedenle doğada
ser-best halde bulunmaz (2).
Hayvanlar için başlıca flor kaynakları, su ve beı.inlerdir (4,5). Flor, florürler halinde başlıca mide- barsak kanalı ile kısmen de
solunum organları ve deri yolu ile emilmektedir (6). Diyetteki bazı
katyonlar (Ca+2, Mg+2, Fe+2, AI+3), flor iyonları ile düşük
eriyebilir-liğe sahip kompleksler oluşturarak flor emilimini azaltabilirler (3,
6,7).
Flor, bütün doku ve organlarda bulunmaktadır (6).
Organiz-madaflorun yaklaşık
%
95'i inorganik florapatit şeklinde iskelet vedişlerde depolanır (6). Vücut sıvıları ve yumuşak dokularda saptanan flor değerleri ise oldukça düşük düzeydedir (24). Başlıca atılma yolu olması nedeni ile en yüksek flor değerine sahip yumuşak doku böbrek-lerdir (6,12,19,24). Flor, böbrekler dışında az miktarlada da ter bez-leri, meme ve barsaklar kanalı ile atılmaktadır (6).
İnsan ve hayvanlarda, uzun süre flor a.lınması ile kronik flor
zehirlenmesi (florozis) meydana gelmektedir (7).
Florozisten en çok diş ve kemikler etkilenmektedir (4, i2, 17).
Florozisli hayvanlarda.. dişlerde lekeler, horizontal sarı-kahverengi çizgiler, aralıklı topallık, artroz, ömür kısalması, mental gerilik, inatçı ishal, deride sertleşme gibi belirtilerin yanısıra canlı ağırlıkta azalma, iştahsızlık, kaşeksi sık rastlanan bulgular arasındadır (5,iO).
Ruminantlar, diğer hayvanlara göre florozise karşı daha duyarlı-dırlar (1).
Alınan 100 ppm. lik flor düzeyinin büyürneyi yavaşlattığı, 125
ppm. lik düzeyin böbreklerde tahribat yaptığı ve 2,5-5 gr. lık düzeyin
ise ölüme sebep olduğu bildirilmiştir (15).
Su ve besinler ile 50 ppm. veya daha fazla miktarda flor alınması
Bir halojen olan iyot, tiroid hormonları (1'3ve T4) sentezi için gerekli-dir. Alınan yüksek düzeydeki flor, tiroid bezinde iyot gibi birikmektc
V~ flor-iyot arasındaki antagonizma sonucu T3 ve T4 sentezi inhibe
olmaktadır (9,20,26).
İçme sularında yüksek miktarda flor bulunan bölgelerde
ende-mik guatr insidansının artması da bu mekanizma ile
açıklanmakta-dır (26).
Ülkemizde başlıca Doğu Anadolu Bölgesi, Isparta ve yöresiile
Eskişehir'in Kızılcaören köyünde florozis olgularına rastlanmıştır. Bu yörelerde doğal su kaynakları flordan oldukça zengindir ve yapılan ölçümlere göre sulardaki flor düzeyleri 5,70-12,54 ppm. arasında tespit edilmiştir (4,15,22).
Bu çalışma ile Doğu Anadolu Bölgesi koyunlarında görülen
en-demik florozis olgusu ile serum T3 ve T4 düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi amaçlanmıştır.
Materyal ve Metot
Araştırmanın materyalini, Van ile ve köylerinden temin edilen
15 sağlıklı ve 29 florozisli koyun oluşturmuştur.
Materyalolarak seçilen koyunların aynı yaş, cins, ırk, süt veri-minde olmalarına dikkat edilmiştir.
Kan v. Jugularisten usulüne uygun olarak alınmıştır, 2 saat oda
sıcaklığında pıhtılaşmaya bırakıldıktan sonra 17000 rpm. de 2
da-kika santrifüj edilmi~ ve serumlar hemen ayrılarak testuygulanıneaya
kadar -20°C de (25) derin dondurueuda saklanmıştır.
Serum T3 ve T4 düzeyleri, AmerIex-M T3 (Codes IM. 30001
IM.3001 jIM.3004) Amerlex-:M T4 (Codes IM. 3010/IM.3011/IM.,
3014) RTA kitleri kullanılarak RIA yöntemi ile tayin edilmiştir. T3 ve T4 analizleri için RIA tekniği, spesifik ve duyarlı bir tekniktir.
RIA yönteminin prensibi, bir izotopla işaretli (P25) antijenin
işaretlenmemiş antijenle yarışmaya girerek antikorlarla bağlandığı
kompetetif bağlanmaya dayanır( ll).
Tüm ölçüm ve bulgular sonucunda elde edilen veriler,
korelas-yon ve regreskorelas-yon analizleri ile incelenmiş ve istatistik önemleri
210 N. MARAŞU
Bulgular
Normal ve florozisli koyunların kan örneklerinde T3 ve T4
de-ğerleri ve istatistik sc;nuçlar Tablo J de görülmektedir.
i Farkın
n x s si min. max. önemlili~i
--
--0------Florozisli 29 80.14 33.67 6.25 45.57 221.24 T, --o Normal 14 136.48 32.76 8.76 91.14 201.81
--
---
----
--- ---- --- --- p<O.OI Florozisli 27 4.114 0.765 0.147 2.808 6.864 T.i
Normal --- --.'-- p<O.OI 15 5.611 1.423 0.367 4.056 8.580Florozisli ve normal koyunlarda yapılan T3 ve T4 değerleri ara-sındaki korelasyon ve regresyon 50nuçları şöyledir:
Florozisli koyunlarda:
T3 ve T4 değerleri arasında önemli bir korelasyonun olmadığı
bulunmuştur (0,223).
T3 ve T4 regresyonu için, istatistik açıdan önem taşımayan T3 =..;
38,7
+
9,39 T4 bağlantısı,T3 ve T4 regresyonu için, yine istatistik açıdan önemsiz olan
T3 = 3,71
+
0.00528 T4 bağlantısı elde edilmiştir. Normal koyunlarda:T3 ve T4 korelasyonu önemli bulunmuştur (0,777).
T3 ve T4 regresyorıl,l, İstatistik açıdan önemli bulunarak T3
38,9
+
17,3 T4 bağlantısı bulunmuş ve bu formüle göre yapılan he.saplarda
%
60,3 doğruluk payı vardır.T3 ve T4 regresyonu da yine istatistik açıdan önemli bulunarak
T3 = 0,88
+
0.0349 T4 bağlantısı bulunmuş ve yine bu formülegöre yapılan hesaplarda
%
60,3 doğruluk payı vardır.Ortalama olarak T3 değerleri florozisli koyunlarda 80,14 ng ldl, normal koyunlarda 136,48 ngldl; T4 değerleri ise florozisli koyunlarda
4,1l4 ııg/dl, normal koyunlarda5,61 fLgjdl olan ve T-testi ile
değer-lendirilen sonuçlar için gruplar arasında önemli fark bulunmuştur
Tartışma ve Sonu~
Flor, hayvansal üretim üzerinde önemli etkisi olan bir iz
ele-menttir. Diş çürümelerine karşı koruyucu etki göstermekle beraber
i-1,5 ppm. den fazla florlu suların içilmesi halinde, rıor zehirlenmesi denilen "florozis" ortaya çıkmaktadır. Florozise, volkanik ve deprem
bölgelerinde sık rastlanmaktadır. Ülkemizde Doğu Anadolu
Bölgesin-de, Ağrı ve Van ili, ilçe ve köylerinde f1orozis yaygındır (22). Bu
bölgede doğal su kaynakları <;ok olup, flordan oldukça zengindir
(5)0-12,54 ppm.) (15,22).
Ergun ve arkadaşları (4), kaynak sularında Batı Anadolu'da
0,18 ppm. flor saptarken bu değer Doğu Anadolu'da 7:67 ppm'e
yükselmiştir. Yine içme suyunda O,i9 ppm iken Doğu Anadolu'da
i,94 ppm flor bulmuşlardır.
Doğu Beyazıt'ta florIu sularla sulanan bitki örneklerinde
orta-lama 4,66 (kontrol grubundakilerde 0,90) ppm. ve toprakta ortalama
12 (kontrol grubundakilerde ise 0,12) ppm. flor saptanmıştır (14).
Şendil ve Bayşu (22), bu bölgede yaşayan hayvanların idrarlannda ise
30,6 ppm. e kadar yükselebilen flor analizleri yapmışlardır. Bu
du-rumda bu bölgedeki insan ve hayvanların, su '"C besinleriyle yüksek
düzeyde flor almaları ve f1orozis belirtileri göstermeleri doğal olacak-tır.
Yüksek flor düzeyi, tiroid hormonları üzerine etki etmektedir
(9,i4, 15,18,20,23,26).
Hillman ve ark. (9), yaptıkları çalışmada değişik şiddette flor
zehirlenmesi görülen sü t-ineklerinin kan serumunda T4 değerlerini
2.2i-5.30 [Lgldl, T3 değerlerini de 1.26-
ı.
77 ng ımı bularak, normaldeğerlerden çok düşük olduğunu bildirmişlerdir.
Bu çalışmada Doğu Anadolu Bölgesinde florozisin görüldüğü
(4,i4, 15, 16,22) Van ili ve çevre köylerinde florozis belirtisi gösteren
koyunlarda, serum tiroksin değerleri ortalama olarak 4,i14 [Lgldl,
normal koyunlarda ortalama olarak 5,611 (Lgldl, serum trüyodotiro-nin değerleri ise florozis belirtisi gösteren koyunlarda ortalama olarak 80,14 ng ldl, normal koyunlarda ortalama olarak 136,48 ng ldlolarak bulunmuştur.
Elde edilen bulgular incelendiğinde, kontrol grubuna göre
flo-rozisli koyunlarda serum tiroksin ve triiyodotironin değerlerinin Hill-man ve arkadaşlarının (9) bildirdiği sonuçlarla benzerlik göstererek
212 N. MARAŞU
düştüğü görülmektedir (p
<
0,01). Aynı şekilde Zhi-Zhong ve arka-daşları (26), tiroid bezi üzerine flor zehirlenmesi ve iyot eksikliğininaynı yönde etkisi olduğunu göstermek amacı ile ratlar üzerinde
yap-tıkları bir araştırmada serum 1'3 ve 1'4 seviyesinin, 1131 alımının ve tiroid peroksidaz (TPO) aktivitesinin düştüğünü bildirmişlerdir.
Koyunlar üzerinde yapılan bu çalışma ile Türkiye'de ilk kez Doğu
Anadolu Bölgesi normal ve florozisli koyunların serum 1'3 ve 1'4
dü-zeyleri tespit edilmi~ ve iki grup arasındaki ilişki araştırılarak Türkiye' n in önemli sorunlarından biri olan florozis ilc yine Türkiye sorunları
arasında önemli yer tutan tiroid fonksiyon bozuklukları arasındaki
ilişki incelenmiştir.
Tiroid bezinin fonksiyon bozukluklarının üretimde çeşitli sorun-lara yol açabilmesi, veteriner hekimlik açısından bezin önemini daha
da artırmaktadır (8).
Türkiye ve özellikle Doğu Anadolu Bölgesinde çok görülen
flo-rozis olayında, florun tiroksin ve triiyodotironin hormonlacı üzerine etkisi fazla aydınlanmamış bir koııu olası itibariyle, araştırma orjinal-lik ve özel bir önem arzetmektedir.
Araştırma sonuçlarına göre, floroziste tiroirl hormonlarının
serumdaki düzeylerinin düştüğü dikkate almarak tiroid hormon
ları-nın hayvanların büyüme ve verimliliği üzerine etkileri de gözönüne
alınırsa, bölgoedeki hayvanların 1'3 ve 1'4 düzeylerınin düzenli olarak kontrol edilmesinin y<ırarlı olabileceği kanaatine varılmıştır. Ayrıca
bölge sularındaki flor düzeyinin düşürülmesi amaçlanmalı, suların
flor konsantrasyonu bakımından normal sularla sulandırılması ve flor
çöktiirecek Ca+2, :\1+3 veya iyon değiştirici rezinlcr (15) aracılığı ile suların ve toprağın (21) rlardan arıtılması gibi önlemler alınmalıdır.
Kaynaklar
1. Aınınerman, C.B. (1980). llZtroductory remarks for the symjıosiUln011fluoritfe toksicosis in
cattle.J. Anim. Sci., 51 (3): 744-745.
2. Atatürk Üniversitesi (1977). Seminar on problenzs of high fluoride waters. Cento Scien-tific Programme, Report ~o: 28. s. 18-22, Erzurum Turkey.
3. Brudevold, F., Bakhos, Y. and Gron, P. (1973). Fluoride in Iıımıa"! saliva af ter ingestion
of aluminilim clıloride and sodiıımflııoride or sodiımı moıwflııoroplwsplıate. Arch. oral broL. 18: 699-706.
4. Ergwı, H., Rüssel, H.A., Bayşu, N. and Dündar, Y. (1987). Studies on tlıeflU/Jride
contents in water and soil, uriııe, bOlw and ttcth of slıeep on Dtselı. tİerarztL. wschr., 94: 416-420.
5. Ersoy, E. ve Bayşu, (1986). Biyokiıı!ya. A.Ü. Vet. Fak. Yay., Ankara.
G. Goodman. L.S. and GUman, A. (1980). The pharmalogical basis of therapeııtics. 6th Edit. Mac Millan Publishing Co. Ine. p: 1546.
7. Heüetz, S.B. and Horowitz,as. (I 984). The amounts of flııoride in current flııoride the-Tapies. Safety consideration for chi/dren. J. Dent. Child. p: 257-269.
8. Hightower, D. and Miller, L.F.(1969). Thyroid function tests iıı veterinary medicit~. LA. Review. The Southwcstern vet. 22: 200-205. Alınmı~tır: Ası, T. (1982): Süt inek-lerinde süt verimi ve serum T2 değerleri arasındaki ilişkiler. DoçentIik tezi, 54 sayfa,
İstanbul.
9. Hillman, D., Bolenbough, D.L. and Convey, E.M.(1979). Hypothyroidism and ane-mia Telated tofluoride in dairy caUle. J. Dairy Sci. 62: 416-423.
LO.Jones, W.G.(1972). FluOTosis in dairy herd. Vet. Res. 90: 503-507.
II. Kankl~UDen, C. (1982). Radioimmııı! yöntemin kııram ve uygulaması ile ilgili smziııerlerden. Cerrahpaşa Tıp Fak. İstanbuL.
12. Karlson, P. (Çeviri: Telefoncu,A.) (1988). Tıp ve Fcız bilimciler içiıı biyokimya. Sermet ~1atbaasl, Kırklareli. Vize XVI -i- 466.
13. KutsaL,A., Alpan, O. ve Arpacık, R. (ı990). Istatistik lJygıdamalar. Bizim büro ba-sımevi, Ankara.
14.. Oruç, N, (1977). A preliminary studyonethe effect of water bone fluoride on the fluoride con. tmt of soils and plants. Alınmıştır: Atatürk Üniversitesi (1977). Seminar on problems of higlı fluoride water;. Cento Scientific Programme, Report 1'<0: 28, s. 18-22, Erzurum Turkey.
iS. Oruç, N. (1977). Fluoride coııtant of some spring waters atıdfluorosis in the eastem Aııatolia. Alınmıştır: Atatürk Üniversitesi (1977): Seminar on problems of high fluoride waters. Cento Scientific Programme, Report No: 28, s. 18-22, Erzurum-Turkey.
16. Öztopçular, N. (I 977). Evaluation of the chronic flu~ride intoxication in the Doğu BC)'a::ıt Regirn from the Murological standpoint. Alınmıştır: Atatürk Üniversitesi (1977). Seminar on problems of high fluoride waters. Cento Scientific Programmc, Report ~o: 28, s. 18-22, Erztırum.Turkey.
17. Sarına, V.V.J. and Sway, A.N. (1983). Comınan composition c!zarocteristics of flUOTide bearing groıındwaters-water, air aııd soil. Pol!. 20: 29-39.
18. Shashi, (1988). Biochemical effects of fluoride on thyroid gland during experimeııtalfluorosis, Fluoride, 21 (3): 127-130, India.
19. Shupe, J.L. (1980). Clinicopathologic features of fluoride toxicosis in cattle. J. Anim. Sci., 51 (3): 746-758.
20. Stolo, V. et al (1960). Effeet offluoride 011 the biogenesis çf t~YToid hormones nature, 188:
855. Alınmıştır: Zhi-Zlıong, G., Zhong-Jie, Z., Pei-slıi, Y. and Song, P. (1988): Si-nergistic action of iodine-deficiency and fluorine-intoxication on rat thyroid. Chine,e Medical Journal 101 (9): 679-684, Guiyang.
21. Street, J.J. and Elwali, A.M.O.(1983). Fllloridt solııbi/ity i,ı limed acid sandy soils. Soil Sci. Soc. Amer. J. 47: 483-485.
214 N. MARAŞU
22. ŞendiL,ç.ve Bayşu, N. (1973). Imaıı uhayvanlarda A4rı ili DoJu Be::ayıt ilçesi köylerin-de görülen flor zehirlenmeleri ve bunu Vali ili Muradiye ilçesi köylerinköylerin-de köylerin-de saptamamızıa ilgili ilk tebliJ. Ankara Üniversitesi, Vet. Fak. Derg. Cilt: XX, No: 4.
23. Tiwary. S.N., Singb, C.D.N. and jba, G.J. (1979). Pathology of aıutejlıııwirl£ palroning in sheep.Indian Vet. J. 56: 638-640.
24. Uaderwood, E.J. (1966). T/ı! mi1l£ral nutritüm qf limlock. Printed in Great Britain by the Central Press (Aberdeen) Ltd.
25. Wa1ters, C.B., Sberlock, J.C., Evaas, W.H. and Read, J.O. (I 983). Dietary intake fluoride in the United Kingdam andfluoride corllentof somefoodstıifft. J.Sci. Food Agric. 34:
523-528.
26. Zhi-Zhong, G., Zhong-Jie, Z., Pei-Sbi, Y. aad Song, P. (1988). Si1l£rgistu actio'! of iodine-defı&iencyand fluorine - intoxication on rat thyoid. Chinese Medical Journal LO i (9): 679-684, Guiyang.
