Beslenme ve Diyet Dergisi / J. Nutr. and Diet., 19: 7-9,1990
HAFİF VE ORTA DERECEDEKİ MALNUTRİSYONUN SAĞLIK ÜZE RİNE ETKİSİ
Editör'den
Ağır derecedeki m anutrisyonun sağlık bozucu etkileri bilinm ektedir. Hafif ve orta dereceli m alnutrisyonlular, çoğu kez gözden kaçm akta, iyi leştirme için çaba harcanm am aktadır. Sınır düzeydeki vitam in ve m ine ral yetersizliklerinin tanımı da güç olm aktadır. Halbuki hafif ve orta de receli m alnutrisyon uzun dönem de bireyin ve toplum un sağlığını değişik yönlerden etkilem ektedir:
1- Fiziksel çalışma kapasitesi yönünden: Çalışm a kapasitesi bireyin en üst düzeyde oksijen tüketim düzeyi ölçülerek saptanır. Belirli bir iş için harcanan çaba VO z max %si olarak açıklanır. Bu değerin yüksekliği; yor gunluk zamanı, kardiyovaskular hastalıklar, şişm anlık ve diğer bazı has talıklara yakalanm a riskleri ile korelasyon gösterir. Bu değer yükseldikçe bireyin verim liliği de yükselir.
M alnutrisyon nedeniyle kas kütlesinin azalm ası fiziksel çalışm a kapa sitesini düşürür. M inerallerden çalışm a kapasitesini düşürenlerin başın da oksijen taşıma işlevini gören dem ir gelir: H afif derecedeki yetersizlik ler bile çalışma kapasitesini olumsuz yönde etkiler ve bireyin verimliliğini azaltır, çocukların okul başarısını düşürür.
B vitam inlerinden tiam in, riboflavin ve karnitinin yetersiz alınm ası ça lışma kapasitesini düşürür. Vitam in C n in de kalp hızını etkileyerek çalış ma yeteneğini azalttığı üzerinde durulm aktadır. M ineral ve vitam in alım
8 Editörden
düzeylerinin önerilenlerden %20 daha düşük olm ası d u rum u nda çalışm a yeteneğinin olum suz etkilendiği bildirilm iştir. Y etersizliğin uzun sü rm e si durum unda olum suz etkisi daha da artm aktadır. Ç oğu kez b iy o k im y a sal göstergeler bireyin çalışm a kapasitesini belirlem ekten u zaktır. K anda laktik asit birikim inin ölçülm esi ve ağırlık kaldırm a yeteneği gibi yeni yöntem lerin kullanılm asına gerek vardır.
2- Bağışıklık yeterliliği yönünden: Savunm a sistem i vü cu dun m ik ro p lara karşı direncini arttırm a yanında, kanser ve çeşitli otoim m ü n b o zu k luklara karşı da direncin artm asını sağlar. M alnutrisyon bireyin b ağ ışık lık yeterliliğini azaltır. Sınırda besin öğeleri yetersizlikleri de savu n m a sistemini olumsuz etkileyebilir. M ineral ve vitam in y etersizleklerin in b a ğışıklık işlevine etkileri aşağıda görülm ektedir. (+) işaretler etkili o ld u ğ u nu, (-) 1er etkisiz olduğunu gösterm ektedir.
M in eral, V itam in H ü cresel B ağ ışık lık F a g o sitle r A n tik o r S e k re tu a r im m u n o g lo b ilin A K o m p le -m e n t Çinko + + + + + + -Demir + + + + ± + -Kadmiyum + 4 + ± -Civa + + + + + -Bakır + + ± . - -Selenyum + + - + - -Vitamin B^ + + + - + - -Vitamin A + + + + + + Folat + - + ? - ■ Vitamin E + + + + - -Vitamin C + + + ? -Tiamin + - + ? -Riboflavin Vitamin D + + ? Vitamin B ^ + - + ?
-Sınırda çinko yetersizliği bile T-hücre işlevinin bozulm asına, kanda timik hormon aktivitesinin azalm asına neden olur. D üşük serum ferritin, normal hem oglobin düzeyi şeklinde belirlenen h afif dem ir yetersizliği
Editör'den 9
m itojene karşı lenfosit yanıtında geri dönüşlü anorm allik, polim orfizlerin m ikrop öldürücü yeteneklerinde azalm ayla ilişkilidir. H afif ve orta d ere cede A vitamini yetersizliği m itojene karşı lenfosit uyarım ını azaltır. K ad m iyum ve civa toksik etkileriyle bağışıklık işlevini bozar. Bireyin beslen me durum u değerlendirilirken bağışıklık işlevlerinin de dikkate alınm ası gerekm ektedir.
3- Davranış ve zihin işlevi yönünden: Doğum öncesi dönem de yeter siz beslenm e dölün büyüm e ve gelişim ini olum suz yönde etkiler. G ebe likte folat yetersizliği sık görülür. Tiam in, riboflavin, vitam in B19, folat ve C vitamini yetersizlikleri klinik belirtilerden önce davranışlarda bozuk luklara neden olur. Ağır vitamin yetersizliklerinin davranışlarda, zihin işlevlerinde, coşkusal durum ve kişilikte bozukluklara neden olduğu bil dirilm iştir. Vitam in B12, tiam in ve niasin yetersizliklerinin psikiatrik b o zuklukla sonuçlandığı gösterilm iştir. Yaşlılarda hafif ve orta derecedeki vitamin yetersizlikleri psikolojik bozukluklarla ilgili görülm üştür.
Dem ir yetersizliği anemisi dikkati azaltır ve okul başarısını düşürür. Yetersiz iyot alımı endem ik guatr, kretinizm , sinir sistem i bozuklukları, duygusal ve zihinsel yetersizliklere neden olur. Doğum öncesi ve sonrası dönem de çinko yetersizliği beyin yapı ve işlevlerinde bozukluklara neden olur. Bu etki çoğunlukla kalıcıdır. Bu bozukluklar ileriki yaşlarda bireyin davranışında ve zihin işlevlerinde gerilikler şeklinde ortaya çıkar. Çinko yetersizliği, diyetleri genellikle tahıla dayalı topluluklarda sık gö rülür. Beyin gelişim dönem inde bakırın yetersiz alım ı m iyelinizasyonda dolayısıyla sinir sistem inde bozukluklara neden olur.
Erken yaşlarda görülen beslenm e bozuklukları çoğu kez okul çağında ortaya çıkm aktadır. Bu nedenle gebe ve emzikli kadınlarla çocukların beslenm esinde hafif ve orta dereceli beslenm e yetersizliklerinin dikkatli bir şekilde izlenmesi ve gerekli düzeltm elerin yapılm ası sağlıklı nesiller yetiştirm ek açısından önem taşım aktadır. Sağlık politikası, sadecc aşıla ma kam panyaları ile çocuk ölüm lerini önlem ekle sınırlı kalm am alıdır. Ç ocukların ve onlann büyüm e ve gelişm esinde büyük önem taşıyan an nelerin beslenm esine önem verilerek yaşayan çocukların beden ve zihin yönünden yetenekli bir şekilde gelişm eleri sağlanm alıdır.
