Anabilim Dalı : Elektrik Mühendisli÷i Programı : Elektrik Mühendisli÷i
øSTANBUL TEKNøK ÜNøVERSøTESø FEN BøLøMLERø ENSTøTÜSÜ
YÜKSEK LøSANS TEZø Ça÷daú ERDOöAN
HAZøRAN 2011
KOCAELø HAFøF RAYLI TAùIMA SøSTEMø FøZøBøLøTE RAPORU
øSTANBUL TEKNøK ÜNøVERSøTESø FEN BøLøMLERø ENSTøTÜSÜ
YÜKSEK LøSANS TEZø Ça÷daú ERDOöAN
(504081005)
Tezin Enstitüye Verildi÷i Tarih : 05 Mayıs 2011 Tezin Savunuldu÷u Tarih : 06 Haziran 2011
Tez Danıúmanı : Prof. Dr. Ömer USTA (øTÜ) Di÷er Jüri Üyeleri : Doç. Dr. Belgin TÜRKAY (øTÜ)
Doç. Dr. M. Turan SÖYLEMEZ (øTÜ)
KOCAELø HAFøF RAYLI TAùIMA SøSTEMø FøZøBøLøTE RAPORU
ÖNSÖZ
Ülkeler ve kentler için vazgeçilmez bir olgu olan ulaúımın amacı, insanların ve eúyaların yer de÷iútirmesini sa÷lamaktır. Bu yer de÷iútirme ulaúım sistemleri ile yapılır. Ulaúım Sistemleri ülkenin ekonomik, sosyal ve politik yapısına yön veren önemli bir etkendir. Ulaúım sistemleri toplumlar için vazgeçilmez sistemlerdir ve kent için en önemli alt yapıyı teúkil ederler. Ulaúım sistemleri geliúmiú olan ülkeler, kentler çeúitli sosyolojik araútırmalarda zengin ülke, kent diye adlandırılırken; Ulaúım Sistemleri zayıf olan ülkeler, kentler ise fakir ülke, kent diye bir sınıflandırılmaya tabi tutulabilir. Ulaúım sorununu çözememiú olan kentlerde, zaman kaybına ba÷lı olarak kiúilerin ruhsal sa÷lıklarının bozulması ve enerji kaybı ile de ülke ekonomisine olan yük oldukça büyük boyutlardadır. Ülkemizde ilk zamanlarda toplu taúıma sistemlerine yeteri kadar önem verilmemiú ve kentsel ulaútırmada dolmuú, minibüs gibi yeni sistemler ortaya çıkmıútır.
En baúında yolcu taúımacılı÷ında rahatlık sa÷layan sistemler gü geçtikçe artan yo÷un yolcu talebine karúı altyapıların da sa÷lanmaması yüzünden yolcu talebini karúılayamaz hale gelmiútir. Ülkemizde oldu÷u gibi yol a÷ının fazla geliúmemiú, buna karúılık özel oto kullanımının yüksek oldu÷u ülkelerde, trafik sıkıúıklı÷ı, gürültü, hava kirlili÷i gibi olumsuz etkileri ortadan kaldırmak için kent içinde Raylı Ulaúım Sistemleri tercih ve teúvik edilmelidir. Tüm Raylı Ulaúımı seçmenin nedenlerinin yanında en önemli bir konu da petrol tüketimidir. Petrol bakımından dıúa ba÷ımlı oldu÷umuz için elektrik-petrol kıyaslamasında elektrik tercih edilmelidir. Bu tercihin di÷er nedenleri ise; elektri÷in çevreye karúı bir zararı bulunmamasına karúı petrolün tüm zararları bilinmektedir. Bunun yanında petrole biçilen ömür ortalama 50 yıl olarak belirtilmiútir.
Geçti÷imiz yıllarda Türkiye'de toplu taúımacılık talepleri artmıútır. Bu sorunun kısa bir gelecekte uygun bir perspektif içinde de÷erlendirilmesi ve buna uygun ulaúım stratejileriyle çözüme kavuúması gereklidir. Aksi halde, en verimli kentsel ulaúım türü olan raylı sistemler bile hatalı kullanıldı÷ında, ülkeye, kente ve kullanıcıya gereksiz aúırı maliyetler yükleyecek ve belki geri dönülmez sorunlar yaratacaktır. Dolayısıyla günümüzde hızla de÷iúen Raylı Toplu Taúıma Teknolojisinin takip edilmesi ve objektif ölçüler içinde bir standardizasyona gidilmesi kaçınılmaz olmakla beraber Raylı Sistemler ile ilgili gerek akedemik, gerek sektörel yönlendirici çalıúmalar gereklidir. Bu ba÷lamda bu tez çalıúmasının, Türkiye'de Raylı Sistem konuları ile ilgilenen herkese yardımcı olmasını dilerim.
Tezin hazırlanması sırasında bana yol gösteren ve yardımları ile çalıúmalarımı yönlendiren de÷erli hocam Prof. Dr. Ömer USTA'ya, çalıúmam boyunca bana teknik destekte bulunan inúaat mühendisi Sayın Mustafa ÇERENÇE'ye, inúaat mühendisi Sayın Göktu÷ Kudsi GÜZEL'e, çalıúmam boyunca bana deste÷ini hiç esirgememiú aileme ve arkadaúım Ça÷la ARTAöAN'a en içten dileklerimle teúekkürlerimi sunarım.
Mayıs 2011 Ça÷daú ERDOöAN
øÇøNDEKøLER
Sayfa
ÖNSÖZ ... v
øÇøNDEKøLER ... vii
KISALTMALAR ... xi
ÇøZELGE LøSTESø ... xiii
ùEKøL LøSTESø ... xv ÖZET ... xvii SUMMARY ... xix 1. GøRøù ... 1 1.1 Tezin Amacı ... 1 1.2 Literatür Özeti ... 1
2. KOCAELø øLøNE AøT GENEL BøLGøLER ... 3
2.1 Co÷rafi Açıdan Konumu ... 3
2.2 Ekonomik Açıdan Konumu ... 4
2.3 ødari Açıdan Konumu ... 5
2.4 Tarihsel Geliúim ... 7
2.4.1 Tarihsel yerleúim yeri geliúimi ... 7
2.4.2 Tarihsel idari yapının de÷iúimi ... 9
2.5 Genel Özellikler ... 10 2.5.1 Yüzöçümü ... 10 2.5.2 Co÷rafi yapı ... 10 2.5.3 øklim özellikleri ... 10 2.5.4 Bitki örtüsü ... 11 2.5.5 Depremsellik ... 11 2.5.6 Su kaynakları ... 12 2.5.7 Toprak kabiliyeti ... 12 2.5.8 Madencilik alanları ... 13 2.5.9 Arazi kullanımı ... 13 2.5.10 Nüfus ... 15 2.5.10.1 Nüfus da÷ılımı... 15 2.5.11 Nüfus yapısı ... 21
2.5.11.1 Cinsiyet ve yaú yapısı... 21
2.5.11.2 Hanehalkı büyüklü÷ü... 22
2.5.11.3 Göç... 23
2.5.12 Nüfus kestirimleri ... 23
2.5.13 øúgücü ve istihdam ... 27
2.5.14 E÷itim ... 29
3. KENT øÇø RAYLI TAùIMA SøSTEMLERø HAKKINDA GENEL BøLGø .. 31
3.1 Raylı Toplu Taúıma Sistemleri ... 31
viii
3.1.2 Hafif raylı taúıma sistemi (HRTS) ... 32
3.1.3 Metro sistemi ... 32
3.1.4 Banliyö tren sistemi ... 33
3.2 Raylı Sistem Hattı Tasarım Kriterleri ... 34
3.2.1 Güzergah tasarım kriterleri... 34
3.2.1.1 Hat kapasitesinin yolcu talebini karúılama düzeyi... 34
3.2.1.2 En düúük imalat, iúletme ve bakım maliyeti... 34
3.2.1.3 Mevcut ulaúım sistemleriyle uyum... 35
3.2.1.4 øúletme hızı ve sefer aralı÷ı... 35
3.2.1.5 Çevresel etkiler... 36
3.2.1.6 Arazinin kullanılabilirli÷i... 36
3.2.1.7 Seyir Konforu... 37
3.2.2 østasyon tasarım kriterleri ... 38
3.2.2.1 østasyon kapasitelerinin yolcu talebini karúılama düzeyi... 38
3.2.2.2 En düúük imalat, iúletme ve bakım maliyeti... 38
3.2.2.3 Mevcut ulaúım sistemleriyle uyum... 38
3.2.2.4 østasyona eriúebilirlik... 38
3.2.2.5 øúletme hızı ve sefer aralı÷ı... 39
3.2.2.6 Çevresel etkiler... 39
3.2.3 Raylı Sistem Standartları ... 40
3.3 Havaray Sistemi ile Hafif Raylı Taúıma Sistemi Kıyaslaması ... 41
3.3.1 Havaray sisteminin avantajları ... 41
3.3.2 Havaray sisteminin dezantajları ... 42
3.4 Türkiye'deki Hafif Raylı Taúıma Sistemi Uygulamaları ... 43
3.4.1 Kayseri hafif raylı taúıma sistemi ... 43
3.4.2 Gaziantep hafif raylı taúıma sistemi ... 44
4. KOCAELø KENT øÇø ULAùIM SøSTEMøNøN GENEL DURUMU ... 47
4.1 Toplu Ulaúım Altyapısı ... 47
4.1.1 Karayolu toplu ulaúım ... 47
4.1.1.1 øúletme özellikleri... 47
4.1.1.2 Hat yapısı ve özellikleri... 50
4.1.1.3 Ücretlendirme... 51
4.1.2 Denizyolu toplu ulaúım ... 51
4.1.3 Ara toplu ulaúım ... 52
4.1.3.1 Taksiler... 52
4.1.3.2 Servisler... 52
4.1.3.3 Hava limanı servisleri... 53
4.1.4 Di÷er toplu ulaúım hizmetleri ... 54
4.1.4.1 Raylı sistemler... 54
4.1.4.2 ùehirlerarası yolcu terminalleri... 54
4.1.5 Kocaeli metropoliten alanı ulaúım a÷ı ... 55
4.1.5.1 Otoyollar... 55
4.1.5.2 Kent içi ulaúım a÷ı... 55
4.2 Bisiklet ulaúımı ... 56
4.3 Yaya Ulaúımı ... 57
4.4 Devam Eden Projeler ve Ulaúım Planlama Çalıúmaları ... 58
4.4.1 Devam eden projeler ... 58
4.4.2 Ulaúım planlama çalıúmaları ... 61
5. KOCAELø HAFøF RAYLI TAùIMA SøSTEMø TASARIMI ... 73
5.1 Güzergah ve østasyon Tasarımı ... 73
5.1.1 Güzergah tanıtımı ... 86
5.1.2 Kontrollü kavúaklar ... 96
5.1.3 Viyadükler ... 96
5.1.4 Makaslar ... 99
5.1.5 østasyonlar arası mesafe ... 100
5.1.6 Üst geçitler ... 102
5.1.7 Yaya geçiú mesafeleri ... 104
5.2 Kocaeli HRTS Elektrik Sistemleri ... 107
5.2.1 Katener Sistemi ... 107
5.2.2 Cer Gücü Sistemi (Trafo Merkezi) ... 109
5.2.3 Sinyalizasyon Sistemi ... 112
5.2.4 Zayıf Akım Sistemleri ... 113
5.2.5 Haberleúme Sistemi ... 116
5.2.6 SCADA Sistemi ... 116
6. ULAùIM MODELøNøN YAPISI VE YOLCULUK TALEP TAHMøNø ... 119
6.1 Çalıúmanın Uygulama Alanı ... 119
6.2 Yolculuk Talep Tahminleri ... 121
6.2.1 Gelecekte öngörülen ulaútırma a÷ı ... 121
6.2.2 Gelecekte öngörülen yolculuk talepleri ... 122
6.3 Kocaeli HRTS Hat Kapasitesinin Belirlenmesi ... 132
7. MALø VE EKONOMøK FøZøBøLøTE ANALøZø ... 145
7.1 Raylı Taúıma Sistemi Maliyetleri ... 145
7.1.2 Türkiye'de raylı taúıma sistemi maliyetleri ... 147
7.2 Kocaeli HRTS Yapım, øúletme ve Bakım Maliyetleri ... 150
7.2.1 Yapım maliyeti ... 151
7.2.2 øúletme ve bakım maliyeti ... 151
7.2.3 øúletme gelir tahmini ... 155
7.3 Kocaeli HRTS Mali Fizibilite Analizi... 163
7.4 Kocaeli HRTS Ekonomik Fizibilite Analizi ... 166
8. SONUÇ ... 171
KAYNAKLAR ... 173
EKLER ... 175
ÖZGEÇMøù ... 227
KISALTMALAR
HRTS : Hafif Raylı Taúıma Sistemi HRS : Hafif Raylı Sistem
LRTS : Light Rail Transportation System LRT : Light Rail Transit
G : A÷ırlık
USD : Amerikan Doları
M : Metre Km : Kilometre Db : Desibel H : Saat Sn : Saniye Kg : Kilogram Mm : Milimetre V : Volt A : Amper M² : Metrekare K : Kilo W : Watt VA : Voltamper N : Newton
ÇøZELGE LøSTESø
Sayfa
Çizelge 2.1 : DPT yerleúme merkezlerinin kademelendirilmesi ... 5
Çizelge 2.2 : Eski ilk kademe belediyeleri ve ya ilçe merkezleri son durumu ... 9
Çizelge 2.3 : Arazi kabiliyet sınıflarına göre da÷ılım... 12
Çizelge 2.4 : Kocaeli Büyükúehir Belediyesi arazi kullanım durumu ... 14
Çizelge 2.5 : Türkiye ve Kocaeli nüfus geliúimi ... 17
Çizelge 2.6 : Türkiye ve Kocaeli nüfus artıú hızı karúılaútırılması. ... 18
Çizelge 2.7 : Kocaeli 2009 ilçe nüfusları... 18
Çizelge 2.8 : Körfez ilçesi mahalle nüfusları... 19
Çizelge 2.9 : Derince ilçesi mahalle nüfusları ... 19
Çizelge 2.10 : øzmit ilçesi mahalle nüfusları ... 20
Çizelge 2.11 : Kocaeli ili 2000-2009 yılı yaú da÷ılımı ... 21
Çizelge 2.12 : Kocaeli ili 2000-2009 yılı yaú da÷ılımı ... 23
Çizelge 2.13 : Kocaeli ilinin aldı÷ı-verdi÷i göç, net göç hızı 2008-2009... 23
Çizelge 2.14 : 2025 yılı nüfus projeksiyonları ... 23
Çizelge 2.15 : Kocaeli ilinin yıllara göre nüfus projeksiyonu ... 24
Çizelge 2.16 : Yerleúimlerin toplam nüfuslarının projeksiyonu ... 25
Çizelge 2.17 : Yerleúimlerin kırsal nüfuslarının projeksiyonu ... 25
Çizelge 2.18 : Kocaeli nüfus projeksiyonları toplamı ... 25
Çizelge 2.19 : Kocaeli kır ve kent nüfusunun ayrı projeksiyon toplamı-2025 ... 26
Çizelge 2.20 : Kocaeli'ndeki çalıúan sayısı ve aktivite oranı ... 27
Çizelge 2.21 : Sektörlere göre istihdam edilen nüfus, 1980-2000 ... 28
Çizelge 2.22 : Ekonomik faaliyete göre istihdam edilen nüfus, 1980-2000 ... 28
Çizelge 2.23 : E÷itim-Ö÷retim yıllarına göre ö÷renci sayıları ... 29
Çizelge 3.1 : Kayseray øúletme Özellikleri ... 43
Çizelge 3.2 : Gaziantep HRTS istasyon konumları. ... 45
Çizelge 4.1 : Bölgeleri-iúletme türlerine göre toplu taúıma hat sayıları ... 49
Çizelge 4.2 : 2009-2010 yılındaki ö÷renci servis ücretleri ... 53
Çizelge 4.3 : Havaú sefer özellikleri ... 53
Çizelge 5.1 : østasyon konumları, yolcu yo÷unlu÷u ve büyüme sınıfları. ... 77
Çizelge 5.2 : Kocaeli HRTS istasyonları özet bilgileri... 78
Çizelge 5.3 : Kocaeli HRTS istasyon konumları inúaat bilgileri. ... 82
Çizelge 5.4 : Kocaeli HRTS kontrollü kavúak listesi. ... 97
Çizelge 5.5 : Kocaeli HRTS viyadük listesi. ... 98
Çizelge 5.6 : Kocaeli HRTS makas listesi. ... 99
Çizelge 5.7 : Kocaeli HRTS istasyon ara mesafeleri(Hat 1 gidiú). ... 101
Çizelge 5.8 : Kocaeli HRTS istasyon ara mesafeleri(Hat 2 gidiú). ... 102
Çizelge 5.9 : Kocaeli HRTS üstgeçit listesi... 103
Çizelge 5.10 : Kocaeli HRTS yaya geçit konumları... 105
Çizelge 5.11 : Kocaeli HRTS yaya geçiú mesafeleri. ... 106
xiv
Çizelge 5.13 : Kocaeli HRTS 34,5 kV Orta Gerilim sistemi birim maliyet cetveli. 106
Çizelge 5.14 : Kocaeli HRTS 750 V Do÷ru Akım sistemi birim maliyet cetveli. ... 106
Çizelge 5.15 : Kocaeli HRTS Alçak Gerilim sistemi birim maliyet cetveli. ... 106
Çizelge 5.16 : Kocaeli HRTS Sinyalizasyon sistemi birim maliyet cetveli. ... 106
Çizelge 5.17 : Kocaeli HRTS Zayıf Akım sistemleri birim maliyet cetveli. ... 106
Çizelge 5.18 : Kocaeli HRTS Haberleúme sistemi birim maliyet cetveli. ... 106
Çizelge 5.19 : Kocaeli HRTS SCADA sistemi birim maliyet cetveli. ... 106
Çizelge 6.1 : Kocaeli HRTS istasyonlar arası tahmini yolcu talebi. ... 123
Çizelge 6.2 : Yıllara göre hattın en yo÷un kısmına iliúkin dengeli yolcu talebi. ... 126
Çizelge 6.3 : Yıllara göre hattın en yo÷un kısmına iliúkin dengesiz yolcu talebi. ... 130
Çizelge 6.4 : HRS araç tiplerine göre hat kapasitesi kıyaslaması(Dizide 1 tren) .... 135
Çizelge 6.5 : HRS araç tiplerine göre hat kapasitesi kıyaslaması(Dizide 2 tren) .... 136
Çizelge 6.6 : HRS araç tiplerine göre hat kapasitesi kıyaslaması(Dizide 3 tren) .... 137
Çizelge 6.7 : HRS araç tiplerine göre hat kapasitesi kıyaslaması(Dizide 3 tren, sefer aralı÷ı 3 dk). ... 138
Çizelge 6.8 : HRS araç tiplerine göre hat kapasitesi kıyaslaması(Dizide 4 tren, sefer aralı÷ı 3 dk). ... 139
Çizelge 6.9 : HRS araç tiplerine göre hat kapasitesi kıyaslaması(Dizide 4 tren, sefer aralı÷ı 4 dk). ... 140
Çizelge 6.10 : HRTS araçları teknik kıyaslaması ... 141
Çizelge 6.11 : øúletme verileri. ... 143
Çizelge 7.1 : Dünyadaki raylı sistem maliyet cetveli -1 ... 146
Çizelge 7.2 : Dünyadaki raylı sistem maliyet cetveli -2 ... 147
Çizelge 7.3 : Türkiye'deki raylı sistem maliyet cetveli-1 ... 148
Çizelge 7.4 : Türkiye'deki raylı sistem maliyet cetveli-2 ... 149
Çizelge 7.5 : Kocaeli HRTS yıllara göre yapım maliyet analizi ... 152
Çizelge 7.6 : Kocaeli HRTS iúletme giderleri. ... 153
Çizelge 7.7 : Kocaeli HRTS bilet fiyatı tahmini. ... 155
Çizelge 7.8 : Yıllara göre istasyonlar arası yolcu geçiú tahmini(kiúi/gün) ... 157
Çizelge 7.9 : Yıllar içerisindeki indi-bindili yolcu sayısı(kiúi/gün) ... 159
Çizelge 7.10 : Yıllar içerisindeki indi-bindili yolcu sayısı(kiúi/gün) ... 160
Çizelge 7.11 : Kocaeli HRTS iúletmesi bilet gelirleri haricindeki yıllık gelirleri ... 161
Çizelge 7.12 : Kocaeli HRTS iúletmesi yıllık gelirleri ... 162
Çizelge 7.13 : Kocaeli HRTS iúletmesi gelir-gider dengesi ... 163
Çizelge 7.14 : Kocaeli HRTS için Kyoto de÷erlendirmesi ... 167
Çizelge A.1 : Kocaeli HRTS genel iú kalemleri yapım maliyet cetveli...176
Çizelge A.2 : Kocaeli HRTS inúaat genel iúleri yapım maliyet cetveli...176
Çizelge A.3 : Kocaeli HRTS elektromekanik genel iúler yapım maliyet cetveli....177
Çizelge A.4 : Kocaeli HRTS atölye ve depo genel iúleri yapım maliyet cetveli...178
Çizelge A.5 : Kocaeli HRTS raylı sistem araç temini genel iúleri maliyet cetveli..178
Çizelge A.6 : Kocaeli HRTS inúaat alt iúleri yapım maliyet cetveli...179
Çizelge A.7 : Kocaeli HRTS elektromekanik alt iúler yapım maliyet cetveli...187
Çizelge A.8 : Kocaeli HRTS atölye ve depo alt iúleri yapım maliyet cetveli...195
ùEKøL LøSTESø
Sayfa
ùekil 2.1 : Kocaeli ili'nin ülke içerisindeki konumu......3
ùekil 2.2 : østatistiki bölge sınıflaması......4
ùekil 2.3 : Kocaeli il ve ilçeler sınırları...6
ùekil 2.4 : 19. yy. da øzmit'i gösteren harita...8
ùekil 2.5 : Kocaeli ili morfoloji haritası...10
ùekil 2.6 : Kocaeli arazi kullanım haritası - 2006...16
ùekil 2.7 : Kocaeli ili 2000 yılı cinsiyet - yaú da÷ılımı...22
ùekil 2.8 : Kocaeli ili 2009 yılı cinsiyet - yaú da÷ılımı. ... 22
ùekil 2.9 : Kocaeli ili 2025 yılı nüfus projeksiyonu. ... ..24
ùekil 3.1 : Hemzemin kavúak uygulaması. ... 40
ùekil 3.2 : Do÷u-Batı ekseninde Kayseray raylı sistem hattı ... 43
ùekil 3.3 : Gaziantep HRTS deposundan bir görüntü ... 45
ùekil 4.1 : Hatların iúletme bölgelerine da÷ılımı...48
ùekil 4.2 : 2010 yılı ilçelere göre hat sayısı...49
ùekil 4.3 : Özel halk otobüsü iúletmeleri...50
ùekil 4.4 : Kocaeli'ndeki úehirlerarası terminaller...55
ùekil 4.5 : Kocaeli bisiklet yolları...57
ùekil 4.6 : Yürüyüú yolu...58
ùekil 4.7 : Marmaray proje güzergahı...60
ùekil 4.8 : Planlanan Kuzey Otoyolu ve Körfez Geçiúi...61
ùekil 4.9 : Kocaeli øli ulaúım haritası......62
ùekil 5.1 : Viyadükte karúılıklı kenar peron uygulaması. ... 75
ùekil 5.2 : Hemzemin úaúırtmalı kenar peron uygulaması. ... 76
ùekil 5.3 : Kocaeli HRTS güzergahı e÷im seviye grafi÷i. ... 83
ùekil 5.4 : Yenido÷an mahallesi civarında D-100 karayolu yapısı. ... 85
ùekil 5.5 : Esentepe D-100 geçiúi yan yolları. ... 85
ùekil 5.6 : Kocaeli HRTS güzergahı batu kısmı. ... 86
ùekil 5.7 : Kocaeli HRTS güzergahı orta batı kısmı. ... 86
ùekil 5.8 : Kocaeli HRTS güzergahı orta batı kısmı. ... 87
ùekil 5.9 : Kocaeli HRTS güzergahı orta kısmı. ... 87
ùekil 5.10 : Derince tünelinin üstten görünümü. ... 88
ùekil 5.11 : Derince tünelinin üstten görünümü. ... 89
ùekil 5.12 : øzmit øsmetpaúa Stadyumu ... 89
ùekil 5.13 : Kocaeli HRTS güzergahı orta kısmı. ... 90
ùekil 5.14 : Kuruçeúme giúeler. ... 91
ùekil 5.15 : Kocaeli HRTS güzergahı orta kısmı. ... 92
ùekil 5.16 : Kocaeli HRTS güzergahı do÷u kısmı. ... 92
ùekil 5.17 : Kocaeli HRTS güzergahı do÷u kısmı. ... 93
ùekil 5.18 : Kocaeli HRTS güzergahı kuzey do÷u kısmı. ... 93
xvi
ùekil 5.20 : Kocaeli HRTS güzergahı ... 95
ùekil 5.21 : Habipler-Topkapı HRTS hattından bir viyadük görüntüsü ... 98
ùekil 5.22 : Habipler-Topkapı HRTS hattından bir makas görüntüsü ... 100
ùekil 5.23 : Örnek istasyona eriúim için üst geçit uygulaması ... 104
ùekil 5.24 : Revize edilerek istasyona merdiven eklenmiú üst geçit örne÷i ... 104
ùekil 5.25 : Örnek katener sistemi ba÷lantı parçaları yerleúimi. ... 104
ùekil 5.26 : Kocaeli HRTS Cer Gücü sisteminden bir kesit. ... 104
ùekil 5.27 : Kocaeli HRTS Sinyalizasyon sistemi örnek kavúak uygulaması. ... 104
ùekil 5.28 : Kocaeli HRTS Sinyalizasyon sistemi örnek makas bölgesi. ... 104
ùekil 5.29 : Kocaeli HRTS SCADA sisteminden bir kesit. ... 104
ùekil 6.1 : Ulaúım modeli örnek akıú úeması......120
ùekil 6.2 : østasyonlar arası tahmini yolcu talebi. ... 124
ùekil 6.3 : Yıllara göre dengeli çift yön yolcu/gün iúletme yolcu sayısı...127
ùekil 6.4 : Yıllara göre dengeli tek yön yolcu/gün iúletme yolcu sayısı......128
ùekil 6.5 : Yıllara göre dengesiz çift yön yolcu/gün iúletme yolcu sayısı...131
ùekil 7.1 : Habipler-Topkapı HRTS hattı kontrol merkezi görüntüsü...150
KOCAELø HAFøF RAYLI TAùIMA SøSTEMø FøZøBøLøTE RAPORU ÖZET
Kocaeli ili co÷rafi olarak baktı÷ımız zaman; østanbul metropolünün yakınında, deniz ulaúımına elveriúli bir körfeze sahip, içerisinden banliyö hattı geçen, yatırımlar yapılırsa turist potansiyelinin bulundu÷u, üstelik yüzölçümü bakımından Türkiye'nin 7. küçük kentiyken ekonomik bakımdan tam tersi bir durum mevcuttur. Kocaeli ili co÷rafi ve ekonomik açıdan Türkiye için çok önemli bir yer tutmaktadır. Bu önemli rolünden dolayı tarihte ve günümüzde cazibe merkezi haline gelmesi de do÷aldır. Bölüm 1. 'de yolcu talebinin artmakta oldu÷u Kocaeli ilinin ulaúım sorununun çözülmesi gereklili÷i belirtilmiútir. Bu ba÷lamda tez konusu ile benzer konulu bir çalıúma hakkında bilgi verilmiútir.
Bölüm 2. 'de Kocaeli ilinin mevcut co÷rafi özellikleri, ekonomik özellikleri, idari özellikleri, tarihsel geliúimi, nüfus yapısı, gelece÷e iliúkin nüfus kestirimleri, iú gücü ve istihdam, e÷itim konularında bilgi verilmiútir. Bu bölümde Kocaeli ilinin nüfusunun büyük ölçüde göç ile arttı÷ı ve önemli bir deprem kuúa÷ı içerisinde bulundu÷u konularının özellikle altı çizilmiútir.
Bölüm 3. 'de kent içi raylı taúıma sistemleri hakkında açıklamalar yapılıp, yolcu taleplerine göre alternatiflerin nasıl belirlenece÷i, güzergah ve istasyon tasarımında uyulması gereken kriterler hakkında bilgiler verilmiú ve Havaray sistemi ile Hafif raylı sistemi kıyaslaması yapılmıútır. Bu bölümde ayrıca Türkiye'deki Hafif raylı taúıma sistemleri hakkında genel bilgiler verilmiútir.
Bölüm 4. 'de Kocaeli ilinin kara yolu, deniz yolu, demir yolu ulaúımı genel ulaúım durumu açısından bilgiler verilmiútir. Bu bölümde ayrıca daha önce yapılmıú olan ulaúım planlama çalıúmaları hakkında bilgiler verilmiútir.
Bölüm 5. 'de Kocaeli Hafif Raylı Taúıma Sistemi tasarımı bölüm 3. 'de belirtilen kriterlere uygun olarak yapılmıútır.
Bölüm 6. 'da Kocaeli ilinde meydana gelebilecek yolculuk talep tahmini belirtilen yöntemler ile yapılmıú ve Kocaeli HRTS hat kapasitesinin belirlenmesi amaçlanmıútır.
Bölüm 7. 'de tasarlanan Kocaeli HRTS hattına ait mali ve ekonomik fizibilite analizi yapılmıútır.
Sonuç olarak Kocaeli HRTS Fizibilite Raporu yüksek lisans tez çalıúmasında öncelikle Kocaeli'nin mevcut co÷rafi, ekonomik, nüfus ve ulaúım özellikleri belirtilerek kentin neden kalıcı bir ulaúım sistemine ihtiyacı olaca÷ı belirtilmiútir.
KOCAELø LIGHT RAIL SYSTEM FEASIBILITY REPORT SUMMARY
The city of Kocaeli is, if we consider about geographical, by the side of østanbul metropolis, and have a gulf which is convenient to water transportation, and a suburban rail passes through, if there can be more investments, there will be tourist potential, although the seventh smallest city in Turkey, there is vice versa case economically. The city of Kocaeli has a very important part for Türkiye. Because of the important role in history and nowadays it is also normal to Kocaeli be an attaction center.
In chapter 1. in Kocaeli city in which passenger demand increases, the requirement of transportation problem to be solved is mentioned. Concordantly it is given information on a study about the topic of this thesis.
In chapter 2. It is given information of Kocaeli city about present geographical properties, economical properties, administrative properties , historical development, population structure, population projection for future, labour and employment, education topics. In this chapter it is importantly underlined that the population of Kocaeli city increased because of immigration and Kocaeli stand in seismic belts. In chapter 3. it is given informations about city rail trasportation system, how will be the alternatives determined, the criterias for line and station design and a comparison made between Monorail System and Light Rail System. In this chapter it is given some general informations about light rail systems in Türkiye.
In chapter 4. it is given information about Kocaeli city rod, seaway, railroad general transportation conditions. In this chapter also it is given informations about the past trasportation planning studies.
In chapter 5. Kocaeli LRTS design is made according to the criterias mentioned in chapter 3.
In chapter 6. estimation with the mentioned methods is made about the possible passenger demand in Kocaeli city and Kocaeli LRTS line capacity is aimed to be determined.
In chapter 7. financial and economical feasibility analysis is made for designed Kocaeli LRTS line.
As a conclusion in Kocaeli LRTS Feasibility Report master degree thesis study at first by mentioning Kocaeli present geographical, economical, population and transportation properties it is informed why the city needs a secular transportation system.
1. GøRøù
1.1 Tezin Amacı
Tezin amacı yolcu talebi artmakta olan østanbul'un komúusu Kocaeli ilinin mevcut yapısının incelenip, yıllar içerisinde oluúacak yolcu talebinin tahmin edilip bu sorunlara alternatif çözümler ortaya koyabilmek ve úu an yaúanmakta olan ve ileride daha a÷ır hissedilecek ulaúım sorununu Kocaeli ilinin sorunsuz atlatabilmesi için çözüm önerileri getirmektir.
Bu ba÷lamda Yüksek Lisans Tezinin ilk bölümünde Kocaeli ili'ne ait genel bilgiler verilerek, Kocaeli ili ile ilgili bir öngörü oluúturmak hedeflenmiútir. Açıklanan raylı sistemler ile birlikte sistemlerin anlaúılabilmesi için dünyadan ve Türkiye'den örnekler verilmiútir. Di÷er bölümde Kocaeli ilinin ulaúım sistemi detaylı olarak incelenmiútir. Mevcut yolcu talepleriyle Kocaeli iline bir hafif raylı sistem hattının yapılmasının teknik, mali ve ekonomik yönden araútırılması yapılmıútır.
1.2 Literatür Özeti
Kocaeli Hafif Raylı Taúıma Sistemi Fizibilite raporu, østanbul Teknik Üniversitesinden Sayın Prof. Dr. Ömer USTA, Sayın Prof. Dr. Metin AYDOöAN'ın Sayın Y.Doç. Dr. Berk ÜSTÜNDAö'ın Kocaeli Büyükúehir Belediyesi için hazırladıkları "Kocaeli Havaray Ulaúım Sistemi Ön-Fizibilite Çalıúması" ile sunulmuú olan teknolojiye ve Kocaeli kenti için belirtilen çözüm önerilerine farklı bir bakıú açısı getirebilmek amaçlanmıútır.
2. KOCAELø øLøNE AøT GENEL BøLGøLER
2.1 Co÷rafi Açıdan Konumu
Kocaeli ili, Marmara Bölgesi'nin Çatalca-Kocaeli Bölümü'nde, 29°22'—30°21' do÷u boylamı, 40°31 '—41°13' kuzey enlemi arasında yer alır. Do÷u ve güneydo÷uda Sakarya, güneyde Bursa illeri, batıda Yalova ili, øzmit Körfezi, Marmara Denizi ve østanbul ili, kuzeyde de Karadeniz'le çevrilidir. øl merkezi øzmit'in do÷usundan geçen 30° do÷u boylamı Türkiye saati için esas kabul edilir. Kocaeli ilinin yüzölçümü 3.505 km²'dir. Asya ile Avrupa'yı birleútiren önemli bir yol kavúa÷ında bulunmaktadır. Do÷al bir liman olan øzmit Körfezi iúlek bir denizyoludur. ølin kuzeybatı yüzündeki østanbul il sınırı, Gebze ile østanbul arasında akan Kemiklidere' nin do÷usundan geçer. Güneybatıda østanbul-Kocaeli sınırı øzmit Körfezi'nin karúı kıyısında Yalova topraklarıyla son bulur. Bursa sınırını Samanlı Da÷ları'nın tepelerinden geçen hat oluúturur. Güneydo÷uda bu sınır Maúukiye' nin hemen yanındaki Sapanca Gölü kıyısında Sakarya iline dayanır [1].
4
2.2 Ekonomik Açıdan Konumu
Kocaeli geçmiúten günümüze Türkiye'nin en önemli ticaret, kültür, ve en önemlisi sanayi merkezlerinden birisi olmuútur. Tarih boyunca østanbul metropolüne olan yakınlı÷ı, do÷al limanının bulunması, kara, deniz ve demiryollarının sa÷ladı÷ı ulaúım avantajları sayesinde önemli bir cazibe merkezi olması özelli÷ini korumuútur. Bu özellikleri Kocaeli'de 1960 sonlarında sanayinin patlamasını ve yapısal bir dönüúümün gerçekleúmesini sa÷lamıútır [2].
Kocaeli ili ekonomisinin tamamına yakını sanayiye dayalıdır. Bunun yanında ülke imalat sanayinde østanbul'dan sonra en geliúmiú ildir. Lassa, Kordsa, Brisa, Goodyear, Pirelli, Ford, Honda, Hyundai, Chyrsler, Petkim, Tüpraú, Nasaú, DYO, Marshall, Arçelik, Lever gibi ülke ve dünya çapındaki birçok firmanın fabrikaları bu ilde yer seçmiútir [3].
Kocaeli ili yüzölçümü bakımından Türkiye'nin en küçük dört ilinden biri olmasına ra÷men Türk sanayi üretimi içinde üretim payı ile en büyük dört il içerisinde yer almaktadır. Sanayileúme hızı bakımından ise Türkiye'nin en önde gelen illerinden biridir. Kocaeli'nde 400 civarında 1. sınıf gayrisıhhi müessese, 6000 civarında 2. ve 3. sınıf gayrisıhhi müessese mevcuttur. 5 devlet limanı, 43 özel iskele ile denizyolu taúımacılı÷ında önemli bir yere sahiptir [4].
DPT tarafından yapılan kademelenme çalıúmasına göre Kocaeli il, Bolu, Düzce, Sakarya ve Yalova illeriyle beraber TR4 Do÷u Marmara Bölgesi'nin, Düzey 2 TR42 Kocaeli Alt Bölgesi'ni oluúturmaktadır. TR42 Bölgesi do÷u ve batı Marmara arasında geçit noktası olması, güçlü ulaúım ba÷lantıları ve stratejik konumunun da katkısıyla ekonomi, sanayi gibi birçok alanda geliúmiútir [5].
Kocaeli øli TR42 Bölgesi içerisinde de bölge ekonomisine en fazla katkısı olan ildir. Ayrıca il DPT’nin yapmıú oldu÷u yerleúme merkezleri kademelenmesinde 5. ve 6. merkezler iúlevlerine sahiptir [7].
Çizelge 2.1 : DPT yerleúme merkezlerinin kademelendirilmesi [7].
Yerleúme
Kademesi Niteli÷i øúlevi
1 Kırsal Yerleúme Tarımsal Üretim
2 Köy Grup Merkezi (Belde) Ticaret/Hizmet/Tarımsal Üretim
3 Kentsel Merkez (ølçe) Ticaret/Hizmet/Tarım dıúı Üretim
4 Yöresel Merkez (øl) Ticaret/Hizmet/K.Sanayi/Sanayi
5 Bölge Merkezi Alt Bölgesel Ölçekte Ticaret, Sanayi ve
Hizmetler
6 Bölgesel Metropol Metropoliten øúlevler
7 Ülkesel Metropol Ülkesel ve Ülkelerarası øúlevler
Kocaeli, ekonomik yönüyle, Türkiye ekonomisinin geliútirilmesi ve ona yeni ivmeler kazandırılmasında aktif ve yönlendirici bir gücü temsil etmektedir. Ülke ve bölge ekonomisinin geliúmesine, ihracat yönüyle döviz girdisi sa÷lanması ve sanayi altyapısının güçlenmesine sa÷ladı÷ı katkılarla Kocaeli, ekonomik açıdan büyük bir dinamizm sergilemektedir. Kiúi baúına en yüksek gayrisafi yurtiçi hâsıla de÷erleri bölgede gözlenmektedir [3].
2.3 ødari Açıdan Konumu
øzmit Büyükúehir Belediyesi 1993 yılında kurulmuútur. 2004 yılında sınırları il sınırlarına geniúletilerek Kocaeli Büyükúehir Belediyesi oluúmuútur [8].
2008 yılında, 26824 sayılı Resmi Gazete - 22.03.2008 tarihinde kabul edilen 5747 sayılı "Büyükúehir Belediyesi Sınırları øçerisinde ølçe Kurulması ve Bazı Kanunlarda De÷iúiklik Yapılması Hakkında Kanun"un çıkarılmasıyla ilçelerin idari sınırları de÷iútirilmiútir. Bu de÷iúikli÷e göre;
Yeniköy, Bahçecik, Yuvacık ve Kullar ilk kademe belediyelerinin tüzel kiúilikleri kaldırılarak mahalleleri ile birlikte Karúıyaka ølk Kademe Belediyesine katılmıútır, Karúıyaka Belediyesinin adı Baúiskele olarak de÷iútirilmiútir ve ilçe olmuútur [8].
6
ùekerpınar ølk Kademe Belediyesinin tüzel kiúili÷i kaldırılarak mahalleleri ile birlikte Çayırova ølk Kademe Belediyesine katılmıútır. Çayırova ilçe oldu÷u ilan edilmiútir. Darıca ølk Kademe Belediyesi Darıca ilçe merkezi olmuútur.
Tavúancıl ølk Kademe Belediyesinin tüzel kiúili÷i kaldırılarak mahalleleri ile birlikte Dilovası ølk Kademe Belediyesine katılmıútır. Dilovası ilçe olmuútur [8].
Kuruçeúme, Bekirpaúa, Alikahya ve Akmeúe ilk kademe belediyelerinin tüzel kiúilikleri kaldırılarak mahalleleri ile birlikte Saraybahçe ølk Kademe Belediyesine katılmıútır. Saraybahçe Belediyesinin adı øzmit olarak de÷iútirilmiútir [8].
Uzunçiftlik, Uzuntarla, Eúme, Acısu, Maúukiye, Büyükderbent, Arslanbey, Sarımeúe ve Suadiye ilk kademe belediyelerinin tüzel kiúilikleri kaldırılarak mahalleleri ile birlikte Köseköy ølk Kademe Belediyesine katılmıútır. Köseköy Belediyesi’nin adı Kartepe ilçesi olarak de÷iútirilmiútir [8].
Yapılan son düzenlemelerle Kocaeli’nin 5 adedi yeni olmak üzere 12 adet ilçesi oluúturulmuútur. Bunlar; Karamürsel, Darıca, Dilovası, Gebze, Gölcük, Derince, Baúiskele, øzmit, Çayırovca, Kandıra, Kartepe, Körfez’dir [8].
Sınırlara iliúkin yapılan düzenlemeler sonucunda Kocaeli Büyükúehir Belediyesi alanı 341,800 ha., nüfusu ise 2009 yılı adrese dayalı nüfus kayıt sistemine göre 1,522,408 kiúidir. øle ba÷lı 12 ilçe, 243 köy bulunmaktadır. Kocaeli il ve ilçe sınırlarını gösteren harita úekil 2.3‘te verilmiútir [1].
2.4 Tarihsel Geliúim
Kocaeli øli, Asya ile Avrupa’yı birbirine ba÷layan yolların kavsak noktasında bulundu÷u için tarih boyunca yerleúim alanı olarak seçilmiú olan bir bölgedir ve tarihi çok eski ça÷lara kadar uzanır. ølk ça÷larda, Bithynia adı verilen bölgede kurulan kentler, sırasıyla, Olbia, Astakos, Nicomedia, øznikmid, øzmid ve Kocaeli adlarını almıútır [9].
M.Ö. 712 yılında kente Trakya’dan gelenler Baúiskele bölgesinde, M.Ö. 262 yılında ise günümüzde kent merkezinin bulundu÷u bölgeye yerleúmiúlerdir. ùehir 284 yılında Roma ømparatorlu÷u’nun baúkentli÷ini yapmıútır. Selçuklular döneminde, 1078 yılında ise ilk kez Türk egemenli÷ine girmiútir. Türk egemenli÷ine kesin olarak geçiúi ise Orhan Bey döneminde olmuútur. ùehir, Osmanlı egemenli÷ine geçtikten sonra, øznik’in komúusu anlamına gelen øznikmid, daha sonra øzmid (øzmit) adını almıútır. ùehir en parlak dönemine Kanuni Sultan Süleyman zamanında ulaúmıútır. 19. yüzyılda østanbul-øzmit arasında iúleyen ve 1873 yılından itibaren de
Haydarpaúa-Ankara güzergâhında faaliyet gösteren demiryolunun kente
ulaúmasından sonra Kocaeli’nin ticari ve sosyal yaúamı canlanmaya baúlamıútır [9]. ùehir, 1888 yılında ba÷ımsız sancak olmuútur ve ismi øzmit olarak de÷iútirilmiútir. Daha sonra bölgeye fatihi Akçakoca'dan dolayı Akçakoca’nın yurdu manasına gelen ‘Kocaeli’ adı verilmiútir [9].
1.Dünya Savaúı’nın getirdi÷i yıkımlar sonucu önemini bir süre yitiren ve sırasıyla önce øngilizler (6 Temmuz 1920) ardından Yunanlılar (28 Nisan 1921) tarafından iúgal edilen Kocaeli, 28 Haziran 1921 de Türk Orduları tarafından iúgalden kurtarılmıútır [9].
Kocaeli, Cumhuriyetle birlikte özellikle sanayileúme alanında kalkınmıútır. Yapılan sanayi yatırımları ili günümüze kadar devam eden hızlı bir geliúme sürecine sokmuú, bugünkü durumuna gelmesini sa÷lamıútır [9].
2.4.1 Tarihsel yerleúim yeri geliúimi
Kocaeli çevresinde ilk yerleúim alanın Kefken’in do÷usunda oldu÷u yapılan araútırmalar sonucunda görülmektedir. Kefken yakınlarındaki Kovana÷zı ile Cebeci sırtlarından Paleolitik Ça÷’dan kalıntılara rastlanmıú, M.Ö. 1200’lere kadar geçen süre içinde baúka bir yerleúim yeri tespit edilmemiútir. øle ait eski haritalar
8
incelendi÷inde kent merkezinin günümüzdeki merkezi ile örtüútü÷ü, yerleúimin deniz ve tepeler arasında sınırlanmıú alan içerisinde geliúti÷i görülmektedir. Kent merkezi dıúında herhangi bir geliúme alanı bulunmamakta çevre ba÷lantılarını sa÷layan yolların o dönemde de bulundu÷u gözlenmektedir. Günümüzde øzmit merkezi ve güneyinin sahil ba÷lantısını sa÷layan sahil yolunun daha önce bataklık oldu÷u bu haritada da gösterilmiútir [10].
ùekil 2.4 : 19. yy. da øzmit'i gösteren harita [10].
Kentin niteli÷i, geliúimi ve dönüúümünü tetikleyen iki ana etmenden biri sanayi di÷eri ise ulaúım olmuútur. 1930’ların ortalarında baúlayan sanayileúme süreci do÷rultusunda kurulan SEKA Fabrikası ile øzmit sanayi sektöründe Türkiye’nin önde gelen kentlerinden biri olmaya ve suya ihtiyaç duyan sanayi iúletmeleri kıyıda yer seçmeye baúlamıútır. Geliúme kıyı boyunca yayılmaya baúlamıútır [10].
1950’li yılların sonunda açılan E-5 (D-100) Karayolu nedeniyle deniz ile kopma sürecine girmiú, kent merkezi ve kıyı arasına bir set çekilmiútir. ùehrin, 1970’li yıllara kadar sınırları fazla geniúlememiútir. 1970’li yıllardan itibaren ise kıyıdaki geliúimini, sanayileúmenin ve de E-5’in etkisi ile kuzey yönünde de sürdürmeye baúlamıú, güneydeki tarım arazileri ve bataklık alanlara do÷ru geniúleme e÷ilimine girilmiútir. 1969 yılında fuar alanı açılmıútır, 1970 yılından itibaren fuar dolgu alanı geniúletilmiú kıyı alanı artmıútır. Daha önce bataklık alanı olan sahil yolu ise alıúveriú merkezleri, atölyeler gibi büyük alan gerektiren kullanımların alanı tercih etmesiyle geliúmeye baúlamıútır. Bütün mekânsal geliúmeler üzerinde en büyük etkisi olan olaylardan birisi 1999 depremidir. Deprem sonrası geliúme ise yeni konut alanlarının yer seçiminden etkilenmiútir [10].
2.4.2 Tarihsel idari yapının de÷iúimi
Tarihi süreç içerisinde Kocaeli’nin idari yapılanmasında bakıldı÷ında, úehrin antik ça÷larda ve Roma ømparatorlu÷u döneminde Bitinya’ya baúkentlik yaptı÷ı; Anadolu Selçukluları döneminde øznik’e, Osmanlı döneminde ise bir sancak merkezi olarak önce Anadolu Eyaletine, sonra da Kaptanpasa Eyaletine ba÷landı÷ı görülmektedir. Kocaeli sanca÷ı 19. yy basında ise merkezi Bursa’da olan Hüdâvendigar vilayeti ve østanbul’un sınırları içinde yer almıútır. Tanzimat’tan sonra ise Adapazarı, Geyve, Karamürsel, Yalova, Gebze kazalarının ba÷lı oldu÷u ba÷ımsız bir sancak olmuútur. 20 Nisan 1924 tarih ve 491 sayılı Teskilat-ı Esasiye Kanunu ile sancaklar kaldırılmıú ve Kocaeli’nin yapısı da de÷iúmiútir. Yeni yapılanma sonucunda ise Gebze, Karamürsel, Kandıra, Karasu, Adapazarı, Akyazı, Hendek, Geyve ilçeleri Kocaeli’ne ba÷lanmıútır [3].
1954’te Sakarya’nın, 1995’te ise Yalova’nın il olmasıyla Kocaeli’nin sınırları tekrar de÷iúikli÷e u÷ramıútır. 1999 yılında Derince’nin de ilçe yapılmasıyla Merkez ølçe (øzmit), Gebze, Gölcük, Kandıra, Karamürsel, Körfez ve Derince olmak üzere Kocaeli øli’nin 7 ilçesi olmuútur [3].
26824 sayılı Resmi Gazete - 22.03.2008 tarihli ve 26824 sayılı resmi gazetede yayımlanarak yürürlü÷e giren 5747 sayılı "Büyükúehir Belediyesi Sınırları øçerisinde ølçe Kurulması ve Bazı Kanunlarda De÷iúiklik Yapılması Hakkında Kanun" ile ilçe sınırlarında de÷iúiklik yapılmıútır. Uygulama sonucunda oluúan yeni ilçeler ve ilçelere katılan ilk kademe belediyeleri çizelge 2.2'de verilmiútir [3].
Çizelge 2.2 : Eski ilk kademe belediyeleri ve ya ilçe merkezleri son durumu [3]. Baúiskele Bahçecik Yeniköy Kullar Yuvacık
Çayırova Çayırova ùekerpınar Darıca Darıca
Derince Derince
Dilovası Dilovası Tavúancıl Gebze Gebze
Gölcük Gölcük De÷irmendere Halıdere Hisareyn øhsaniye Ulaúlı Yazlık
øzmit øzmit Kuruçeúme Bekirpaúa Alikahya Akmeúe Kandıra Kandıra
Kartepe Kartepe Uzuntarla Uzunçiftlik Eúme Acısu Maúukiye Büyükderbent Arslanbey Sarımeúe Suadiye Karamürsel Karamürsel Ere÷li Kızderbent Yalakdere Akçat
Dereköy
10
2.5 Genel Özellikler 2.5.1 Yüzöçümü
Kocaeli’nin do÷u ve güneydo÷usunda Sakarya, güneyinde Bursa, batısında østanbul ve Yalova illeri, øzmit Körfezi, Marmara Denizi, kuzeyinde ise Karadeniz ile çevrilidir. ølin yüzölçümü 3.418 km²’dir [11].
2.5.2 Co÷rafi yapı
Kocaeli øli Marmara Bölgesi’nin Çatalca yarımadasında yer alan, øzmit Körfezi etrafında geliúen bir ildir. Körfezin kuzey bölümünü, güneyden kuzeye do÷ru e÷im kazanan hafif engebeli bir yayla oluúturmaktadır. Körfezin kuzeyinde en yüksek nokta 645 metre yükseklik ile Çeneda÷’dır. Körfezin güneyini ise en yüksek noktası Kartepe’de 1601 metreye ulaúan Samanlı Da÷ları kaplamaktadır. ølin en geniú ve önemli düzlü÷ü ise kuzey ve kuzeybatısında bulunan Dilovası’dır [11].
ùekil 2.5 : Kocaeli ili morfoloji haritası [12].
2.5.3 øklim özellikleri
øzmit Körfezi Akdeniz ile Karadeniz iklimleri arasında geçiú iklimine sahiptir. Karadeniz kıyısında ılıman, da÷lık kesimlerde ise sert bir iklim hüküm sürmektedir. Akdeniz özelli÷ini kazandıran etken ise kıúların ılık ve ya÷ıúlı olusudur. øl merkezinde yazlar sıcak ve az ya÷ıúlı, kıúlar ya÷ıúlı, zaman zaman karlı ve so÷uk geçer. Özel konumu nedeniyle Kocaeli’nin Karadeniz’e bakan kıyıları ile øzmit
Körfezine bakan kıyılarının iklimi arasında bazı farklılıklar göze çarpar. Samanlı da÷larının Körfez’e bakan yamaçlarında da iklim Karadeniz kıyılarına benzemektedir [11].
Akdeniz ve Karadeniz iklimleri yanı sıra Karamürsel, Kandıra, Gebze, Körfez ilçeleri farklı mikro klimaların etkisine de rastlanmaktadır. Bu farklılıklar topo÷rafik yapı, jeolojik yapı, hidrolojik yapı ile birlikte ilimiz yüzeyini kaplayan bitki türlerini ve bu türlerin da÷ılımını etkilemektedir. Ayrıca sıcaklık, ya÷ıú, rüzgar, do÷al nem de bu farklılıklarda etkin rol oynamaktadır [3].
Uzun dönemli iklim verilerine göre yıllık sıcaklık ortalaması 14.6 ºC’dir. Ortalama sıcaklık, Temmuz, A÷ustos ve Eylül aylarında 20 ºC’nin üstüne çıkmaktadır. Ölçülen en yüksek hava sıcaklı÷ı 44.1 °C (13 Temmuz 2000), en düúük hava sıcaklı÷ı 8.7 °C (23 ùubat 1985) olarak kaydedilmiútir [13].
Etkin rüzgârlar yazın kuzey, kuzeybatı ve güneydo÷u; yazın ise kuzeydo÷u yönündedir [3].
2.5.4 Bitki örtüsü
Kocaeli øli’nin bitki örtüsü genelde Marmara Bölgesi özelli÷i taúımakla birlikte, kıyısıyla da÷lık alanlar arasında farklılıklar gösterir. Ayrıca kuzeyden güneye do÷ru gidildikçe Karadeniz bitki örtüsünün yerini Akdeniz bitki örtüsü almaya baúlamaktadır. Samanlı Da÷ları ormanlarla kaplı olmakla beraber kıyı ve da÷lık alanlar arasında önemli farklılıklar gözlenmektedir. Kuzeyden güneye do÷ru gidildikçe Karadeniz’e özgü bitki topluluklarının yerini Akdeniz bitki örtüsü almaya baúlar. Samanlı da÷ları ile Karadeniz kıyısı arasındaki alanlar sık ormanlarla kaplıdır. Bu ormanlar kayın, gürgen, kestane, meúeden oluúmaktadır. Samanlı da÷larının yüksek kesimleri i÷ne yapraklılarla örtülüdür. øzmit Körfezinin kuzey ve do÷usunda Akdeniz iklimine özgü makilere rastlanır. Körfez sahillerinde meyve, sebze ve zeytincilik hakimdir. Ayıca zeytin, kiraz, ba÷ ve meyvecilik ekseriyetle karıúık olarak yapılmaktadır. ølin kuzeyinde genellikle tarla tarımı yapılmaktadır [3].
2.5.5 Depremsellik
Kocaeli øli’nin Genel Jeolojisi birbirinin do÷al uzantısı olan østanbul Yarımadası ve Kocaeli Yarımadası ile birlikte “østanbul Zonu” olarak isimlendirilen tektonik birlik üzerinde yer almaktadır. øl Kuzey Anadolu Fay Zonu üzerindedir ve birinci dereceden deprem bölgesidir [3].
12
2.5.6 Su kaynakları
Kocaeli’nde çok sayıda akarsu bulunmaktadır. øl sınırları içerisinde do÷an akarsuların bir bölümü Karadeniz’e bir bölümü ise øzmit Körfezi’ne, Marmara Denizi’ne dökülür. Karadeniz’e dökülen baúlıca su kaynakları Riva, Göksu, Sarısu, Yulaflı, Darlık ve Kocadere’dir. Samanlı Da÷ları’ndan do÷an Kirazdere ve Gebze ilçesindeki Dilovası Deresi ise øzmit Körfezi’ne dökülüen baúlıca akarsulardır. ølin en uzun akarsuyu 47,75km’lik uzunlu÷uyla Samanlı da÷larından do÷up øzmit Körfezi’ne dökülen Kiraz Deredir. Bunu 37,1 km ile Yalakdere ve 28 km ile Kumla-Akarca Dereleri izlemektedir. Ayrıca çevresi 39 km olup 13 km’lik kısmı Kocaeli sınırlarında kalan Sapanca Gölü de bölgenin önemli su kaynakları arasındadır. øzmit Körfezi çevresi genel olarak yeraltı suyu açısından zengindir, il sınırları içerisindeki yer altı suyu rezervleri 48.1hm3/yıl’dır. Bölgede akarsular, yer altı su kaynakları ve Sapanca Gölü’nün yanı sıra Bahçecik ve Yazlıköy’de sıcaklı÷ı 30.5 dereceyi bulan jeotermal su kaynakları da mevcuttur [3].
2.5.7 Toprak kabiliyeti
ølin büyük bir kısmını altıncı, yedinci ve sekizinci sınıf tarım toprakları oluúturmaktadır. Bunu dördüncü sınıf topraklar izlemektedir. Birinci, ikinci ve üçüncü sınıf tarım toprakları tüm arazinin yalnızca %14,53’ünü oluúturmaktadır. Tarım topraklarının ilde mekânsal da÷ılımına bakıldı÷ında; üçüncü sınıf toprakların kentin kuzeyinde ve do÷usunda, dördüncü sınıf toprakların ise kuzeyde Kandıra ølçesi çevresinde yo÷unlaútı÷ı görülmektedir. Özellikle güneydeki da÷lık alanlar olmak üzere øzmit Körfezi’ni çevreleyen da÷lık alanlar altıncı, yedinci ve sekizinci sınıf topraklarla örtülüdür [3].
Toprak kabliyetlerine göre arazi büyüklüklerinin da÷ılımı çizelge 2.3 'de verilmiútir.
Çizelge 2.3 : Arazi kabiliyet sınıflarına göre da÷ılım [3].
Arazi Kabiliyet
Sınıfları 1 2 3 Toplam 4 5-8 Toplam
Arazi Varlı÷ı (ha) 6.477 23.702 20.737 50.916 50.826 248.783 350.525
2.5.8 Madencilik alanları
Kocaeli ve çevresinde çıkarılan baúlıca madenler; cam sanayi hammaddesi olarak kullanılan dolomit, cam, silika refrakteer ve seramik yapımında kullanılan kuvarsit; çimento fabrikaları tarafından dolgu maddesi olarak kullanılan, gübre ve absorbe sanayi, yem ve inúaat sanayinde yaygın olarak kullanılabilen zeolit çıkarılmaktadır. Sanayi hammaddesi olarak kullanılan bu kaynaklar özellikle ilin batısında bulunmaktadır. Gebze ve civarında Köseler, Muallim, Demirciler, Tavúanlı, Tepecik, Mollafenari, Hereke ve Tavúancıl köylerinde dolomit; ilçenin kuzey, kuzeybatı ve kuzeydo÷u kesimlerinde ise kuvarsit çıkarılmaktadır. Ayrıca Gebze ølçesi’nin güneybatı, do÷u ve kuzeydo÷usundan kireçtaúı-marn, Pelitli köyünde kurúun ve çinko ve kuzeydo÷usunda bulunan Pelitli köyü civarında ise cıva madeni rezervi bulunmaktadır [3].
2.5.9 Arazi kullanımı
Kocaeli Büyükúehir Belediyesi sınırları kapsamındaki alanların 2006 arazi kullanım durumu alansal ve oransal olarak çizelge 2.4’te verilmiútir.
Kocaeli 1/50,000 ölçekli Çevre Düzeni Planı araútırma raporu arazi kullanım verilerine göre Kocaeli ili 350,500 hektar alana sahiptir. Toplam alanın büyük bir bölümünü %52’lik oranla Gebze ilçesinin kuzeyinde ve do÷usunda, øzmit, Gölcük ve Karamürsel ilçelerinin güneyinde kalan orman alanları oluúturmaktadır. Bunu %29,4’lük bir oranla tarım alanları ve meralar izlemektedir, il genelinde tarım alanları da÷ılımında en büyük payı 29,449 ha. ile Kandıra ilçesi almaktadır [3]. Konut yerleúme alanları baslı÷ında planlama alanı içersindeki; mevcut konut alanları, düzensiz konut alanları, köy yerleúim alanları ve deprem konutlarını içermektedir. Konut alanları 15,540.6 ha. alan ve % 4.42’lik bir orana sahiptir. Arazi kullanım haritasına bakıldı÷ında; konut alanlarının körfez hattında lineer bir úekilde konumlandı÷ı ve körfezin batısında sanayi alanlarının yo÷unlaútı÷ı görülmektedir. Sanayi yerleúme alanları içerisinde; sanayi alanları, organize sanayi bölgeleri, küçük sanayi siteleri ve serbest bölgeler yer almaktadır. 2006 arazi kullanımları çizelgesine bakıldı÷ında sanayi alanlarının 4,143 ha. alana sahip oldukları gözlenmektedir. Ayrıca teknopark alanı 19 ha. ve iskele ve liman tesisleri 100.7 ha. alana sahiptir. Ticaret ve merkezler baúlı÷ı altında merkezi iú alanı, pazar ve pazarlama faaliyeti yapılan alanlar, toptan ticaret alanları ve depolama alanları bulunmaktadır.
14
Çizelge 2.4 : Kocaeli Büyükúehir Belediyesi arazi kullanım durumu [3].
Arazi Kullanımı Alan(ha) Oran(%) Arazi Kullanımı Alan(ha) Oran(%)
Konut Alanları 15.504,60 4,424 Askeri Alan 2.386,50 0,681
Ticaret Merkezi 453,40 0,129 Mezarlıklar 160,70 0,046
Organize Sanayi
Bölgeleri 1.013,80 0,289 Turizm Alanları 8,70 0,002
Küçük Sanayi
Bölgeleri 3.022,50 0,862
Taú Oca÷ı
Maden Sahası 862,80 0,246
Serbest Bölge 16,90 0,005 Su Yüzeyleri 328,90 0,094
KDKÇ Alanı 144,80 0,041 Tarım Alanları Meralar 103.042,90 29,399
Orman 184.099,60 52,525 øskele Liman 100,70 0,029
ødari Tesis
Alanları 158,90 0,045 Sahil/Kıyı 421,40 0,120
E÷itim Tesisi
Alanları 274,10 0,078 Fuar 53,30 0,015
Sa÷lık Tesis
Alanları 50,00 0,014 Hafriyat Alanı 115,40 0,033
Dini Tesis
Alanları 16,80 0,005 Teknopark 19,00 0,005
Sosyal Tesis
Alanları 62,50 0,018 Yollar 3.960,80 1,130
Spor Alanı 61,80 0,018 Di÷er Alanlar 33.918,70 9,677
Yeúil Alan 240,50 0,069 Toplam 350.500,00 100
Genel toplamda 373.5 ha.’dır ve en büyük bölümünü merkez özelli÷i gösteren ve ilin a÷ırlık merkezinde yer alan øzmit ølçesi ve østanbul’un geliúim alanı olarak nitelendirilen Gebze ølçesi kaplamaktadır. Ticaret baúlı÷ı altında de÷erlendirmeye alınmıú bir di÷er alan ise depolama alanlarıdır. Depolama alanlarının büyüklü÷ü 79.9 ha. olarak tespit edilmiútir. Depolama alanları genellikle Gebze ve øzmit ølçelerinde konumlanmıúlardır [3].
Sosyal tesisler 62.5 ha ve dini tesisler 16.8 ha alana sahiptir. E÷itim tesis alanları ilk ve orta ö÷retim tesis alanları ve üniversite alanlarıdır. ølk ve ortaokullar 174.7 ha. üniversite alanları ise 99.4 ha. olmak üzere tüm e÷itim tesisleri toplam 274.1 ha.lık alansal büyüklü÷e sahiptir. Sa÷lık ocakları ve hastaneler dâhil tüm sa÷lık kuruluúları toplam 50 ha alana sahiptir. Kentsel yeúil alan denilince ilk akla gelenler semtlere yönelik park, çocuk bahçesi ve oyun alanları olarak sayılabilir. Bu alanlar 240 ha olup, kiúi baúına 1.6 m² yeúil alan düúmektedir. Fuar alanı 53.3 ha, spor alanları 61.8 ha, turizm tesisleri 8.7 ha alan kaplamaktadır. Yollar ve otopark tesisleri ise yerleúim alanının % 1.3’ünü iúgal etmektedir [3]. Ayrıca ilde 2,386.5 ha. alana sahip askeri alanlar mevcuttur. Askeri alanlar genellikle øzmit Körfezi’nde kıyı úeridi boyunca yer
seçmiútir. Askeri alanlar, toplam alan içerisinde % 0,7 paya sahip olmakla birlikte artık úehrin içinde kalmıú durumdadırlar.
Di÷er alanlar baúlı÷ı altında ele alınan kullanımlar ise konut dıúı kentsel çalıúma alanları, maden sahaları, taú ocakları, mezarlıklar, iskele ve limanlar, hafriyat alanları ve besihanelerdir. Konut dıúı çalıúma alanları olarak de÷erlendirmeye alınan alanlar 144.8 ha.’dır. Maden Sahaları 289 ha.’lık alan ile genel arazi kullanımı içerisinde % 0,08’lik bir paya sahiptir. Taú Ocakları ise 573.8 ha. alan kaplamaktadır [3].
2.5.10 Nüfus
Ülkede yaúayan bireylerin co÷rafik ve demografik envanteri olan nüfus sayımı, en küçük yerleúim birimi hakkında bilgi sa÷layan tek veri kayna÷ı olma özelli÷ine sahiptir. Kayıt sisteminin geliúmekte oldu÷u bir aúamada olunmasına karúın Kocaeli ilinde de bu veri kayna÷ından edinilecek bilgiler çok önemlidir.
2.5.10.1 Nüfus da÷ılımı
øl geneline ait genel nüfus sayımı Devlet østatistik Enstitüsü tarafından yapılan 2000 yılı Genel Nüfus Sayımıdır. Daha sonra tek günde yapılan sayım yerine Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemine geçilmiú, bu çalıúmalar sonunda ise nüfusa iliúkin sonuçlar Türkiye østatistik Kurumu tarafından 2007 yılı için 21 Ocak 2008 tarihinde, 2008 yılı için 26 Ocak 2009 tarihinde, 2009 yılı için ise 25 Ocak 2010 tarihinde açıklanmıútır. Çalıúmamızda 2009 adrese dayalı nüfus verisi en güncel veri olup, 2009 ve öncesinde edinilen tüm nüfus verilerin de÷erlendirilmesi yer almaktadır. Çizelge 2.5’te 1950 yılından itibaren yapılan sayım sonuçlarına göre Türkiye ve Kocaeli ilinin nüfus geliúimi görülmektedir.
Çizelge 2.5 'te Kocaeli’nin 1955 yılında ülke içindeki nüfus payı %1,05 iken, 2000 yılında yaklaúık 0.01 artarak %1.06 olmuútur. 2009 yılı ADNKS sonuçlarına göre ise toplam nüfusu 1,522,408 olan Kocaeli’nin nüfus artıúının Türkiye ortalaması ile karúılaútırılması Çizelge 2.6 'da görülmektedir.
Kocaeli ili Türkiye’nin en yo÷un göç alan Marmara Bölgesi’nde yer almaktadır. Bölge gerek østanbul’un ticari etkisi ve ulaúım olanaklarının bölgedeki geliúmiúli÷i, teknik altyapının ve istihdam olanaklarının çoklu÷u ve çeúitlili÷i açısından ülkesel cazibe merkezidir.
16 ù ek il 2 .6 : K oc ae li a ra zi k ul la nı m h ar it as ı - 20 06 [ 14 ].
17 Ç iz el ge 2 .5 : T ür ki ye v e K oc ae li n üf us g el iú im i [3 ]. ıl la r T ür ki ye K oc ae li T ür ki ye 'd e K en ts el N üf us O ra nı ( % ) K en ts el N üf us B ak ım ın da n T ür ki ye 'd e K oc ae li 'n in P ay ı (% ) N üf us B ak ım ın da n T ür ki ye 'd e K oc ae li 'n in P ay ı (% ) N üf us K en ts el N üf us N üf us K en ts el N üf us 50 20 .9 47 .1 88 5. 24 4. 33 7 47 4. 64 4 10 3. 77 3 25 ,0 4 1, 98 2, 27 55 24 .0 64 .7 63 6. 92 7. 34 3 25 3. 17 4 84 .4 92 28 ,7 9 1, 22 1, 05 60 27 .7 54 .8 20 8. 85 9. 73 1 29 7. 46 3 11 2. 08 2 31 ,9 2 1, 27 1, 07 65 31 .3 91 .4 21 10 .8 05 .8 17 33 5. 51 8 13 6. 53 1 34 ,4 2 1, 26 1, 07 70 35 .6 05 .1 76 13 .6 91 .1 01 38 5. 40 8 18 8. 18 5 38 ,4 5 1, 37 1, 08 75 40 .3 47 .7 19 16 .8 69 .0 68 47 7. 73 6 25 5. 55 7 41 ,8 1 1, 51 1, 18 80 44 .7 36 .9 57 19 .6 45 .0 07 59 6. 89 9 31 8. 02 6 43 ,9 1 1, 62 1, 33 85 50 .6 64 .4 58 26 .8 65 .7 57 74 2. 24 5 41 1. 91 7 53 ,0 3 1, 53 1, 47 90 56 .4 73 .0 35 33 .6 56 .2 75 93 6. 16 3 58 2. 55 9 59 ,6 0 1, 73 1, 66 97 62 .8 65 .5 74 40 .8 82 .3 57 1. 17 7. 37 9 62 9. 33 3 65 ,0 3 1, 54 1, 87 00 67 .8 03 .9 27 44 .0 06 .2 74 1. 20 6. 08 5 72 2. 90 5 64 ,9 0 1, 64 1, 78 07 * 70 .5 86 .2 56 49 .7 47 .8 59 1. 43 7. 92 6 89 4. 24 2 70 ,4 8 1, 80 2, 04 08 * 71 .5 17 .1 00 53 .6 11 .7 23 1. 49 0. 35 8 1. 39 2. 73 3 74 ,9 6 2, 60 2, 08 09 * 72 .5 61 .3 12 54 .8 07 .2 19 1. 52 2. 40 8 1. 42 2. 75 2 75 ,5 3 2, 60 2, 10 dr es e D ay al ı N üf us K ay ıt S is te m in de n el de e di le n sa yı m s on uç la rı dı r.
18
Çizelge 2.6 : Türkiye ve Kocaeli nüfus artıú hızı karúılaútırılması [3]. Yıl Türkiye Kocaeli Yüzölçümü (km²) Nüfus Nüfus Artıú Hızı (‰) Yüzölçümü (km²) Nüfus NüfusArtıú Hızı (‰) 2008 783562 71517100 13,1 3418 1490358 35,8 2009 783562 72561312 14,5 3418 1522408 21,3
Kocaeli gerek co÷rafi konumu, ulaúılabilirlik ve geliúmiú di÷er kent merkezlerinin oda÷ında yer alması dolayısıyla kendi geliúme bölgesini oluúturmaktadır. Gerçekte Kocaeli her ne kadar østanbul’un ticari etkisinde de olsa kendi etki bölgesini de oluúturmaktadır [3].
Kocaeli ilinin de içerisinde bulundu÷u bölgede ekonomik etkinlikler, bölgesel nüfusun oluúumunda ve nüfus hareketlerinde temel etken olmuútur. øldeki ekonomik yapının temelini tüm bölgesinde oldu÷u hali ile sanayi, ticaret, hizmetler ve tarım sektöründeki faaliyetler oluúturmaktadır. Dolayısıyla ilin nüfus yapısı bölgenin nüfus yapısı ile paralellik göstermektedir [3].
2004 yılında “Büyükúehir Belediyesi” statüsü kazanmıú olan Kocaeli øli’nin idari bölünüúü 22.03.2008 tarihli resmi gazetede yayımlanarak yürürlü÷e giren Büyükúehir Belediyesi sınırları içerisinde ilçe kurulması hakkında kanun ile yeniden düzenlenmiútir. Bu düzenleme ile Kocaeli ili, Gebze, Kandıra, Karamürsel, Körfez, Derince, Baúiskele, Çayırova, Darıca, Dilovası, øzmit ve Kartepe olmak üzere on iki ilçeden oluúmaktadır [16].
Çizelge 2.7 'de Kocaeli ilçelerine ait nüfus ve mahalle sayıları verilmiútir. Kocaeli ili 12 ilçe ve bu ilçelere ba÷lı 272 mahalleden oluúmaktadır.
Çizelge 2.7 : Kocaeli 2009 ilçe nüfusları [15]. ølçeler Mahalle Sayısı ølçe Merkezleri Nüfusu Toplam Nüfus Gebze 22 282.444 297.029 Gölcük 30 129.713 136.035 Kandıra 5 15.151 46.984 Karamürsel 18 46.132 50.886 Körfez 20 126.616 130.730 Derince 10 119.704 123.136 Baú iskele 29 62.663 66.183 Çayırova 9 82.494 82.494 Darıca 14 140.302 140.302 Dilovası 12 41.643 44.258 øzmit 52 293.339 313.964 Kartepe 51 82.551 90.407 Toplam 272 1.422.752 1.522.408
ølçelere ait mahalle nüfus verileri çizelge 2.8, 2.9, 2.10 da yer almaktadır.
Çizelge 2.8 : Körfez ilçesi mahalle nüfusları [17].
ølçe Adı Mahalle Adı 2009 Nüfus Sayısı 2008 Nüfus Sayısı 2007 Nüfus Sayısı
K ör fe z Atalar 6.545 6.626 641 Barbaros 4.327 4.411 4.179 Çamlıtepe 8.789 8.771 8.693 Esentepe 10.174 10.333 9.964 Fatih 9.008 8.968 8.603 Güney 12.337 12.359 11.459 Hacı Osman 9.649 9.589 9.070 Ilımtepe 4.906 5.064 4.645 Kuzey 6.431 6.512 6.250 Mimar Sinan 14.090 13.430 12.702
Yavuz Sultan Selim 7.591 6.412 6.066
Yeniyalı 9.982 9.876 9.494 Agah Ates 2.983 3.043 3.032 Cumhuriyet 4.019 3.772 3.409 Hacı Akif 2.227 2.291 2.290 ùirinyalı 405 405 410 Yukarı Hereke 2.838 2.835 2.790 17 A÷ustos 2.309 2.288 1.867 Kıúladüzü 5.067 5.100 5.079 Kirazlıyalı 2.939 2.927 2.971 Toplam 126.616 125.012 113.614
Çizelge 2.9 : Derince ilçesi mahalle nüfusları [17].
ølçe Adı Mahalle Adı 2009 Nüfus Sayısı 2008 Nüfus Sayısı 2007 Nüfus Sayısı
D er in ce Çeneda÷ 16.809 16.846 16.069 Çınarlı 18.098 17.844 17.432 Deniz 2.846 2.884 2.915 Dumlupınar 7.382 7.303 6.660 øbnisina 10.775 10.392 9.840 Mersincik 1.664 1.653 1.509 Sırrıpaúa 17.327 17.485 17.077 Yavuz Sultan 13.836 13.391 12.372 Yenikent 24.064 23.507 23.554 Fatih Sultan 6.903 6.825 6.563 Toplam 119.704 118.130 113.991
20
Çizelge 2.10 : øzmit ilçesi mahalle nüfusları [17].
ølçe Adı Mahalle Adı 2009 Nüfus Sayısı 2008 Nüfus Sayısı 2007 Nüfus Sayısı
øz m it Bekirdere 10.976 11.206 11.624 Erenler 10.877 10.422 9.318 Gündo÷du 2.186 2.119 2.099 Kadıköy 12.815 12.934 13.016 M.Alipaúa 12.803 12.780 12.874 Tavúantepe 13.468 12.844 12.193 Yahyakaptan 19.118 17.456 17.493 Yeniúehir 17.652 16.906 16.553 Yeúilova 6.163 5.929 6.054 28 Haziran 7.982 8.314 8.789 Malta 6.806 7.122 7.347 Ayazma 4.220 3.035 2.690 Tepeköy 6.645 6.748 6.981 Akçakoca 2.436 2.454 2.430 Cedit 8.518 8.725 8.766 Cumhuriyet 4.339 4.261 4.275 Çukurba÷ 4.306 4.278 4.228 Fatih 3.115 3.185 3.087 Gültepe 4.591 4.780 4.799 Hacıhasan 2.238 2.188 2.240 Hacıhızır 4.271 4.145 3.814 Karabaú 8.651 8.283 8.005 Kemalpaúa 863 883 909 Kpzluk 8.476 8.170 8.207 Körfez 5.722 5.774 5.795 Orhan 1.804 1.714 1.662 Ömera÷a 1.670 1.628 1.603 Sanayi 2.506 2.224 2.321 Serdar 11.038 11.152 10.107 ùirintepe 6.808 6.718 6.650 Tepecik 1.402 1.499 1.457 Terzi Bayırı 2.684 2.726 2.678 Topçular 5.869 5.872 5.996 Turgut 7.298 7.281 7.177 Veliahmet 3.862 3.761 4.015 Yeni 10.501 9.817 9.761 Yenido÷an 7.016 7.041 6.784 Zabıtan 3.158 3.250 3.433 Tüysüzler 1.508 1.268 1.194 Alikahya Cumhuriyet 4.252 4.198 4.334 Alikahya Atatürk 3.616 3.995 3.978 Alikahya Fatih 3.257 3.208 3.113 Karadenizliler 1.790 1.737 1.356 Alikahya Merkez 2.873 3.241 3.287 Akarca 2.317 2.202 2.243 Fevzi Çakmak 4.921 4.835 4.886 Do÷an 4.752 4.691 4.795 Kuruçeúme Fatih 4.024 3.859 3.845 Hatipköy 487 400 313 Kocatepe 2.809 2.753 2.832 Akmeúe Atatürk 912 951 1.046 Akmeúe Cumhuriyet 968 1.008 1.018 Toplam 293.339 287.970 285.470
2.5.11 Nüfus yapısı
2.5.11.1 Cinsiyet ve yaú yapısı
Cinsiyete göre toplam nüfusun %51,8’i erkek, %48,2’si ise kadındır. Nüfusun yaú gruplarına göre da÷ılımına bakıldı÷ında 15-25 yaú arası genç nüfus oranının fazla oldu÷u görülmektedir.
Çizelge 2.11 : Kocaeli ili 2000-2009 yılı yaú da÷ılımı [18].
2000 2009
Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın
0-4 106.153 54.598 51.555 127.705 65.673 62.032 5-9 111.594 57.310 54.284 124.156 64.100 60.056 10-14 113.505 58.467 55.038 126.434 65.048 61.386 15-19 127.283 68.110 59.173 122.948 63.046 59.902 20-24 127.368 67.527 59.841 131.862 64.978 66.884 25-29 117.236 62.006 55.230 154.281 78.630 75.651 30-34 98.310 51.708 46.602 141.246 73.380 67.866 35-39 93.700 48.397 45.303 124.780 63.852 60.928 40-44 79.229 41.343 37.886 102.655 52.911 49.744 45-49 63.247 33.079 30.168 95.869 47.917 47.952 50-54 49.053 25.556 23.497 79.927 40.620 39.307 55-59 34.808 17.934 16.874 60.039 30.489 29.550 60-64 28.542 13.894 14.648 45.853 22.747 23.106 65-69 23.783 11.538 12.245 31.289 15.139 16.150 70-74 16.898 7.441 9.457 22.097 10.172 11.925 75+ 15.130 6.250 8.880 31.267 12.800 18.467 Belirsiz 246 151 95 - - - Toplam 1.206.085 625.309 580.776 1.522.408 771.502 750.906
22
ùekil 2.7 : Kocaeli ili 2000 yılı cinsiyet - yaú da÷ılımı [18].
ùekil 2.8 : Kocaeli ili 2009 yılı cinsiyet - yaú da÷ılımı [18].
2.5.11.2 Hanehalkı büyüklü÷ü
2009 yılı ADNKS’na göre Türkiye, TR42 Do÷u Marmara Bölgesi (Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, ve Yalova illerini kapsayan Bölge) ve Kocaeli ili ‘nin Hanehalkı büyüklü÷ü çizelge 2.12 'de gösterilmiútir.
Çizelge 2.12 : Kocaeli ili 2000-2009 yılı yaú da÷ılımı [19]. Toplam Hanehalkı Sayısı Toplam Yerleúik Nüfus Ortalama Hanehalkı Büyüklü÷ü Türkiye 15.070.093 67.809.048 4,50 TR42 622.482 2.665.010 4,28 Kocaeli 283.708 1.181.086 4,16 2.5.11.3 Göç
Kocaeli ülke genelinde çok yo÷un göç alan bir bölgede kalmaktadır. Bu bölgenin ekonomik geliúmiúli÷i ve dolayısıyla istihdam olanaklarının yüksekli÷i ile ilgilidir. Gerçekte de bölge baúta østanbul olmak üzere Kocaeli ve Bursa illerini içinde barındırır. Bu üç il, ülkenin en fazla katma de÷er üreten illerindendir.
Çizelge 2.13 : Kocaeli ilinin aldı÷ı-verdi÷i göç, net göç hızı 2008-2009 [19].
Toplam Nüfus Aldı÷ı Göç Verdi÷i Göç Net Göç Net Göç Hızı
Türkiye 72.561.312 2.236.981 2.236.981 0 0
østanbul 12.915.158 388.467 348.986 39.481 3,06
Bursa 2.550.645 66.615 56.368 10.247 4,02
Kocaeli 1.522.408 60.432 48.399 12.033 7,90
2.5.12 Nüfus kestirimleri
Projeksiyonlar sonucu 1/50.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı’nın 2025 yılı nüfusu kırsal alanda 300.000 kentsel alanda 3.600.000 olmak üzere toplam nüfus 3.900.000 kiúi olarak belirlenmiútir.
Çizelge 2.14 : 2025 yılı nüfus projeksiyonları [3].
Planlama Bölgesi Kentsel Nüfus Kırsal Nüfus Toplam Nüfus
Merkez 1.500.000 120.000 1.620.000
Gebze 1.700.000 50.000 1.750.000
Gölcük-Karamürsel 300.000 80.000 380.000
Kandıra 100.000 50.000 150.000
24
Çizelge 2.15 : Kocaeli ilinin yıllara göre nüfus projeksiyonu [3]. Yıllar Nüfus (kiúi)
1927 299.093 1935 335.292 1940 375.530 1945 416.058 1950 474.644 1955 253.174 1960 297.463 1965 335.518 1970 385.408 1975 477.736 1980 596.899 1985 742.245 1990 936.163 1997 1.177.379 2000 1.206.085 2005 1.407.151 2010 1.624.717 2015 1.869.534 2020 2.146.904 2025 2.463.158
Çizelge 2.16 : Yerleúimlerin toplam nüfuslarının projeksiyonu [20].
Projeksiyon Yöntemleri
Yerleúim Yeri Üssel
Yöntem EKK Yöntemi BF Yöntemi Aritmetik Yöntem Ortalama Merkez 1.220.122 906.181 1.206.693 896.907 1.057.476 Gebze 2.260.274 823.269 2.141.586 805.035 1.507.541 Gölcük 177.766 174.871 176.884 150.899 170.105 Kandıra 58.157 56.439 58.145 57.628 57.592 Karamürsel 59.170 58.429 59.124 57.099 58.456 Toplam 3.775.489 2.019.189 3.642.432 1.967.568 2.851.170 Kocaeli Toplam øl Nüfusunun Projeksiyonu 2.955.958 2.019.188 2.909.918 1.967.568 2.463.158
Çizelge 2.17 : Yerleúimlerin kırsal nüfuslarının projeksiyonu [20].
Projeksiyon Yöntemleri
Yerleúim Yeri Üssel
Yöntem EKK Yöntemi BF Yöntemi Aritmetik Yöntem Ortalama Merkez 376.934 323.150 374.147 298.759 343.248 Gebze 677.725 312.654 652.860 307.586 487.706 Gölcük 119.382 90.072 117.767 82.809 102.508 Kandıra 39.391 39.007 39.391 39.387 39.294 Karamürsel 13.053 9.499 13.014 10.023 11.397 Toplam 1.226.485 774.382 1.197.179 738.564 984.153 Kocaeli Toplam øl Nüfusunun Projeksiyonu 975.815 774.382 966.396 738.564 863.789
Çizelge 2.18 : Kocaeli nüfus projeksiyonları toplamı [20].
Projeksiyon Yöntemleri
Yerleúim Yeri Yöntem Üssel Yöntemi EKK Yöntemi BF Aritmetik Yöntem Ortalama Toplam Kentsel
Nüfusların Projeksiyonu 2.784.836 1.232.454 2.654.036 1.236.397 1.976.931 Toplam Kırsal Nüfusların
Projeksiyonu 1.226.485 774.382 1.197.179 738.564 984.153
Toplam Kırsal-Kentsel
Nüfus Projeksiyonu 4.011.321 2.006.836 3.851.215 1.974.961 2.961.083
Toplam Nüfusun
Projeksiyonu 3.775.489 2.019.189 3.642.432 1.967.568 2.851.170
Yapılan nüfus projeksiyonlarında özellikle Gebze merkezindeki kentsel nüfus artıúı dikkat çekicidir. Projeksiyonlarda özellikle son yıllarda kentsel nüfus artıúının oranı belirgindir. Nüfus artıúı göç ile olmaktadır [3].
