TUÐRUL YÜRÜK
AR. GÖR., ANKARA Ü. SOSYAL BÝLÝMLER ENSTÝTÜSÜ e-posta: tyuruk79@hotmail.com
John Dewey, How We Think, A Restatement of The Relation of Reflective Thinking to The Educative Process, D. C. Heath and Company, 1933, 10+301 s.
Kitabýn tanýtýmýna geçmeden önce Dewey hakkýnda Türk eðitim sistemini ilgilendiren yönüyle bazý bilgilere yer verilmesi gerektiði düþüncesindeyim. Cumhuriyet döneminin ilk yýllarýndan itibaren Türk eðitim sisteminde-ki sorunlarýn tespiti ve çözümü için bazý yabancý uzmanlara raporlar hazýr-latýlmýþ ve onlarýn görüþlerinden yararlanýlmýþtýr. Dewey de bu amaçla Türkiye’ye çaðýrýlan ilk eðitimcidir. Amerika’da Colombia Üniversitesi’nde görev yapan Dewey, 1924 yýlýnda Bakan Ýsmail Safa Özler tarafýndan Tür-kiye’ye çaðýrýlmýþtýr. Ýstanbul, Ankara, Adana ve Erzurum gibi bazý illerde iki ay kadar incelemede bulunduktan sonra gözlemlerini iki ayrý rapor ha-linde sunmuþtur. Bu raporlardan ilki daha çok bütçeye acil olarak konul-masý gereken ödenekler ve bunlarý nasýl harcanacaðý ile ilgilidir. Dewey, Türk eðitim sistemi ile ilgili görüþlerinin yer aldýðý diðer raporu Amerika’ya döndükten sonra yazmýþtýr. Dewey’in özellikle köye göre eðitim hakkýnda-ki düþüncelerinin 1927’lerden itibaren uygulamaya konulan köy öðretme-ni yetiþtirme ile ilgili çabalarda etkili olabileceði ileri sürülmüþtür1 . Görül-düðü gibi Dewey, Türk eðitim tarihinde özellikle de belli bir dönemde ge-rek düþünceleriyle gege-rekse de hazýrladýðý raporlarla önemli katkýlarda bu-lunmuþ bir eðitimcidir.
Kitap, Tez, Sempozyum Deðerlendirmeleri
1 Cavit Binbaþýoðlu, Türkiye’de Eðitim Bilimleri Tarihi, M.E.B. Yayýnlarý, Ýstanbul 1995, s. 189; Yahya Akyüz, Türk Eðitim Tarihi, Alfa Yayýnlarý, Ýstanbul 2001, s. 370-371. John Dewey’in adý geçen raporu için bkz. John Dewey, Türkiye Maarifi Hakkýnda Rapor, Maarif Vekilliði Yayýnla-rý, Ýstanbul 1939.
186 AÜÝFD XLVIII (2007), sayý I
Türk eðitim sistemiyle ilgisi açýsýndan Dewey hakkýnda kýsaca bilgi ver-dikten sonra yazmýþ olduðu “How We Think” adlý kitabýn tanýtýmýna geçe-biliriz.
John Dewey’in yazarý olduðu “How We Think, A Restatement of The Relation of Reflective Thinking to The Educative Process” adýný taþýyan kitap, üç bölümden ve bu bölümlerin toplam 19 alt baþlýðýndan oluþmak-tadýr. Ayrýca bu alt baþlýklar da kendi içlerinde çeþitli baþlýklara ayrýlmýþtýr. Kitabýn üç bölümü sýrasýyla “Düþünceyi Eðitme Problemi”, “Mantýksal Dü-þünceler”, “Düþünce Eðitimi” adýný almaktadýr. Kitabýn dili Ýngilizce’dir2 .
“Düþünceyi Eðitme Problemi” adlý ilk bölümde Dewey, hiç kimseye bel-li bir düþünce biçiminin empoze edilemeyeceðini bebel-lirtmiþ ancak yine de bazý düþünme yollarýnýn önerilebileceðini ifade etmiþtir. Bu amaçla önce düþüncenin ne olduðu, hangi manalara geldiði gibi konular üzerinde dur-muþtur. Kendisine göre en iyi düþünme yolu yansýtýcý düþüncedir. Yansýtýcý düþünce, herhangi bir inancýn veya varsayým þeklindeki bilgilerin ayrýntýlý olarak incelenmesiyle varýlan sonuçtur. Bu düþüncenin evreleri; düþünce-nin kaynaklandýðý þüphe, tereddüt, þaþkýnlýk, zihinsel zorluk durumu ve þüpheyi, çözümü ve þaþkýnlýktan kurtulmayý gerçekleþtirebilecek malzeme-yi bulmak için araþtýrma, arama, soruþturma hareketidir. Ona göre bu dü-þünce, eðitimsel bir hedef olarak ele alýnmalýdýr. Bu eðitim esnasýnda do-ðuþtan geldiðine inandýðý merak, telkin, düzen yani fikirlerin birbiriyle bir zincir halinde baðlantýlý olmasý gibi bazý kaynaklarýn da göz önünde bulun-durulmasý gerekmektedir. Bu düþünce biçimi ile donanmýþ olan araþtýrma-cýnýn araþtýrmaya sebep olan þüphe halinin uzamasýna ve uzun süre devam etmesine gönüllü olmasý ve kanýtlanmýþ nedenler bulunana kadar inanca veya kanaate dayanan bilgileri kabul etmemesi gerektiðini belirtmiþtir.
“Mantýksal Düþünceler” adlý ikinci bölümde yansýtýcý faaliyetin üretimi ve süreci çerçevesinde bu faaliyetin psikolojik sürecinden ve mantýksal for-mundan bahsetmiþtir. Ayrýca bu bölümde yansýtýcý aktivitenin gözlem, deney ve düþünme üzerinde nasýl gerçekleþtirilebileceði ile ilgili bazý örneklere de yer vermiþtir. Yansýtýcý düþüncenin analiz edilmesi de bu bölümde üze-rinde durulan konulardan birisidir. Yansýtýcý düþüncenin analiz edilmesi esnasýnda telkin, aklileþtirme, hipotez, muhakeme ve hipotezin test edil-mesinden oluþan beþ evrenin varlýðýndan bahsetmiþtir. Bu çerçevede
anla-2 John Dewey’in “How We Think, A Restatement of The Relation of Reflective Thinking to The Educative Process” adlý kitabý “Düþüncenin Terbiyesi” þeklinde Türkçe’ye çevrilmiþtir. Bu çeviri için bkz. John Dewey, Düþüncenin Terbiyesi, Ýstanbul Muallimler Cemiyeti, çev: Ovide Decroly, Orhan Etker, Baha Arýkan, Ýstanbul 1957.
187
manýn gerçekleþtirilebilmesi için kavramlarýn önemli fonksiyonlar üstlen-diðini belirtmiþ ve kavramlarýn doðasý, ortaya çýkýþý ve sistemi üzerinde durmuþtur. Ayrýca kavramlarýn kontrol edilmesi ve muhakemesinin de yan-sýtýcý düþüncenin önemli metotlarýndan birisi olduðunu vurgulamýþtýr. De-wey, bu bölümde son olarak deneysel ve bilimsel düþünceden bahsetmiþ ve bunlarla kastedilenin ne olduðunu ortaya koymuþtur. Ona göre deney-sel düþünce, tecrübelerden elde edilen ve olaylarýn var olmasýný sebep so-nuç iliþkisine baðlayan düþünce biçimidir. Bu düþünce biçimine göre bir durumun varlýðý baþka bir durumu çaðrýþtýrmaktadýr. Mesela siyah bulutla-rýn gökyüzünü kaplamasýyla yaðmurun yaðacaðýnýn düþünülmesi bu þekil-deki düþünce biçiminin bir sonucudur. Bu düþünce biçiminin; yanlýþ inanç-lara neden olma eðilimi, kanýtlanmamýþ bilgilerle baþa çýkabilmede yeter-siz olma ve dogmatizme neden olma gibi üç dezavantajýnýn olduðunu be-lirtmiþtir. Buna karþýlýk bilimsel düþüncenin araþtýrýlan olaya neden olabi-lecek deðiþkenlerin tek tek sýnanmasýyla ve bu sýnama sonucunda o olaya hangi deðiþkenin veya deðiþkenlerin neden olduðunun ortaya konmasýyla gerçekleþtiðini belirtmektedir.
“Düþünce Eðitimi” adlý son bölümde düþünce aktivitesinin aþamalarýn-dan bahsetmiþtir. Bu çerçevede düþünce eðitiminde özellikle eðitime konu olacak muhtevanýn öðretiminde öncelikle somut olan unsurlardan baþla-narak soyut unsurlara doðru hareket edilmesi gerektiði ilkesine deðinmiþ-tir. Düþünce eðitiminde önemli olan bir diðer etkenin de düþüncenin önemli bir aracý olmasý nedeniyle dil olduðunu belirtmiþtir. Dilsel metotlarýn olum-suz þekillerde kullanýmýndan bahsetmiþ ve dilin baþarýlý bir þekilde ente-lektüel bir araca dönüþebilmesi için öðrencinin kelime hazinesinin geniþle-tilmesi, terimleri doðru bir þekilde öðrenmesi ve konuþma esnasýnda olu-þan bazý olumsuz alýþkanlýklarýn düzenlenmesi gerektiðini belirtmiþtir. Ayrýca düþünce eðitiminde gözlemin ve bilginin doðasý ve deðeri, okuldaki göz-lem metotlarý ve araçlarý da üzerinde durulan konulan arasýndadýr. Bu bö-lümde ezber hakkýnda da bazý bilgilere yer verilmiþtir. Ezber hakkýnda bazý hatalý düþünceler olduðu belirtilerek, ezberin eðitimsel süreçteki entelek-tüel isteði canlandýrma, doðru ve verimli çalýþma alýþkanlýðý kazandýrma ve elde edilenleri test etme gibi bazý fonksiyonlarý yerine getirmesi gerekti-ðinden bahsedilmiþtir.
Genel olarak tanýtýmýný yaptýðýmýz kitabýnda Dewey, çeþitli düþünce biçimlerinden bahsetmiþ ve doðru düþünme biçiminin nasýl gerçekleþtire-bileceðini açýklamaya çalýþmýþtýr. Ona göre doðru düþünce biçimi, þüpheye ve þüpheleri araþtýrmaya dayanan yansýtýcý düþüncedir. Yansýtýcý düþünce, insanlara eðitim yoluyla verilmeli ve böylece insanlarýn dogmatik düþünce
188 AÜÝFD XLVIII (2007), sayý I
yapýsýndan kurtulmalarý ve araþtýrma, sorgulama isteðine sahip olarak bi-limsel düþünmeyi gerçekleþtirmeleri saðlanmalýdýr. Bu açýklamalar çerçe-vesinde Dewey’in kitaptaki temel hedefinin insanlarýn her zamanki kabul-leri üzerinde tekrar düþünerek yanlýþ inançlarýndan kurtulmalarýný saðla-mayý nasýl gerçekleþtirebilecekleri konusunda bir öneri sunmak olduðu söy-lenebilir. Dewey’in bu önerisi günümüzde de eðitimin bireyin kendi bilgi-lerini bizzat kendisinin oluþturmasý hedefiyle uyum içerisinde olduðu göz-lenmektedir. Dolayýsýyla eserin düþünce eðitimi konusunda yol gösterebi-lecek önemli bir kaynak olarak kullanýlabileceði kanaatindeyim.
