G‹R‹fi VE TEMEL KAVRAMLAR
Unutulmufl çocukluk ça¤› cinsel travmatik an›la-r›n hat›rlanmas› konusu 1980’lerde bafllay›p 1990’l› y›llardan itibaren artarak ilgi oda¤› olmaktad›r. Arafl-t›rmac›lar, klinisyenler, avukatlar, medya ve istismar edilmifl çocuklarla (child abuse) ilgilenenler aras›nda bu konuda yo¤un tart›flmalar olmaktad›r. Örne¤in Amerika Birleflik Devletleri’nde (ABD) popüler med-yada 1992 ilâ 1994 y›llar› aras›nda çocukluk ça¤› cin-sel tacizi ilâ ilgili ç›kan yaz›lar›n %73’ü ailelerin yan-l›fl olarak suçlanmas› ile ilgilidir (Beckett 1996). Bu durum ayn› zamanda adlî sistemi de yak›ndan ilgi-lendirmektedir. Çünkü unutulmufl travmatik an›lar›n hat›rlanmas› sonucu davalar aç›lmakta, adlî sistem de bu konuda görüfl istemektedir.
Bu konuda kamuoyunda ve akademik çevrelerde farkl› kutuplarda görüfller oluflmufltur. Haks›z yere suçland›¤›n› iddia eden ebeveynler bir araya gelip bask› grubu oluflturmufl, bast›r›lm›fl bellek ve unutul-mufl taciz an›lar›n›n yeniden hat›rlanmas› konusunda kitaplar yazm›fllard›r. Bunun en önemli örne¤i “The Myth of Repressed Memory” adl› kitab›n yazarlar› olan Dr. Elizabeth Loftus ve Katherina Ketcham’d›r. (1994) Di¤er taraftan, travmatik çocukluk ça¤› an›la-r›n›n unutulmas› ve yeniden hat›rlanmas› konusunun varl›¤› hakk›nda gittikçe artan oranda bilimsel litera-tür oluflmaktad›r (Williams 1998).
Bellekteki bast›r›lma “bireysel ac›ya neden olan travmatik yaflant› an›lar›n›n istem d›fl› ama seçici bir flekilde unutulmas›” olarak tan›mlanabilir. Yâni trav-matik an›lar bast›r›larak bilincin d›fl›na depolanm›flt›r. Bu durum yaflam›n belirli bir aral›¤› ile ilgili an›lar›n hat›rlan›lmad›¤›n›n bilinmesi fleklindeki “psikojenik amnezi” fleklinde olabildi¤i gibi “amneziye amnezi” fleklinde de olabilir. Bu son fleklinde kifli travmatik Yeni Symposium 39 (2): 74-78, 2001
AMNEZ‹, BASTIRILMIfi BELLEK (REPRESSED MEMORY)
VE UNUTULMUfi ANILARIN YEN‹DEN HATIRLANMASI
(RECOVERED MEMORY)
Dr. Medaim YANIK*, Dr. Mine ÖZMENÖZET
Çocukluk ça¤› travmatik yaflant›lar›n›n eriflkinde görülen psikiyatrik klinik tablolarla iliflkisi oldu¤u bilinmek-tedir. Travmatik yaflant›lar›n belle¤i nas›l etkiledi¤i ise daha az bilinen bir konudur. Çocukluk ça¤› travma-tik yaflant›lar›n›n, özellikle cinsel tacizin, unutulup (repressed memory) y›llar geçtravma-tikten sonra bir uyaranla veya kendili¤inden yeniden hat›rlan›p (recovered memory) hat›rlanamayaca¤› tart›flmalar›n ana noktas›n› oluflturmaktad›r. Bu konuda bilimsel çevrelerde ve kamuoyunda birbirine z›t görüfller oluflmufltur. Travma-tik yaflant›lar›n sürekli olarak fark›nda olunan tipi için tart›flma yoktur. Esas tart›flma bu an›lar›n unutulup, y›llar geçtikten sonra tekrar hat›rlan›p hat›rlanmayaca¤› konusundad›r. Bu gözden geçirme yaz›s›nda, unu-tulmufl çocukluk ça¤› travmatik yaflant›lar›n› yeniden hat›rlanmas› konusundaki literatürün tart›fl›lmas› amaçlanm›flt›r.
Anahtar Kelimeler: unutulmufl an›lar›n hat›rlanmas›, amnezi, bast›r›lm›fl bellek AMNESIA, REPRESSED MEMORY AND RECOVERED MEMORY
ABSTRACT
It is known that childhood traumatic experiences are related to adult psychiatric pathologies. However, how traumatic experiences influence memory is stilla mystery. The main point of discussion is whether childhood traumas, especially sexual abuse can be forgotten and recalled after years with or without a remainder. This subject is controversial in both scientific literature and public opinion.
Keywords: recovered memory, amnesia, repressed memory
(*) Ruh Sa¤l›¤› Hastal›klar› Uzman›, Psikiytrik E¤itim Dan›flma Araflt›rma ve Tedavi Merkezi
yaflant› veya dönemi ile ilgili bilinç düzeyinde fark›n-da de¤ildir.
Bast›r›lm›fl an›lar›n yaflam›n bir döneminde bilinç düzeyinde fark›na var›lmas› (unutulmufl an›lar›n ye-niden hat›rlanmas›) da “recovered memory” olarak adland›r›lmaktad›r.
Klasik olarak çocuklu¤unda örne¤in aile içi cinsel kötüye kullan›m yaflam›fl ve buna bir dönem amnezi gelifltirmifl bir kifli eriflkin döneminde bir uyaranla birlikte veya kendili¤inden çocuklukta yaflad›¤› olay-lar› hat›rlamakta ve bir grup travmatik semptomla yüz yüze kalmaktad›r (Pope 1996).
Bu durum asl›nda s›k karfl›lafl›lan bir klinik feno-mendir. Andrews ve arkadafllar› (1995) ‹ngiliz psiko-terapistler aras›nda yapt›¤› bir araflt›rmada, cinsel ta-cize u¤ram›fl hastalarla çal›flan terapistlerin %51’i has-talar›n›n cinsel tacizlerini hat›rlamad›klar› bir dönem tan›mlad›klar›n› bildirmifllerdir. Baflka bir çal›flmada ço¤u terapistin en az›ndan bir kez “unutulmufl ço-cukluk ça¤› travmatik yaflant›lar› hat›rlama” flikâyetiy-le baflvuran hastas› oldu¤u bildirilmektedir (Pope 1996).
Çocukluk ça¤› travmalar›n›n s›kl›¤› konusunda tart›flmalar olmakla birlikte var oldu¤u yayg›n oluflu konusunda ortak bir kanaât oluflmufltur. Yaflanan bu travmalar›n bilinçte sürekli olarak fark›nda olunan ti-pi için tart›flma yoktur. Esas tart›flma, bu an›lar›n unu-tulup, y›llar geçtikten sonra tekrar hat›rlan›p hat›rlan-mayaca¤› konusundad›r (Loftus 1994).
Travma ve bellek konusunda çal›flan araflt›rmac›-lar 2x2 tablosu üzerinden modelleme yapm›flaraflt›rmac›-lard›r (McHugh 1994) (Tablo 1).
Birinci kadranda, cinsel olarak kötüye kullan›m yoktur ve kiflide de böyle bir an› yoktur.
‹kinci kadranda, kifli kötüye kullan›lm›fl ama trav-mas›n› hat›rlamamaktad›r.
Üçüncü kadranda, kifli kötüye kullan›lmam›fl ol-du¤u halde travmatik an›lara sahiptir.
Dördüncü kadranda, kifli kötüye kullan›lm›flt›r ve travmatik an›lar›n› hat›rlamaktad›r.
Bu tablo üzerinden travma ve bellek ile ilgili tar-t›flmalar›n ço¤unlu¤u yap›labilir.
ÇOCUKLUK ÇA⁄I C‹NSEL TAC‹Z‹N‹ UNUTMA-YANLIfi NEGAT‹F
Tablodaki ikinci kadran cinsel tacizin var olmas›-na ra¤men bunun an›s›olmas›-na sahip olmamay› yâni “bas-t›r›lm›fl bellek -repressed memory-” göstermektedir. Bu durum ayn› zamanda bu an›lar›n hat›rlanabilece-¤i -recovered memory- olas›l›¤›n› gündeme getirir.
Birçok klinisyen, amnezi geliflmifl çocukluk ça¤› travmalar›n›n hat›rlanarak bildirimini geçerli kabul eder ve bu an›larla çal›flman›n hastalara faydal› oldu-¤una inan›r (Chu 1999).
Amnezinin mekanizmas› konusunda tart›flmalar vard›r. Bir görüfl ikincil kazanç ile izah ederken, spe-sifik bir psikolojik mekanizman›n olufltu¤u tezine karfl› ç›karlar (Loftus ve Ketcham 1994, Pope ve Hud-son 1995). Di¤er görüfl ise, travmatik olay›n etkisin-den kaç›nmak için kognitif kaç›nma, dissosiyasyon, represyon gibi bafletme düzeneklerinin kullan›ld›¤›n› ifade etmektedir (Briere 1992, Herman 1992, Terr 1990, Van der Kolk ve Fisler 1995). Önemi olmayan, rölatif olarak daha az dramatik bâz› travmatik dene-yimler, fazla önemsenmedi¤inde ve uzun süre geçti-¤inde normal unutma mekanizmas› ile unutulabilir.
Herman ve Schatzow (1987), kendilerine tedavi için baflvuran travma hastalar›nda çocukluk ça¤› trav-matik yaflant›s›n›n fliddetli olmas› ve daha erken yafl-ta oluflmas› ile amnezi geliflmesi aras›nda iliflki bul-mufllard›r. Terr’in (1991) “tip 2 travma” dedi¤i uzun süren ve tekrarlay›c› olup, büyük s›k›nt› veren trav-malara karfl› daha fazla dissosiyasyon ve inkâr gelifl-tirilir. Williams (1994) tacizin aile içinden oldu¤u za-man, daha fazla rahats›zl›k oluflturdu¤u, bu sebeple de daha s›k amnezi geliflti¤ini bildirmifltir.
Çocukluk ça¤›nda cinsel travma yaflay›p da haya-t›n›n bir döneminde bu duruma amnezik olan kiflile-rin s›kl›¤› konusunda de¤iflik gruplarda yap›lan çal›fl-malarda %28 il‚ %59 aras›nda de¤iflen oranlar bildiril-mifltir (Tablo 2).
ÇOCUKLUK ÇA⁄I TRAVMASI OLMADI⁄I HALDE TRAVMAT‹K ANIYA SAH‹P OLMA
(YANLIfi POZ‹T‹F-FALSE POSITIVE)
Bu durum travmatik bellek tart›flmalar›n›n önemli noktalar›ndan biridir. Kiflinin çocukluk ça¤› travmatik an›s› olmad›¤› hâlde çeflitli etkenler nedeniyle trav-maya maruz kald›¤›na dâir suçlamas› olur. Bast›r›lm›fl bellek kavram›na karfl› olanlar bu noktadan hareket
Tablo 1. Travma ve bellek konusunda çal›flan araflt›rmac›lar›n kulland›¤› 2x2 tablosu
Kötüye kullan›lmam›fl Kötüye Kullan›lm›fl An› yok Do¤ru negatif I Yanl›fl negatif II An› var Yanl›fl pozitif III Do¤ru pozitif IV
etmektedirler. Dr. Loftus “Myth of Repressed Me-mory” adl› kitab›nda bu duruma uygun çok say›da öykü anlatmaktad›r. Tipik bir öykü flu flekilde gelifl-mektedir:
20 yafl›nda kad›n, yeme bozuklu¤u, diüretik ve laksatif kullan›m›, depresif duygudurumu ve anksiye-te flikâyetleriyle baflvuruyor. 6 yafl›nda iken amcas› taraf›ndan tekrarlanan cinsel tacizler tan›ml›yor. Te-rapist “ailen taraf›ndan tacize u¤rad›n m›” diye soru-yor. Dan›flan›n cevab› “hay›r” ve ailesinin böyle bir fley yapt›¤›na dair hiç bir an›s›n›n olmad›¤›n› ifade ediyor. Terapistin “peki bu s›rada ailen neredeydi, seni niçin korumad›lar, onlar da tacizin bir parças› olmas›n” diye telkinleri oluyor. Aylar süren telkin, imajinasyonlar, gevfleme teknikleri, hipnoz, rüya yo-rumlama ve bellek düzeltme teknikleri sonucunda, baflvuranda babas›n›n yata¤›nda iken cinsel bölgele-rine dokundu¤una dair an›lar ortaya ç›k›yor. Baflvu-ran kifli ailesiyle bütün ba¤lar›n› kesiyor, onlar› suç-luyor ve dava aç›yor...ª
Dr. Loftus bu gözlemlerden yola ç›karak, unutul-mufl çocukluk ça¤› travmalar›n›n an›msanmas›n›n mümkün olmad›¤›n›, bu durumun terapistler taraf›n-dan oluflturuldu¤unu ifade eder.
Çocukluk ça¤› travmas› olmad›¤› hâlde böyle bir bildirimde bulunman›n s›kl›¤› konusunda yap›lan
bi-limsel çal›flmalarda, bu durumun mümkün oldu¤unu, belle¤e yanl›fl an›lar›n yerlefltirilebilece¤i, “hatal› bel-lek sendromunun” (false memory syndrome) gelifle-bilece¤ini göstermektedir. Bu durum DSM-IV’teki Yapay (Düzmece) Bozukluklar’› ça¤r›flt›rmaktad›r.
Everson ve Boat 1989 y›l›nda yapt›klar› çal›flmada yanl›fl olarak çocukluk ça¤› cinsel taciz bildirimini %4-%8 aras›nda bulmufltur (Everson ve Boat 1989). Bu oran Williams’›n (1994) çal›flmas›nda %2’dir. Bu oranlar çocukluk ça¤› cinsel tacizi oranlar› aras›nda düflük yüzdelerdir.
Çocukluk ça¤› cinsel tacizini soran rutin bir teste cevap veren kiflilerden ne kadar›n›n yanl›fl olarak evet dedi¤i hakk›nda herhangi bir klinik kan›t bulun-mamaktad›r (Williams 1998).
Hatal› suçlaman›n (false accusation) nedenleri aras›nda flunlar gösterilmektedir:
1-Terapistlerin telkini: Dr. Loftus’a göre birçok terapist eriflkin yaflamdaki her türlü psikiyatrik prob-lemin alt›nda çocukluk ça¤› cinsel tacizinin yatt›¤›n› düflünmekte, böylece, dan›flanlar› cinsel tacizlerini keflfetme fleklinde telkine mâruz b›rakmaktad›r.
2-Belle¤in yan›labilir olmas›: Yap›lan deneysel çal›flmalar, insan belle¤inin mükemmel olmad›¤›n›, yan›labilir oldu¤unu göstermektedir. Laboratuar ça-l›flmalar›nda slayt gösterip yanl›fl bilgi verilerek ve telkinle %20 oran›nda hatal› bellek oluflturulabilece-¤i gösterilmifltir (Loftus 1980, Dodson ve Johnson 1993, Lindsay ve Read 1994).
3-Ensest ma¤durlar› hareketi (incest survi-vors’ movement): Bu hareketin oluflturdu¤u kültü-rel ortam ve bu alandaki popüler kitaplar›n etkisi, ör-ne¤in “The Courage to Heal” adl› kitap (Loftus 1994). Kiflide çocukluk ça¤› cinsel travmas› olmad›¤› hâl-de taciz an›s› oluflturuldu¤unu (pseudomemory) id-dia edenler bu durumun daha çok terapide, hipnoz s›ras›nda, benzer durumu yaflad›¤›n› ifade eden kifli-lerle birlikte iken olufltu¤unu söylemektedirler. Bu iddiay› desteklemeyen çal›flmalar vard›r. örne¤in Ja-mes A. Chu’nun (1999) çal›flmas›nda, ilk an›msama-n›n evde ve yaln›z bafl›na iken, ço¤unlukla hipnoz alt›nda de¤il de uyan›k iken, en az›ndan %45’inin hiç psikolojik tedavi almam›flken olufltu¤unu bildirmek-tedir. Klini¤imize çocukluk ça¤› ensest yaflant›s›n› ha-t›rlama sonras› getirilen bir hastam›zda ilk haha-t›rlama evde yaln›z iken oluflmufltu ve daha önce psikiyatrik baflvurusu yoktu (Yan›k 1999). Ülkemizde yap›lan bir araflt›rmada, takip ve tedavi s›ras›nda çocukluk ça¤› cinsel kötüye kullan›m öyküsünü yeniden
hat›r-Tablo 2. Çocukluk ça¤› travmalar›na amnezi gelifltirme s›kl›¤›
Çal›flmay› yapan Populasyon % oran J. Herman ve Ensesti olan kad›nlardan oluflan 28 Schatzow, 1987 guruplar›n klinik örneklemesi
Briere ve Conte Cinsel kötüye kullan›m› rapor edilen 59 1993 450 kad›n ve erkek
Gold ve ark. Çocukluk ça¤› cinsel kötüye kullan›m› 30 1994 bildiren ve ayaktan izlenen hastalar Linda Williams Çocukluk ça¤› travmas› hastane 38 ve kay›tlar›nda olan kad›nlar
Benyard,1996 (ileriye yönelik çal›flma)
Feldman- Çocukluk ça¤› cinsel travmas› olan 40 Summers ve 79 kifli
Xope, 1994
James A. Chu, Travma merkezine yat›r›larak tedavi 33 1999 edilen bayanlardan cinsel kötüye
kullan›m bildirenler.
Medaim Yan›k, Ayaktan tedavi ünitesine baflvurup 30 Uzmanl›k tezi Çocukluk ça¤› cinsel kötüye
layan befl kifliden ikisinin an›lar› hastalar›n yak›nla-r›nca da do¤rulanm›flt›r. Di¤er üç kiflinin ikisinde de tan›k olmad›¤› ve birinde de tan›kl›k edebilecek ya-k›nlara ulafl›lamad›¤› bildirilmifltir (fiar ve ark. 1999). R. Kluft (1999) ise hipnoz alt›nda travmatik an›lar›n› hat›rlayan kiflilerde bu travmalar›n do¤rulanabilece-¤ini göstermifltir.
Biriken literatür ortak noktalar oluflturmaktad›r. Linda Williams (1998) bu ortak noktalar› flöyle özet-lemektedir:
1-Çocukluk ça¤› cinsel tacizi unutulabilir (repres-sed memory/amnezi);
2-Tacizi olmad›¤› halde taciz an›s› oluflturulabilir (false memory/pseudomemory);
3-Çocukluk ça¤› cinsel tacizi unutulduktan y›llar sonra yeniden hat›rlanabilir (recovered memory).
Bu üç durum da mümkündür. Klinisyen ön yarg›-l› olmadan bu durumlar› birbirinden ay›rt etme e¤ili-minde olmal›d›r. Klinisyen aç›s›ndan tart›fl›lan konu ikilemlidir:
1-Unutulmufl travmatik an›lar›n hat›rlanmas› bafl-vuran için iyileflme sürecinde önemli bir ad›m olup, hastalar fayda görmektedir.
2-Yanl›fl suçlama suçlanan kifliye haks›z yere za-rar vermektedir.
Oluflturulmufl “yanl›fl belle¤in” (false memory) muhtemel zararlar› konusunda flunlar söylenmekte-dir:
1-Masum insanlar›n suçlanmas› ve aileler üzerine terör havas›n›n esmesi.
2-Baflvuran›n, suçlanan›n, bazen de terapistin ge-reksiz yere dava edilmesi ve adlî sistemde içinden ç›-k›lmas› zor olan durumlar›n oluflmas›.
3-Dan›flan›n sorunlar›n›n kökenindeki fleyin yafla-d›¤›n› düflündü¤ü taciz yaflant›s›na yanl›fl olarak ba¤-lamas›.
4-Hatal› bellek (pseudomemory) oluflmufl kiflile-rin say›s›nda art›fl (Loftus 1994).
UNUTULMUfi ÇOCUKLUK ÇA⁄I TRAVMALARINI HATIRLAMA VE
PS‹K‹YATR‹K BEL‹RT‹LER
Çocukluk ça¤› travmatik yaflant›s› olan kiflilerin bir bölümü yaflant›lar›n›n sürekli bilincindedirler. Bunlar›n bir k›sm› travman›n detaylar›n›n bir parças›-n› hat›rlayabilmelerine karfl›n unutulan bofllu¤u bil-mektedirler (Terr 1968, Williams 1994). Bâzen de travman›n zihinde afl›r› flekilde canl› ve detayl›
oldu-¤u da bilinmektedir. Williams’›n (1995) çal›flmas›nda travmas›n› hat›rlayanlar›n %84’ü an›lar›n›n yaflam bo-yunca sürekli oldu¤unu bildirmifllerdir
Bast›r›lm›fl belle¤e sahip olanlar›n travmalar›n›n daha küçük yaflta bafllad›¤›, daha fliddetli oldu¤u, ba-k›m veren kifliler taraf›ndan yap›ld›¤› ve tekrarlay›c› travmalar oldu¤u bildirilmektedir (Williams 1995, Chu 1999).
Travmatik an›lar› unutman›n “ruh sa¤l›¤›” aç›s›n-dan etkisi nas›ld›r? Travmalar›n› sürekli hat›rlayanlar-la, hat›rlamayanlar aras›nda klinik olarak fark var m›-d›r? Ruh sa¤l›¤›n›n gidiflini olumlu mu yoksa daha olumsuz mu etkilemektedir?
Birçok araflt›rmac› travmay› unutman›n bast›rma (represyon), dissosiyasyon ve afl›r› stresten kaynakla-nan nörokimyasal de¤iflmenin sonucu oldu¤undan dolay›, bellek problemi olanlar›n daha fazla psikolo-jik belirtiler oluflturaca¤›n› ifade etmektedir (Briere ve Conte 1993, Herman 1992, Spiegel 1986, Van der Kolk ve Fisler 1995). Briere ve Conte (1993) yapt›k-lar› çal›flmada çocukluk ça¤› cinsel tacizi olan 450 eriflkinden travmas›na bir dönem amnezik olanlar›n SCL-90’da (General Symptom Index of the Symptom Checklist) daha yüksek puanlar ald›klar›n› bildirmifl-lerdir. Baflka bir çal›flmada travmalar›n›, görüflmeden önceki ilk 2 y›l içinde hat›rlam›fl kiflilerde travma ile ilgili tekrarlay›c› düflünceler, kaç›nma, dissosiyasyon ve daha yüksek oranda PTSD saptanm›flt›r (Eliot ve Briere 1995). Di¤er yandan Eliott ve Briere (1995) flu-nu göstermifltir: Travmay› hat›rlama ile semptomlar artmakla birlikte, bu durum iyileflme sürecine yar-d›mc› olmaktad›r.
SONUÇ
Çocukluk ça¤›nda yaflanan travmatik yaflant›lar›n› yaflam›n ileri döneminde hat›rlama flikâyetiyle baflvu-ran hastalar›n varl›¤› bir gerçektir. Travmatik an›lar›n tedavi s›ras›nda veya hipnoz alt›nda da gerçe¤e uy-gun bir biçimde hat›rlanmas› mümkündür. Belle¤in telkin benzeri yöntemle etkilenebilece¤i de göz önü-ne al›n›rsa, klinisyenin bu durum karfl›s›nda önyarg›-s›z ve dikkatli davranmas› gerekti¤i anlafl›lmaktad›r. Klinisyenin bu türden bildirimlere bafllang›çtan beri inanmamas› ve fantezi ürünü olarak görmesi önemli hatalara yol açabilecek bir tutumdur.
Unutulmufl çocukluk ça¤› travmalar› konusunda Türkiye’de çok az say›da çal›flman›n ve yaz›n›n var oldu¤u göz önüne al›n›rsa, Türk psikiyatri câmias›
ta-raf›ndan bu konunun daha fazla tart›fl›lmas› gerekti¤i söylenebilir.
KAYNAKLAR
Andrews B, Morton J, Bekerian DA, et al. The recovery of memories in clinical practice: experiences and beliefs of British Psychological Society practitioners. The Psychologist May 1995; 209-214.
Beckett K. Culture and the politics of signification: the ca-se of child ca-sexual abuca-se. Social Problems 1996; 43(1):209-214.
Briere J. Child Abuse Trauma: Theory and Treatment of the Lasting Effects. Newbury Park, CA, Sage, 1992. Briere J, Conte J. Self reported amnesia for abuse in adults
molested as children. J Trauma Stress 1993; 6:21-31. Chu JA, Frey LM, Ganzel LB, Matthews JA. Memories of
childhood abuse: dissociation, amnesia, and corrobora-tion. Am J Psychiatry 1999;156(5):749-754.
Dodson CS, Johnson MK. Rate of false source attributions depends on how questions are asked. Am J Psychol 1993; 106:451-557.
Elliot DM, Briere J. Posttraumatic stress associated with de-layed recall of sexual abuse: a general population study. J Trauma Stress 1995; 8:629-648.
Everson M, Boat B. False allegations of sexual abuse by children and adolescent. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 1989; 28:230-235.
Feldman-Summers, Pope. The experience of “forgetting” childhood abuse: a national survey of psychologists. J Consult Clin Psychol 1994; 62:636-639.
Gold SN, Hughes D, Hohnecker L. Degrees of repression of sexual abuse memories. Am Psychol 1994; 49:441-442.
Herman J. Trauma and Recovery. Basic Books, New York, 1992.
Herman J, Scatzow E. Recovery and verification of memo-ries of childhood sexual trauma. Psychoanalytic Psychology 1987; 4:1-14.
Kluft RP. True Lies, False Truth, and Naturalistic Raw Da-ta: Applying Clinical Research Findings to the False Me-mory Debate In: LM Williams, VL Banyard, editors, Tra-uma & Memory. Sage Pub, California, 1999, p. 319-331. Lindsay DS, Read JD. Psychotherapy and memories of
childhood sexual abuse: a cognitive perspective. App-lied Cognitive Psychology 1994; 8:281-338.
Loftus EF, Loftus GR. On the permanence of stored infor-mation in the human brain. Am Psychol 1980; 35:409-420.
Loftus E, Ketcham K. The Myth of Repressed Memory. St. Martin’s Press, New York, 1994.
McHugh PR. Reconciliation: scientific, clinical and legal is-sues of false memory syndrome. Conference Opening Remarks, Memory and Reality. Baltimore, 1994. Pope KS. Recovered Memories of Abuse. American
Psychological Association, Washington, DC, 1996. Spiegel D. Dissociation, Double Binds and Posttraumatic
Stress in Multiple Personality Disorder. In: Braun BG, editor. Treatment of Multiple Personality Disorder, American Psychiatric Press, Washington, DC, 1986. fiar V, Tutkun H, Yarg›ç L‹, Kundakç› T. Kronik Karmafl›k
Dissosiyatif Bozukluklarda Çocukluk Ça¤› Cinsel Taciz öyküsünün Do¤rulanma Düzeyi. Ege Psikiyatri Süreli Yay›nlar›, Dissosiyatif Bozukluklar-II, 1999, p. 95-108. Terr LC. Childhood traumas: an outline and overview. Am
J Psychiatry 1991; 148:10-20.
Terr LC. Too Scared to Cry. New York, Harper & Row, New York, 1990.
Van der Kolk and Fisler. Dissociation and the fragmentary nature of traumatic memories: overview and explora-tory study. J Trauma Stress 1995; 8:505-526.
Williams LM, Recall of childhood trauma: a prospective study of women’s memories of child sexual abuse. J Consult Clin Psychol 1994; 62:1167-1176.
Williams LM. Banyard VL. Recovered memories of abuse in women with documented child sexual victimization his-tories. J Trauma Stress 1995; 8:649-673.
Perspectives on Adult Memories of Childhood Sexual Abu-se: A Research Review of American Psychiatric Press, Review of Psychiatry 1998; 2:123-147.
Yan›k M, Yalç›n D, özmen M. Affective Disregulation and Childhood Sexual Abuse, ESTSS 6th European Confe-rence on Traumatic Stress, ‹stanbul, 1999 (Poster olarak sunulmufltur).
Yan›k M. Psikiyatri poliklini¤ine baflvuran hastalarda unu-tulmufl çocukluk ça¤› tacizlerini yeniden hat›rlaman›n s›kl›¤›, Uzmanl›k tezi, Cerrahpafla T›p Fakültesi Psiki-yatri Anabilim Dal›, ‹stanbul, 2000.
