O I ş e hı r - i s t a n b u I Iki . .
İSTANBUL’UN BEND VE KEMER
BİZANSLILAR İSTANBUL'UN
SU KONUSU ÜZERİNDE Tİ
TİZLİKLE DURMUŞLAR VE
YAPTIKLARI MUHTEŞEM KE
MERLER VE SARNIÇLARLA
BU BÜYÜK ŞEHRİN SU İH
TİYACINI KÖKÜNDEN HAL
LETMİŞLERDİ.
s il® »
Her an beklenen muhasaralar sıra sında çepeçevrili surların arasında kalmaya mahkûm bulunan BizanslI lar şehrin suyu konusu üzerinde bü yük bir titizlikle durmuşlar ve yap tıkları gayretli çalışmalar sonucu İs tanbul’un bu büyük dâvasını halle muvaffak olmuşlardı.
Bizans'ta, her evin yağmur sularını biriktirdiği bir sarnıcı vardı, bunun yanı sıra şehrin çeşitli köşelerine, bugün bir kısmı olduğu gibi ayakta duran muazzam sarnıçlar da yaptır ılm ış tı. Ancak Bizans İmparatorları bununla da yetinmeyerek civandaki menbalardan muhteşem kemerler va sıtasıyla su getirtip bu sarnıçları beslemişlerdi.
Arazinin engebelerini ortadan kaldır mak için yaptırtılan bu kemerlerin dışında suyu şehrin yüksek semtle rine ulaştırabilmek amacıyla «sute- razisi» adı verilen taş kuleler de yap tırılm ış tı. Bu kulelerden en önemli ikisi bugün Ayasofya'nın karşısında ve Taksim'deki Divan Oteli'nin önün
de bulunmaktadır.
İstanbul'daki su kemerlerinin en önemlisi bugün Saraçhanebaşı'nda, Aksaray ile Unkapanı'nı bağlayan Atatürk Bulvarı'nı kesen ve «Boz doğan» adıyla andığımız kemerdir.
BOZDOĞAN KEMERİ
Bu kemer. Milâttan Sonra 365-378 yılları arasında hüküm sürmüş bulu nan İmparator Valens tarafından yaptırılmıştır. Bugünkü Beyazıt mey danında bulunan Senato Sarayı'nın önündeki büyük sarnıca su getiren yolda, Fatih ile Beyazıt arasındaki çukurluğu izâle için yaptırtılan bu kemerin inşaasında Kadıköy'ü çev releyen surların enkazından alınan taşların kullanıldığı söylenir. 1 kilo metre uzunluğunda inşâ olunan bu kemerin bugün 600 metreden daha uzun bir kısmı sapasağlam ayakta dır. Ve Fatih Camiinin arkasından Şehzade Camii'nin arkasına kadar uzanır. En yüksek yeri, deniz yü zeyinden 63,5 metre, en alçak yeri ise 37 metredir. Kemerin genişliği Fatih tarafında 3,40 metre ile başlar ve çift gözlerin altında 5,60 metreyi bulur. Kemer, Avarlar tarafından tah rip olunmuş ve IV. Konstantin tara fından 760 yılında esaslı bir resto rasyona tâbi tutulmuştur. Daha son ra fethi müteakip Fatih Sultan Meh met tarafından tâmir ettirilen kemer 1509 yılındaki büyük depremde ağır hasara uğramış, Kanun! Sultan Sü leyman devrinde ise yenibaştan el
den geçirilmiş ve büyük ölçüde res tore edilmiştir.
DİĞERLERİ
önceleri imparatorun adıyla anılan Valens Kemeri'nden sonra İstanbul' un en önemli kemerleri şunlardır.
KAVASKÖYÜ KEMERİ : Edirnekapı'- ya 7 kilometre mesafede, aynı adla anılan köyün civarındadır, istanbul'
da Türkler'in ilk yaptıkları kemerler den biridir.
CEBECİKÖYÜ KEMERİ : Burgaz'ın 7 kilometre güneyine rastlar. Alibey Deresine dökülen bir kolun üzerin dedir. I. Jüstinianus tarafından 1556 tarihinde yaptırılmıştır. 170 metre uzunluğundadır.
MUALLAK KEMER : BizanslIların
Si-6
derias adıyla andıkları Alibey Deresi üzerindedir. I. Jüstinianus tarafından 1560 yıllarında yaptırılmıştır. Uzun luğu 265, yüksekliği ise 35 metre dir.
Mimar Sinan'ın yaptığı Güzelceke- mer. Müderris Kemeri ve Maglova Kemeri de İstanbul şehrinin en önemli diğer kemerleri arasındadır.
BENDLER
önceleri Bizans İmparatorları, daha sonra da OsmanlI Padişahları tara fından Belgrad Ormanlarının dışın da, İstanbul’u besleyecek suların bi rikmesi için inşa ettirilmiştir. Bu bendler, irili ufaklı 7 tanedir. Ve Ayvat, Büyük, Paşaderesi, Karanlık Topuz, Kirazlı, Sultan Mahmut ve Valide bendi adlarıyla anılmaktadır. Buradaki ilk inşaatın I. Konstantin tarafından başlattırıldığı tahmin edil mektedir.
«Ayvat Bendi», Burgaz'ın 7 kilomet re, aynı ismi taşıyan derenin üze rine kurulmuştur. 1766 yılında III. Mustafa tarafından hemen hemen yeniden inşa ettirilmiştir.
Büyük bend, Bizans devrindeki ismi Petra olan, bilâhara Kanunî Sultan Süleyman'ın Belgrad'ı fethettikten sonra Sırp esirlerini buraya iskân etmesi yüzünden Belgrad Köyü adıy la anılan köyün 1 kilometre kadar kuzeyindedir. İmparator I. Konstan tin tarafından yaptırtılan bu bent gerek Bizans, gerekse Osmanlı de virlerinde çeşitli onarımlar görmüş tür. Fatih Sultan Mehmet, Kanun! Sultan Süleyman ve I. Mahmut de virlerinde restore edilen bu bendde biriken suların Eğrikemer vasıtasıy la Ayasofya'ya ulaştırıldığı bilinmek tedir.
Küçük bend, diye de anılan «Paşa deresi bendi» ormanın içindedir ve Bizans devrinden kalmadır. Aynı şe kilde Karanlık Topuz bendi de Bi zans ve muhtemelen I. Konstantin devrinden kalmadır. Bu da çeşitli devirlerde restorasyon görmüştür. Bizans devrinden kalma bir bend en kazının üzerine, Sultan Mahmud ta rafından yeni baştan inşa ettirilen ve bu yüzden kurucusunun adıyla anılan Sultan Mahmud Bendi, 88 metre uzunluğunda muhteşem bir yapıdır. Mermer kaplı bu bendin su ları yine Sultan Mahmud'un adını taşıyan kemer yoluyla Beyoğlu ve Boğaziçi'nin Rumeli yakasına ve rilmekteydi.
Yine eski bir Bizans bendinin yıkın tısı üzerine III. Selim'in annesi Mih- rişah Valide Sultan tarafından 1796 yılında tamamen mermerden inşa ettirilmiş bulunan Valide Bendi de en güzel ve en önemli bir benddir. Bu bendin suları yine aynı Sultan tarafından yaptırtılmış bulunan ke mer yoluyla Beyoğlu ve Boğaziçi ta rafına gider.
EĞRİKEMER
Burgaz vâdisinin içinde, aynı adı ta şıyan köyün güneyinde, Barbidez adını taşıyan bugünkü Kâğıthane deresinin üzerine inşâ efiilmiştir. Bel grad ormanlarındaki Büyük Bend'in suyunu 126 ve 216 metrelik iki kıs mı yoluyla Ayasofya'ya ulaştırır.
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
