Vel. IJiI.Oerg. (1999). IS. 2: 145·149
KARAPINAR VORESiNDEKi KUZULARDA BEVAZ KAS HASTALIGININ
GOROLEBiLiRLiGi VE HASTALIGIN TE$HiSiNDE KREATiN KiNAZ,
ASPARTAT AMINOTRANSFERAZ, LAKTAT DEHiDROGENAZ VE ALKALEN
FOSFATAZ ENZiMLERiNiN ONEMi'
Onder Ta!?cl' Mahmut Ok2
Pr
o
bability of S
ee
ing White Muscle
Disease in
Lamb
s
in
Karapmar
Re
g
i
on
and
Imp
ortance
of
Creatine Kinas
e, Asp
a
rtate
Aminotran
s
f
e
r
ase,
La
ctate
Dehydrog
e
na
se
and Alkaline
Phosphatase
Enzym
es A
ctivit
es
f
or
th
e
D
iagnosis
of
White
Muscle
Disease
Summary: This stuy was undertaken to determine probability of seeing white muscle disease in lambs in Karaplnar Region and, importance of creatine kinase, aspartate aminotransferase, lactate dehydrogenase and alkaline phos
-phatase enzyme activities for the diagnosis of white muscle disease. In this study, 54 lambs with white muscle di
-sease and 10 healthy lambs (ageing between 7-25 days and weighting between 5-13 kg) has been used as a ma
-terials. Serum aspartate aminotransferase and creatine kinase activities were significantly higher (p<0.001) in the
lambs with white muscle disease compare to the healthy lambs. Serum alli.aline phosphatase and laclate dehy·
drogenase enzyme concentrations were also signilicantly higher (p<O.OI) in the lamb<:; with white muscle disease compare to the healthy lambs. As a results, it was showed thaI white muscle disease was com manly seen in lambs in the region 01 Karaplnar and, CK enzyme activily was lound to be more sensitive indicator in the diagnosis of the di· sease. It was concluded thai the determination AST. LOH and ALP enzyme activites as well as CK activity could be useful diagnostic pattern of while muscle disease of lamb.
Key words: Lambs. white muscle disease, enzymes
Ozet: Bu ~1I~ma. Karapmar yOresinOOki kuzularda beyaz kas hastallgmln gorulebilirligi ve hastallgm te~hlsinde serum kreatin kinaz. aspartal aminotransleraz, laklat dehidrogenaz ve alkalen loslataz enzim aktivitelerinin Onemini ortaya koyma amaclyla yapllml~tlr. Bu ama~la hayvan materyali olarak 7·25 gunluk, 5·13 kg canll aglrllgmda beyaz kas hastallk semptomu gOsteren 54 aOOt ve 10 saghkh olmak uzere toplam 64 ba~ akkaraman kuzu kullanlldl. 8eyaz kas haslahkh kuzularda, saghkhlara gore; krealin kinaz (p< 0.001) ve aspartat aminotransleraz (p< 0.001) ~ok Onem· Ii, alkalen fosfataz (I>< 0.01) ve laletat dehidrogenaz enzim aktivitelerinde ise 6nemli (p<O.OI) artl~lar belirlendi.
SOOlMt olarak, KaraplOar yOresindeki kuzularda beyaz kas hastall{jlOln yayglO olarak g6ruldugu ve hastaliglO te~· hisinde CK enzimin daha sensilil diagnostik indikator oldugu ortaya kondu. CK enzimin aktivitesiyle birlikle AST,
LOH ve ALP enzim aktivitelerinin belirlenmesinin. hastaliglO le~hisinde laydali olabilecegi sonucuna vanldl. Key words: Kuzu, beyaz kas hastaligl, enzimler
Koyunculugun Olke ekonomisinde bOyOk 6nemi vardlr. Eli, 5010 ve yOnO ile Olke eko-nomisine onemli katktst bulunan koyun i~· letmelerinin ve yeti~tiricilerinin pek Qok sorunlan vardtr. Bu sorunlann ba~lIcalan abort ve neonatal kuzu kaytplanmn yanlOda, mineral madde yeo lersizli~ine ba~1I meydana gelen kuzu kaYlplandlr.
Beyaz kas hastallgl ulkemizde 6zellikJe Orta Ana· dolu, Dogu ve GOney Anadolu bOlgelerinde yaygln
Gelipnrihi: 14.10.1999 .
• Bu \nh~mn aym isimli yuksek lisnns lezinden Ozctlenmi~lir.
I. Veleriner hd:im. KARAPINAR.
olarak g6rOlmektedir. Beyaz kas hastah{jl iskelel ve kalp kaslan ve diaframada hyalin dejenerasyonlan ile karekterize nUlrisyonel bir hastahktlr. Haslall{j1O olu~umunda lopraQIO yaplsl, rasyondaki selenyum,
vitamin E 'ole uQucu yag asitlerinin oranlan 'ole mik· tarlan elkili olmaktadlr (Aslan,1994, Aytug ve ark .• 1990, Imren 'ole $ahal, 1991, Nizamhoglu ve ark .• 1991. Voyvoda ve ark., 1996).
Beyaz kas haslall{j101O le~hisinde Se ve E vi· taminin vUcut slvlOda lespitinin genel olarak zor 01
-masl veya bazen de normal slnlrlarda bulunabilirligi (Maas ve ark.1994, McMurray ve' Rice, 1988. N
i-TA$(I. OK
zamlloglu ve ark. 1991, Suttle. 1986) ve glutasyon peroksidaz (GSH'Px) enziminin belirli baZI lak· torlerden elkilenebilirligi. bu parametrelerin has· taligln tanlSlndaki onemlerini slnlrlandlrmakladlr (Kovac ve Sankari. 1988). Ancak bunlann yamnda kan serumunda krealin kinaz (CK), aspartat ami· notransferaz (AST) ve laktat dehidrogenaz (LDH) aktivitelerinin o~OImesinin, hastallgln erken ve dogru olarak te~his edilmesinde kolay ve gOvenilir bir metod oldugu bildirilmektedir(Sekin ve ark.1996, Voyvada ve ark.1996).
Beyaz kas hastaliglOlO sebebi, rasyondaki vi· tamin E ve/veya selenyum eksikligidir. Her iki mad-denin noksanhgl da soz konusu olabilmekle be-raber, mera ~artlarlOda beslenen hayvanlarda genellikle selenyum noksanllgl hastaliglO esas se-bebini te~kil etmektedir. Zira mera ~artlanndaki
hayvanlarda gorOlen hastallk olaylarlnda. E vi-tamini olmakslzln, sadece selenyum verilmesiyle hastalar tedavi edilmektedir (Aytug ve ark. I 990. Blood and Radostits, 1989. Martin, 1983. Smith,1990).
Selenyum, hidrojen peroksilin redOksiyonunda gorevti olan glutasyon peroksidaz'lO yaplslOda yer allr. Selenyum'a bagh olan glutasyon peroksidaz'lO daha once olu~muj peroksit ve hidroperoksitleri azaltacak bir yetenege sahip otdugu, lipofilik bir an-lioksidan olan vilamin E'nin ise mitokondria, en· doplazmik relikulum ve plazma membranlarlOlO fosfalipidlerinde lipid peroksidasyonlanm Onleyerek veya durdurarak peroksil radikallerinin olujumunu onledigi ifade edilmekledir (Alessio, 1993, Bildik ve ark. 1996, Chow,1979.Ersoy ve BaYju. 1986, Mcmurry ve Rice,1982, Nizamhoglu ve Tiftik,1992, NaZifoglu ve ark., 1998, Putnam ve Comben.1978, Zanhara ve ark, 1993).
C;amaj. (1986) kuzulann beVaz kas has-taliglOda ASTve CK degerlerindeki art.ljln onemli oldugunu tesbit etmijlerdir. Nizamllogtu ve ark. (1991) kuzulafln beVaz kas hastahQlOda serum AST. CK ve LDH seviyesinde onemli oranda artlj jekillendigini ve bu parametrelerin hastallgln erken te~hisinde onemli ipucu verebilecegini ifade et· mi~tirler. Diger yandan, Sekin ve ark. (1991) ku· zulann subklinik ve klinik bevaz kas haslaliglOda serum CK, AST ve LDH aklivilelerin onemli artlj jekillendigini, bu degerlerin hastahgm tanlslOda ve prognozunun degerlendirilmesinde 'aydall ola-bilecegini bildirmijlerdir,
Bu arajllrma, Karaplnar vOresindeki kuzularda beyaz kas hastahgmm gorOlebilirligi ve haslaligln
le~hisinde serum CK. AST, All\alen losfalaz (ALP) ve LDH enzim aktivitelerinin diagnosttk onemini be· lirlemek amaclyla yaplldl,
Materyal ve Metot
Bu ~ali~mada hayvan materyalini: Karapmar yoresinde farkh bolgelerden 7-25 gOnlOk. 5-13 kg can!! aglrllglOda 54 adet beyaz kas hastallk semp-lomu gosteren ve 10 adel sagllkh olmak Ozere top-lam 64 baj akkaraman kuzu olu~turdu.
Hayvanlann tOmOnOn rutin klinik muayeneSI yaplldlktan soma, klinik olarak beyaz kas hastaligl te~hisj konan kuzulardan ve saghkll kuzulardan yon· temine uygun olarak vena jugularisden kan o r-nekleri ahnd!. Serum orneklerinden Krealin kinaz enzim aktivitesi Bio-Sistems® kitl, Aspartat ami-notransferaz ve Alkalen fosfataz enzim akhviteleri Biocon® kiti, laktal dehidrogenaz enzim aktivitesi
ise Bio-crinica® haZif ticari kitleriyle oloanalizor (Tecnicon RX-Gemslar) ile OI'10ldO.
Istalistik analiz
!statistiksel farkh{J1O onemini tesbit simek iyin Minilab islalistik programl kapsamlnda "two sample t" lesti kullanlldl (DOzgOne~ ve ark.1983). Is· tatistiksel olarak 6nemli larkhllklar bulunan testlerin diagnostik degerini belirlemek iyin sensilivileleri he· saplandl (Leech and Sellers, 1979).
Bulgular
Haslalikh ve sagllkh kuzularln serum CK. AST, ALP ve LDH enzim aktivitelerin istatiksel onemo lilikleri ve sensitiveleri lablo 1 ve 2'de verilmijtir. Tablo 1. Sagllkh ve beyaz kas haslahkll kuzulann AST, ALP. CK ve LOH enzim aktiviteleri ortalamalar ve
bun-lann istalikser onemririkleri
Paramelreler S81}lIkll kuzu Hasla kuzu T lest (n:l0) (n:54)
,
$,,
$, AST (UIl) 59.2 ±9.02 432.0 ±129 ALP lUll) 458.5 ±74.3 638.2 ±115 CK lUll) 57.7 t15.5 1157.3 ±213 LDH lUlL) 450.2 ±95.4 1551.4 t15.5": p<O.OI ••• : p<O.OOI
Tablo I de de goruldOgO gibi, beyaz kas has-lahkh kuzularda. saghkhlara gore: krealin kinaz (p< 0.001) ve aspartat aminOlransferaz (p< 0.001) yOk Onemlt. alkaren fosfataz (p< 0.01) ve laklat de· hidrogenaz enzim aktivitelerinde ise onemli (p<O.Ol) artljlar belirlendi. HaslahglO tejhisinde CK % 100, AST %93.4, LDH '% 90 ve ALP %72.3 oramnda sen-sivileye sahip oldugu ortaya kondu (Tablo 2).
KlIIrapmar Yiiresindeki KU1.ulardlilleya1. Kas Hastah~IIlIll ... Tablo 2. Sagllkll ve beyaz kas hastaltkll kuzularln AST. ALP, CK ve lDH enzim aktivitesi e~ik degerleri ve bun-lann sensitiviteleri
Parametreler E~ik Degen Sensilivile, 'Yo
CK(U/L) > 115 100
AST (UIl) >71 93.4
LOH (U/l) >885 90
ALP (U/l) >571 72.3
Tartl~ma ve Sonu~
OOnyanln bin'~ok Olkesinde gorOlen beyaz kas haslaltgl kalp, iskele! kasl, diaframa ve karacigerde dislrolik dejenarasyon ile onaya etkan ve bOyOk ekonomik kaYlplan da beraberinde geliren bir nul-risiyonel haslaltkltr. Bu yOzden, bu yalt~ma ile da Olkemlz koyun yeti~tiriciljginin Onemli bir problemi
olan beyaz kas hastaltglritn, koyunculu\'1un yo{lun yaplldlgl Karaplnar yOresinde gOrOlebilirligi ve has-lallgtn le~hisinde ALP. AST, CK ve LDH en-zimlerinin onemi ortaya konuldu.
Krealin kinaz yizgili kaslarda bulunur va 10m evcil hayvanlarda mOskOler hasann oldukya du -yarlt spesilik indikatOrUdOr. Bosledl ve Schremal (1990) beyaz kas hastaltglnda, ilk klinik belirti go -rOlmeden Once ~ekil1enen kas dejenerasyonun goslergesi olarak kan serumunda CK ve AST ak-livilelerinde belirgin artt~ ~ekil1endigini, Fry va ark.
(1994) koyunlann vitamin E va selenyum
nok-sanh\'1tndan kaynaklanan nulrisiyonel myopalilarde serum CK enzim seviyesinda Onemli artl~ mey-dana geldigini bildirmi~lerdir. Nizamltoglu ve ark. (1991) beyaz kas haslaltkll kuzularda CK enzim dOzeyini 464.72 UIL, sagltklt kuzularda ise bu de-geri 45.75 UIL, Sekin ve ark (1996) ise klinik ve
subklinik beyaz kas hastaltklt kuzularda serum CK degerlerini slraslyla 2797.5 Ull ve 351.3 UIL ola-rak belirlemi~lerdir. OiOer yandan, Beatty ve Doxey (1963) sagltklt kuzularda CK enzim dOzeyini 6927 UIL oldugunu, Whanger ve ark. (1978) beyaz kas hastaltkll kuzularda serum CK enzim dOzeyini 47593 UIL olarak kaydelmi~lerdir. Sun ulan bu ~ h~mada beyaz kas hastaltklt kuzularda CK enzim dOzeyi 1157.3 ±213 UIL, sagltkhlarda ise 57.7
±15.5 UIL olarak tespit edilmi~ ve aradaki larkin is-talisliksal yOnden yok onemli (p<0.OQ1) oldugu go-rOlmO~IOr (Talol). Ara~tlrma sonucu belirlenen bu deOerler, biryok ara~lIrIcmm (Beatty ve Doxey, 1963, Nizamllo\'1lu ve ark. 1991, Sekin ve ark,1996, Whanger ve ark. 1978) lespitleriyle paralellik gos-lermektedir. Tesllerin • diagnostik de-gerlendirilmesinde, CK enziminin % 100
sen-sitivileye sa hip olmasl, hastahOln te~hisinde en Onemli diagnoslik enzimin CK oldugunu aylkea .or-laya koymakladlr (Tablo 2). Beyaz kas haslahkh kuzularda CK enzim seviyesindeki bu denli artt~, Se ve E vitamin noksanltgt sonucu kaJp ve iskele! kas-lannda olu~an dejenerasyona baglt bu dokularda bulunan CK enzimin kana salmma'sl ile ilgili olabilir
(Body, 1982, Turgut, 1995).
Aspartat aminotransleraz iskelet kasl, myokart ve karacigerde yflksek konsanlrasyonlarda, eritrosil ve bObreklerde daha az konsantrasyonlarda bu· lunur. Ozellikle CK enzimi ile birlikle AST enzim konsanlrasyonun artmasl, kas hasartnl gOslerir (Boody, 1982, Kaneko, 1983, Turgul, 1995). Cama~, (1986) kuzulartn beyaz kas hastaltgtnda AST ve CK enzim deOerlerinde 6nemli bir artl~ meydana geldiOini tespil elmi~tir. Nizamhoglu ve ark. (1991) beyaz kas haslaltkll kuzularda AST enzim duzeyini 253.69 UIL, sagltkh kuzularda ise bu
de~en 48.55 UA.. Voyvoda ve ark (1996) sagltkh. subklinik ve klinik beyaz kas haslaltkh kuzularda serum AST degerlerini slraslyla 29.34 UIL, 167.62 U/1 ve 945.87 UIL olarak belirlemi~lerdjr. Sunulan bu eall~mada beyaz kas hastaltkh kuzulann AST enzim dOzeyi 432 ±129 UIL, saghklilarda ise 59.2
± 9.02 U/L olarak belirlenmi~ ve aradaki larktn
Is-tatistiksel olarak yok 6nemli (p<0.OQ1) oldugu g6-rulmO~IOr (Tablol). Ara~ttrmada lespit edilen veriler biryok ara~11fIctnm (Cama~, 1986, Fry ve ark. 1994, NizamltoOlu ve ark. 1991, Voyvoda ve ark,1996) lespitleriyle uyum iy:indedir. Oiger yandan, AST enzim aktivilesinin % 93.4 sensitiviteye sahip
01-masl, haslahgtn le~hisinde CK enziminden soma, AST'nin Onemli ve laydalt bir diagnostik test
01-du!:junu g6slermekledir (Tablo 2). CK enzimi Ue bir-tikte AST enzim konsantrasyonun artml~ olmast, mOskOler dejenerasyonun geli~mi~ oldugunun
6nemli bir gOstergesi olmu~lur (BoOO. 1982, Ka-neko, 1983, Turgut. 1995).
Laktal dehidrogenaz'tn 5 lane izoenzimi vardlr. Her bin degi~ik dokularda, Ozellikle iskele! kaslan, myokart. karaciger ve eritrositler ve aynl zamanda b6brek, pankreas, kemik ve akcigerlerde bulnur. Bu izoenzimlerden LOH5 iskelel kasma 6zg0 iken,
LDHI myokartta ozgOdOr. Kuzulann beyaz kas ha-sarlannda LOH5 ve LOHl izoenzim seviyesinde
Onemli artl~ ~ekillenir(Boody, 1982, TurgUI.1995). Fry ve ark. (1994) kuzulartn vitamin E ve
se-lenyum noksanllglndan kaynaklanan nulrisiyonel myopatilerinda serum LOH seviyesinde 6nemli
artl~ ~ekillendigini bildirmi~tir. Whanger va ark. (1978) ve Nizamltoglu ve ark. (1991) beyaz kas hastahklt kuzularda LOH enzim seviyesinin onemli
TAKJ·OK
derecede artl~ gOslerdlQlni belirlemi~lerdi. Sakin ve ark (1996) saQllkh, subklinik ve klinik beyaz kas haslahkll kuzularda serum LDH deQerlerini 51-raslyla 578 UIL, 1260.25 UII va 2260.90 UIL olarak laspil elmi~lerdir. Sunulan bu yah~mada beyaz !<as haslallkh kuzulann LDH enzim duzey; 1551.4
±155 UIL, saQllkhlarda Ise 450.2 ± 95.4 UIL olarak
behrlenmi~ ve aradakl larklO istatlsliksel olarak
Onemli (p<O.01) olduQu gOrOlmu~lUr (Tablo 1).
Ara~llrmada tespil edilen veriler bintok ara~tlnclnln
(Fry ve ark. 1994, NlzamhoQlu ve ark. 1991, Sekin ve ark,1996, Whanger ve ark.,1978) tespitJeriyle uyum iyindedir. LOH enzim aktivitesinin % 90
sen-sitiviteye sahip oimasl, hastah{jln le~hisinde CK ve AST enzimlerinden sonra, LDH'nin faydall bir di-agnostik test olduQunu gOstermektedir (Tablo 2). Beyaz kas haslahkll kuzularda serum LDH enzim seviyeslndekl artl~,
Se
ve E vilamin noksanllQlnda karaciQer, kalp ve iskelel kaslOda meydana gelen hyalin dejenerasyonuna baQh bu organlara OzguLOH1 (kalp) ve LOH5 (iskelel kaSI ve karaciger)
izoenzim seviyelerinin artmaslyla jlgili olabmr.
Alkalen fosfataz genellikle kemik (os-teoblastlarda), barsak mukozasl, renal tubuner, salra yollan, akciQer, iskelet kasl ve myokartta
bu-lunur. Ancak akciger, iskeiet kasl ve myokartta. diQer organlara gOre du~uk orandadlf (Boody, 1982, Kaneko,1989, Turgut, 1995) Sunulan bu ya-h~mada beyaz kas haslahkh kuzulann ALP enzim duzey; 638.2 t115 UIL, saghklilarda ise 458.5
±74.3Il olarak belirlenmi~ ve aradaki farklO is-talistiksel olarak Onemli (p<O.01) oldugu
go-rUlmO~lUr (Tablo 1). ALP enzim aklivilesinin %
72.3 sensitivileye sahip ohnasl, haslahgln te~
hisinde bu enzimin cok lazla gOvenilir diagnostik bir onema haiz olmadlglnl ortaya koymaktadlr (Tablo 2). Hem sagilkhlarda hem de hastalarda bu enzim duzeyinin yOksek olmaSl, yeni dogan yav
-rularda geli~mekle olan kemik yapislyia ilgili ola· billr. <;:OnkO bu enzim OSleoblastlarda yogun bu· lunmaktadlr. Ozellikle saghkhlara gore, hastalarda
Onemli artl~m olmasl, beyaz kas hastallglnda mey-dana gelen mOskOrer dejeneras·yonuna bag-lanabilir (Boody, 1982, Kaneko, 1989).
SonuC olarak, Karapmar yOresindeki ku-zularda beyaz kas haslahQln1n yayglO olarak g6-rOldOgO ve hastah(Jln le$hisinde CK enzimin daha
sensUi! diagnostik IndikatOr oldugu ortaya kondu. CK enzimin aklivitesiyte birlikte AST, LOH ve ALP enzim aklivilelerinin bellrlenmesinin, has-lahQm le~hisinde laydall olabileceQi sonucuna va
-nidI.
Kaynaklar
Alessio H M (1993) Exercise induced oxidative stress, Med. Sci. Sports Exerc. 25,218·224.
Asian, V (1994) "Eved Hayvanlarln I~ Haslallklan" Mimoza Yay. Konya.
Aytug C N, AJacam E. 6zk~ 0 ve Yakjm C (1990) "Koyun ve KEW;I Haslaltklan", Tum Vel Hay HLZ Yay, No:2 Istanbul.
Beaty EM and Doxey DL (1963) Lactate dehydrogenase
and creahn kinase isoenzyme levels in the tISsues serum of normal lambs, Res. In Vet. Sci., 24,382·383.
Bitdik A, Yur F, Cama~ H, Dede S ve Sekin S (1996) Beyaz kas hastahkh kuzularda hemoglobin lipleri jle lipid peroksidasyonu ve glutasyon duzeylerinin ara~tlnlmaSl, Y. Y. O. Vel. Fak. Derg., 7 (1·2) 95·98.
Blood D C and Radostits 0 M (1989) "Veterinary Me
-dicine", 7th Edu. Baillere Tindall. 1187-1202.
Boody JW (1982) The mechanism relahnglo increases in plasma enzymes and isoenzymes in disease animals,
Vel. Clin. Path. XII, II, 9·24.
Bostedt H and Schramel P (1990) The importance 01 se-lenium in the prenatal and post natal development 01 cal-ves and tamb, Biot. Trace. Elem., 24. 163-171.
Chow K (1979) Nutntional inlluence on celluler an· tioxCldanl delense systems. Am. J. Clin. NUlr., 32,
1066-1081.
Cama~ H (1986) Ankara k6l;ilennln kanlannda glUl8Syon
peroksidaz ve kan serumlannda glutasyon rediiklaz, ALP akliviteleri ile k6l;I1enn baZI vervn Ozel1ikleri araslOdaki Ili~
klleruzenne~al.~malar, D~a Vel. ve Hay., 101,24-31.
DuzgUne~ 0, Keseci T ve GiirbUz F(1983) "'statistlk
Me-todlan" 2.baskl, A 0 Vet Fak Yay. No:1291, Ankara. Ersoy E ve Bay~u N (1986) "Biyokimya" A. O. Vet. Fak. Yay., Ankara.
Fry J M, Allen J G, Spejers E J and Roberts W D (1994) Muscle enzymes in the diagnosis of ovine weaner nut-ritional myopaty. Aust. Vel. J .. 71, 146·150.
Kaneko JJ (1989),Clinical Biochemistry of Domestic Ani-mals" 4th. Edu. Academic press Inc, New york.
Kovac G and Sankari S (1988) Glutathione peroxidase activity, selenium concentration in the blood and the mas-ticatory muscle of cattle, Folia Vel., 32, 79-94.
Leech FB and Sellers KC (1979) Statlshcal Epidemiology
in Veterinary Science, Charles Griften and Company Ltd. London.
Imren H Y ve $ahal M (1991)"Veteriner 19 Haslahklan",
Ozel 2. Baskl ·Ankara.
Maas J, Bulgln MS, Anderson B C and Fry 1M (1984) Nut-ritional myodegenaration associated with E vitamin de-ficiency and normarselenium status in lambs, J. Am. Vel.
Karllpmar \'iir~.sindt'ki Kuzularda nt'}'.az Kas HastahKlnm ...•
Med. Assoc., 18. 1.201·204.
McMurray CH and Rice OA (1982) Vitamin E ve Se-lenyum deficiency diseases. fris Vel. J., 36, 57-67. Martin W B(1983) "Oiseases of Sheep' Blackwell
Se-inltfic Publication. London.
NaZlr~ru M. Cay M. Cimlay
l.
Celik S ve Aksakal M(1998) Kuzularda rasyona ilave olarak E vilamini ve se-lenyum katllmaslnln; kan serumu selenyum, E vitamin ve bazl minaret madde dOzeyleri Ozerine etkileri, Hay. Ar~.
Oerg .. 2. 45·57.
Nizamhoglu M, Tiftik A M, Turgul K ve Tra~ B (1991)
Ku-zulann beyaz kas haSlall{jlnda Vitamin E, glutamik ok·
selaaselik Iransaminaz (GOT), Kreatin Kinaz (CK) ve Laklal deihrogenaz(LDH) aktivilelerinin ara~llnlmasl,
Turk Veterinerlik ve Hayvanclilk Dergisi. 15, 59·64. Nizamlloglu M ve Tiftik A M (1992) Glutasyon pe-roksidaz (GSH-Px) enziminin vitamin E ve Selenyum ile
ili~kisi, Turk Vet. Hek. Oerg., 4,1. 10-11.
Putnam ME and Comben NL (1987) Vitamin E. The Vel
Ree. 121,5541·549.
Sekin S, Voyvada H, Bildik A ve Yur F (1996) Kuzulann
subklinik ve klinik beyaz kas hastallgl ve prognozunun tayininde serum kreal;n kinaz (CK). Aspartat
ami-nolransferaz (AST) va Laktal dehidrogenaz (LDH) ak·
livitelerinin onemi. Turk Veterinerlik ve Hayvanclilk
Oer-gisi, 20. 225-230.
Smilh, B.P (1990) "Large Animal Inlernal MediCine', The
C,V. Mosby Company, Philadelphia.
Suttle NF (1986) Problems in the diagnosis and
an-ticipation 01 trace element deficiencies in grazing
li-vestock, Vet. Roc"llB, 173·176.
TUfgut, K (1995) "Veteriner Ktinik Laboratuvar Te~his', Ozel baskl. Konya.
Whanger PO, Weswing PH, Schmitz JA and Oldfiel JE
(1978) Effect of various methods of selenium
ad-ministration on white muscle disease. glulation
pe-roxidase and plasma enzyme activites in sheep, J. Anim.
Sci. 47,1157-1166.
Voyvoda H, Sekin S, Yur F ve Bildik A (1996) Van'daki
kuzularda beyaz kas hastallgl ve enzootik alaksi'nin
kom-bine olarak gorulebilirtigi, Y. Y.
O.
Vel. Fak. Oerg .. 7 (1·2) 35-41.Zaehara B A, Mikolajczak J and Trafikowska U (1993) Effect of various dietary selenium (Se) intakes on lissue Se levels and glutathione peroxidase aClivities in lambs,
