1)
Marmara Üniversitesi Beden E¤itimi ve Spor Yüksekokulu Spor Sa¤l›k Bilimleri Anabilim Dal›, Spor Sa¤l›¤› Ö¤retim Görevlisi
2)
Marmara Üniversitesi Sa¤l›k E¤itim Fakültesi, Aile Hekimli¤i Uzman›
3)
Marmara Üniversitesi Beden E¤itimi ve Spor Yüksekokulu, Fizyoterapi Uzman› Girifl
‹
çinde bulunulan çevrenin ve bu çerçevede yat›l›okullarda e¤itimin iflitme özürlülerin ruhsal durum-lar›n› nas›l etkiledi¤i tart›flma konusu olmufltur. Baz› kaynaklar iflitme özürlüde gözlenecek olumsuz davran›fl-lar› yorumlamada çevrenin, ailenin ve sa¤›r birliklerine üyeli¤in mutlaka gözönünde bulundurulmas› ve bu dav-ran›fllar›n çevreden nas›l edinildi¤inin incelenmesi ge-rekti¤ini savunurlar.1, 2 McAndrew (1948), iflitme özürlü
çocuklar›n çevreleri taraf›ndan sosyal ve zihni faaliyet-lerden uzaklaflt›r›ld›¤› için farkl›l›klar›n olufltu¤unu, ileri yafllarda sosyalleflmedeki art›fl›n da bu durumu aç›klad›-¤›n› bildirmektedir.3 Özek bunu, ‘sa¤›r çocuk herkesin
sa¤›r oldu¤u bir bölgede do¤up yaflasayd› problemleri farkl› olacakt›’ fleklinde özetler.2 Furfey ve Harte (1964),
iflitme özürlüler ile iflitenler aras›nda iliflki oldu¤unu ve iflitme özürlülerin de homojen bir grup olmad›¤›n›;
iflit-me özürlülerin topluma baflar›l› uyumu için hem sosyal çevrenin hem de iflitme özürlü kiflinin planl› haraket et-mesi gerekti¤ini söylerler.4 Steinberg, iflitme özürlülerin
de¤erlendirilmesinde, kendilerini iflitenlerin kültürüne ait hissedenler; normal okullarda okuyanlar; toplumun konufltu¤u dili kullananlar ve iflitme özürlü cemaatine ait veya iflitme özürlü ana-baba taraf›ndan büyütülmüfl olup iflaret dilini kullananlar›n hep birbirinden farkl› oldu¤u-nu savunmufltur.5 Furth, iflitme özürlü olmaya uyum
sa¤-lay›p kendini iflitme özürlülerin toplumuna ait hisseden-lerin problemhisseden-lerinin daha az olaca¤›n› iddia eder.6
‹flitme özürlüler, özürlüler içinde kendi özürlerinden insanlarla bir araya gelme e¤ilimi en fazla olan gruptur. Furth bunu, ‘bütün fiziksel özürlüler içinde iflitme özür-lüler kendi üyelerini biraraya getirebilen tek gruptur; bu sebeple biz iflitme özürlüleri bir sosyal altgrup olarak de-¤erlendirebiliriz’ fleklinde özetlemektedir.6 ‹flitme özürlü
Aile Hek Derg 1997; 1(3): 166-169
Y
YA
AT
TIIL
LII O
OK
KU
UL
L E
E⁄
⁄‹‹T
T‹‹M
M‹‹N
N‹‹N
N ‹‹fi
fi‹‹T
TM
ME
E
Ö
ÖZ
ZÜ
ÜR
RL
LÜ
ÜL
LE
ER
R‹‹N
N R
RU
UH
H D
DU
UR
RU
UM
ML
LA
AR
RIIN
NA
A
E
ET
TK
K‹‹L
LE
ER
R‹‹
THE PSYCHOLOGICAL EFFECTS OF RESIDENTIAL SCHOOL ON HEARING-IMPAIRED/DEAF STUDENTS
Yaflar Tatar1, Murat D. Çekin2, Selda Uzun3
Ö Özzeett
Yat›l› okul e¤itiminin özürlülerin ruh durumlar›na etkisini anlamak amac›yla, 17’si yat›l›, 63’ü gündüzlü olan 80 iflitme özürlü dene¤e SCL-90-R (Ruhsal Semptom Tarama Testi) uygulad›k. Yat›l› iflitme özürlülerin ailesiyle kalan iflitme özürlülerden daha yüksek ruhsal semptom indeks ortalamalar›na sahip oldu¤unu tesbit ettik. Sonuçlar› ve muhtemel sebepleri de¤erlendirerek bu sahada yap›lm›fl di¤er çal›flmalarla karfl›laflt›rd›k. Yat›l› okul e¤itiminin iflitme özür-lüler için sak›ncal› olabilece¤i kanaatine vard›k.
A
Annaahhttaarr ssöözzccüükklleerr:: ‹flitme özürlü/sa¤›r, yat›l› okul, SCL-90-R
S
Suummmmaarryy
To evaluate the psychological effects of residential school on hear-ing-impaired / deaf students, we applied SCL-90-R (Symptom-Distress Check List-Revised) on 80 deaf students of whom 17 were residential and 63 mainstreamed. We found that deaf residential stu-dents had higher average of symptom indexes than deaf stustu-dents who lived with family. We evaluated the results and possible factors, and compared them with other studies in this field. We concluded that residential school education might be harmful for deaf students.
K
Keeyy wwoorrddss:: Hearing-impaired/deaf, residential school, SCL-90-R
1997 © Yay›n haklar› Türkiye Aile Hekimli€i Uzmanl›k Derne€i (TAHUD)’a aittir. Her hakk› sakl›d›r. Deomed Medikal Medya taraf›ndan yay›mlanmaktad›r. Copyright © 1997 Turkish Society of Family Practice. All rights reserved. Published by Deomed Medical Publishing, a division of Deomed Medical Media, Istanbul.
Aile Hekimli¤i Dergisi Journal of Family Practice Cilt 1 Say› 3 1997 167 cemaati, iflitme özürlülerin sadece bir araya geldikleri
grup de¤il, ayn› zamanda ortak bir haberleflme sistemi kullanan bir sosyal altgruptur. Bu tecrit olmada ortak ile-tiflim sistemi kadar ifliten toplumun olumsuz tav›rlar›n-dan uzak kalma iste¤i de önemli yer tutar. Bu durum il-gilerde k›s›tlama meydana getirse de, baz› aç›lardan ken-dilerini gelifltirmelerine ve kendi içlerinde de olsa sos-yalleflmelerine f›rsat tan›d›¤›ndan, sosyal ve ruhsal gelifl-melerinde önemlidir. ‹flitme özürlü cemaatinde göz te-mas›n›n kurulmas›, fiziksel yak›nl›k, dikkati çekme ma-nevralar›, çeflitli toplu ritüeller, bilhassa gizlilik kurallar› (f›s›ldaflma olamayaca¤›ndan, kendi topluluklar›nda iken konuflmalar›nda gizlilik söz konusu de¤ildir) onlar› nor-mal toplumdan çok daha farkl› k›lar.5, 6
‹zolasyon, üzerinde ittifak edilen nadir iflitme özürlü özelliklerden birisi olagelmifltir. Gjendinger (1979), iflit-me özürlü çocu¤un, grup oyunlar›yla toplumsallaflman›n bafllad›¤› 3 yafl civar›nda yaln›zl›¤a itilece¤ini savunur-ken7 Özek, çocu¤un, grup oyunlar›nda hareketin hakim
oldu¤u devrede rahat iliflki kurabilece¤ini ancak hareketin yerini kelimelerin almaya bafllad›¤› 5-6 yafl civar›nda yaln›zl›¤a itilece¤ini söylemektedir.2
‹flitme kayb›, çocuk ile çevresi aras›ndaki iliflkileri her yönden etkilemekte, özellikle iletiflim aç›s›ndan ciddi problemlerin do¤mas›na sebep olmakta8 ve iflitme özürlü
çocuk nisbi bir izolasyon içinde büyümek zorunda kalmaktad›r. Özellikle 13-18 yafl grubu gençlerde, zaten mevcut olan yaln›zl›k hissine iflitme özürünün de eklen-mesiyle s›k›nt› halledilemez boyutlara ulaflmaktad›r. Zira fiziksel özürlü gençlerin arkadafllar› taraf›ndan kabulü daha zordur. Normal okullara gittikleri zaman uyum problemleri ç›kmakta ve ö¤retmenleriyle meseleleri daha büyük olmaktad›r.1, 9, 4 Kendilerini gruptan ayr›
görmek-tedirler. Yat›l› okullar ise çocu¤u en büyük dayana¤›
olan aileden ay›raca¤› için ek s›k›nt›lar do¤urur.9
Brennan, gençlerde gözlenen yaln›zl›k hissine geliflim de¤iflikleriyle sosyal ve ferdi unsurlar›n etkili oldu¤unu; özürün varl›¤›n›n yaln›zl›k ve izolasyonu artt›rd›¤›n› söyler.10
Arkadafl iliflkilerinde iletiflim kurmada ve kendi bafllar›na hareket kabiliyeti kazanmada karfl›laflt›klar› zorluk sonucu, iflitme özürlü çocuklar kendilerini toplumdan izole edecektir. Ayr›ca “denial” (yads›ma) ve “repression” (bast›rma) savunma mekanizmas› olarak kullan›laca¤›ndan, kendilerini yaln›z hissetmeye daha da meyilli olacaklard›r.9 Lyon (1934), yat›l› okulda okuyan
87 sa¤›r erkek üzerinde “Thurstone Kiflilik Envanteri”ni kullanarak yapt›¤› araflt›rmada, iflitme özürlülerin sosyal-leflmelerini iflitenlerden en az iki kat afla¤› bulmufltur.4
Baflka bir çal›flmada Gregory (1938) ayn› sonuca ulafl-m›flt›r.4
Charlson ve arkadafllar›, iflitenlerle karma ve iflitme özürlülere mahsus yat›l› okullarda okuyan ve okullar›nda baflar›l› görülen 13-18 yafl grubu 23 iflitme özürlü
ö¤ren-cide izolasyonu araflt›rm›fllard›r. Baflar›l› da olsalar iflit-me özürlü ö¤rencilerin kendilerini çeflitli zamanlarda, de¤iflik kademelerde izole hissettiklerini gözleyerek, bu-nu, iletiflim eksikli¤ine ve okul ortam›ndaki veya kendi fizik yap›lar›ndaki de¤iflikliklere ba¤lam›fllard›r. Ö¤ren-ciler, kendilerini derslere vererek ya da arkadafllar›n› ile-tiflime zorlayarak bu meseleyi aflmaya çal›flt›klar›n› söy-lemifllerdir. ‹zolasyon aç›s›ndan en iyi uyumu ailesi iflit-me özürlü olan yat›l› ö¤rencilerin sa¤lad›¤› görülmüfl-tür.9
Schlesinger ve Meadow (1972)’un yapt›klar› çal›fl-mada, yat›l› okullarda okuyan iflitme özürlü çocuklar›n %12’si ö¤retmenleri ve dan›flmanlar› taraf›ndan “ciddi emosyonel bozuklu¤a sahip” olarak tan›mlan›rken, bu oran ifliten çocuklarda %2.4 olarak belirtilmifltir.11
And-rew, yat›l› okullarda okuyan 25 iflitme özürlü çocuk üze-rinde Rorschach testi uygulad›¤› çal›flmas›nda onlar› ifli-tenlerden daha rijid bulmufltur.4 Watt ve Davis, yat›l›
okullardaki iflitme özürlü ö¤rencilerde can s›k›nt›s› ve depresyonu yüksek bulduklar›n› söylemektedirler.12
Gereç ve Yöntem
Araflt›rma 63’ü ailesi ile birlikte, 17’si yat›l› okullar-da kalan, 14-21 yafl grubu (ortalamas›: 16.9±1.7), toplam 80 iflitme özürlü denek üzerinde gerçeklefltirilmifltir. Yat›l› okuyan denekler, iflitme özürlülere mahsus olan Mimar Sinan Sanat Ortaokulu’nun yat›l› k›s›m ö¤renci-leri aras›ndan kalan denekler ise yine Mimar Sinan Sanat Ortaokulu’nda gündüzlü okuyan ö¤renciler ve ‹stanbul’-da çeflitli okullar‹stanbul’-da gündüzlü okuyan ve ailesi ile birlik-te kalan total iflitme özürlü (sa¤›r) deneklerden rastgele seçilmifltir.
Araflt›rmada yer alan deneklerin 11’i ilkokul, 68’i ortaokul ve 1’i lise seviyesinde e¤itim alm›flt›r Deneklerden 3’ü (%3.75) befl yafl›ndan, 32’si (%40) üç yafl›ndan itibaren ve 45’i (%56.25) ise do¤ufltan iflitme özürlü oldu¤unu beyan etmifltir.
Çal›flmam›zda SCL-90-R (Symptom-Distress Check List-Revised: Ruhsal Semptom Tarama Testi) kullan›l-m›flt›r. Test, deneklerin kendi kendilerine okuyup cevap-lad›klar› 90 sorudan oluflmaktad›r. Deragotis ve arkadafl-lar› taraf›ndan son flekli verilen13 ve her bir sorusu
ruhsal-bedensel bir belirtiye iflaret eden testin haz›rlan›fl›nda kli-nik-d›fl› psikiyatri hastalar›n›n semptomatik davran›fllar› esas al›nm›flt›r. 10 altboyutu vard›r; her bir altboyuta ait soru say›s› flöyledir:
Somatizasyon: 12, obsesif-kompulsif bozukluk: 10, kifliler aras› duyarl›l›k: 9, depresyon: 13, anksiyete: 10, hostilite: 6, fobik anksiyete: 7, paranoid düflünceler: 6, psikotizm: 10, uyku-yeme bozukluklar›yla ilgili ek belir-tiler: 7
Her bir soru son bir ayda belirtinin olup olmamas›na göre 5 seçenekten biriyle cevaplan›r: 0 (hiç), 1 (çok az), 2 (orta derecede), 3 (oldukça fazla), 4 (ileri derecede).
168 Tatar Y, Çekin MD, Uzun S. Yat›l› Okul E¤itiminin ‹flitme Özürlülerin Ruh Durumlar›na Etkileri Toplam puan›n cevaplanan soru say›s›na
bölün-mesiyle Genel Semptom ‹ndeksi (GS‹), her bir altboyuta ait puan toplam›n›n o bölümdeki soru say›s›na bölün-mesiyle de o altboyutun indeksi bulunur. ‹ndeksler 0.00 ile 4.00 aras›nda de¤iflir. Bulunan sonuçlar 1.00 üzerindeyse belirtilerin psikopatoloji s›n›r›n› aflt›¤› kabul edilir.13 Test daha çok grup taramalar›nda tercih
edilmek-tedir.12 Grup de¤erlendirmelerinde hem GS‹ hem alt
boyut puanlar› toplan›p denek say›s›na bölünerek o gruba ait ortalama bulunmufl olur.
Testin ülkemiz için güvenilirlik ve geçerlili¤i ile ilgi-li çeflitilgi-li çal›flmalar yap›lm›flt›r.13 Test ülkemizde çok
sa-y›da araflt›rmada kullan›lm›flt›r.14-19
Araflt›rmam›zda bu testin kullan›lmas›nda, testin güvenirlili¤i ve geçerlili¤i kadar iflitme özürlülerde kul-lan›labilir olmas› da rol oynam›flt›r. Ülkemizde bu konu-da iflitme özürlüler için stankonu-dardize edilmifl bir test yoktur ve karmafl›k olmayan “Self-Report Test”lerin bu amaçla kullan›labilece¤i uluslararas› kabul görmüfltür.20
SCL-90-R içerdi¤i soru say›s›n›n azl›¤› ve sorular›n k›sa ve öz olmas› sebebiyle kullan›ma en uygun testlerden biridir. Araflt›rmam›zda testin psikotizm ve uyku-yeme bozuk-luklar›yla ilgili ek belirtiler alt boyutlar› kullan›lmam›flt›r. Denekler 5-10’arl›k gruplar halinde veya birebir teste tabi tutulmufl; az say›da denek ve az say›da soru için iflaret dilini bilen ve ifliten ö¤retmen, çal›flt›r›c› ve dernek yöneticilerinden cevaplar› etkilemeyecek flekilde yard›m al›nm›flt›r. Bütün deneklerin ayn› flart ve ortam içerisinde bulunduklar›; deneklerle yeterli koordinasyon kurul-du¤u; deneklerin sorular› do¤ru okuyup tam olarak anlad›klar› ve do¤ru cevap verdikleri; deneklerin e¤itim-leri, sosyo-ekonomik düzeyleri ve yafllar› aras›ndaki farkl›l›klar›n sonucu etkilemeyecek düzeyde oldu¤u ve de¤erlendirmenin hatas›z yap›ld›¤› varsay›lm›flt›r.
Çal›flmam›z›n istatistiki aç›ndan de¤erlendirilmesin-de t (stude¤erlendirilmesin-dent t) testi kullan›lm›flt›r. Bu testin özellikle denek say›s›n›n 30’dan az oldu¤u çal›flmalarda öteki yöntemlere k›yasla daha güvenli oldu¤u kabul edilmek-tedir.21
Bulgular
Yat›l› okulda kalan 17 kifli ve ailesi ile birlikte kalan 63 kiflinin verileri karfl›laflt›r›ld›¤›nda (Tablo 1 ve fiekil 1), yat›l› okulda kalan grubun bütün altboyutlara ve GS‹’ne ait ortalamalar›n›n daha yüksek oldu¤u görül-mektedir. T testi ile analiz edildi¤inde, obsesif kompul-sif bozukluk, anksiyete ve fobik anksiyete hariç di¤er alt-boyutlar ve GS‹ ortalamalar› aç›s›ndan gruplar aras›nda-ki fark›n istatistiaras›nda-ki olarak anlaml› oldu¤unu söyleyebili-riz. Yat›l› okulda kalan grubun obsesif-kompulsif bozuk-luk, anksiyete ve fobik anksiyete d›fl›ndaki semptom or-talamalar› psikopatoloji s›n›r›n›n üstündedir.
Tart›flma
Özürlü olmayan kiflilerde aileden ayr› olman›n mey-dana getirece¤i ruhsal de¤iflimlerin incelenmesi genellik-le yetifltirme yurtlar›ndaki çocuklar üzerinde yap›lm›flt›r. Do¤an ve Gö¤üfl, 16-19 yafl grubuyla yapt›klar› çal›flma-da, yetifltirme yurtlar›nda kalan ö¤rencilerin ortalama ge-nel semptom indeksini (GS‹: 1.42), ailesiyle kalan ö¤-rencilerinkinden (GS‹: 0.91) anlaml› düzeyde yüksek bulmufllard›r.16 K›rp›nar ise, yetifltirme yurtlar›nda kalan
15-18 yafl grubu (ortalamas›: 16.3) erkeklerle ailesiyle kalan 15-18 yafl grubu (ortalamas›: 16.0) erkek ö¤renci-lerin veriö¤renci-lerini karfl›laflt›rm›fl; yetifltirme yurtlar›nda ka-lan ö¤rencilerin ortalama genel semptom indeksini (GS‹: 0.88±0.07), ailesiyle kalan erkek ö¤rencilerinkinden (GS‹: 0.76±0.06) anlaml› düzeyde yüksek olarak tesbit etmifltir.17
Her iki çal›flmada da ailelerinden ayr› olanlardaki indeksin, aileden ayr› olmak d›fl›nda ailenin tamamen yoklu¤u, yetifltirme yurdunda kalman›n olumsuzlu¤u gibi unsurlara ba¤l› olarak de¤iflebilece¤i de göz önüne al›nabilir. Bunun yan›nda K›rp›nar’›n grubunun sadece erkeklerden oluflmas› farkl›l›kta bir etken olarak gösteri-lebilir. Fakat özellikle Do¤an-Gö¤üfl grubundaki afl›r› yüksekli¤in bir sebebinin de ‘aileden ayr›l›k’ oldu¤u gözard› edilemez.
Yat›l› okullarda okuyan iflitme özürlülerin ruhsal semptomlar›n›n yüksek ç›kmas› Schlesinger ve Me-adow’un11 görüflleriyle ayn› do¤rultudad›r.
n yat›l› okulda = 17 n ailesi ile birlikte = 63
t critical two tail (p=0.05) : 1.990 t critical two tail (p=0.01) : 2.640 t critical two tail (p=0.001): 3.419
Somatizasyon Obsesif-kompulsif boz. Kiflileraras› duyarl›l›k Depresyon Anksiyete Hostilite Fobik anksiyete Paranoid düflünceler GS‹ Yat›l› okulda 1.024±0.376 0.982±0.440 1.143±0.541 1.067±0.334 0.929±0.442 1.196±0.549 0.882±0.512 1.072±0.543 1.027±0.287 Ailesi ile birlikte 1.691±0.304 0.844±0.323 0.838±0.285 0.848±0.299 0.795±0.323 0.946±0.338 0.782±0.335 0.809±0.404 0.805±0.304 t de€eri 3.752 1.416 3.100 2.579 1.376 2.295 0.951 2.171 3.871 Anlaml›l›k düzeyi p<0.001 Anlaml› de€il p<0.01 p<0.05 Anlaml› de€il p<0.05 Anlaml› de€il p<0.05 p<0.001 T
Taabblloo 11Yat›l› okulda ve ailesi ile birlikte kalan iflitme özürlülerde semptom indeksleri
fi
fieekkiill 11Yat›l› okulda ve ailesi ile birlikte kalan iflitme özürlülerin karfl›laflt›r›lmas›
Charlson ve arkadafllar›n›n yapt›klar› çal›flmada, iflitme özürlülere mahsus yat›l› okullarda okuyanlar›n karma okullarda okuyan iflitme özürlülere göre izolasyon aç›s›ndan daha iyi uyum gösterdikleri bildirilmifltir.9 Bu,
bizim sonuçlar›m›za z›t gibi görünmektedir. Ancak bizim çal›flmam›zda, yat›l› olmayan iflitme özürlülerin, aileleri ile kalmakta ve iflitme özürlülere mahsus okullar-da okumakta oldu¤unu; dolay›s›yla aile ile beraber olman›n ve iflitme özürlülere mahsus okulda ortak bir ‘dil’ kullanarak emosyonu ifade etme ve rahatlama imkan› bulman›n olumlu etkilerini tafl›y›ca¤›n› hesaba katmal›y›z.
Çal›flmam›zda, kiflileraras› duyarl›l›k ortalamas›n›n yat›l› okullarda e¤itim alanlarda yüksek ve psikopatoloji s›n›r›n›n üstünde olmas›, yat›l› okullar›n sosyalleflme aç›-s›ndan olumsuz etkileri oldu¤unu bildiren Lyon ve Ge-orgy’nin4 görüfllerine uymaktad›r. Depresyon aç›s›ndan
de¤erlendirildi¤inde, yat›l› okullarda okuyan iflitme özürlülerin ortalamalar›n›n yüksekli¤i Watt ve Davis’in12
görüflleriyle paraleldir.
Sonuç
Aileden ayr› olmak ruhsal semptomlar aç›s›ndan olumsuz bir durumdur. ‹flitme özürlülerin yat›l› okulda e¤itim görmesi ayn› ‘dili’ kullanan çok say›da kifliyi bi-raraya getirmesi aç›s›ndan olumlu gibi görünse de, çocu-¤u baflta ailesi olmak üzere çevresinden ay›rd›¤› için onar›lmas› mümkün olmayacak sak›ncalar› da beraberin-de getirebilmektedir. ‹flitme özürlülerin e¤itimine yön verilirken bu durum dikkate al›nmal›d›r.
Kaynaklar
1
1.. HHaallllaahhaann DDPP,, KKaauuffmmaannnn JJMM.. Exceptional Children. Englewood, Pren-tice-Hall, 1989.
2
2.. ÖÖzzeekk HH.. ‹flitme Özürlü Çocuklarda Zeka Geliflimi ve E¤itimin Etkisi. ‹s-tanbul Üniversitesi Cerrahpafla T›p Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dal›, Doktora tezi, 1981.
3
3.. ÖÖzzbbaayyddaarr BB.. Sa¤›r ve ‹fliten Çocuklarda Baz› Kognitif Proseslerin Karfl›-laflt›r›lmas›. ‹stanbul, ‹stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Matbaas›, 1976.
4
4.. WWiilleeyy JJ.. A psychology of auditory impairment Psychology of Exceptional Children and Youth’da. Ed. Cruckshank WM. New Jersey, Prentice-Hall, 1971; 414-9.
5
5.. SStteeiinnbbeerrgg AA.. Issues in providing mental health services to hearing-impaired person. Hospital and Community Psychiatry1991; 42(4): 380-9. 6
6.. FFuurrtthh HHGG.. Deafness and Learning. Belmont, Wadsworth, 1973. 7
7.. ÜÜnnllüü SS.. ‹flitme Engelli Çocuklar› Olan Ailelerin Uzaktan Ö¤retim ile E¤itilmesi. Eskiflehir, Anadolu Üniversitesi Aç›k Ö¤retim Fakültesi Yay›nlar›, 1987.
8
8.. BBuussqquueett DD.. La vie quotidienne de I’enfant sourd.Rev Prat1990; 40 (19): 1738-42.
9
9.. CChhaarrllssoonn EE,, SSttrroonngg MM,, GGoolldd RR.. How successful deaf teenagers experi-ence and cope with isolation. Am Ann Deaf1992; 137 (3): 261-70. 1
100.. BBrreennnnaann TT.. Loneliness and adolescence. Loneliness’de. Ed. Peaplau L, Perlman D. New York, John Wiley & Sons, 1982; 86-98.
1
111.. HHaarrrriiss IIRR.. Impulse control of deaf children: Research and clinical issues. Deaf Children: Developmental Prespectives’de. Ed. Liben LS. New York, Academic Press, 1978; 137-55.
1
122.. WWaatttt JJDD,, DDaavviiss FFEE.. The prevalence of proneness and depression among profoundly deaf residental school adolescent. Am Ann Deaf1991; 136 (5): 403-19.
1
133.. DDaa¤¤ ‹‹.. Belirti tarama listesi (SCL-90-R)’nin üniversite ö¤rencileri için güvenilirli¤i ve geçerlili¤i. Türk Psikiyatri Dergisi1991; 2(1): 5-12. 1
144.. FFiiddaanneerr HH,, FFiiddaanneerr CC.. Bir k›z meslek lisesinde ruh sa¤l›¤› taramas› ve sosyal faktörler XX. Nörolojik Bilimler ve Psikiyatri Kongresi, Kongre Kitab›, Bursa, 1984.
1
155.. ÇÇuuhhaaddaarroo¤¤lluu FF.. Üniversite ö¤rencilerinde psikiyatrik semptom da¤›l›m›. XXII. Ulusal Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Kongresi, Kongre Kitab›, Marmaris, 1986; 15-20.
1
166.. DDoo¤¤aann OO,, GGöö¤¤üüflfl AAKK.. Yetifltirme yurtlar›nda Symptom Check List-90 (SCL-90) ile yap›lan bir çal›flma. XXII. Ulusal Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Kongresi, Kongre Kitab›, Marmaris, 1986; 415-8.
1
177.. KK››rrpp››nnaarr ‹‹.. Erzurum Yetifltirme Yurdunda kalan gençlerde ruhsal belirti-ler da¤›l›m›. Türk Psikiyatri Dergisi1992; 3(4): 265-8.
1
188.. KKooccaabbaaflfloo¤¤lluu NN.. Diabetes Mellitus Hastal›¤›nda Multifaktöriyel Psikiyat-rik Da¤›l›m. ‹stanbul, Uzmanl›k tezi, 1991.
1
199.. ÖÖnneenn RR,, KKaappttaannoo¤¤lluu CC,, AAkkssaarraayy GG,, DDiillbbaazz NN,, SSeevveerr GG,, TTeekkiinn.. Hekimlerde ruhsal belirtilerin da¤›l›m› üzerine bir çal›flma. Düflünen Adam1939; 6(1-2): 3-15.
2
200.. AAnnaassttaassiiaa AA.. Psychological Testing. New York, Macmillan Publishing Company, 1982.
2
211.. AAttttaa LLVV,, MMccCCoolllloouugghh CC.. Statistical Concepts. ‹statistik’de. Adapte çev. fienifl F. Eskiflehir, Anadolu Üniversitesi Aç›k Ö¤retim Fakültesi Yay›nlar›, 1990; 222-8.
Gelifl tarihi: 15.01.1997 Kabul tarihi: 28.05.1997 ‹‹lleettiiflfliimm aaddrreessii:: Dr. Yaflar Tatar
M.Ü. Beden E¤itimi ve Spor Yüksekokulu Spor Sa¤l›k Bilimleri - Anabilim Dal› Anadolu - ‹STANBUL
Tel: (0216) 332 16 24 - 308 56 61
