Konya ili Beyşehir İiçesi doğanbey kasabası mezar taşları

(1)

ISSN: 1309 4173 (Online) 1309 - 4688 (Print)

A Tribute to Prof. Dr. Şerafettin Turan, Volume 6 Issue 3, p. 253-294, April 2014

JHS H i s t o r y S t u d i e s Volume 6 Issue 3 April 2014

Konya Ġli BeyĢehir Ġlçesi Doğanbey Kasabası Mezar TaĢları

Tombstones of Doğanbey Town in Beyşehir District of Konya

Doç. Dr. Hüseyin MuĢmal Selçuk Üniversitesi - Konya

Dr. Mustafa Çetinaslan Selçuk Üniversitesi - Konya

Öz: Bu çalışma Konya Vilayeti’nin Beyşehir ilçesine bağlı Doğanbey kasabasının mezarlığında

bulunan 1813-14 ile 1940 yılları arasına tarihlenen mezar taşlarını, tarih ve sanat tarihi ölçütlerine göre inceleyerek Osmanlı Devleti’nden Cumhuriyet dönemine geçiş aşamasında mezar taşlarında görülen değişiklikleri tespit etmektedir. Osmanlıca yazılmış mezar taşları geçiş döneminde yerini önce eski ve yeni alfabelerin bir arada kullanıldığı çift alfabeli mezar taşlarına ve nihayetinde günümüz alfabesi ile yazılmış mezar taşlarına bırakmıştır. Hem Osmanlı hem de Cumhuriyet döneminde yer kazanmak, mevcut mezar yapılarından ve taşlarından istifade etmek ve özellikle aile üyelerinin eski mezarlarının kaybolmasını önlemek amacıyla mezarlık alanında aynı mezara birkaç kuşağın üst üste defnedildiği görülmektedir.

Anahtar Kelimeler: Doganbey, Beyşehir, Osmanlı Devleti, Mezar Taşı

Abstract: This study examines the history and art of tombstones dated between 1813 and 1940 in the

cemetary of Doğanbey, a town in the Beyşehir District of Konya according to art history standards and presents the changing characteristics of tombstones in the transition stage from the Ottoman Empire to Turkish republic. In the transition stage the Ottoman engraved tombstones were initially replaced by the tombstones written in both Ottoman and the modern Latin alphabet and eventually the Latin alphabet became the sole characters that appeared on the tombstones. Also, in order to use the cemetary space sparingly, take advantage of the existing stones and preserve family members’ graves, several generations were buried in different layers of a same grave both in the Ottoman and the republic periods.

Keywords: Doğanbey, Beyşehir, Ottoman Empire, Tombstones 1.GĠRĠġ:

Ölen kiĢinin gömülmesi için hazırlanan mezar yapısı ve mezarın kime ait olduğunu belirtmek için hazırlanan mezar taĢları, “ölüm”, “ölümden sonraki yaĢam” ve “öte dünya/ahiret” düĢüncelerinin somutlaĢmıĢ görüntüleridir. Ölüm ve ölüm olayı çevresinde geliĢen tören ve gelenekler, insan toplulukları arasında çeĢitli farklılıklar göstermekte ve bu farklılıklar sanat eserlerinin biçimleniĢine de yansımaktadır. Ölen kiĢinin anısını yaĢatmak için dikilen ve bir belge olma niteliği taĢıyan mezar taĢları, sadece bir kimlik bildirme aracı değil, aynı zamanda plastik değere sahip birer sanat eseri olarak da öne çıkmakta; toplumlara ve bölgelere göre değiĢik form ve biçim özellikleri kazanmaktadır. Bu çalıĢmada Konya’nın BeyĢehir Ġlçesine bağlı Doğanbey Kasabası’ndaki mezar taĢları tanıtılarak, bu taĢların tarihi ve sanatsal özellikleri ortaya konulmaya çalıĢılacaktır.

Doğanbey, günümüzde idarî olarak Konya’nın BeyĢehir ilçesine bağlı bir kasaba merkezidir. Coğrafi olarak Akdeniz Bölgesinin Antalya Bölümünün Göller Yöresinin kuzeydoğu kesiminde yer almaktadır.

(2)

Konya İli Beyşehir İlçesi Doğanbey Kasabası Mezar Taşları

JHS

254

H i s t o r y S t u d i e s Volume 6 Issue 3 April 2014

Doğanbey Kasabası, Osmanlı Döneminde Davgana ismiyle anılmaktadır. Osmanlı hâkimiyetinde nüfus açısından BeyĢehir Sancağı’nın en büyük köylerinden olan Davgana'nın iskân tarihi Bizans ve Roma dönemine kadar inmektedir.1

Köklü bir yerleĢime sahip olan Doğanbey Kasabası yakın zamanlara kadar BeyĢehir ve çevresinin en kalabalık yerleĢim yerlerinden birisi olmuĢtur.2

Hatta XIX. yüzyılın ortaları ve XX. yüzyılın baĢlarında bağlı bulunduğu kaza merkezi olan BeyĢehir’den bile daha fazla nüfusa sahip durumdadır.3

Osmanlı hâkimiyetinde özellikle XIX. yüzyıl ortalarından itibaren Doğanbey ve çevresinden Osmanlı Devleti’nin büyükĢehirlerine, özelikle Ġzmir’e önemli oranda göç yaĢanmıĢtır.4

BeyĢehir Sancağında Balganda ve civarından göç eden köylülerin Ġstanbul’da manavlık, Davgana, Miligöz, Üskerles, Manastır, Yaylasun, Hüseyinler ve Fasıllar köylerinden göç eden ahalinin de Ġzmir’de hamallık ve buna benzer iĢlerle meĢgul oldukları anlaĢılmaktadır.5

XIX. yüzyılın ortalarında, gerek mevsimlik ve gerekse bir süreliğine çalıĢmak amacıyla Doğanbey’den Ġzmir’e göçen hane reisleri zamanla kendi iĢlerini kurmuĢlar ve Ġzmir’e yerleĢmiĢlerdir.6

Doğanbey’le ilgili yapılan yerel çalıĢmalarda, Doğanbey mezarlığı için halk arasında kabristan ve makbere adlarının kullanıldığı ifade edilmektedir. Doğanbeyliler mezarlıklarının Müslüman Türkler tarafından 700 yıldır kullanıldığını belirtmektedir. Gerçekten mezarlık alanı BeyĢehir ve çevresindeki mezarlıklar arasında hem alan hem de kullanım açısından en büyük

1_{M. Akif Erdoğru, Osmanlı Yönetimi’nde Beyşehir Sancağı, Ġzmir 1998, s. 17; Davgana ve çevresinde yapılan arazi} incelemeleri sırasında tespit edilen Roma ve Bizans Dönemine ait kalıntılar için bkz. Heinrich Swobada-Josef Keil- Fritz Knoll, Denkmaler Aus Lykaonien Pamphylien Und Isaurien, Verlag Rudolf M. Rohrer Brünn Prag, Leipzig, Wien 1935, s 10, 42, 44. Ayrıca bkz. Klaus, Belke, Galien und lykaonıen, Österreıchısche Akademıe Der Wiessenschaften Philosophisch-Histortische Klasse Denkschriften, 172. Band, Viyana 1984, s. 24.

2

Osmanlı dönemine ait elde edilebilen ilk nüfus verilerine göre II. Bayezit döneminde Doğanbey, BeyĢehir Sancağı'na bağlı Göçü Nahiyesine tabi olup, Doğanbey’de 107 hane 133 erkek vergi mükellefi bulunmaktadır. Bunlardan sadece 37 kiĢi Müslüman diğerleri Hıristiyan’dır. Fakat bu Hıristiyanların çoğu Türk ve Müslüman isimleri kullanmaktaydılar. Ġbrahim Hakkı Konyalı, Âbideleri ve Kitâbeleriyle Beyşehir Tarihi, Haz. Ahmet Savran, Atatürk Üniversitesi Yayınları, Erzurum 1991, s. 317.

3_{1840 yılında BeyĢehir Kazası'nda toplam 2265 hane, 5846 erkek nüfus bulunmaktadır. Bu tarihte BeyĢehir kent} merkezinin nüfusu, 353 haneye (1580 kiĢi), 1873 yılında 403 haneye (2000 kiĢi) 1895 yılında 600 haneye, (3000 kiĢi) ulaĢmıĢtır. Osmanlı döneminde BeyĢehir'e bağlı bir köy yerleĢimi olan Doğanbey’in nüfusu ise 1840 yılı verilerine göre 418 haneden (2200 kiĢi) oluĢmaktadır 1840 yılında BeyĢehir merkez nüfusunun yaklaĢık 1600 civarında olduğu göz önüne alındığında Doğanbey’in nüfus açısından BeyĢehir kaza merkezinden oldukça fazla nüfusu barındırdığı anlaĢılabilir. Hüseyin MuĢmal, XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Beyşehir ve Çevresinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı (1790-1864), SÜSBE YayınlanmamıĢ Doktora Tezi, Konya 2005, s. 139. Sarre 1895 yılında geldiği BeyĢehir’in 600 haneden ibaret olduğunu söylemektedir. Friedrich Sarre, Küçük Asya Seyahati 1895 Yazı, Selçuklu Sanatı ve Ülkenin Coğrafyası Üzerine Araştırmalar, Çev. Dârâ Çolakoğlu, Ġstanbul 1998, s. 157; 1901 yılına ait bir belgeye göre ise Davgana Köyü 800 haneden müteĢekkildir. BOA, Y.PRK. UM. Nr. 53/37, 9 Zilkade 1318/28 ġubat 1901.

4

1844 yılı kayıtlarına göre BeyĢehir Kazası'ndan Ġzmir’e en fazla göç veren yerleĢim birimi Davgana Köyü’dür. Bu köyden 22 hane Ġzmir’e göç etmiĢtir. Hüseyin MuĢmal, “XIX. Yüzyılın Ortalarında BeyĢehir Bölgesinden Ġzmir ve Ġstanbul’a Yapılan Göçler”, I. Uluslararası Beyşehir ve Yöresi Sempozyumu 11-13 Mayıs 2006 Beyşehir, Bildiriler Kitabı, Konya 2006, s. 271.

5_{Dr. Nazmi, Türkiye’nin Sıhhî ve İçtimaî Coğrafyası, Konya Vilayeti, Ankara 1922, s. 150.} 6

Davgana Yenice Mahallesi’nden Halil Çelebi b. Mehmet Ġzmir’de Kasap Hızır Mahallesi’nde fevkani 3 oda ve tahtani 1 oda bir matbah ve 1 kenef ve 1 miktar havludan ibaret olan bir eve sahip bulunmaktadır.1897, BġS, Nr. 247, s. 79-2; Davgana Köyü Yenice Mahallesi’nden iken vefat eden Osman’ın Ġzmir’de Kasap Hızır Mahallesi’nde 175 numarada 1 dükkânı vardır. 1896; BġS, Nr. 247, s. 55-1; Yine Davgana Köyü’nden Hidayet b. Hacı Ali, Ġzmir Ali PaĢa Caddesi’nde bir berber dükkânına sahiptir. 1889, BġS, Nr. 246, s. 49-1.

(3)

Hüseyin MUŞMAL - Mustafa ÇETİNASLAN

JHS

255

ve en eski mezarlıktır (Harita: 1).7

Ayrıca mezarlık alanlarında boyları iki metreyi geçen mezar taĢlarının çevre dağlardan getirilmiĢ olduğu ve 500 yıllık olduğu düĢünülen bu mezar taĢlarının kasabanın hemen yakınlarda bulunan Erengirit Dağı’ndaki türbenin taĢları ile aynı özellikleri taĢıdığı belirtilmektedir. Doğanbey ahalisine göre, herhangi bir isim bulunmayan büyük mezar taĢları Doğanbey’in ileri gelenlerine ve aile reislerine, küçük ve gösteriĢsiz mezar taĢları ise kadınlara aittir (Fotoğraf 1-2).8

Doğanbey Mezarlığı’nda isimsiz olarak yapılmıĢ bu mezar taĢlarının yanında ayrıca Osmanlı Türkçesi kullanılarak yazılmıĢ çok sayıda mezar taĢı da bulunmaktadır. AĢağıda Doğanbey Mezarlığı’nda bulunan Osmanlı Dönemine tarihlenen bu mezar taĢları tarih ve sanat tarihi ölçütlerine göre incelenecektir.

2. DEĞERLENDĠRME:

Doğanbey Kasabası Mezarlığı’nda yer alan mezar taĢlarından 37 tanesi Osmanlı Türkçesi ile yazılmıĢtır.9

Bu mezar taĢlarından 7 tanesi kadın, 30 tanesi ise erkek mezar taĢıdır. Bu bölümde söz konusu mezar taĢları değerlendirilecek ve Anadolu ölçeğinde bir karĢılaĢtırma yapılacaktır.

2.1. Malzeme ve Teknik:

Mezar taĢlarında yöresel taĢ malzemenin tercih edildiği görülmektedir. Ancak 6 mezar taĢı, beyaz mermer malzemeden yapılmıĢtır.10

Mermerden yapılan bu taĢlar, mezarlığın belli bir bölümünde toplanmıĢ olup, bazıları arasında akrabalık bağları bulunduğu da anlaĢılmaktadır. TaĢların tamamına yakınında malzemeden kaynaklanan bozulmalar ve korozyon görülmektedir.

Mezar taĢlarının metin bölümleri genel olarak zemin oyma tekniğinde biçimlendirilmiĢtir. Bu konuda 2 mezar taĢı farklılık göstermektedir.11 Bu taĢlarda motif oyma tekniği kullanılmıĢ ve harfler taĢ yüzeyine kazınarak iĢlenmiĢtir.

2.2. Mezar Tipleri:

Doğanbey Mezarlığı’ndaki en yaygın mezar yapısı, çerçeveli mezarlardır.12

Mezarlık genelinde en erken tarihli mezarlardan, günümüze değin çerçeveli mezarların ağırlıkta olduğu görülmektedir. Nitekim çalıĢmamıza konu olan mezarların tamamı çerçeveli mezardır. Mezarların uzun cepheleri birkaç parça taĢın yan yana sıralanması ile oluĢturulmuĢtur. Mezarlar ile ilgili önemli bir özellik pek çok mezara farklı dönemlerde üst üste definlerin yapılmıĢ olmasıdır. Yazısız ve genel olarak kabaca biçimlendirilmiĢ pek çok baĢ ve ayak taĢının yer aldığı mezar yapılarına sonradan yeni baĢ taĢlarının dikildiği görülmektedir.13

Farklı bir uygulama ise 4 tane baĢ taĢının aynı çerçeveli mezar içerisinde verilmiĢ olmasıdır.14

7

Hasan Ocaklı, Kültür Zengini ve Beyler Şehri Doğanbey, Ankara 2008, s. 42. 8

Age, s. 44. 9

Ayrıca mezarlık alanında çok sayıda eski ve yeni alfabenin birlikte kullanıldığı çift alfabeli mezar taĢı da bulunmaktadır.

10

D-46, D-48, D-49, D-52, D-53, D-54. Ocaklı, Doğanbey Mezarlığı’ndaki mermer mezar taĢlarının ilmiye sınıfı ve kasaba ileri gelenleri için yapıldığını belirtmektedir (Age, s. 43).

11

D-47, D-51. 12

Aynı bölgeden Fasıllar Mezarlığı’ndaki 28 mezardan 1’i kapak taĢlı, 2’si toprak mezar ve geriye kalan 25’i çerçeveli mezardır (Bkz. MuĢmal-Çetinaslan, 2013: 326). Yine aynı bölgeden BeyĢehir Hamidiye Mahallesinde yer alan Yukarı ve AĢağı mezarlıklarındaki 38 mezar yapısından 19’u toprak mezar, 12’si ise çerçeveli mezardır (Bkz. Hüseyin MuĢmal-Mustafa Çetinaslan, BeyĢehir Ġlçe Merkezindeki Çeçen-ĠnguĢ Muhacirlerine Ait Mezar TaĢları”, Tarih Okulu Dergisi (TOD) –Journal of History School (JOHS), Yıl: 6, Sayı: XVI, 2013, s. 428.

13

D-9, D-18, D-19, D-25, D-27, D-30, D-31, D-32, D-36, D-40, D-41, D-46, D-47, D-48, D-49, D-51, D-54. 14_D-43.

(4)

JHS

256

Boyutları da dikkate alındığında bu dört mezar taĢının küçük çocuklara ait olduğunu söylemek mümkündür.

2.3. Mezar TaĢı Tipleri:

Mezar taĢları ile ilgili olarak çeĢitli tipoloji denemeleri bulunmaktadır.15

Bu çalıĢmalarda mezar taĢlarının baĢlık, gövde yatay kesitleri ve mezar sahibinin cinsiyeti gibi çeĢitli özellikler dikkate alınmıĢ, bunlardan yola çıkılarak mezar taĢları belirli tiplere göre tasnif edilmeye çalıĢılmıĢtır. Bu tipolojiler yapılan yeni araĢtırmalarla birlikte bölgesel farkların ve biçimsel özelliklerin de dikkate alınması ile zenginleĢmekte ve çeĢitlilik kazanmaktadır.16

Doğanbey Mezarlığı’ndaki mezarların pek çoğunda ayak taĢı bulunmadığı, olanlarda ise bu taĢların kabaca biçimlendirildiği dikkate alınarak; çalıĢmamızda sadece baĢ taĢları değerlendirmeye alınmıĢtır. BaĢ taĢlarının tamamı yatay kesitleri itibariyle dikdörtgen kesitlidir. 12 mezar taĢı erkek baĢlıklı17_{, 9 mezar taĢı üçgen tepelikli}18_{, 8 mezar taĢı sivri kemer}

tepelikli19, 3 mezar taĢı yarım daire kemer tepelikli20, 3 mezar taĢı ise dilimli kemer tepeliklidir.21 2 mezar taĢının üst kısmı kırık olduğu için tepelik ya da baĢlık konusunda kesin bir yargıya varılamamaktadır.22

Üçgen tepelikli 9 mezar taĢından 2 tanesinin üst kısımları ise pahlı olarak verilmiĢtir.23

2.4. BaĢlık Tipleri:

Mezar taĢlarının baĢlıkları mezarda yatan kiĢinin sosyo-ekonomik durumu, mesleği, ailesi gibi pek çok konuda bilgi edinmemizi sağlayan önemli kaynaklardandır.24

Sadece baĢlık tipine bakarak bir mezar sahibinin cinsiyeti, eğitim durumu, herhangi bir tarikat mensubu olup-olmadığı gibi pek çok bilgi edinebilmek mümkündür. Ancak söz konusu veriler her zaman için kesinlik göstermemektedir. Sivri kemer tepelikli bir mezar taĢı hem kadın hem de erkekler için kullanılabildiği gibi, belirli bir statü için kullanılan baĢlık tipi akrabalık bağları gözetilerek farklı kiĢiler için de rahatlıkla kullanılabilmektedir.25

15_{Bu konuda birkaç önemli yayında geliĢtirilen tipoloji, alandaki bilimsel çalıĢmalara öncülük etmektedir. Bkz.} Jean-Louis Bacque–Grammont / Hans-Peter Laquer / Nicolas Vatin, “Tarihsel Kaynak Olarak Osmanlı Mezarlıkları, Uygulanan Yöntemler ve Bilgisayarda Yapılabilecek ĠĢlemler”, Erdem, Cilt: 6, Sayı: 16, Ankara 1990, s. 210-214; Jean-Louis Bacque-Grammont, “L’Etude Des Cimetieres Ottomans: Methodes et Perspectives”, İslam Dünyasında Mezarlıklar ve Defin Gelenekleri, Cilt: I, Ankara 1996, s. 135-157; Hans-Peter Laqueur, Hüve’l-Baki, İstanbul’da Osmanlı Mezarlıkları ve Mezar Taşları, Çev. Selahattin Dilidüzgün, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, Ġstanbul 1997; Halit Çal, “Göynük (Bolu) ġehri Mezar TaĢları”, Vakıflar Dergisi, Sayı: XXX, Ankara 2007, s. 307– 395; Halit Çal-Özlem Ataoğuz Çal, Kastamonu Atabey Gazi Camisi ve Türbesi Hazirelerindeki Mezar Taşları, Kastamonu Belediyesi Yayını, Ankara 2008; Halit Çal- Gazanfer Ġltar, Giresun İli Mezar Taşları, Giresun Valiliği Yayınları, Ankara 2011.

16

Bu çalıĢmada Prof. Dr. Halit Çal tarafından geliĢtirilen tipoloji esas alınmıĢtır (Bkz. Çal-Ġltar, age, s. 16-22). 17 D-24, D-40, D-42, D-43a, D-43b, D-43c, D-43d, D-46, D-49, D-52, D-53, D-54. 18 D-22, D-23, D-27, D-29, D-30, D-37, D-38, D-39, D-41. 19 D-17, D-18, D-19, D-25, D-32, D-33, D-35, D-47. 20 D-26, D-28, D-55. 21 D-9, D-31, D-36. 22 D-48, D-51. 23 D-38, D-39. 24

Hans-Peter Laqueur, “MezartaĢları BaĢlıkları Tasnifi Hakkında Bazı Mülahazalar”, İslâm Dünyasında

Mezarlıklar ve Defin Gelenekleri I, (Ed. Jean-Louis Bacque-Grammont), Ankara 1996, s. 159-163.

25

18. ve 19. yüzyılda Ġstanbul’da en çok kullanılan kâtibi kavuk biçimini toplumun bütün katmanlarında görmek mümkündür. Nitekim kâtibi kavuk bir kahveciden, saray görevlilerine, Ģehzadelere ve hatta bizzat padiĢaha kadar farklı kesimlerden birçok kiĢi tarafından kullanılabilmiĢtir (Laquer, Hüve’l-Baki, s. 139-140). Benzer durum fes tipi baĢlıklarda çok daha yaygın olarak görülmektedir.

(5)

JHS

257

ÇalıĢma kapsamında incelenen mezar taĢlarından 12 tanesi erkek baĢlıklı olup, kadın baĢlıklı mezar taĢına rastlanmamıĢtır.26

2 sarık27, 1 kavuk28, 1 fes29, 6 kürevî baĢlık30 tespit edilmiĢ, 2 mezar taĢının ise üst kısmı kırık olduğu için baĢlıkları kesin olarak saptanamamıĢtır. D-52 nolu mezar taĢının baĢlığı, baĢa tam oturan bir takkenin tepe kısmı haricinde enli sarık dilimleri ile yatay olarak sarılmasıyla oluĢturulmuĢtur. Kastamonu Atabey Gazi Cami ve Haziresi’nde 5 tane benzer örnek yer almaktadır.31

Bu taĢlardan tarihi belli olan üçü 1857-1884 aralığından olup, Kastamonu eĢrafından bazı kiĢilere aittirler.32

Ġzmir Emir Sultan Dergâhı Haziresi’nde 1857-1879 yıllarına tarihlenen 3 baĢlık, incelediğimiz örnekle yakın benzerlik göstermektedir.33

Rize Derepazarı Ġlçesi’nde de benzer bir örnek görülmektedir.34 Ġncelediğimiz mezar taĢı 1879-80 tarihli olması ile diğer örneklerle de kronolojik açıdan uygunluk göstermektedir.

D-53 nolu mezar taĢının baĢlığı, tepesi düz bir külah Ģeklindeki iç baĢlığın dörtte üçünün enli sarık dilimleri ile çapraz olarak sarılmasıyla elde edilmiĢtir. Çal-Ġltar tarafından S-13 olarak adlandırılan sarık tipine benzemekle birlikte örneğimizde iç baĢlık oldukça uzun tutulmuĢtur.35

Bursa Emirsultan Mezarlığı’nda Hacı Mustafa Necib Efendi’nin 1889 tarihli, Hacı Rifat Bey’in 30 Ağustos 1911 tarihli ve Salih Sıddık Efendi’nin 2 Temmuz 1911 tarihli baĢ taĢlarında benzer baĢlıklar görülmektedir.36

Samsun Merkez Kökçüoğlu Mezarlığı’nda Samsun Müftüsü Ahmet Hulusi Efendi’nin Kasım 186437

ve Yalova’nın Altınova Ġlçesinde Köseoğlu Osman Ağa’nın 1847-48 tarihli38

mezar taĢlarında aynı tip baĢlığa rastlanılmaktadır. Çubuklu baĢlıklı, kısa sarıklı kavuk tipi içerisinde ele alınabilecek olan D-40 nolu mezar taĢının baĢlığı, kabaca biçimlendirilmesi ile taĢra üslubunu yansıtmaktadır. Dikey çubuklardan oluĢan baĢlığın yarısına kadar ulaĢan sarık bölümü, sarık dilimleri gösterilmeden hafif ĢiĢkince verilmiĢtir. Bu tip kavuklarda sarığın alt kısmında görülen yay Ģeklindeki boĢluk bu örnekte de yer almaktadır. Laquer Ġstanbul’da incelediği 287 kavuğun beĢte birinden fazlasının bu tipte olduğunu belirtmekte ve bu tipi F-V olarak tanımlamaktadır.39

Bu baĢlığın Kastamonu’da Atabey Gazi Cami ve Haziresi’nde 4 örneği bulunmaktadır.40

Ġncelediğimiz örnekler içerisinde sadece 1 tane Mecidiye kalıplı fes bulunmaktadır. Sultan Abdülmecid’in kullandığı fes tipinden dolayı Mecidiye olarak tanımlanan feslerde alt çap ile

26

Mezar taĢlarında kullanılan baĢlık tipleri için bkz. Halit Çal, “Ġstanbul Eyüp’teki Erkek MezartaĢlarında BaĢlıklar”. Tarihi Kültürü ve Sanatıyla III. Eyüpsultan Sempozyumu Tebliğler (28-30 Mayıs 1999), Ġstanbul 2000, s. 226–241. 27 D-52, D-53. 28_D-40. 29 D-49. 30 D-24, D-42, D-43a, D-43b, D-43c, D-43d. 31

Bu örneklerde sarık dilimleri yatay ya da hafif çapraz olarak kullanılmıĢtır (Bkz. Çal-Ataoğuz Çal, age, s. 19-20). 32

Age, s. 19. 33

Necmi Ülker-Vehbi Günay-Cahit Telci-Turan Gökçe, İzmir’de Türk Mührü, Emir Sultan Dergâhı Haziresi Mezar Kitâbeleri, ġenocak Yayınları, Ġzmir 2008 s. 212, 260, 311.

34

Recep Koyuncu-Canan Hanoğlu, Rize Derepazarı Tarihi Mezar Kitabeleri, Derepazarı Kaymakamlığı, Ġstanbul 2011, s. 157.

35

Çal-Ġltar, age, s. 27. 36

Bedri Nermutlu-Hasan Basri Öcalan, Tarihi Bursa Mezar Taşları-II, Emirsultan Mezarlığı, Bursa Kültür Aġ Yayını, Bursa 2012, s. 33, 151, 346.

37

Eyüp Nefes, “Samsun Merkez Kökçüoğlu Mezarlığı’nda Kitabelerinde ġair Adı Bulunan Mezar TaĢları”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 24-25, 2007, s. 240; Resim 1.

38

Lütfi ġeyban, “Yalova’nın Altınova Ġlçesindeki Osmanlı MezartaĢları ve Kitâbeleri”, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Akademik İncelemeler Dergisi, Cilt: V, Sayı: 2, 2010, s. 192-193.

39

Laquer, age, s. 150-152. 40_{Çal-Ataoğuz Çal, age, s. 18.}

(6)

JHS

258

üst çap eĢit ya da birbirine yakın olarak yapılmaktadır. Üst kısmı hafifçe yuvarlatılan fesin, sağ tarafında ise bir püskül bulunmaktadır.41

6 mezar taĢında görülen küre Ģeklindeki baĢlıklar, kabaca iĢlenmiĢ haldedirler. Çal-Ġltar tarafından kavuk tipi baĢlıklar içerisinde ele alınan benzer baĢlık tipinin, ġebinkarahisar’da 1756-1905 yılları arasına tarihlenen 11 örneği tespit edilmiĢtir.42 Bu baĢlık tipi Edirne Müzesi’nde yer alan Osmanlı dönemi mezar taĢlarında da görülmektedir.43

2.5. Mezar TaĢı Ölçüleri:

Doğanbey mezar taĢlarının boyları 50-132 cm, geniĢlikleri 30-84 cm, kalınlıkları ise 6-20 cm arasında değiĢmektedir.44

2.6. Süsleme:

Doğanbey Mezarlığı’nda yer alan mezar taĢları bütünüyle sade olarak biçimlendirilmiĢlerdir. Herhangi bir süsleme motifine yer verilmeyen mezar taĢlarının metin bölümleri, çerçeveler (kartuĢ) içerisinde verilmiĢtir. Çerçeveler sade olabildiği gibi, köĢeleri pahlı ya da dar cepheleri eliptik Ģekilde de yapılabilmiĢtir. Serlevhalar ise yarım daire, dilimli kemer ya da kaĢ kemer biçimli çerçeveler içerisinde iĢlenmiĢtir.

2.7. Mezar TaĢlarında Yazılar:

Mezar taĢlarında sadece mezarda yatanın kimlik bilgisinin verilmesi ile yetinilmemiĢ; çeĢitli metinler halinde mezarda yatana dua edilmesi istenilmiĢ ya da ne Ģekilde öldüğü ile ilgili bilgiler verilmiĢtir. Söz konusu bilgiler çoğu zaman Ģiir Ģeklinde ele alınmıĢ ve kalıplar kullanılarak aktarılmıĢtır. Bu nedenle aynı Ģiirde Tanrıdan ve insanlardan dua isteme ifadelerine yer verilebilmiĢtir.

2.7.1. BaĢlangıç Ġfadeleri (Serlevha):

BaĢlangıç ifadeleri içerisinde yediĢer örnekle Hüve’l-Hayy45

ve Hüve’l-Hallâkü’l-Bâki46 en çok tercih edilen kalıplardır. 2 örnekte Hüve’l-Bâkî47

ve birer örnekte Hu48 ve Hüve’l-Hayyü’l-Bâkî49

ibareleri kullanılırken; serzeniĢ mahiyetindeki Âh mine’l-mevt50 2 mezar taĢında kullanılmıĢtır51

. Dua ifadesi olarak el-merhûm52 3, merhûm 53 ve el-merhûme54 ikiĢer ve

merhûme55

bir defa kullanılmıĢtır.

41

Laquer, age, s. 157. 42

Çal-Ġltar, age, s. 31; K11 Tipi. 43

Kazancıgil-vd. Edirne Müzesi Osmanlı Dönemi Mezar Taşlarından Örnekler, Edirne Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Edirne 2012, s. 33, 37, 39, 107, 149, 155, 157, 161. Edirne’deki farklı bir uygulama da bu tarz baĢlık tipinin kalın bir sarık kuĢağı ile sarılmasıyla elde edilmiĢtir. Bkz. Age, s. 25, 31, 239.

44

Mezar taĢlarının ölçüleri verilirken kırık taĢlar ve toprak altında kalan kısımlar dikkate alınmamıĢtır. 45 D-22, D-30, D-37, D-38, D-49, D-53, D-54. 46 D-23, D-28, D-29, D-39, D-40, D-41, D-42. 47 D-24, D-46. 48 D-9. 49 D-52. 50 D-25, D-39. 51

2 örnekte ise Hüve’l-Hallâkü’l-Bâkî ve Âh mine’l-mevt kalıpları birlikte kullanılmıĢtır (D-28, D-39). 52 D-31, D-33, D-36. 53_{D-18, D-32.} 54 D-17, D-35. 55_D-19.

(7)

JHS

259

H i s t o r y S t u d i e s Volume 6 Issue 3 April 2014 2.7.2. Ġnsanlara Uyarı:

Mezar ziyaretine gelenlere dünyanın geçiciliğini hatırlatmak ve uyarmak için Anadolu coğrafyasında en sık kullanılan kalıplardan olan Ziyaretten murat bir duadır / Bugün Bana ise

yarın sanadır ifadesi 4 mezar taĢında görülmektedir.56

2.7.3. Durum-Sebep Bildirme:

Mezarda yatan kiĢinin hayatta bulunduğu dönemdeki durumu ya da nasıl öldüğü ile ilgili bilgiler bu bölümde aktarılmaktadır. Ġncelediğimiz 3 mezar taĢında durum bildirme ile ilgili ifadelere yer verilmiĢtir:

Gül gibi açılmadan soldum hele / Zarı Zarı Ağladı bülbül bile Ondört yaşıma girdim hele / Ruhumuz şad meskenimiz cennet ola57 Fenadan bekaya eyledi rıhlet / Hak yerini ede Ravza-i Cennet58 Emri hüda eyledi ferman / Erişdi ecel vermedi aman

Dünyada gençliğime doymadım heman / Cennette muradım vereler heman59

2.7.4. Tanrıdan Ġstek:

Mezar sahibinin tanrı tarafından affedilmesi ve cennetine kabul edilmesini içeren çeĢitli ifadeler Ģunlardır:

İlahi Ruhuna Cinan eyle meskenimi / Amin….Çün (?) söz ana Fatiha oku60 İlahi Ruhuna cinân Eyle meskenimi / Bi hak(?) söz ana Fatiha okusun61 Ya….rahmandan etmese / Eyle…. Kevser..bağ-ı cinândan ayırmasa62 2.7.5. Ġnsandan Ġstek:

Mezar sahiplerinin mezarlarını ziyaret edenlerden dua istekleri çeĢitli kalıplar kullanılarak ifade edilmiĢtir:

Bakıp geçme Ey Muhammed Ümmeti / Ruhuma bir Fatiha okuyan elbette bulur cenneti63 Beni kıl mağfiret ya Rabb-i Yezdan / Bihakk-ı arş-ı a’zam nûr-ı Kur’an

Gelüp kabrimi ziyaret eden ihvan / Edeler ruhuma bir Fâtiha ihsan64

2.7.6. Yer Adları:

Mezar taĢlarında mezarda yatanın memleketi, nereden geldiği ya da nerede ikamet ettiği gibi çeĢitli bilgiler de verilebilmektedir. Ġncelediğimiz mezar taĢlarından ikisinde İzmirli65

birer 56 D-23, D-30, D-37, D-41. 57 D-25. 58 D-33. 59 D-49. 60 D-29. 61 D-39. 62 D-40. 63_D-31. 64 D-52. 65_{D-52, D-53.}

(8)

JHS

260

tanesinde ise Beyşehri kazasından Davgana karyeli66 ve Cami-i Kebir Mahallesi67 ifadeleri ile memleket bilgisinin verildiği görülmektedir.

2.7.7. Sülaleler:

Doğanbey Mezarlığı’nda incelemiĢ olduğumuz 37 mezar taĢından 15 tanesinde sülale ismi belirtilmiĢtir. Sofu-zâde68

ve Abdülalam-zâde69 sülale isimleri üçer, Mısırlı-zâde70, Deli

Ali Oğullarından71

ve Halil Çelebi-zâde72 ikiĢer ve Mısırlı oğlu73, Hekimoğlu74 ve Tabak (?)

zâde75

birer defa kullanılmıĢtır.

2.7.8. Dua Kalıbı:

Dua kalıpları genellikle mezar sahibinin adından önce kullanılmaktadır. Merhûm ve

mağfûr76

ile el-merhûm ve’l-mağfûr77 kalıpları en sık tercih edilen kalıplardır. Merhûm78,

el-merhûm79

, merhûm ve mağfur leh80, el-merhûm ve’l-mağfûr ila rahmete Rabbena el-mağfûr81,

el-merhûm ve’l-mağfûr ila rahmet’el-Gafûr82 ve merhûm ve meşhûr83 ise birer defa kullanılmıĢtır.

2.7.9. Mezar TaĢlarında Geçen Ġsim ve Lakaplar:

Ġncelediğimiz mezar taĢlarının hiçbirisinde meslek bilgisi bulunmamaktadır.

Erkek isimlerinden önce kullanılan lakap ve unvan arasında en yaygını 6 örnekle

Hacı’dır84_{. Hacı unvanı ile aynı anlama gelen el-hac}85

ve eş-şehid86 ikiĢer defa, ġeyh87 ve

Hafız88

birer defa kullanılmıĢtır.

Erkek isimleri arasında Ali 6, Halil ve Mehmet üçer, Hasan, İsmail ve Ahmed ikiĢer defa

Musa, Hevace, Süleyman, Hüseyin, Mesud, Ömer, Muhammed, Yusuf, Hurşit, İbrahim ve Mustafa birer defa görülmektedir.

Erkek isimlerinin sonunda 2 farklı lakaba yer verilmiĢtir. 9 örnekte Efendi, yalnızca 1 örnekte Usta kullanılmıĢtır.

66 D-49. 67 D-36. 68 D-19, D-31, D-32. 69_{D-27, D-28, D-29.} 70 D-9, D-24. 71_{D-18, D-36.} 72 D-25, D-35. 73 D-23. 74 D-38. 75 D-55. 76 D-29, D-37, D-39. 77 D-28, D-42. 78 D-32. 79 D-9. 80 D-38. 81 D-23. 82 D-41. 83 D-27. 84 D-9, D-31, D-32, D-40, D-52, D-54. 85 D-37, D-41. 86_{D-38, D-39.} 87 D-46. 88_D-53.

(9)

JHS

261

Kadın isimlerinden önce lakap ve unvan kullanılmazken; 2 örnekte ismin sonuna Hanım lakabı getirilmiĢtir. Havva kadın isimleri arasında 3 örnekle en çok tercih edilen isimdir. Emine 2, Aişe ve Nadire isimleri ise birer defa görülmektedir.

2.7.10. Fatiha Kalıbı:

Fatiha isteme kalıpları içerisinde en yaygını 24 defa tekrarlanan ruhuna Fâtiha’dır89

.

Ruhiçün Fâtiha90

5, ruhu içün Fâtiha91 4, ruhlarına Fâtiha92 ibaresi ise 1 mezar taĢında geçmektedir.

2.7. 11. Tarih:

Ġncelenen 37 mezar taĢından 7 tanesinin tarihi bilinmemektedir.93

En erken tarihli mezar taĢı Hacı Halil’in 1813-1494

tarihli mezar taĢı, en geç tarihlisi ise Hacı Hasan Efendi’nin 1940 tarihli mezar taĢıdır. Mezar taĢlarının yüzyıllara göre dağılımı; 19. yüzyılın ilk yarısından 3, ikinci yarısından 13, 20. yüzyılın ilk yarısından ise 14 mezar taĢı Ģeklindedir.

TaĢların büyük bir çoğunluğunda sadece vefat yılı belirtilmiĢtir. Ancak iki mezar taĢında gün ve ay bilgisi de verilmiĢtir95_{. Hacı Ġsmail Efendi’nin mezar taĢında ise vefat tarihi hem}

miladi hem de hicri takvim kullanılarak belirtilmiĢtir.96

Sofuzâde Hacı Mehmed Efendi ve eĢi Emine Hanım için tek mezar taĢı düzenlenmiĢ ancak, mezar taĢı üzerinde 1931 ve 1928 tarihleri ile ikisinin ölüm yılları da verilmiĢtir.

Üç mezar taĢında doğum ve ölüm tarihlerinin bir arada verildiği görülmektedir. Abdülalamzâde Hevace’nin 1819-20 yılında doğduğu ve 1911-12 yılında vefat ettiği; Mehmed isimli bir kiĢinin eĢi Nadire’nin 1895 yılında doğduğu ve 1925 yılında vefat ettiği; Halil Efendi isimli bir kiĢinin 1851-52 yılında doğduğu ve 1915-16 tarihinde vefat ettiği anlaĢılmaktadır. Ayrıca 1927-28 yılında vefat eden Havva Hanım’ın doğum tarihi verilmeden 14 yaĢında vefat ettiği belirtilmektedir. Söz konusu dört taĢtan yola çıkılarak yöre halkının yaĢam süreleri konusunda genel bir değerlendirme yapmak mümkün değildir.

2.8. Yazı Tipleri:

Mezar taĢlarının metin bölümleri, yatay ya da hafif eğik satırlar halinde düzenlenmiĢtir. TaĢra üslubunu yansıtan yazı karakterleri, talik, sülüs ve nesih hat özellikleri göstermektedir. Ġncelenen mezar taĢlarında sülüs hat 26, talik hat 7 ve nesih hat 4 defa kullanılmıĢtır.

3. SONUÇ:

BeyĢehir Ġlçesine bağlı Doğanbey Kasabası Mezarlığı, oldukça geniĢ bir alanı kaplamaktadır. Burada yapmıĢ olduğumuz çalıĢmalarda mezarlığın, uzun bir süreçte günümüzdeki boyutuna ulaĢtığı anlaĢılmaktadır. Mezarlık alanında Roma ve Bizans dönemine tarihlenen mimari plastik parçalar ve Erengirit Dağı’ndan getirilmiĢ oldukça büyük boyutlu taĢlar, baĢ ve ayak taĢı ya da mezarı sınırlandıran çerçeveleri oluĢturmak amacıyla 89 9, 17, 18, 19, 25, 26, 27, 31, 33, 35, 36, 38, 39, 42, 43c, 43d, 46, D-47, D-48, D-49, D-52, D-53, D-54, D-55. 90 D-22, D-24, D-29, D-30, D-37. 91 D-28, D-40, D-41, D-43a. 92 D-32. 93 D-24, D-43a, D-43b, D-43c, D-43d, D-48, D-51. 94

Doğanbey ile ilgili yapılan bir çalıĢmada Doğanbey Mezarlığı’nda mermerden yapılmıĢ en erken tarihli mezar taĢının 1792 tarihli olduğu belirtilmektedir (Ocaklı, age, s. 43). Ancak yaptığımız çalıĢmada 1792 tarihli bir mezar taĢına rastlanmamıĢtır.

95_{Bir mezar taĢında “Gurre R” Ģeklinde Rebiülahir ayının ilk günü kısaltılarak verilmiĢ (D-29), diğer mezar taĢında} ise gün ve ay hicri takvim kullanılarak açıkça verilmiĢtir (D-33).

(10)

JHS

262

kullanılmıĢtır. Köklü bir mezar geleneği olan yerleĢmede devĢirme ya da kabaca biçimlendirilmiĢ mezar taĢlarından baĢlayarak Osmanlıca mezar taĢlarına, daha sonra eski ve günümüz alfabesinin bir arada kullanıldığı çift alfabeli mezar taĢlarına ve nihayetinde günümüz alfabeli mezar taĢlarına kadar pek çok farklı mezar taĢı bir arada görülmektedir. Böylece Osmanlı’dan Cumhuriyet dönemine geçiĢin kültürel izleri mezar taĢlarında bariz bir Ģekilde takip edilebilmektedir.

Mezarlık alanında aynı mezara birkaç kuĢağın üst üste defnedilebildiği anlaĢılmaktadır.97

Yazısız mezar taĢları ile yazılı mezar taĢlarının aynı mezar yapısı üzerinde yer almasının sebebi de bu olmalıdır. Yer kazanmak, mevcut mezar yapılarından ve taĢlarından istifade etmek ve özellikle aile üyelerinin eski mezarlarının kaybolmasını önlemek gibi sebeplerle yapıldığını düĢündüğümüz uygulama Cumhuriyet döneminde de devam etmiĢtir.

ÇalıĢmamızda 7 kadın, 30 erkek olmak üzere toplam 37 mezar taĢı ele alınmıĢtır. Genel anlamda taĢra üslubunu yansıtan mezar taĢları, herhangi bir süsleme öğesine yer verilmeden sade olarak biçimlendirilmiĢtir. Benzer durum aynı bölge içerisinde yer alan Fasıllar Mezarlığı ve BeyĢehir ilçe merkezindeki Hamidiye Mahallesi AĢağı ve Yukarı mezarlık alanlarında da görülmektedir.

BeyĢehir ve çevresindeki yerleĢim yerleri arasında nüfus yoğunluğu açısından dikkat çekici olan Doğanbey Kasabası, bu özelliğinin yanında bölge içerisinde Fasıllar Köyü ile birlikte köklü bir mezar geleneğine sahip birkaç yerleĢimden biri durumundadır. Mezar taĢlarının pek çoğu zamanın yıpratıcı etkilerine maruz kalmıĢ olmakla birlikte Doğanbey’in köklü kültür izlerini günümüze kadar ulaĢtırmıĢtır.

Harita 1: Doğanbey Kasabası ve mezarlık alanı (Google Earth’den)

97

Tek mezara çoklu defin yapılması özellikle dar alana sahip hazirelerde görülen yaygın bir uygulamadır. Ġstanbul Yenikapı Mevlîhânesi Haziresi’ndeki 70 mezardan 13’ünde ikiĢer, birinde üç ve birinde de beĢ kiĢi gömülüdür (Aksel Tibet-Ekrem IĢın-Dilek Yelkenci, “Stelae Turcicae VIII, Yenikapı Mevlîhânesi Haziresi”, İslâm Dünyasında Mezalıklar ve Defin Gelenekleri, Cilt: I, (Ed. Jean-Louis Bacque-Grammont), TTK Yayını, Ankara 1996, s. 233-234.

(11)

JHS

263

Fotoğraf 1: Doğanbey Kasabası Mezarlığı’ndaki mezar taĢlarından görünüm.

(12)

JHS

264

H i s t o r y S t u d i e s Volume 6 Issue 3 April 2014 4. KATALOG: Katalog No: D-9

Kime Ait Olduğu: Hacı Hasan Efendi Yeri: Doğanbey Mezarlığı

Mezar Tipi: Çerçeveli Mezar Tarihi: H. 1359 / M. 1940 Türü: Erkek Mezarı Formu:

- BaĢ TaĢı: Gövdesi dikdörtgen yatay kesitli, baĢlıksız, dilimli kemer tepelikli

Malzeme ve Teknik: TaĢ / Zemin oyma Ölçüsü:

- BaĢ TaĢı: 76x35x10 cm

Yazı Türü: Talik

Tanım ve Kompozisyon: DüĢey dikdörtgen biçimli baĢ taĢı, bir boyun bölümünün üzerinde yükselen dilimli kemer tepelikle sonlanmaktadır. Bütünüyle sade olan 6 satırlık metin bölümü, çerçeveler içerisinde verilmiĢtir. Yatay olarak iĢlenen satırlarda harfler dolgun bir Ģekilde iĢlenmiĢtir. Kitabe Metni: - Hu - el-merhûm - Mısırlı-zâde Mehmed - Efendi mahdumu - Hacı Hasan Efendi - ruhuna Fatiha 1359

(13)

JHS

265

H i s t o r y S t u d i e s Volume 6 Issue 3 April 2014 Katalog No: D-17

Kime Ait Olduğu: Havva isimli bir

bayan

Yeri: Doğanbey Mezarlığı Mezar Tipi: Çerçeveli Mezar Tarihi: H. 1334 / M. 1915-16 Türü: Kadın Mezarı

Formu:

- BaĢ TaĢı: Gövdesi dikdörtgen yatay kesitli, baĢlıksız, sivri kemer tepelikli

Tanım ve Kompozisyon: AĢağıdan

yukarıya doğru geniĢleyen düĢey dikdörtgen biçimli baĢ taĢı, sivri kemerli bir tepelikle sonlanmaktadır. 5 satırlık metin bölümü, hafif eğik olarak tasarlanmıĢ ve çerçeve içerisinde verilmiĢtir. Kitabe Metni: - el-merhûme - Veyis Efendi - haremi Havva - ruhuna Fâtiha -1334

(14)

JHS

266

Kime Ait Olduğu: Emine isimli bir

bayan

Formu:

Yazı Türü: Sülüs

yukarıya doğru geniĢleyen düĢey dikdörtgen biçimli baĢ taĢı, sivri kemerli bir tepelikle sonlanmaktadır. Alınlıkta yer alan serlevha ile baĢlayan 4 satırlık metin bölümünü oluĢturan her satır, ayrı ayrı çerçeve içerisinde verilmiĢtir.

Kitabe Metni: - Merhûm - Deli Ali Oğullarından - Ahmed Usta haremi Emine

- Ruhuna Fatiha 1339

Katalog No: D-19

Kime Ait Olduğu: Havva isimli bir

bayan

Formu:

(15)

JHS

267

H i s t o r y S t u d i e s Volume 6 Issue 3 April 2014 Yazı Türü: Sülüs

yukarıya doğru hafifçe geniĢleyen düĢey dikdörtgen biçimli baĢ taĢı, sivri kemerli bir tepelikle sonlanmaktadır. Alınlıkta yer alan serlevha ile baĢlayan 5 satırlık metin bölümünü oluĢturan her satır, ayrı ayrı çerçeve içerisinde verilmiĢtir.

Kitabe Metni: - Merhume - Hacı Sofu-zâde98 - Hacı Mustafa haremi Havva

- ruhuna Fatiha -1350

Kime Ait Olduğu: Abdullah oğlu Mehmed

Formu:

- BaĢ TaĢı: Gövdesi dikdörtgen yatay kesitli, baĢlıksız, üçgen tepelikli

Tanım ve Kompozisyon: DüĢey dikdörtgen biçimli baĢ taĢı, üçgen bir tepelikle sonlanmaktadır. Alınlıkta yer alan serlevha ile baĢlayan 5 satırlık metin bölümünü oluĢturan her satır, ayrı ayrı çerçeve içerisinde verilmiĢtir.

Kitabe Metni: - Hüve’l-Hayy - Abdullah oğlu Mehmed

- kerimesi (Kırık) - ruhiçün Fâtiha

- Sene 1283

98_{Osmanlı son döneminde Doğanbey’de Osman Sofu isminde bir medrese bulunmaktaydı (Konyalı, age, s. 321).} Bugün Doğanbey’de Sofular adıyla bir sülale bulunmaktadır. Doğanbey’deki bir köprü ise Sofuzâde köprüsü olarak isimlendirilmiĢtir.

(16)

JHS

268

Kime Ait Olduğu: Musa Yeri: Doğanbey Mezarlığı Mezar Tipi: Çerçeveli Mezar Tarihi: H. 1240 / M. 1824 Türü: Kadın Mezarı Formu:

Yazı Türü: Nesih

Tanım ve Kompozisyon: DüĢey dikdörtgen biçimli baĢ taĢı, üçgen bir tepelikle sonlanmaktadır. 5 satırlık metin bölümünü oluĢturan her satır uzunluğuna bağlı olarak ayrı ayrı dikdörtgen çerçeveler içerisinde verilmiĢtir.

Kitabe Metni: - Hüve’l-Hallâkü’l-Bâki - Ziyaretten murat bir duadır

bugün bana ise

- Yarın sanadır, el-merhûm ve’l-mağfûr ila rahmete

-Rabbena el-mağfûr Mısırlı oğlu99

Musa İbni Hasan - sene 1240

(17)

JHS

269

Kime Ait Olduğu: Mısırlı zade Hasan

Efendi

Yeri: Doğanbey Mezarlığı Mezar Tipi: Çerçeveli Mezar Tarihi: H. / M.

Türü: Erkek Mezarı Formu:

- BaĢ TaĢı: Gövdesi dikdörtgen yatay kesitli, erkek baĢlıklı

- Ayak TaĢı: Kabaca biçimlendirilmiĢ

Tanım ve Kompozisyon: DüĢey dikdörtgen biçimli baĢ taĢı, küre Ģeklinde bir baĢlıkla sonlanmaktadır. Kürevi baĢlık, kabaca biçimlendirilmiĢtir. 4 satırlık metin bölümünü oluĢturan her satır ayrı ayrı dikdörtgen çerçeveler içerisinde verilmiĢtir. Kitabe Metni: - Hüve’l-Bâkî - Mısırlı-zâde - Hasan Efendi - Ruhiçün Fatiha

(18)

JHS

270

Kime Ait Olduğu: Havva Hanım Yeri: Doğanbey Mezarlığı Mezar Tipi: Çerçeveli Mezar Tarihi: H. 1346 / M. 1927-28 Türü: Kadın Mezarı

Formu:

Tanım ve Kompozisyon: DüĢey dikdörtgen biçimli baĢ taĢı, sivri kemerli bir tepelikle sonlanmaktadır. Alınlıkta yer alan serlevha ile baĢlayan 8 satırlık metin bölümü, hafif eğik satırlardan oluĢmaktadır. Her satır, ayrı ayrı çerçeve içerisinde verilmiĢtir. Metinde verilen bilgilerden mezar sahibinin 14 yaĢında vefat ettiği anlaĢılmaktadır.

Kitabe Metni: - Âh mine’l-mevt - Gül gibi açılmadan soldum

hele

- Zari zari ağladı bülbül bile - On dört yaşıma girdim hele - ruhumuz şad meskenimiz

cennet ola

- Halil Çelebi-zâde Hasan kerimesi

- Havva Hanım ruhuna Fâtiha vefatı 1346

(19)

JHS

271

Kime Ait Olduğu: Halil Efendi Yeri: Doğanbey Mezarlığı Mezar Tipi: Çerçeveli Mezar Tarihi: H. 1336 / M. 1915-16 Türü: Erkek Mezarı

Formu:

- BaĢ TaĢı: Gövdesi dikdörtgen yatay kesitli, baĢlıksız, yarım daire kemer tepelikli

- Ayak TaĢı: Kabaca ĢekillendirilmiĢ.

Tanım ve Kompozisyon: DüĢey dikdörtgen biçimli baĢ taĢı, yarım daire kemerli bir tepelikle sonlanmaktadır. Alınlıkta yer alan doğum tarihi ile baĢlayan 6 satırlık metin bölümü, ayrı ayrı çerçeveler içerisinde verilmiĢtir.

Harflerin üzeri sonradan siyah renkle

boyanmıĢtır. Kitabe Metni: -Doğum -1268 -Halil Çelebi -Halil Efendi -Ruhuna Fatiha -1336

(20)

JHS

272

Kime Ait Olduğu: Abdülalamzâde

Hevace

Yeri: Doğanbey Mezarlığı Mezar Tipi: Çerçeveli Mezar Tarihi: H. 1330 / M. 1911-12 Türü: Erkek Mezarı

Formu:

BaĢ TaĢı: Gövdesi dikdörtgen yatay kesitli, baĢlıksız, üçgen tepelikli

- Ayak TaĢı: Kabaca ĢekillendirilmiĢ.

Tanım ve Kompozisyon: DüĢey dikdörtgen biçimli baĢ taĢı, üçgen bir tepelikle sonlanmaktadır. Alınlıkta yer alan doğum tarihi ile baĢlayan 6 satırlık metin bölümü, dar kenarları pahlanmıĢ dikdörtgen çerçeveler içerisinde verilmiĢtir. Harflerin üzeri sonradan siyah renkle boyanmıĢtır. Kitabe Metni: - Doğum -1235 - Merhûm ve meşhûr - Abdülalam - zâde Hevace - ruhuna Fatiha - 1330

(21)

JHS

273

Ahmed’in oğlu Süleyman

Yeri: Doğanbey Mezarlığı Mezar Tipi: Çerçeveli Mezar Tarihi: H. 1294/ M. 1877 Türü: Erkek Mezarı Formu:

- BaĢ TaĢı: Gövdesi dikdörtgen yatay kesitli, baĢlıksız, yarım daire kemer tepelikli

Tanım ve Kompozisyon: DüĢey

dikdörtgen biçimli baĢ taĢı, yarım daire kemerli bir tepelikle sonlanmaktadır. Metin bölümü kalın bir çerçeve ile sınırlandırılmıĢ, her satır ayrı ayrı çerçeve içerisinde verilmiĢtir. Alınlıkta yer alan serlevha ile baĢlayan metin bölümü, 6 satırdan oluĢmaktadır.

Kitabe Metni: - Hüve’l-Hallâkü’l-Bâki - Âh mine’l-mevt Kablel Matlub

(?)

- el-merhûm ve’l-mağfûr - Abdülalam-zâde Ahmed’in

- oğlu Süleyman ruhu - içün Fâtiha sene 1294

(22)

JHS

274

Mehmed

Yeri: Doğanbey Mezarlığı Mezar Tipi: Çerçeveli Mezar Tarihi: H. 1 Rebiülahir 1288 / M. 20

Haziran 1871

Tanım ve Kompozisyon: DüĢey dikdörtgen biçimli baĢ taĢı, tepesi hafifçe pahlanmıĢ üçgen bir tepelikle sonlanmaktadır. Alınlıkta yer alan serlevha ile baĢlayan 6 satırlık metin bölümü, dilimli kemerle sonlanan bir çerçeve içerisinde verilmiĢ, her satır ayrıca çerçeve içerisine alınmıĢtır.

Kitabe Metni: - Hüve’l-Hallâkü’l-Bâki - İlahi ruhuna cinân eyle

meskenimi

- amin….çün (?) söz ana Fâtiha oku

- merhûm ve mağfûr Abdülalam -zâde Mehmed ruhiçün - Fatiha sene 1288 gurre fi R

(23)

JHS

275

Kime Ait Olduğu: Fessiz (?) oğlu

Hüseyin

Formu:

Tanım ve Kompozisyon: DüĢey dikdörtgen biçimli baĢ taĢı, üçgen bir tepelikle sonlanmaktadır. Alınlıkta yarım daire kemer içerisinde verilen serlevha ile baĢlayan 6 satırlık metin bölümü, kalın Ģeritlerle çerçevelenmiĢtir.

Kitabe Metni: - Hüve’l-Hayy

- Ziyaretten murad bir duadır - Bugün bana ise yarın sanadır

- Fessiz (?) oğlu Hüseyin - ruhiçün Fatiha

(24)

JHS

276

Kime Ait Olduğu: Hacı Ġsmail Efendi Yeri: Doğanbey Mezarlığı

Mezar Tipi: Çerçeveli Mezar Tarihi: H. 1353 / M. 1934 Türü:

Formu:

- Ayak TaĢı:

Tanım ve Kompozisyon: Çerçeveli

mezarda kabaca biçimlendirilmiĢ baĢının önünde düĢey dikdörtgen biçimli, dilimli kemer tepelikle sonlanan baĢ taĢı bulunmaktadır. Ġki ayrı taĢın bulunması farklı dönemlerde üst üste defin yapılmasından kaynaklanmaktadır. Bütünüyle sade olan 8 satırlık metin bölümü, çerçeveler içerisinde verilmiĢtir. Harflerin üzeri siyah renkle boyalıdır.

Kitabe Metni: - el-merhûm

- Bakıp geçme Ey Muhammed - Ümmeti ruhuma bir Fâtiha

- Okuyan elbette bulur - Cenneti Hacı Sofu

- zâde Hacı İsmail - Efendi ruhuna Fâtiha

(25)

JHS

277

Kime Ait Olduğu: Sofuzâde Hacı

Mehmed Efendi ve eĢi Emine Hanım

Yeri: Doğanbey Mezarlığı Mezar Tipi: Çerçeveli Mezar

(Beton/YenilenmiĢ)

Tarihi: M. 1931 / 1928 Türü: Erkek / Kadın Mezarı Formu:

Tanım ve Kompozisyon: DüĢey dikdörtgen biçimli baĢ taĢı, sivri kemerli bir tepelikle sonlanmaktadır. Alınlıkta yer alan serlevha ile baĢlayan 4 satırlık metin bölümü, ters yarım daire kemer içerisinde verilmiĢ vefat tarihi ile sonlanmaktadır. Mezar taĢı 3 yıl arayla vefat eden bir karı-kocaya aittir.

Kitabe Metni: - Merhûm

- Sofu-zâde Hacı Mehmed Efendi - ve haremi Emine Hanım

ruhlarına

- Fâtiha 1931/1928

Kime Ait Olduğu: Mesud Efendi Yeri: Doğanbey Mezarlığı Mezar Tipi: Çerçeveli Mezar Tarihi: H. 10 Zilhicce 1341 / M. 24

Temmuz 1923

Malzeme ve Teknik: TaĢ / Zemin oyma

(26)

JHS

278

H i s t o r y S t u d i e s Volume 6 Issue 3 April 2014 - BaĢ TaĢı: 81x30x8 cm Yazı Türü: Sülüs

Tanım ve Kompozisyon: DüĢey dikdörtgen biçimli baĢ taĢı, sivri kemerli bir tepelikle sonlanmaktadır. Alınlıkta yer alan serlevha ile baĢlayan 7 satırlık metin bölümü, hafif eğik satırlardan oluĢmaktadır. Her satır, ayrı ayrı çerçeve içerisinde verilmiĢtir.

Kitabe Metni: - el-merhûm - Fenadan bekaya eyledi

- rıhlet Hak yerini - ede Ravza-i Cennet

- Mesud Efendinin - ruhuna Fâtiha - 10 Zilhicce 1341

Kime Ait Olduğu: Ġsmail Efendi’nin eĢi

AyĢe

Formu:

Malzeme ve Teknik: Ölçüsü:

Tanım ve Kompozisyon: DüĢey dikdörtgen biçimli baĢ taĢı, sivri kemerli bir tepelikle sonlanmaktadır. Alınlıkta yer alan serlevha ile baĢlayan metin bölümünü oluĢturan 5 satır ayrı ayrı çerçeve içerisinde verilmiĢtir. Harflerin üzeri siyah renkle boyanmıĢtır.

Kitabe Metni: - el-merhûme - Halil Çelebi Hacı - İsmail Efendi haremi

- Aişe ruhuna - Fâtiha 1335

(27)

JHS

279

Kime Ait Olduğu: Ahmed Usta Yeri: Doğanbey Mezarlığı Mezar Tipi: Çerçeveli Mezar Tarihi: H. 1337 / M. 1918-19 Türü:

Formu:

Malzeme ve Teknik: Ölçüsü:

Tanım ve Kompozisyon: Çerçeveli

mezarda kabaca biçimlendirilmiĢ baĢının önünde düĢey dikdörtgen biçimli, dilimli kemer tepelikle sonlanan baĢ taĢı bulunmaktadır. Bütünüyle sade olan 5 satırlık metin bölümü, dar kenarları pahlanmıĢ yatay dikdörtgen çerçeveler içerisinde verilmiĢtir.

Kitabe Metni: - el-merhûm

- Cami-i Kebir Mahallesinden - Deli Ali Oğullarından Ahmed

- Ustanın ruhuna - Fâtiha 1337

(28)

JHS

280

Kime Ait Olduğu: Hacı Ömer Efendi Yeri: Doğanbey Mezarlığı

Mezar Tipi: Çerçeveli Mezar Tarihi: H. 1286/ M. 1869-70 Türü: Erkek Mezarı

Formu:

- BaĢ TaĢı: Gövdesi dikdörtgen yatay kesitli, baĢlıksız, üçgen tepelikli (tahrip olmuĢ)

Tanım ve Kompozisyon: DüĢey dikdörtgen biçimli baĢ taĢı, üçgen bir tepelikle sonlanmaktadır. Ancak tepelik bölümü büyük oranda tahrip olmuĢ haldedir. Alınlıkta yer alan serlevha ile baĢlayan 6 satırlık metin bölümü, Ģeritlerle çerçevelenmiĢtir. Tepelikte olduğu gibi metin bölümü de büyük oranda tahrip olmuĢtur.

Kitabe Metni: - Hüve’l-Hayy - Ziyaretten murad bir duadır - Bugün bana ise yarın sanadır

- merhûm ve mağfur el-Hac - Ömer Efendi ruhiçün

(29)

JHS

281

Kime Ait Olduğu: Ali bin Ġsmail Yeri: Doğanbey Mezarlığı Mezar Tipi: Çerçeveli Mezar Tarihi: H. 1300 / M. 1882-83 Türü: Erkek Mezarı

Formu:

- BaĢ TaĢı: Gövdesi dikdörtgen yatay kesitli, baĢlıksız, üçgen tepelikli (tepesi pahlanmıĢ)

Tanım ve Kompozisyon: DüĢey dikdörtgen biçimli baĢ taĢı, üst kısmı pahlanmıĢ üçgen bir tepelikle sonlanmaktadır. Alınlıkta yer alan serlevha ile baĢlayan 6 satırlık metin bölümü, kalın Ģeritlerle çerçevelenmiĢtir. TaĢın yüzeyinde oksitlenme görülmektedir.

Kitabe Metni: - Hüve’l-Hayy - merhum ve mağfur leh

- Hekimoğlu eş-şehid - Ali bin İsmail - ruhuna Fâtiha

- sene 1300

Kime Ait Olduğu: Ali Efendinin

mahdumu Ġsmail

Yeri: Doğanbey Mezarlığı Mezar Tipi: Çerçeveli Mezar Tarihi: H. 1299 / M. 1881/82 Türü: Erkek Mezarı

Formu:

- BaĢ TaĢı: - BaĢ TaĢı: Gövdesi

dikdörtgen yatay kesitli, baĢlıksız, üçgen tepelikli

(30)

JHS

282

H i s t o r y S t u d i e s Volume 6 Issue 3 April 2014 Malzeme ve Teknik: TaĢ / Zemin oyma

Ölçüsü:

Tanım ve Kompozisyon: DüĢey dikdörtgen biçimli baĢ taĢı, üst kısmı pahlanmıĢ üçgen bir tepelikle sonlanmaktadır. Alınlıkta yer alan serlevha ile baĢlayan 7 satırlık metin bölümü genel bir çerçeve içerisine alınmıĢ, satırlar arasında Ģeritler kullanılmamıĢtır.

Kitabe Metni: - Hüve’l-Hallâkü’l-Bâki - Âh mine’l-mevt Kablel

Matlub(?)

- İlahi Ruhuna cinân Eyle meskenimi

- Bi hak(?) söz ana Fatiha okusun

- merhûm ve mağfur…. - Ali Efendi mahdumu eş-şehid

İsmail

- ruhuna Fâtiha sene 1299

Kime Ait Olduğu: Hacı Halil’in oğlu

Hasan

Yeri: Doğanbey Mezarlığı Mezar Tipi: Çerçeveli Mezar Tarihi: H. 1234 / M. 1818-19 Türü: Erkek Mezar

Formu:

- BaĢ TaĢı: Gövdesi dikdörtgen yatay kesitli, erkek baĢlıklı

Tanım ve Kompozisyon: Çerçeveli bir

mezarın baĢ taĢına dayalı durumdaki düĢey dikdörtgen biçimli baĢ taĢı, ince bir boyun

Kitabe Metni: - Sene 1234

(31)

JHS

283

bölümü ile geçilen kavuk Ģeklinde bir baĢlıkla sonlanmaktadır. BaĢlık, çubuklu baĢlıklı kısa sarıklı tipin taĢra uygulamasıdır. Alınlıkta yer alan serlevha ile baĢlayan metin bölümü, ince Ģeritlerle çerçevelenmiĢ 7 satırdan oluĢmaktadır.

- Hüve’l-Hallâkü’l-Bâkî - Ya….rahmandan etmese - Eyle…. Kevser..bağ-ı cinândan

ayırmasa

- Hacı Halil ibni Hasan…. - Ruh-ı mahşerde şefaatı resul…

- Ruhu içün Fatiha

Kime Ait Olduğu: Hacı Halil ibni

Ġbrahim

Formu:

Tanım ve Kompozisyon: D-40 nolu

mezar taĢı ile aynı çerçeveli mezarda yer alan taĢ, ayak taĢına bitiĢik olarak yerleĢtirilmiĢtir. Söz konusu iki taĢın arasında akrabalık bağı bulunmaktadır. DüĢey dikdörtgen biçimli baĢ taĢı, üçgen bir tepelikle sonlanmaktadır. Alınlıkta yer alan serlevha ile baĢlayan 7 satırlık metin bölümü, ince Ģeritlerle çerçevelenmiĢtir.

Kitabe Metni: - Hüve’l-Hallâkü’l-Bâki - Ziyaretten murad bir duadır - Bugün bana ise yarın sanadır

- el-merhûm ve’l-mağfûr ila rahmet’el-

- Gafûr el-hac Halil ibni İbrahim - ruhu içün Fâtiha amin

(32)

JHS

284

Kime Ait Olduğu: Abdullah … Ali

Efendi

Formu:

- BaĢ TaĢı: Gövdesi dikdörtgen yatay kesitli, erkek baĢlıklı

Malzeme ve Teknik: TaĢ / Zemin

oyma

Ölçüsü:

Tanım ve Kompozisyon: DüĢey

dikdörtgen biçimli baĢ taĢı, küp Ģeklinde bir boyun bölümü ile geçilen kürevi baĢlıkla sonlanmaktadır. Kürevi baĢlık, kabaca biçimlendirilmiĢtir. 4 satırlık metin bölümünü oluĢturan her satır ayrı ayrı dikdörtgen çerçeveler içerisinde verilmiĢtir.

Kitabe Metni: - Hüve’l-Hallâkü’l-Bâki - el-merhûm ve’l-mağfur - Abdullah…..Ali Efendinin - ruhuna Fâtiha 1280 Katalog No: D-43

Kime Ait Olduğu: …zâde

Mehmed’in 4 oğlu

Yeri: Doğanbey Mezarlığı Mezar Tipi: Çerçeveli mezar. Tarihi: H. 1283 / M. 1866-67 Türü: Erkek mezarı

Formu:

- BaĢ TaĢı: - BaĢ TaĢı: Gövdesi dikdörtgen yatay kesitli, erkek baĢlıklı

Malzeme ve Teknik: TaĢ /

Zemin oyma

(33)

JHS

285

H i s t o r y S t u d i e s Volume 6 Issue 3 April 2014 D-43a ...zâde -Mehmed Sıbyanı -Ali Ruhu içün -Fatiha 1283 D-43b ...zâde Mehmed Sıbyanı -Selman (?) D-43c ...zâde - Mehmed Sıbyanı -Ali Ruhu içün Fatiha D-43d ...zâde - Mehmed Sıbyanı -Ali Ruhuna Fatiha

Tanım ve Kompozisyon: Aynı çerçeveli mezar içerisinde aynı Ģekilde

biçimlendirilmiĢ 4 tane baĢ taĢı bulunmaktadır. Boyutları ve sıralanıĢları dikkate alındığında çocuk/bebek mezar taĢları olduğunu düĢündüğümüz taĢların üzerinde Mehmed Sıbyanı ile Ali ve Selman isimleri görülmektedir.

DüĢey dikdörtgen biçimli baĢ taĢları, küre Ģeklinde kabaca biçimlendirilmiĢ birer baĢlıkla sonlanmaktadır. Üçer satırlık metin bölümleri kısmen okunabilmektedir.