Başlık: Dünyada Ya$h intiharIan EpidemiyolojisiYazar(lar):FİDANER, C;FİDANER, HCilt: 1 Sayı: 1 DOI: 10.1501/Kriz_0000000001 Yayın Tarihi: 1992 PDF

Dünyada Yaşlı întüıarîarî Epidemiyolojisi

C. Fidaner(*h H. Fidaner(**)

ÖZET : Yaşlûarm intiharlarının ölçüsü olarak, 65-74 ve 75+ yaş gruplarındaki intihar hızları kullanılmaktadır. Yaşlı nüfusun artması ve sosyoekonomik gelişmeler, yaşlı intiharlarını gündeme getirmiştir. Macaristan, Avustuıya ve Finlandiya, yaşlı intiharlarının en sık olduğu ülkelerdir. Türkiye, Yunanistan ve Şili'de ise yaşlı intihar hızlan en düşük düzeydedir.

75+ yaş grubunun intihar hızları 64-75 yaş grubundan yüksektir. Erkek yaşlılarda intihar hızları, kadın yaşlıîardaki hızların 2-3 katı kadardır. Kalp hastalıkları, kanser, depresyon ve organik ruhsal bozukluklar yaşlılarda intihar riskini arttırmaktadır.

Summary : As an tndex ofsuictde tn the elderly the rates ofsuicide in 65-74 aand 75+ age groups are commonly referred to. The increase tn the elderly population and the relevant sociocnomical progress have brought the suicide in the elderly intofocus ofattention. Hungary, Austria and Ftnland are the countries with highest rates of suicide in the elderly. This rate is Imvest in Turkey, Greece and ChSe.

The rate ofsuicide is higher in tehe 75+ than in the 64-75 age group. This rate is avo to three ttmes higher in the male than in thefemale elderly. Heart disease, cancer, depression and organic mentol disorders increase the risk ofsuicide in elderly people.

I-Gîrlş

Özellikle gelişmiş ülkelerde, beklenen yaşam süresinin uzamasına bağlı olarak toplam nüfus içindeki yaşlı nüfus yüzdesi yıldan yıla artmaktadır. Bu oran kimi ülkelerde yüzde onu geçmiştir. Bu nedenle yaşlılığa bağlı sağlık sorunları son yıllarda araştırmacıların daha fazla İlgisini çekmeye başlamıştır.

Yaşlı intiharları denildiğinde, genellikle 65 yaş sonrası intiharlar anlaşılmaktadır. Nufüs kayıtlarına da uyması için, bir çok yayında yaşlı intihar hızları "65-74 yaş grubu" ve "75+" yaş grubu" için iki kategoride değerlendirilmektedir.

Bütün bu teknolojik gelişmelere karşın, yaşlılık döneminde karşılaşılan çeşitli sağlık sorunları vardır. Bu durum bir yandan yaşlılıktaki i n t i h a r l a r ı n önemli bir nedenidir, öte yandan yaşlı intiharlarının gerçek sayısından, gerçek rakamdan daha az

kayda geçmesine yol açar. Çünkü bir çok yaşlının ölüm nedeni olarak düşünülebilecek en az bir fiziksel hastalığı vardır. Yaşlılıkta kaza olasılığının intihardan Önce akla gelmesi de intihar istatistiklerinin gerçek rakamdan daha düşük olmasına yol açar (Blazerve ark 1990).

n-Bpîdemiyoloji

Son yirmi yılda bir çok ülkede adölesan dönemi intiharlarında gözlenen artışa karşın, yaşlılık, intihar hızının en yüksek olduğu dönem özelliğini korumaktadır. Birçok Avrupa ülkesinde yaşlı intihar hızlan öteki ülkelerden yüksektir. 75+ yaş grubu erkeklerde intihar hızının binde ikiyi geçtiği Macaristan, yaşlı intihar hızları yönünden ilk sırayı almaktadır. Bu ülkeyi Avusturya, Finlandiya ve Danimarka izlemektedir. Türkiye (***). Yunanistan. Şili ve Tayland ise yaşlı İntihar hızlarının en düşük olduğu ülkelerdir (Lester 1991, DÎE

1991, Tablo I.) W Sağlık Bakanlığı, Sağlık Projesi, ANKARA.

("} 9 Eylül Tıp Fak. Psikiyatri AB.D.. İZMİR.

(***)Yazarlar tarafından, Türkiyede yaşlı intiharlarının epidemiyolojisi konusunda bir yazı hazırlanmaktadır.

îki yaş grubu karşılaştırıldığında, 75+ yaşta intihar hızının 65-74 yaş grubuna göre, Türkiye dahil hemen hemen her ülkede daha yüksek olduğu anlaşılmaktadır.

1 9 7 0 - 1 9 8 0 d ö n e m i r a k a m l a r ı karşılaştırıldığında, yaşlılık dönemi intihar hızlarının bir grup ülkede artarken bir kısmında azaldığı, kimilerinde ise önemli ö l ç ü d e d e ğ i ş i k l i k g ö s t e r m e d i ğ i gözlenmektedir. 1970 ile 1980 arasında yaşlı intihar hızlarının az ya da çok düştüğü ülkeler şunlardır :

Avustralya, Şili, Hong-Kong, Japonya, Portekiz, Singapur, ispanya, İsveç, Birleşik Krallık (İngiltere ve Galler), Amerika Birleşik Devletleri, Venezuela.

TABLO L Dünyada Yaşlılarda İntihar H m fYÜZBİNBE, 1980) ÜLKELER MACARİSTAN AVUSTURYA FİLLANDÎYA DANİMARKA tSVİÇRE FRANSA BATI ALMANYA HONG-KONG BULGARİSTAN JAPONYA SİNGAPUR İSVEÇ PORTEKİZ AB.D. KANADA İTALYA HOLLANDA NORVEÇ VENEZUELA YENİ ZELENDA AVUSTRALYA BİRL.KERL. (İSKOÇYA) İSPANYA BİRL.KERL aNG+GAL) TAYLAND (65+ YAŞ) ŞİLİ YUNANİSTAN TÜKKhfE(1990) 65-74 ERKEK 116.3 72.6 62.1 60.4 58.9 57.1 54.0 53.8 52.2 40.9 40.9 39.3 31.0 30.2 26.9 26.5 26.1 25.5 24.9 24.4 22.4 18.8 18.6 18.2 12.6 10.6 10.1 6JS YAS KADIN 52.9 29.1 22.8 32.9 26.8 22.6 27.1 44.4 17.0 35.5 34.5 14.5 5.6 6.5 9.5 10.2 14.3 9.6 1.8 13.1 7.1 10.9 4.7 13.3 3.3 1.3 4.5 75+ YAS ERKEK KADIN 202.2 85.7 60.1 81.3 80.7 99.6 72.8 63.0 108.7 73.3 107.4 48.9 53.7 43.5 38.1 37.4 41.1 24.0 46.8 35.6 31.9 23.2 28.5 21.6 _ 21.2 16.6 12.1 90.6 33.9 9.7 31.6 23.2 24.4 25.9 64.6 31.9 60.2 57.3 11.4 11.0 54.4 5.9 1.2 12.0 4.7 2.8 17.8 9.1

aı

Aynı dönemde yaşlı intihar hızlarımı arttığı ülkeler; Avustralya, Danimarka Fillandiya, Fransa, Yunanistan, Macaristan, İtalya, Norveç, İsviçre, İskoçya olaral sınırlanmaktadır.

Bulgaristan, Kanada, Hollanda, Yen Zelanda ve Batı Almanya'da ise bu hızlaı aynı dönemde önemli bir değişikli! göstermemiştir (McCall 1991, Meehanve ark 1991, Tatai 1991).

İntihar hızı, sosyodemograflk, ekonomik ve tıbbi çeşitli değişkenlere bağımlıdır. Yaşlılarda intihar hızım yükselten etkenleı arasında beyaz olmak erkek cinsiyet, boşanma ve/veya yalnız yaşıyor olmak sayılmaktadır (Casey 1990, Meehan ve ark. 1991).

Cinse göre hızlar incelendiğinde, hemen hemen her ülkede yaşlı erkeklerde intihar hızının k a d ı n l a r d a n yüksek olduğu gözlenmektedir. Hızların erkek/kadın oram ülkeden ülkeye değişmektedir ama bir çok ülkede bu oran 2-3 dolayındadır. Genel bir eğilim olarak Latin ülkelerinde bu oranın yüksek olduğu, uzak doğuda ise bire kadar

düştüğü söylenebilir. K u ş k u s u z bu farklılıkların altında sosyokültürel etkenler bulunmaktadır. Ancak daha kesin bir kanıya varmak için yıllar içindeki değişiklikleri analiz etmek gerekmektedir (Lester l991,Tablo.II)

Yaşlıların intihar etmek için en sık başvurdukları yöntemler olarak ateşli s i l a h l a r , i l a ç - k i m y a s a l m a d d e l e r sayılmaktadır (Meehan ve ark. 1991).

m-lntikar ve Sağlık Somaları

Yaşlı intiharları yönünden risk faktörü olarak sağlık sorunlarını başında işlev yitimine yol açan kronik hastalıklar, özellikle de kalp hastalığı ve kanser gelmektedir (Conwell ve ark. 1990, Chatton-Reith ve ark. 1990).

Ruhsal bozukluklar arasında intihar riskini en çok yükselten affektif bozukluk olmaktadır. Majör depresif epizodun geç başlamış olması, fiziksel bir hastalığın tabloya eşlik etmesi riski arttırmaktadır (Koenig ve ark. 1991). Aslında tedavi edilebilir bir hastalık olduğu halde, yaşlılarda depresyon tanısı koymak geç

olabilmektedir; çünkü klinik belirtiler yaşlılığın doğal sonucu sanılabilmektedir {Kerkhof 19915. Pslkotik bozukluklar, alkolizm ve organik mental bozukluklar, yaşlılarda intihar riskini arttıran öteki ruhsal etkenlerdendir (Younger ve ark. 1990, Casey 1990).

TABLO n. Dünyada Yaşlı İntihar Hızlarında Erkekk/Kadın oram(1860)

ÜLKELER ' ~ ™ ~ n ^ T ! c ^ ~ 7 5 r V 7 İ § ~ ~ '

Yaşlı intiharlarında organik beyin bozukluklarının (Younger ve ark. 1990) ve beyin omurilik sıvısının biyokimyasaldaki değişikliklerin rolünü vurgulayan (Jöne s 1990) yazarlar da vardır.

IV-Koroma

Yaşlı intiharlarının önlenmesinde,

-Yaş ilerledikçe i n t i h a r r i s k i n i n yükseldiğini akılda tutmak,

-Yaşlılarda depresyonu t a n ı m a k ve sağaltmak,

- Fiziksel hastalıkları ruhsal sonuçlarıyla birlikte ele almak,

-Yaşlı kişiyi sosyal çevresiyle bir bütün olarak düşünmek, yararlı olacaktır.

Bunlardan başka, koruyucu ruh sağlığı çalışmalarının ve ilk basamak tedavi h i z m e t l e r i n i n g e l i ş t i r i l m e s i y a ş l ı intiharlarını azaltmada etkili olacaktır (Kerkhof ve ark. 1991). Çünkü birey psikolojik intiharından bir ay önce hekime başvurmaktadır (Soreson 1991).

Yaşlılarda depresyonun en önemli göstergelerinden birisinin ölümle ilgili rüyalar olduğu, hekimlerin bu noktaya dikkat etmeleri gerektiği bildirilmiştir (Evans 1990).

Ayrıca kitle iletişim araçlarından yararlanılarak risk altındaki yaşlıların arkadaş ve akrabalarının uyanlabilecegl yazılmıştır (Kerkhof ve ark. 1991).

KAYNAKLAR

BlazerDG, BacharJH, Manton KG (1986) Sufcide in laie life, JAm GeriatrSoc34 (7): 520-525.

Casey Da (1990) Silicide İn the elderely, Ky Med Assoc 88 (6): 301.

Chatton-Reüh J. May H. Raymond L (1990) The risk of sutcide amang cancer patients derivedjrom a cancer registery Rev Epidemtol Sante Puhlique 38 (2): 125-131.

Cohwell Y. Cams Ed. Olsen K (1990) Silicide and cancer in late life Hosp Cammunüy Psychiatry 41 (12): 134-1339.

DİE (Devlet istatistik Enstitüsü) (1991) İntihar İstatistikleri 1990 Yaym No : 1482. DİE Matbaası, ANKARA.

Evans AK1990) Dreams and sulctdal behauiour Crisls 11(1): 12-19. VENEZUELA ŞİLÎ PORTEKİZ A.B.D. İSPANYA TAYLAND (65+ YAŞ) AVUSTRALYA BULGULARİSTAN KANADA FİLLANDİYA NORVEÇ İSVEÇ İTALYA FRANSA AVUSTURYA İSVİÇRE YUNANİSTAN MACARİSTAN TÜRKİYE (19BÖ) BATİ ALMANYA YENİ ZELANDA HOLLANDA DANİMARKA BİRL. KIRL. (İSKOÇYA) BİRL. KIRL. (İNG+GAL) SÎNOAPUR JAPONYA HONG-KONG 13.8 8.2 5.5 4.7 4.0 3.8 3.2 3.1 2.8 2.7 2.7 2.7 2.6 2.5 2.5 2.2 2.2 2.2 2.1 2.0 1.9 1.8 1.8 1.4 1.4 1.2 1.2 1.2 16.7 8.8 4.9 8.1 4.5 -3.5 3.4

as

as

Jones JS. Stanley B. Mana JJ. Frances AJ (1990) 5-HLAA and HVA concentrattons in elderly depressed patients ıvho attempted suicide Am J Psychiatry 147 (9): 1225-1227.

Kerkhof AJ. Vısser AP. Dıekstra RF. Hvchhron PM (1991) The prevention of suicide among oider people in the Netherlands Crissls 12(2) : 5972. Koenıg HG. Meador KG. Shelp F. Golı V. Cohen HJ. Blazer DG (1991) Majör depressive disorder in hospltalized medically ili patients : an examlnatton ofyoung and elderly male veterans J Am Geriatr Soc 34(7): 520J-25.

Lester D (191) A Cross-Cultural Look at the Suicide Rates of ChÜdren and Teenagers, in : Suicide Prevention in Schools. eds : AA Leenaars, S Wenckstern, Hemisphere Publishing Corporation, A.B.D.

McCÜ PL (1991) Adolescent and elderly ıvhtte male suicide trends : Evidence ofchanglng voeVi-betng? J Gerontd 46 (1) : 543-551).

Meehan FJ. SaUzann LE. Sattın RW (1991) Sutddes among oider United States Residents : Epidemiologic characteristics and trends Am J PublteHeatih81 (9): 1198-1200.

Sorenson SB (1991) Suicide among the elderly : îssues factng public health Am J Public Health 81 (9): 1109-1110.

Tataı K. Tataı K (1991) Suicide in the elderly : A reportfrom Japon, Crists 12(27:40-43.

Younger SC. Clark DC. Dehmıg-Lmdorth jR. Stem RJ (1990) Avaltbility of knoıuledgeable tnformants for a psychological autopsy study of suteides

commüted by elderly people J Am Geriatr Soc 38 (11): 1169-1175.