-HAFTA
SONU
NOTLARI-Halit Ziya Uşakhgil üzerine
Arkada§ımız Cemaleddin Bildik Halit iZya Uşaklıgil’in ölüm haberi üzerine Üstadın Yeşilköydeki evi nin kapısından girişini şöyle anla tıyordu:
«Demir parmaklıklı kapı arka sında ilk karşılaştığım bir çocuk ayaklarının ucuna basa basa usul cacık alt kapıdan İçeri girdi, az sonra tekrar görünerek gayet ya vaş bir sesle:
— Yukarıki kapıya buyurunuz... dedi.»
Halit Ziya’nın ziyaretçileri bu girişi tanırlar sanıyorum. Sekiz se ne evvel bir mayıs günü üstadı görmeğe gittiğim zaman yukarı kapının merdiveni altından önlük lü küçük bir kız çocuğu görünüp kaybolmuş, sonra tekrar gelerek bana:
— Yukarıki kapıya buyurunuz... demişti.
O zaman da aynı sessizliğe ria yet ettiğimizi hatırlıyorum. İşaret edilen istikamette ayaklarımın u- cnna basarak yürümüş, bir yerde ansızın büyük Türk romancısı Halit Ziya Uşaklıgil’in gülümseyen kibar yiizile karşılaşmıştım. Ne ya zık ki arkadaşımız, Halit Ziya’nın evine gittiği zaman böyle bir kar şılaşma imkânı kati surette kay bolmuştu.
* * *
O zaman Halit Ziya Üşaklıgil ile konuştuklarımıza göz gezdiriyo rum. Uzak bir maziyi bakarak an latmıştı:
— İzmirde daha mektep çocuğu iken yazı yazmaya başladım. O za man başımdan bir aşk macerası geçmişti. «Aşkımın mezarı» diye kı sa bir mensur şiir yazdım. Bunu neşretmek arzusuna kapıldım. İs- tanbulda hareketi edebiyeye mev zu olan yer Tercümanı Hakikat matbaası idi. Muallim Naci de ora
da matbaanın şeriri saltanatına kurulmuş bir hükümdardı. Etraf tan, umulmaz yerlerden devairin odacılarına varıncaya kadar her kes şiir yazar buraya gönderirdi. Bunlara bir mektep çocuğunun ka rışması da gayet tabiî idi. İlk yazı yı mualim Naci’ye gönderdim.
Muallim Naci çok alaycı bir adamdı. Kendisine gönderilen ya zılardan şöyle böyle beğendikleri nin altına cesaret verici yazılar İlâve eder; pek beğenirse hücum eder, alaya alırdı. Benim ilk yazı ma böyle bir alay İlâve etti.»
»•*
— Başlangıç devresinde tesiri altında kaldığınız romancılar han gileridir?
— Ben de okumaya, herkes gibi, bugün Anadolu köylerinde satıl makta devam eden Kerem İle Aslı, Leylâ İle Mecnun gibi mahut hikâ yelerle başladım. Daha sonra Ah met Mithat’ın hikâyelerlle çok meşgul oldum. Nihayet Fransızca.’
ya tasarruf edince o zamanın tef rika nüvislerini okumaya koyul dum. Yavaş yavaş mütalâalarımın seviyesini yükselterek Alexandre Dumas’dan Honoré de Balzac’a atladım. Ondan sonra en ziyade naturaliste mektebi üstadları ile meşgul oldum. Bunların içinde bende en ziyade tesir bırakan Al phonse Daudet İle Goncourt kar deşlerdir.»
Sonra derin bir tevazula hemen İlâve etmişti: «Donuk bir bakır safhanın güneşten ne kadar isti- naresi (1) mümkünse o kadar.»
* * *
— Mavi ve Siyah, Aşkı Memnu çıktığı zaman...
— Evet. Bunların İntişarı her de virde olduğu gibi eskilerle yeniler çarpışması hengâmesine müsadif ti. Bugünün eskileri, hem de had den aşırı eskileri olan bizler, o za manın yenileri idik, buna'rağmen benim için bir eseri talih midir, yoksa o zaman için pek yeni olan ve hususile nahiv teşkilâtı noktai nazarından mutad olmıyan bir sey-yaliyet gösteren lisan, hele düşün
ce ve tahassüs noktai nazarından tamamile Garpten münakis olan bu yazılar beklenmlyen bir velvele yaptı. Edebiyat âleminde velvele muvaffakiyettir.»
* * *
Halit Ziya ilhama İnanıyordu: «... Diyeceğim ki sanatkâr ne ya pacağını nadiren bilir. Fakat nasıl yaptığını asla bilmez. Ben de kendi nefsime müteallik kati kararı bu gün bile verememişimdir.»
* * *
Bir aralık kendisne eserlerinin dilinin eskidiğinden bahsetmiştim, öyle sanıyorum ki Halit Ziya’nm en büyük ıstırabı bütün kalbile yazdığı ve inandığı o eserlerin da ha hayatta iken okunmaz hale gel diğini görmekti, «Onları sadeleşti rerek bugünün nesillerine ancak yine siz kazandırabilirsiniz» de- miştim. Eserlerini sadeleştirmek arzusu galiba o tarihten sonra baş lar. Bir kaç hikâyesini sadeleştir- j meğe zaten teşebbüs ettiğini söy ledikten sonra: «Mavi ve Siyah He Aşkı Memnu’a gelince bana, bir tâbi bulunuz, kitaplarını satmak İmkânını bulamayan biçare tâbller arasında bir fedakârına tesadüf ederseniz ben bunları çevirmeğe hazarım» demişti.
Neteklm sonra ölünceye kadar bütün gayreti eserlerini sadeleştir mek, onları tekrar okunur hâle koymak oldu.
Bunda muvaffak oldu mu? Zan netmiyorum. Yalnız yenileri Halit Zlya’yı daya İyi anlamayı» yaraya caktır.
ŞE V K E T jRADO
(1) Bu kelimenin nur almak mâ nasına geldiğini de İzah etmişti.
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
