Beril Bayraktara,* , Hakan Uyguçgilb,**, Adnan Konukc,*** a Eskişehir Sanayi Odası Organize Sanayi Bölgesi, Eskişehir, TÜRKİYE
b Eskişehir Teknik Üniversitesi, Yer ve Uzay Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir, TÜRKİYE c Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Maden Mühendisliği Bölümü, Eskişehir, TÜRKİYE
* Sorumlu yazar:beril.bayraktar@gmail.com • https://orcid.org/0000-0002-2912-3755 ** uygucgil@gmail.com • https://orcid.org/0000-0003-3100-0129
*** akonuk@ogu.edu.tr • https://orcid.org/0000-0002-9577-6674 ÖZ
Ülkemizde iş kazaları bütün işkollarında görülmesine rağmen, diğer işkolları ile karşılaştırıldığında, iş kazaları sonrası ölüm oranları yüksekliği nedeniyle madencilik işkolu dikkat çekici bir konumdadır. Her ne kadar çalışanlar eğitilse ve güvenlik önlemleri alınsa da, maden ocaklarında mekanize üretim yerine emek yoğun çalışılması nedeniyle, madencilikte ölümlü iş kazası sıklığı oldukça yüksektir. Bu çalışmada, 2002-2015 yılları arasında Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) istatistik yıllıklarından elde edilen iş kazası verileri istatistiksel olarak incelenmiş, madencilik sektörü ile diğer sektörlerin kaza oranları karşılaştırılmıştır. Analizler sonucunda Türkiye’de madencilik sektöründe meydana gelen iş kazalarının önceki yıllarda ve günümüzde yapılan yasal düzenlemelere rağmen azalmadığı, aksine çalışan sayısı başına düşen kaza ve ölüm oranlarının diğer sektörlerle karşılaştırıldığında daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Yapılan çalışma sonucunda, madencilik sektöründe küçük ölçekli madencilikten vazgeçilmesi, madencilikte mekanizasyon oranının arttırılması, madenciliğe özgü önlemlerin alınması ve denetimlerin yapılması gerekliliği ortaya çıkmıştır.
ABSTRACT
Occupational accidents are prevalently seen in all business segments in our country. However, mining industry comparing to others draws attention due to the high fatality rates of occupational accidents. Although workers are educated and safety precautions are taken, the frequency of fatal occupational accidents in mining industry is quite high because of the labor intensive working instead of mechanized production in the mines. In this study, occupational accidents data, obtained from the Social Security Institution (SSI) annual reports between the years 2002-2015, were examined statistically, and the mining accident rates have been compared with other sectors. Analysis show that, in spite of the regulations promulgated in the past and present, the number of occupational accidents occurred in the mining industry did not decrease. Contrarily, it is determined that mining accident and death rate per employee is seriously high when compared with other sectors. As a result of this study the necessity to do the following changes is revealed. Small scale mining should be abandoned, the mechanization ratio in mining should be increased, and mining specific measures and inspections in the occupational safety and health field should be taken.
Orijinal Araştırma / Original Research
TÜRKİYE MADENCİLİK SEKTÖRÜNDE İŞ KAZALARININ İSTATİSTİKSEL
ANALİZİ
STATISTICAL ANALYSIS OF OCCUPATIONAL ACCIDENTS IN TURKEY MINING
INDUSTRY
Geliş Tarihi / Received : 22 Mayıs / May 2018 Kabul Tarihi / Accepted : 27 Ağustos / August 2018
Anahtar Sözcükler: Madencilik Sektörü, İş Kazaları, Kaza İstatistikleri. Keywords: Mining Industry, Occupational Accidents, Accident Statistics
GİRİŞ
İş sağlığı ve güvenliği insana verilen önemin bir sonucu olarak günümüz modern çağında sürek-li gesürek-lişen, ilerleyen, dinamik ve çok disipsürek-linsürek-li bir alandır. Yaşama hakkı ise en temel insan hak-kıdır. Temelinde yaşama hakkının korunması ve devamlılığının sağlanmasını içeren iş sağlığı ve güvenliği çalışmalarının amacı, iş kazaları ve meslek hastalıkları meydana gelmeden gerek-li tedbirlerin alınmasını sağlamak, iş kazaları ve meslek hastalıklarına karşı çalışanları korumaktır. Ayrıca günümüzde üretim güvenliğini sağlayarak verimliliği arttırmayı da hedeflemektedir.
İş sağlığı ve güvenliği bütün çalışanları ilgilendi-ren, çalışma yaşamının en önemli unsurlarından biridir. İş sağlığı ve güvenliğine ilişkin göstergeler çalışma yaşamı ve ülkelerin gelişmişliklerine iliş-kin önemli göstergeler sunmaktadır. Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) kaynaklarına göre;
Ø Dünyada 3 milyar işgücü bulunmaktadır. Ø Her yıl 270 milyon iş kazası meydana gel-mekte ve 160 milyon kişi meslek hastalılarına ya-kalanmakta ve iş kazaları ve iş ile ilgili hastalıklar nedeniyle 2 milyon ölüm olmaktadır.
Ø Her 15 saniyede bir, bir kişi iş kazası veya meslek hastalığı nedeniyle hayatını kaybederken, her 15 saniyede bir 160 çalışan iş kazası geçir-mektedir (ILO, 2009).
1. İŞ KAZALARININ GENEL GÖRÜNÜMÜ
Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de iş kazala-rı çalışma hayatında önemli bir sorun olarak kar-şımıza çıkmaktadır. Ülkemizde her yıl meydana gelen iş kazaları ülke ekonomisine ciddi zararlar verirken, aynı zamanda üretim kaybına ve en önemlisi de hiçbir şekilde telafisi mümkün olma-yan can kayıplarına neden olmaktadır. Yıllar iti-bariyle iş kazaları işkollarına göre incelendiğinde ilk üç sırayı inşaat, metal ve maden işkollarının aldığı görülmektedir. 2015 yılı istatistiklerine göre faaliyet grupları bazında sıralama yapıldığında iş kazalarının %39’u ve ölümlerin %52’sinin üç iş-kolunda meydana geldiği görülmektedir. Bunlar madencilik, metal/makine ve inşaat işkollarıdır. Üç işkolunda da iş kazası sayısı ve ölüm sayıları yüksektir.
Ülkemizde iş sağlığı ve güvenliği istatistiklerine ulaşabildiğimiz tek kaynak Sosyal Güvenlik Ku-rumu (SGK) istatistikleridir. SGK istatistiklerine göre 2015 yılında Türkiye ’de 5510 sayılı Kanu-nun 4/1-a maddesi kapsamında sigortalı işçi ça-lıştıran 1.740.187 İşyeri faaliyet göstermiş ve bu işyerlerinde 13.999.398 hizmet sözleşmesi ile ça-lışan istihdam edilmiştir. Bu işyerlerinde bildirimi yapılan 241.547 iş kazası, 510 meslek hastalığı vakası tespit edilmiştir. Meydana gelen iş kazala-rında 1.252 çalışan hayatını kaybederken, ölümle sonuçlanan meslek hastalığı bulunmamaktadır (SGK, 2015).
2015 yılı istatistikleri faaliyet grupları bazında in-celendiğinde 5510 sayılı Kanunun 4/1-a madde-si kapsamında çalışanlar içinde en fazla 51 bin 327 (%21) iş kazası ile metal/makine sektöründe meydana gelmiştir. Bunu 33 bin 361 (%14) iş ka-zası ile inşaat sektörü, 10 bin 336 (%4) iş kaka-zası ile madencilik sektörü izlemiştir. İş kazası sıklık hızı yüz çalışana oranlandığında sıralama maden sektörü, metal/makine sektörü ve inşaat sektörü olarak değişmektedir (Çizelge 1.).
Çizelge 1. İş kazası sıklık hızı (100 Kişide)
Sektörler Kazasıİş Çalışan Sayısı Sıklık Hızı (Kişi/100 Çalışan) Madencilik Sektörü 10.336 128.741 8,05 Metal Sektörü 51.327 1.070.162 4,80 İnşaat Sektörü 33.361 1.980.630 1,68
Ölümlü iş kazası istatistikleri incelendiğinde en fazla 473 (%38) ölüm inşaat sektöründe meyda-na gelmiştir. Bunu 94 (%8) ölüm ile metal/makine sektörü, 79 (%6) ölüm ile maden sektörü izle-miştir. Ölümlü iş kazası sayıları yüz bin çalışana oranlandığında ise; sıralama maden sektörü, in-şaat sektörü ve metal/makine sektörü olarak de-ğişmektedir (Çizelge 2.).
2015 yılından önceki istatistik verileri sadece öde-mesi yapılarak dosyası kapatılmış iş kazası verile-rini içermektedir. Bu durumda, bildirim yapılmış
an-cak işlem beklemekte olan iş kazalarının olduğunu göstermektedir. 1999-2015 SSK ve SGK istatistik yıllıkları incelendiğinde iş kazalarının önemli bo-yutlarda olduğu görülmektedir (Çizelge 3.). Çizelge 2. Ölüm hızı (100.000 Kişide)
Sektörler İş Ka-zası Çalışan Sayısı Kişi/100.000 Sıklık Hızı Çalışan) Madencilik Sektörü 79 128.741 61,4 Metal Sektörü 94 1.070.162 8,8 İnşaat Sektörü 473 1.980.630 23,9
Çizelge 3. Türkiye geneli 1999-2015 yılları arası işyeri sayıları, çalışan sayıları, iş kazası sayıları ve iş kazası sonucu ölüm sayıları istatistikleri
YILLAR İŞYERİ SAYISI ÇALIŞAN SAYISI İŞ KAZASI İŞ KAZASI SONUCU ÖLÜM
1999 836.447 5.005.403 77.955 1165 2000 753.275 5.254.125 74.847 731 2001 723.503 4.886.881 72.367 1002 2002 727.409 5.223.283 72.344 872 2003 777.177 5.615.238 76.668 810 2004 850.928 6.181.251 83.830 841 2005 944.984 6.918.605 73.923 1072 2006 1.036.328 7.818.642 79.027 1592 2007 1.116.638 8.505.390 80.602 1043 2008 1.170.248 8.802.989 72.963 865 2009 1.216.308 9.030.202 64.316 1171 2010 1.325.749 10.030.810 62.903 1444 2011 1.435.879 11.030.939 69.227 1700 2012 1.538.006 11.939.620 74.871 744 2013 1.611.292 12.484.113 191.389 1360 2014 1.679.990 13.240.122 221.366 1626 2015 1.740.187 13.999.398 241.547 1252 TOPLAM 19.484.348 145.967.011 1.690.145 19.290 Şekil 1.’e göre ülkemiz genelinde “iş kazası sıklık oranları” incelendiğinde; 10 Haziran 2003 tarihin-de yürürlüğe giren “4857 Sayılı İş Kanunu” ile
bir-likte iş kazalarında önemli oranlarda azalma mey-dana gelirken, ilginç bir şekilde 30 Haziran 2012 tarihinde yayımlanarak yürürlüğe giren “6331 Sa-yılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu” sonrasında iş kazalarında sıçrama meydana gelmiştir. Özellikle 2013 yılı sonrası iş kazası sıklığında meydana gelen sıçramanın nedeninin, İş Sağlığı ve Güven-liği Kanunu ile birlikte iş kazası bildirimlerinin art-mış olmasından kaynaklandığı düşünülmektedir.
Şekil 1. Türkiye ‘de meydana gelen iş kazalarının sıklık (kişi/100 çalışan) oranları
Şekil 2.’de görüldüğü gibi ise 1999 yılından itiba-ren ölümlü kaza sıklık (kişi/100.000 çalışan) oran-larında trendsel azalma söz konusudur. İş kaza-ları sonrasında ölüm sıklığında azalma eğiliminin ana nedeninin ise sağlık hizmetlerine ulaşımın artmış olması olduğu düşünülmektedir.
Şekil 2. Türkiye ’de meydana gelen iş kazaları sonucu ölüm sıklık (kişi/100000 çalışan) oranları
2. MADENCİLİK SEKTÖRÜNÜN İŞ GÜVENLİĞİ AÇISINDAN GENEL GÖRÜNÜMÜ
Madencilik sektörü, hem dünya genelinde hem de ülkemizde iş kazalarının ve meslek hastalık-larının yüksek olduğu işkollarından biridir. İş ka-zası nedeniyle vuku bulan ölümlerin neredeyse 1/3’ü madencilik sektöründe olmaktadır. Devlet Denetleme Kurulu (DDK) 2011 yılı raporuna göre; dünya çapında madencilik sektöründe yaşanan iş kazalarında yılda 10.000 ila 20.000 kişi haya-tını kaybetmektedir. Uluslararası Çalışma Örgütü ILO’ya göre küresel emek gücünün %1’i maden-cilik sektöründe istihdam edilmekte, ancak ölümle sonuçlanan iş kazalarının %8’i bu sektörde vuku bulmaktadır (DDK, 2011).
Madencilik faaliyetleri ortam şartları nedeniyle sürekli değişim göstermektedir. Değişen ortam şartlarına göre çalışmak, farklılık arz eden jeolo-jik yapılarda üretim yapmak, doğa ile mücadele etmek sektörü diğer işkollarından ayırmaktadır. Sektörün bu önemli özellikleri iş sağlığı ve güven-liği uygulamalarını da önemli kılmaktadır.
2.1. İş Kazaları Sayıları
SSK ve SGK istatistik yıllıklarından alınan verile-rine göre, ülkemizde 2002-2015 yılları arasında toplam 1.464.976 iş kazası olmuş, 16.392 çalışan iş kazası nedeniyle hayatını kaybetmiştir. Maden-cilik sektöründe ise istatistiklere yansıdığı kada-rıyla, 2002-2015 yılları arasında toplam 124.288 iş kazası olmuş ve 14 yılda 1399 çalışan iş ka-zası nedeniyle hayatını kaybetmiştir. Kayıt dışı çalışma ile iş kazalarının ve meslek hastalıkları-nın gerçek sayısıhastalıkları-nın tespit edilemediği de dikkate alınırsa, bu rakamlar daha da artabilir. 2002-2015 yılı istatistiklerine göre Türkiye ’de madencilik sektöründe 72.541 işyerinde 1.576.788 çalışan çalışmaktadır. Sektörde yer alan işyerlerinin ülke-mizdeki 17.171.123 işyeri sayısı içerisindeki oranı %0,43; sektörde çalışan sigortalıların ülkemizde-ki toplam 130.820.602 sigortalı sayısı içerisindeülkemizde-ki oranı %1, 2’dir. Yaşanan iş kazalarının %9’u, iş kazası sonucu ölümlerin %8,5’i madencilik sektö-ründe meydana gelmiştir.
2002-2015 yılları arasında madencilik sektöründe ve tüm sektörlerde meydana gelen iş kazası, iş kazası sonucu ölüm kayıtları incelendiğinde ma-dencilik sektöründe iş sağlığı ve güvenliği
alanın-da çok ciddi tedbirlerin alınması ve bu tedbirlerin sürekliliğinin sağlanması gerekliliği ortaya çık-maktadır (Çizelge 4.).
Çizelge 4. Madencilik sektöründe 2002-2015 yılları arası işyeri sayıları, çalışan sayıları, iş kazası sayıları ve iş kazası sonucu ölüm sayıları istatistikleri
MADENCILIK SEKTÖRÜ
YILLAR İŞYERİ SAYISI ÇALIŞAN SAYISI İŞ KAZASI SAYISI İŞ KAZASI SONUCU ÖLÜM
2002 3.206 81.968 7.437 64 2003 3.344 80.533 6.401 81 2004 3.626 83.624 6.372 68 2005 4.035 94.430 6.879 116 2006 4.325 104.942 7.591 79 2007 4.667 106.004 7.193 76 2008 4.890 112.335 6.495 66 2009 5.310 115.934 9.056 20 2010 5.890 125.457 9.032 125 2011 6.405 135.447 10.507 116 2012 6.644 137.630 9.919 44 2013 6.776 140.781 14.186 84 2014 6.687 128.962 12.884 381 2015 6.736 128.741 10.336 79 TOPLAM 72.541 1.576.788 124.288 1399
Şekil 3.’de görüldüğü gibi madencilik sektöründe mey-dana gelen iş kazaları sayısında 2008 yılına kadar trendsel bir azalma söz konusu iken, 2013 yılı sonra-sında önemli oranda artış gözlenmektedir.
Şekil 3. Türkiye madencilik sektöründe meydana gelen iş kazalarının sıklık (kişi/100 çalışan) oranları
Şekil 4.’de görüldüğü gibi 2009 yılına kadar ölüm-lü kaza sıklık (kişi/100000 çalışan) oranlarında azalma söz konusudur. Ancak, 2009 yılı
sonra-sında yeraltı kömür madenciliğinde meydana ge-len ölümlü iş kazalarındaki (özellikle 2014 yılında-ki Soma ve Ermenek kazaları) artış nedeniyle, bu azalış tersine dönmüştür. Özellikle, yeraltı kömür madeni işletmelerinde projeye dayalı olmadan yapılan kömür çıkartım ihalelerindeki yanlışlık, madencilik sektörü ölümlü iş kazalarında artışa neden olmuştur.
Şekil 4. Türkiye madencilik sektöründe meydana gelen ölümlü iş kazalarının sıklık (kişi/100.000 çalışan) oranları
2.2. İş Kazalarında Küçük Ölçekli Madenciliğin Etkisi
İşletmeler genellikle işyerinde çalışan sayısına veya yıllık gelirine bağlı olarak sınıflandırılmakta-dır. Bazı değişkenlikler göstermekle birlikte işye-rinde çalışan sayısına bağlı olarak işletmeleri;
a) Mikro işletme: On kişiden az çalışan istihdam
eden işletmeler,
b) Küçük işletme: Elli kişiden az yıllık çalışan
is-tihdam eden işletmeler,
c) Orta büyüklükteki işletme: İkiyüzelli kişiden
az yıllık çalışan istihdam eden işletmeler,
d) Büyük işletme: İkiyüzelli kişiden fazla yıllık
çalışan istihdam eden işletmeler, olarak sınıflan-dırılmaktadır (Gündüz ve Gökhan, 2007).
2015 yılı SGK verilerine göre Türkiye ‘de faaliyet yürüten işyerlerinin sayıları Çizelge 5’ de görüldüğü gibidir. Çizelge 5’den de görüldüğü gibi tüm faaliyet grupları içinde mikro ve küçük ölçekli işyerleri sayısı %97,93 iken madencilik sektöründe %93,87’dir. Az gelişmiş ve gelişmekte olan ülke ekonomile-rinde ve istihdamında, mikro, küçük ve orta ölçek-li işletmeler önemölçek-li bir yere sahiptir (Yılmaz vd., 2005; Unnikrishnan vd., 2015). Finansal
birikim-lerin kısıtlı ve teknolojik yatırımların pahalı olduğu az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde, istihda-mı arttırmaları nedeniyle genellikle mikro ve küçük işletmeler teşvik edilmektedir. Özellikle de düşük sabit yatırım gerektiren teknolojileri kullanmaları nedeniyle, mikro ve küçük işletmeler ekonomik ve politik krizlere de dayanıklı olmaktadırlar.
Çizelge 5. Tüm faaliyet grupları ve madencilik sektörü işyerleri sayılarının dağılımı
İşyeri Büyüklüğü Tüm Faaliyet Grupları İçinde Oranı (%) Madencilik İşyerleri İçinde Oranı (%) Mikro İşyeri 85,41 62,84 Küçük Ölçekli İşyeri 12,52 31,03 Orta Büyüklükte İşyeri 1,80 5,25 Büyük İşletme 0,27 0,88
Bununla birlikte, küçük ve mikro ölçekli işletme-lerin eski teknolojileri kullandığı, iş sağlığı ve güvenliği önlemlerini önemsemediği bilinen bir gerçektir. Mikro ve küçük ölçekli işletmelerde iş kazası ve meslek hastalığını önleme kültürü de olmadığı gibi, bu işletmelerin büyük çoğunluğun-da çalışanlar sigortasız ve kayıt dışı çalışmakta-dırlar (Unnikrishnan vd., 2015).
Yapılan çalışmalar göstermektedir ki, küçük işlet-melede kaza sıklık oranı ve iş kazası riski daha yüksek olmakta; işletmeler büyüdükçe ise iş ka-zaları azalmaktadır (Uysal vd., 2005; Fabiano vd., 2004). İşletme büyüklüğü arttıkça kaza sıklık oranının azalmasında, büyük işletmelerde plan-lama ve organizasyon derecesinin iyileşmesinin, kurumun iş sağlığı ve güvenliği biriminin olması-nın, işletmenin sağlık hizmeti sunucularına kolay-lıkla ulaşabilmesinin ve bu işletmelerin devletin kurumları tarafından denetlenebilirliğinin artma-sının etkili olduğu düşünülmektedir (McVittie vd., 1997). Büyük işletmeler iş kazası kayıtlarını tutma ve iş kazaları meydana geldiğinde bildirimde bu-lunma konusuna da önem vermektedirler.
Türkiye Madencilik Sektöründe 2002-2015 yılları arasında meydana gelen iş kazalarının işletme büyüklüğüne (işyeri başına düşen çalışan sayı-sına) bağlı olarak değişimi araştırıldığında, Şekil
5.’den de görüldüğü gibi, madencilik sektöründe işyeri başına düşen çalışan sayısı (işletme büyük-lüğü) arttıkça iş kazaları azalmaktadır (korelasyon katsayısı r=-0,77). Bu durum da göstermektedir ki, Türkiye Madencilik Sektöründe iş kazalarını önlemede veya azaltmada, özellikle mikro işlet-melerin tasfiye edilmesi, orta ölçekli işletişlet-melerin ve işletmelerde mekanize çalışmanın teşvik edil-mesi gerektirmektedir.
Şekil 5. Türkiye madencilik sektöründe meydana gelen iş kazalarının işletme büyüklüğüne (işyeri başına dü-şen çalışan sayısı) bağlı değişimi
SONUÇLAR
Bu çalışmada, Türkiye madencilik sektörünün içinde bulunduğu durumu ortaya koyabilmek için iş kazası istatistikleri değerlendirilmiştir. Bu amaç ile ülkemizde iş sağlığı ve güvenliği istatistiklerine ulaşabildiğimiz tek kaynak olan Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) istatistik yıllıklarından faydalanıl-mıştır. Çalışma sonucunda aşağıdaki bulgular elde edilmiştir.
Ø İş kazası sıklık hızı madencilik sektöründe en yüksek iken, madencilik sektörünü metal/makine ve inşaat sektörleri takip etmektedir. Madencilik sektöründe iş kazası sıklık hızı, hemen hemen en yakın sektörün iki katıdır.
Ø Ölümlü iş kazası sayıları yüz bin çalışana oran-landığında ise; sıralama maden sektörü, inşaat sektörü ve metal/makine sektörü olarak değişmek-tedir. Madencilik sektöründe ölümlü iş kazası sıklık hızı, hemen hemen en yakın sektörün yedi katıdır. Ø 2012 yılında yürürlüğe giren İş Sağlığı ve Gü-venliği Kanunu ile birlikte iş kazası bildirimlerinin artmış olmasından dolayı 2013 yılı sonrası iş ka-zası istatistiklerde sıçrama gözlemlenmektedir.
Ø Türkiye genelinde sağlık hizmetlerine ulaşı-mın artmış olması nedeniyle 1999 yılından itiba-ren iş kazaları sonrasında ölüm sıklığında azalma eğilimi gözlemlenmektedir.
Ø Türkiye madencilik sektöründe mikro ve kü-çük ölçekli işyerleri sayısının, toplam işletme sa-yısının %93,87’ini oluşturduğu tespit edilmiştir. Ø Madencilik sektöründe işletme büyüklüğü art-tıkça iş kazalarının azaldığı tespit edilmiş olup, bu nedenle Türkiye Madencilik Sektöründe iş kaza-larını önlemede veya azaltmada, özellikle mikro işletmelerin tasfiye edilmesi, orta ölçekli işletme-lerin ve işletmelerde mekanize çalışmanın teşvik edilmesi gerektirmektedir.
KAYNAKLAR
Arslanhan, S., Cünedioğlu, H.E., 2010. Madenler-de Yaşanan İş Kazaları ve Sonuçları Üzerine Bir Değerlendirme. TEPAV (Türkiye Ekonomi Politi-kaları Araştırma Vakfı).
DDK (Devlet Denetleme Kurulu), 2011. Araştırma ve İnceleme Raporu http://www.tccb.gov.tr/ddk/ ddk49.pdf
Fabiano, B., Curro, F., Pastorino, R., 2004. A Study of the Relationship Between Occupational Injuries and Firm Size and Type in the Italian In-dustry. Safety Science 42 (2004) 587-600. Gündüz, S., Gökhan, E.E., 2007. Küçük İşletme-lerde İş Sağlığı ve Güvenliği Tedbirlerinin Uygu-lanabilirliği, Doğu Anadolu Bölgesi Araştırmaları; 2007, 55-59.
ILO (International Labour Office), 2009. http://la-borsta.ilo.org
SGK (Sosyal Güvenlik Kurumu), 2013 İstatistik Yıllıkları, http://www.sgk.gov.tr/wps/portal/tr/ku-rumsal/istatistikler/sgk_istatistik_yilliklari/
Unnikrishnan, S., Iqbal, R., Singh, A., Nimkar, I.M., 2015. Safety Management Practices in Small and Medium Enterprises in India, Safety and Health at Work 6 (2015) 46-55.
Uysal, B., Özçifçi, A., Kurt, Ş., 2005. Analysis of Industrial Accidents Occurred in Small and Me-dium-Sized Furniture Manufacturing Firms in Turkey, G.Ü. Fen Bilimleri Dergisi, 18(3): 439-451(2005).
Yılmaz, A.O., Alp, İ., Çavuşoğlu, İ., 2005. Küçük ve Orta Ölçekli Madencilik: Ülkemiz Madencilik Sektörüne Bu Açıdan Bakış. 19. Uluslararası Ma-dencilik Kongresi ve Fuarı, İzmir, Türkiye 79-86.
