SAĞLIK SEKTÖRÜNDE İŞ STRESİ

(1)

SAĞLIK SEKTÖRÜNDE İŞ STRESİ

Prof. Dr.Vedat Işıkhan

Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Sosyal Hizmet Bölümü Öğretim Üyesi [visikhan@hacettepe.edu.tr]

1

(2)

METODOLOJİ

• Stres Nedir?

• Stresin Kaynakları, Nedenleri?

• Stresin Sonuçları

• İş Stresi-Tükenmişlik

• Sağlık Alanında Çalışanları Etkileyen Stres Faktörleri

• İş Stresinin Kurumsal ve Sosyal Sonuçları (Avrupa İşte Sağlık ve Güvenlik Kurumu)

• Stresle Başa Çıkma

• Stres Yönetimi

(3)

STRES NEDİR ?

• Organizmanın, fiziksel ve ruhsal sınırlarının tehdit edilmesi veya zorlanması ile ortaya çıkan psikolojik bir durumdur.

• Kişilerde meydana gelen ve onları normal

faaliyetlerinden sapmaya zorlayan durumdur.

• İŞ STRESİ: Kişinin kendisini rahatsız hissettiği ve performansının normalden aşağıda veya çok

yukarıda olduğu psikolojik bir durumdur.

3

(4)

BASKI > KAYNAK = STRES

(5)

STRESİN KAYNAĞI

(6)

STRESİN BİREY ÜZERİNDEKİ SONUÇLARI

Davranışsal Sonuçlar: Alkol alma, aşırı yemek yeme, hata yapmak, agresif geri çekilmek, madde bağımlılığı vb.

Fiziksel ve Zihinsel Sonuçları: Dolaşım sis., kalp ve damar hastalıkları, sindirim, üreme sistemi hastalıkları, tükenmişlik, şeker hastalığı

Psikolojik Sonuçları: Kaygı, depresyon ve uykusuzluk.

Zihinsel olayların damarlar ve iç organlar üzerindeki etkilerini hep göz ardı edilmiştir. Ruhsal durumun fiziksel durumu ne şekilde etkilediği araştırılmamıştır.

Bilişsel: Konsantrasyonda güçlük çekme, yeni şeyler öğrenememe, karar verememe ve olumsuz düşünme

İşle ilgili Olmayan Faktörler: Önemli yaşam olayları, ciddi hastalıklar, kayıplar, vb.

(7)

(8)

STRES İLE İLGİLİ HASTALIKLAR

HEART DISESASES ASTHMA

OBESITY DIABETES HEADACHES

Gastrointestinal problems Alzheimer's disease

Accelerated aging (hızlandırılmış) Premature death

(9)

KURUMSAL SONUÇLAR

• Performans Düşüklüğü

• Çalışan Devir Hızı (turnover)

• İşe Devamsızlık (absenteeism)

• Yabancılaşma

9

(10)

TÜKENMİŞLİĞİN TANIMLANMASI

 Stres ve tükenmişlik personel alma ve tutma ve de bakım kalitesi üzerinde zarar verici etkilere sahiptir ve en önemlisi çok ciddi insani bedeller barındırmaktadır.

 Çalışmalar; karmaşık fiziksel, psikolojik ve

manevi ihtiyaçları olan insanlara bakım

vermenin personelin stres düzeyini

yükselttiğini göstermiştir.

(11)

11

• Tükenmişliğin bireyin başa

çıkma becerisi ile işyerinin talepleri arasındaki

dengesizlikten ortaya çıktığı

düşünülmektedir.

(12)

• Edelwich ve Brodsky (1980): “Yardım edici mesleklerdeki insanların çalışma koşullarının bir sonucu olarak,

idealizm, enerji ve amaçlarının azalma süreci”

• Shiron (1989): “Kişinin enerji kaynaklarının bitmesi”

Tükenme bu tür durumlara verilen bir

TEPKİDİR

(13)

İŞ STRESİNİN KURUMSAL VE SOSYAL SONUÇLARI ( AVRUPA İŞTE SAĞLIK VE GÜVENLİK KURUMU)

Performans düşüklüğü

İşe devamsızlığın artması

Avrupa’da iş günü kaybının en önemli nedeni strestir.

Stresle ilgili hastalıkların neden olduğu sorunlardan dolayı işten ayrılanların oranı daha fazladır

Kaza oranlarının artması

Varoluş sorunları

Yüksek iş değiştirme oranı (Turnover)

Sağlık bakım bedellerinin artması

(14)

PSİKOSOSYAL RİSK FAKTÖRLERİ (ILO)

Psikososyal Risk Faktörleri

Doyumuİş

Çalışanların Uzmanlığı ve Gereksinmeleri

Örgütsel Çevresel ve Koşullar

Örgütlenmesi İş ve Yönetimi

(15)

AVRUPA İŞTE SAĞLIK VE GÜVENLİK KURUMUNA GÖRE EN ÖNEMLİ PSİKOSOSYAL RİSK FAKTÖRLERİ (2017):

 İstikrarsız iş sözleşmeleri

 İşe karşı güvensizlik duygusu

 İşgücünün gittikçe yaşlanması

Uzun çalışma saatleri

 Yüksek duygusal talepler

 İş ve aile yaşamındaki dengesizlik

(16)

Sağlık ve Ruh Sağlığı (ILO)

Ruh ve sosyal sağlığın %50’ye yakın bir bölümü de iş ve çalışma koşullarından etkilenmektedir.

İş yaşamında ruh sağlığına etki yapabilecek etmenler yer almaktadır.

Çalışma ortamı

Çalışma süresi

Ücret

İş sağlığı ve güvenliği

Çalışan hakları

Örgütsel etmenler (vardiya, esnek çalışma vb.)

Sendikalaşma

Dezavantajlı çalışanlar (yaşlı, kadın, engelli vb)

Taciz

Stres

Ayrımcılık, baskı

(17)

ÇALIŞANLARI ETKİLEYEN İŞ STRES FAKTÖRLERİ (GENEL)

A-Çalışanların Sosyo-Demografik ve Çalışma Hayatıyla İlgili Özellikleri

1.Yaş

2. Cinsiyet

3. Medeni Durum 4. Eğitim Durum

5. Hizmet Yılı (Kıdem)

17

(18)

6. İş Doyumu

7. Kişilik Özelliği (A veya B Tipi Kişilik Özelliği)

B- İş ve Örgüt Dışından Kaynaklanan Stres Faktörleri

1.İşin Yapısı 2.İş Yükü

3. İşin Niteliği

(19)

A VE B TİPİ KİŞİLİK ÖZELLİKLERİ

A Tipi Kişilik Özellikleri

 Daima faaliyet içerisindedir

 Sabırsızdır

 Hızlı yürür, hızlı konuşur

 Aynı anda iki şeyi yapar

 Atılgandır, rekabetçidir

 Kendini zaman tehdidi altında hisseder

B Tipi Kişilik Özellikleri

 Sabırlıdır

 Zaman tehdidi yoktur

 Asla aceleci değildir

 İşini yaparken eğlenir

 Sıcakkanlı ve yumuşaktır

 Ailesine ve sosyal yaşama zaman ayırır

19

(20)

3. Yetersiz Liderlik

4. Görevin Çeşitliliği ya da Çok Yönlülüğü 5. Monotonluk (Değişkenlikten Yoksunluk) 6. Yetersiz Kaynaklar

C-Örgütsel Rolden Kaynaklanan Stres Faktörleri 1. Rol Çatışması

2. Rol Belirsizliği

3.Kariyer Gelişimi

(21)

D- İşteki Beşeri İlişkilerden Kaynaklanan Stres Faktörleri

1. Müracaatçı, Hasta ve Astlarla İlgili Duygusallık

2. Meslektaşlarla Olan Çatışmalar

3. Meslektaşların Desteğinden Uzaklaşma (İzolasyon)

4. Amirlerle Çatışma Sıklıkları

5. Astları Değerlendirmek

²¹

(22)

E-Örgüt Yapısı ve İkliminden Kaynaklanan Stres Faktörleri 1. Karar Vermede Güçsüzlük

2. Zayıf İletişim

3. Zaman Yönetimi

F- Örgüt Dışından (Aile Hayatı)

Kaynaklanan Stres Faktörleri

(23)

23

RİSK ALTINDA BULANAN BAZI MESLEK GRUPLARI

• Doktorlar,

• Hemşireler,

• Ruh sağlığı çalışanları ,

• Konuşma ve dil patalogları,

• Acil yardım personeli,

• Polisler,

• Psikologlar,

• Sosyal Hizmet Uzmanları.

(24)

(25)

25

SAĞLIK ALANINDA

TÜKENMİŞLİK

• Hastaların tıbbi tedaviden en üst düzeyde yararlanması, (işi tam anlamıyla yapma,

işe kendini verme, hastaya zaman ayırma ve yoğun bir ilgi gösterilmesi) ile

• Sağlıktan özveri verme arasındaki denge

(26)

SAĞLIK ALANINDA

TÜKENMİŞLİK

• Personelin mesleğini uygularken,

yaptıklarına kendi inancını, umudunu,

yardım ettiği insana karşı ilgi ve duyarlılığı göstermesi gerekir.

• Aksi taktirde yardım eden ve yardım alan arasındaki iyileştirici, tedavi edici bağ

kurulamaz.

(27)

27

SAĞLIK ALANINDA TÜKENMİŞLİK

Sağlık Personeli

Hasta Hasta

(28)

TÜKENMİŞLİĞİN ÖNLENMESİ

Duygusal kayganlığı erken tanımlamak için

hizmeti sunan ile hasta

ilişkisinin kişileştirilmesinin

önlenmesi gerekir

^.

(29)

29

Doktor veya hemşire:

• “Hasta insanlardan hoşlanmıyorum”

• “Ağrı şikayeti olan insanlara katlanamıyorum”

SHU:

• “Serserilere yardım etmek istemiyorum”

(30)

SAĞLIK ALANINDA TÜKENMİŞLİK YARATAN BAZI FAKTÖRLER

⁽¹⁾

• Zor Hastalar ve Özel Hastalar

• Şekil Bozukluğu ve Şiddetli Düzeyde Halsizliğe Maruz Kalan Hastalar

• Personelin Ölüme Verdiği Tepki

• Hastaların durumlarının ağır olması,

(31)

31

SAĞLIK ALANINDA TÜKENMİŞLİK YARATAN BAZI FAKTÖRLER

⁽²⁾

•

Hastaların beklentilerinde artma,

•

Yeterince iyi bakım verememe,

•

Yapılanların sonucunu kontrol edememe,

•

Kronik ruh hastaları ile çalışmak,

•

Hızla ilerleyen ve ölümcül hastalığı olan kişilerle

çalışmak,

(32)

SAĞLIK ALANINDA TÜKENMİŞLİK YARATAN BAZI FAKTÖRLER

⁽³⁾

• Hastaların ölmesi,

• Hasta ve ailesine yönelik sorunlar,

• İş yükünün fazla olması,

• Ekip elemanları ile iletişim sorunları yaşama,

• İşe yeni başlama,

(33)

33

SAĞLIK ALANINDA TÜKENMİŞLİK YARATAN BAZI FAKTÖRLER

⁽⁴⁾

• Hasta ve amirlerce yapılan takdirlerin azalması,

• Araç, gereç ve eleman yetersizliği,

• İçapçı kalma ve rotasyon ^.

(34)

SAĞLIK ALANINDA TÜKENMİŞLİK

ARAŞTIRMALARI

Işıkhan V. Özet, A. Arpacı F. Kömürcü, Ş.

Öztürk B. (1998, 2001)

(35)

35

KANSER HASTALARIYLA ÇALIŞAN SAĞLIK PERSONELİNİN İŞ STRESİ

VE BAŞA ÇIKMA YÖNTEMLERİ (2001)

• Medeni Durum (evli olmak), Yaş (21-36), Kıdem (1-10 yıl)

• Çalışmaların bir üst tarafından takdir edilmemesi,

• Yükselme olanaklarının adaletsiz oluşu,

• Görev ve yetkilerdeki dengesizlikler,

• Meslektaşlarla çatışmalar yaşama,

(36)

SAĞLIK PERSONELİNİ ETKİLEYEN İŞ STRES

FAKTÖRLERİ

• Uzun ve yorucu çalışma saatleri,

• Yeterli araç ve gereçten yoksun olma,

• Aile ve sosyal yaşama yeterli zaman ayıramama,

• Hasta ve yakınlarıyla yaşanan sorunlar,

(37)

37

SAĞLIK PERSONELİNİ STRESE BAĞLI OLARAK ETKİLEYEN SAĞLIK

SORUNLARI Doktorlar %

• Başağrısı 24,8

• Aşırı sinirlilik 24,4

• Ülser türü raht. 19,4

• Uyku düzensizl. 14,7

• Yüksek Tans. 3,9

• Kolit 2,3

Hemşireler %

• Başağrısı 24,8

• Aşırı sinirlilik 19,0

• Uyku düzensizl. 16,1

• Ülser türü raht. 12,1

• Yüksek Tansiyon 4,7

• Hazımsızlık 3,5

(38)

HORTUM STRES MODELİ

[THE WHİRLDWİND STRESS MODEL, KİVİSTO]

Stres Tepkisi

Fiziksel Mesleki (İş)

Manevi

Sosyo -kültürel

Zihinsel Duygusal

Davranışsal

Psikolojik

Bir kişinin iyilik halinin boyutları

Bilişsel

çevre çevre

(39)

BAŞAÇIKMANIN AMAÇLARI

1.Sıkıntı yaratan problemi değiştirmek veya yönetmek [Problem odaklı başa çıkma]

2. Probleme karşı oluşan duygusal

yanıtları düzenlemek [Duygu odaklı başaçıkma]

39

(40)

(41)

STRESLE BAŞAÇIKMAK İÇİN STRATEJİLER

• Doğrudan Başaçıkma Stresörle Mücadele

• Dolaylı Başaçıkma

Tepkilerle Başaçıkma

41

(42)

STRES YÖNETİMİ

• Yöntemi derece derece oluşturun.

• Kendi stilinizi bulun.

• Düşünceleri değiştirebilmek için kendinize izin verin

• Kendinize yeniden başlamak için sürekli

izin verin. Bıraktığınız yerden daha iyi bir

şekilde tekrar başlayın

(43)

BAŞA ÇIKMAYI ETKİLEYEN FAKTÖRLER

• STRESÖRE AİT ÖZELLİKLER

– Stresörün

şiddeti/yoğunluğu – stresörün etkilediği

alan

– stresörün süresi – stresörlerin yapısı

ve sayısı

• BİREYE AİT ÖZELLİKLER

– Cinsiyet

– Kişilik yapısı

– Gereksinim ve güdüler

– Birey için stresörün anlamı – İnanç sistemleri

– Sosyo-ekonomik düzey

– Eğitim ve bilgi birikimine bağlı zihinsel kaynaklar

43

(44)

STRESLE BAŞAÇIKMADA

KULLANILAN YÖNTEMLER (GENEL)

• Başka bireylerle karşılaştırma

• Spiritualite [Din, dua etmek, yaşamın anlamını değerlendirmek]

• Duygusal boşalım; Hayal kurma

• Kendini suçlama; Bilgi arama;

• Mesafe bırakma; Kaçınma

• Planlı problem çözme

• Stresli olayı yeniden değerlendirme, problemi farklı bir bakış açısıyla değerlendirmek, mizahi bakış

kullanmak

(45)

STRESLE BAŞAÇIKMADA KULLANILAN YANLIŞ

YÖNTEMLER

• Saldırganlık ve risk alma

• Olumlu ve yapıcı olmayan düşünceler üretme

• Reddetme davranışı

• Gerçeklerden kaçış

45

(46)

PSİKOSOSYAL RİSKLERİ VE STRESİ YÖNETEBİLMEK İÇİN E-REHBER

İşle ilgili stres ve psikososyal riskleri, nedenlerini ve sonuçlarını açıklamak

Kurumlar eğer küçükse pratik örnekler ve uygulamalara yer vermek

Endişe ve yanlış kanıların ifade edilmesine izin vermek

Stresin erken uyarıcılarını, semptomlarını tanıyabilmek,

Stresten korunmayla ilgili yolları tanımlamak,

Strese olumlu tepki verebilmeyle ilgili tutumların gelişmesini desteklemek,

Stresle ilgili nedenleri tanımlamak,

Kişinin kendisiyle ilgili stres ve aşırı yorgunlukla ilgili nedenleri belirlemek

(47)

(48)

BİREYSEL DÜZEYDE BAŞAÇIKMA YÖNTEMLERİ

 İyi Beslenmek

 Egzersiz [Beyin faaliyetlerini %25 artırır], Spor ve Masaj

 Meditasyon [soluk alıp verme, kalbin kapasitesini genişletir]

 Psikolojik Danışma ve Psikoterapi

 Rahatlama [ yoğa, müzik ve grup terapisi], ruhsal süreci kapatmak.

 Gereksiz Sorunlardan Kaçma

 Strese Dayanıklı Kişilere Öykünmek

 Biyolojik Geri Bildirim (Biyofeedback)

 Sosyal Destek

 Davranış Değiştirme

 Oyun

 Empatik Yaklaşımı kullanmak

(49)

ÖRGÜTSEL DÜZEYDE BAŞA ÇIKMA YÖNTEMLERİ

 Çalışanlar için yaşanabilir bir ücret düzeyi sağlamak

İnsan gücü planlaması yapmak

İş yükünü azaltmak

 Esnek çalışma saatleri

 Çalışanlara yönelik sosyal olanakları artırmak

 Yapılan işin ağırlığı göz önüne alınarak yıpranma hakkı (asker ve polis gibi) verilebilmelidir.

 Destekleyici Bir Örgüt İklimiYaratmak

İşi Zenginleştirerek Düzenlemek

49

(50)

(51)

ÜNLÜ FİZİKÇİ ALBERT EİNSTEİN'IN MUTLULUK FORMÜLÜ

«Başarı peşinde koşmak ve bununla beraber gelen sürekli huzursuzluğa

karşın, sakin ve alçak gönüllü bir yaşantı daha fazla mutluluk

getirecektir»

51

(52)

(53)

53

Huzur, ^huzur, ^huzur,

^huzur…..

sabrınız için teşekkürler

(54)