Muhsin Ertuğrul’un
evine dönüşü
Özdemir NUTKU
B u n d a n iki b u çu k k a d a r önce, 1966’n m ilk b a h a rın da, o za m a n k i B elediye M eclisinin aldığı k a r a r la Ş ehir T iy a tro la rın ın b a ş ın d a n sebepsiz ve a rd d ü şü n c ele rle u z a k la ştırıla n M u h sin E rtu ğ ru l, a s lın d a b ü tü n h a y a tı bo y u n ca şim şekleri ü s tü n e çekm iş, T ü rk tiy a tro s u içinde kişiliği ile b ir sem bol h a lin e gelen b ir sa n a tç ıd ır.
Hiç kim seye y a lta k la n m a d ığ ı, s a n a tı p o litik a y a âlet etm ed iğ i ve k o ltu ğ u n a d ü şk ü n o lm adığı iç in p re n sip le ri n e uym adığı a n d a , gerek genel m ü d ü rlü k , gerekse baş re jisö rlü k m a k a m la rın ı h e m e n b ıra k a n M uhsin E rtu ğ - r u l’u n a ltm ış yıllık s a n a t h a y a tı iç in d e bu evine ilk dö n ü ş ü değildir. O n u n p re n sip le rin d e n b ir ad ım bile g eri lem em esi gen çliğ in d en beri sü reg elen tu tu m u d u r. B u n d a n elli sekiz yıl önce, D ariilbedayi Y önetim K u ru lu , o s ıra d a tu lû a t to p lu lu k la rın ın çok iyi iş y a p tık la rın ı görm üş ve m a lî d u ru m u d ü zeltebilm ek için, yine y ö n e tim k u ru lu ü y elerin in a d a p ta s y o n la rı o la n vodvilleri ve k a b a çizgili g ü ld ü rü le ri o y n am ağ a k a r a r v erm iştir. B u n la rla , T ü rk tiy a tro s u n u n h iç b ir şey k a z a n m a y a c a ğ ın ı b i le n sa n a tç ı, y ö n etim k u ru lu ile ç a tışm ış ve k en d i bilgi ve g ö rg ü sü n ü a r ttır m a k üzere B e rlin ’e g itm iştir. 1917 yı lın ın ocak ay ın d a d ö n ü n ce, o n u n yokluğunu h issed en ler o n a h em en görev v erm işler o d a seve seve b u n u k ab u l e tm iştir. A ncak bu s a n a t ocağını k en d i ç ık a rla rı u ğ ru n a fe d a etm eğ e b aşlıy a n y ö n etim k u ru lu n u n «kirli ç a m a şırla r» m ı b ir a rk a d a şıy la yüzlerin e v u ru n c a ü n lü a k tö r F ik re t Şâdi ile b irlik te « serkeşlikten dolayı» kaydiyle D arü lb e d ay i’den y in e çık arılm ıştır.
1918 y ılın ın b a ş ın d a y u rd a d ö n e n sa n a tç ı, «Edebî Ti y a tro H eyeti» adiyle b ir to p lu lu k k u rm u ş ve çeşitli te m siller v erm iştir. M ayıs için d e v erdiği H o rtla k la r te m silin i k e n d i h e s a b ın a oy n ad ı diye bu kez «suret-i katiyyede» D arü lb e d ay i’d en çık arılm ıştır. B u n a rağ m e n , 1919 yılı ş u b a t a y ın d a D arü ib e d ay i’ye d â v e t edilen M uhsin E rtu ğ - ru l p a tla k veren b a ş k a b ir an laşm azlık üzerin e, D arü l- b e d a y i’yi b ıra k ıp A lm an y a’y a g itm iştir. 1921 y ılın d a y u r d a d ö n ü n ce yine re jis ö r ve a k tö r o la ra k s a n a t k u ru m u n a d â v e t edilm iştir. 1921 yılın d a, bü y ü k ç a tışm a olm uş, M uh s in E rtu ğ ru l, D arü lb e d ay i’n in en önem li s a n a tç ıla rı ile b irlik te k u ru m d a n is tifa e tm iştir.
M. E rtu ğ ru l, 1927 de D arıilb ed ay i’ye d â v e t o lu n m u ş ve o ta r ih te n itib a re n ça lışm ası ile m u cizeler y a ra tm ış tır. S a v aş b ittik te n so n ra, İn g ilte re ve F ra n s a ’y a g itm iş, b ir sü r e so n ra d a A n k a ra ’d a d a h a önce k u ru lm u ş olan D evlet K o n se rv a tu v a rı ö ğ retm en liğ in e ve b u k u ru m u n « T a tb ik a t S ahnesi» n in b a ş ın a geçm iştir. 1947 y ılın d a K ü çü k T iy at- yu k u ra ra k kolları sıv a y an sa n a tç ı, 1949 - 1952 ve 1954 - 1958 a ra sı D evlet T iy a tro su ve O perası G enel M üd ü rlü ğ ü görevini y ap m ıştır. 1958 d e yine b ir p re n sip m eselesin d en za m a n ın E ğitim B a k an ı ile ç a tışm ış ve genel m ü d ü rlü k te n istifa ederek İ s ta n b u l’a d ö n m ü ştü r. 1959 ekim a y ın d a n itib a re n Ş eh ir T iy a tro su b a ş re jisö rü o la ra k göreve b a ş la m ış ve on u n bu çok verim li çalışm a d önem i 1966 yılının ilk b a h a rın a k a d a r s ü rm ü ştü r. Ve şim di M uh sin E rtu ğ ru l 1968 yılının so n u n d a yen id en göreve ç a ğ rılm a k ta d ır.
T ürk tiy a tro s u n a g etird ik le ri g ü n a h la rın d a n çok d a h a a ğ ır b a s a n sa n a tç ın ın tiy a tro y u y ay m ak için Bölge T i y a tro la rı düşüncesiyle g ittiğ i y e rle rd e çok sa y ıd a tiy a t r o la r açm ası, tu r n e p ro g ra m la rın ı T ü rk h a lk ın a çok d a h a y a ra rlı b ir d u ru m a sokm ası, yerli oyun y a z a rla rın a h e r k e s te n çok önem verm esi, genç s a n a tç ıla r y etiştirm e si ve en önem lisi s a n a ta , s a n a tta n a n la m a y a n la rı k a r ış tır m a y d ı on u n önem li işleri a r a s ın d a sayılab ilir. S a n a t h a y a tın ın h iç b ir d ö nem inde, m a k y av e lv ari k u rn a z lık la k o ltu ğ u n u k o ru m ak için tâviz v erm eyen bu s a n a tç ın ın T ü rk tiy a tro su n d a k i yeri çok b ü y ü k tü r. S a n a tın gelişm e si böyle kişiliği ve k u d re ti o lan s a n a tç ıla rla varo lab ilir.
1930 yılı b a ş la rın d a , S h a k esp ea re’in e s e rle rin in o y n a n m a s ın a k arşı o la n la r a k arşı sa n a tç ın ın y az d ık la rın ı b u r a d a b ir kez d a h a te k ra rla m a k isterim . M uhsin E rtu ğ ru l, S iıak e sp e are’e dil u z a ta n la ra şöyle y ö n elm iştir: «Bugün Ş ekspir ö ld ü k te n üç yüz sene so n ra şim alde İ z lâ n d a ’dan , c e n u p ta H orn b u rn u n a k a d a r, g a rp te İ r lâ n d a ’d a n , ş a rk ta Y o k o h am a’y a k a d a r h e r yerd e okunuyor, o y n an ıy o r ve se viliyor. H albuki, Ş ekspire dil u z a ta n a d a m ın ism in i kendi sa ğ lığ ın d a bilse bilse köşe b aşın d a k i m a h alle b ak k a lı b i lir». Bu sa tırla r, M uhsin E rtu ğ ru l’u n D arüibedayl b aş r e jisö rlü ğ ü n d e n u za k la ştırılm a sı o la y ın a d a p a ra le llik k u ruyor. T ürk tiy a tro su denince, y a p tık la rı ve y a p m a d ık la rıyla, hem ülkem izde, hem yabancı ülk elerd e M uhsin Er- tu ğ ru l’un adı edilir: a m a onu hak sız ve çirk in b ir yolda b e r ta r a f etm eğe ç a lış a n la r tiy a tro ta rih im iz içinde, eğer a n ılırla rsa , bu d a v ra n ışla rıy la a n c a k a d la rı ed ilm ed en sös konusu olacaklardır.
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
