Kıbrıs'ta Venedik'ten Bir Osmanlı

K1bns'ta Venedik'ten Bir Osmanl1

ibrahim NUMAN*

Seru

S

iz hi<; dairevi-yild1z bi<_;iminde bir Ronesans §ehrindeki bir evin kafesli cumbasmdan, Gotik Camisinde vakit namazm1 kildirdiktan sonra Franko-Latin yap1h Bedestenden temin ettigi o gO.nkil nzkm1, adeta maddi manevi destek verircesine birbirine yaslanmi§ evlerin meydana getir-digi incecik, golgeli serin sokaklardan birinbirinde ilerleyerek payla§maya gotilrmekte alan mahalle imammm arkasmdan baktm1z m1?

Ozet

Bidayette ne olursa olsun, tabiab icab1 e§ya, onu i§leyenin elinde §ekillenir, hem de amilinin karakterini yans1br olur. Benzer bir §ekilde, ami! durumundaki kuwetli bir kullliriln tesir sahasma giren ki§iliklerin de, bu kulllir istikametinde degi§meler, d6n§meler ve geli§meler ya§a-masl kac;:mdmazd1r. ;;ehirler de dogan, buyuyen, geli§en, degi§en, do-nli§en ve belirli ki§ilik kazanan varhklard1r.

Dunyanm en fazla gQn g6rml1§, gec;:irmi§ §ehirlerinden biri de Klb-ns'm ba§kenti Lefko§a'd1r. Tarihinin erken donemlerinde kuc;:uk bir kir-sal yerle§meden ibaret olan §ehir, M!s!rldar tarafmdan geni§letilmi~, Lfuinyanlar tarafmdan buyuk bir ortac;:ag kenti olarak geli§tirilmi§, Ve-nedikliler tarafmdan ise bir Ronesans suruna kavu§turulmu§tur. Uzun bir Osmanh doneminden sonra, ingilizlerle birlikte surlann d!§ma ta§a-rak yeni kurum, fonksiyon ve binalara kavu§an Lefko§a, bugQn mo-dernle tarihi birle§tiren yap1ya sahip bir §ehirdir

Sozkonusu donemlerin izlerini geni§ olarak ihtiva eden Lefko§a suric;:i esas kimligini Osmanh'ya borc;:ludur (Re~. 1).

Bu c;:ah§mada Suic;:i Lefko§a'smm kimlik meseleleri ele ahmp irdele-necektir. Ancak, bunu yaparken gayemiz, zaman fas!lalan ic;:inde §ehre hakim olan kUlllirlerin biribirlerine olan usllinluklerinin mukayesesini yapmak veya bir kUlllir tarihi yazmak degildir. Burada, c;:ok kulllirlu miras1 yamnda sudan ile tam bir Ronesans Venedik §ehri olarak plan-lanan §ehrin Osmanh kimligine nasd sahip olabildigini sorgulamak ola-cakbr. Boylece de ic;:timai, iktisadi yap1s! ve muesseseleri ile Osmanh kulllirilnun bir §ehri yeniden yapiland!rmas! uzerinde durulmaga c;:ah§l-lacakbr.

'Prof. Dr., Dogu Akdeniz Oniversitesi, Mimarhk Btiliimii, KIBRIS

I l

~.

2358 ibrahim NUMAN

T okdim- T orih~e:

Tarti§Ilacak kimlik konusunu daha iyi anlayabilemk igin Lefko§a'mn tarihine (Salvador, A.L., 1982; Hili,G.,1949-72; Luke, Sir. H., 1989) k1sa da olsa bakmakta yarar bulunmaktad1r.

Lefko§a, Klbns'm hemen ortasmda, Turkler tarafmdan Kanhdere ad1yla amlan, derenin k1vnmlan arasmda, neolitik c;agdan beri kurulan muteaddid yerle§im birimlerinin birbirini takibi ile ortaya c_;Ikmi§ bir §ehirdir.

Bu isim ile ortaya <;Iki§Inin, "Lidra" diye bilinen son antik yerle§imin (Keshishian,K.K,199~) o donemde Klbns'm hakimi, M1s1r krall!§!ndan Ptolome Soter'in (MO 312-285) oglu Levkon tarafmdan yeniden in§a edil-mesi ile oldugu birliktedir. Yeni §ehir banisinden dolay1 "Levkontheon" ola-rak isimlendirilmi§; "Levkusa" ve "Kermia" diye de amld1ktan sonra Bizans doneminde "Levkosia" olarak benimsenmi§, Turkc;ede "Lefko§a" ya c;evril-mi§tir.(Gurkan, H., 1996; Keshishian, K., 1990).

~ehrin bu devrine ait fiziki yap!SI hakkmda fazla bir malumat bulunma-makla birlikte Kanhdere'nin igerisinden gegtigi bir yerle§im oldugu uzerinde birle§mektedir. Salamis ve diger antik Roma §ehirleri yanmda Lefko§a, MS 600' den ba§lay1p 300 y1l surecek Mus!Uman-Arap akmlanna kadar hep geri planda bir yerle§im olmu§tu. Bu baklmdan §ehirde gerek Roma, gerekse Bizans'a ait kayda deger mimari eser intikal etmemi§tir. idar! faaliyet olarak bu devre kadar ancak bir Ortodoks piskoposlugunun varhgmdan bahsedil-mekle birlikte, sozkonusu akmlar sebebiyle ba§kent olarak intihab edilmi§ ve Bizans dukahgmm da Lefko§a'ya ta§mmi§ oldugu anla§Iimaktad1r (Cobham, C.D., 1908).

Lefko§a bundan sonra sirasi ile Bizanstan kopan Isaac Comnenus'a, hac;h seferlerinin me§hur Templar (Mabet) ~ovalyelerine, 1192'de aday1 devralan Latin asllh Lusignan(Luzinyan) krallanna ve Venedik dukahgma ba§kentlik yapacakt1.

~ehrin Orto ~og Kimligi:

Lefko§a'da en kayda deger degi§im ve geli§menin 1498 yllma kadar surecek Luzinyan kralhg1 zamamnda oldugunu gormekteyiz (Salvador,D.B.,1981). Bir hac;h armas1 etrafma c;izilmi§ krokiden ba§ka bir harita mevcut olmamakla birlikte (Keshishian,K.K., 1990), guney tarafmda bir yan daire, kuzeyde daha di.izgun iki kenann olu§turdugu burc;lu bir surla tahkim edildigi anla§Iian §ehirin iginden de Kanhderenin gec;mekte oldugu tahmin edilmektedir (res.2.), ( Perbellini, G., 1992).

K1bns'ta Venedik'ten Bir Osmanh 2359

Dunya mimari mirasmm ehemmiyetli Gotik ornekleri alan St.Sofia

(Seli-miye-Ayasofya Camii) (Res.10.) ve St.Katerina (Haydarpa§a Camii) gibi

katedraller bugun bile fonksiyon degi§iklikleri ile kullamlmaktadir. Meveut olmayan benzer eserler de dikkate almd1gmda soz konusu donemde (Ei:ilarl,

c.,1899) Leko§a'nm Ortodoks-Bizans yerine Katolik-Latin bir kimlik kazan-TTU§ oldugu gunumuzde dahi a<;~kc;a hissedilmektedir. Luzinyan Lefko§a'sm1n ·seyy,ah

1 artist, mi.izisyen ve hac;h §Ovalyelerin dolamp, prenseslerin sallandigi; muhkem bir sur iginde yine muhkem ta§ binalarda hayatm gegtigi; tipik, tengjn bir Orta <;ag Avrupa §ehri oldugu seyyahlann ifadelerinden Gle{Cobham, C.D.,1908) rahatc;a okunabilmektedir. ~ehrin bu lhti§amlt gi.in -leri mUteaddit depremler yanmda, once 1373 Ceneviz ve mi.iteakiben 1426

Memluk muhasarlan ile sarsiimi§; ancak Lefko§a'mn Orta <;ag gotik

kimligin:-delb en bi.iyuk tahribat Venedik hakimiyetinin (1489-1571) scmlarmda v1.1\ru

bulmu§tur (Cobham, C.D., 1908).

~ehri Osmanh tehdidine kar§I tahkim maksad1 ile yeni bir sur lli§a! He ba§-latilmi§ bu yap! faaliyeti, yalmz §ehir plamnda yap!lan degi§iklikle hudutlu kalmay1p (Res.2.) Lefko§a'nm gegmi§e ait kimligi uzerinde de ehernrniyetli ·degi§iklikler getirmi§tir. Her§eyden ewe! §ehir, plam itibanyla kil!;iiltillup,

§eklen degi§tirilerek dairevi bir surla ihata edilmi§tir.

Ronesans ve Barok devir Avrupasmda bilhassa mimar ve askeri

muhendis-lerin "planh ideal §ehir" arayi§lanndan (Benevolo,L.,1993; Kestof,S. 1991) Venedik Lefko§as1'nm da nasibini ald!§!m gormekteyiz. Scamozzi nin

tabS(a-larla desteklenmi§ dairevl ideal surlu §ehir onerisi ile Francesco eli 6iorgie

Martini'nin buna benzer c;okgen radial §emah "tasarlanml§ §eb:ir'' ve Barok

§ema (Mumfora,L.,1961) anlayi§lanna paralel bir organizasyon §emasJ

Palmanova gibi Lefko§a'ya da tatbik edilmi§tir (res.3-6).

Daha onceleri organik geli§en §ehir surlan yerine, Osmanhyt kar§tlaycacak gugte, ok §eklinde <;Ikmh yaparak on bir tabya ile desteklenmi§ biF claire ve

bunu c;evreleyen su doldurulacak bir hendek §eklinde tasarlanDll§ sur (res.3.) ve suriginde muhtemelen radial duzende geli§erek olu§acak otganizasyo~ §emasi Lefko§a'ya pahal1ya mal olrnu§tur. Her§eyden once bida:getten ben §ehrin ic;inden gec;en Kanhderenin yonu degi§tirilrni§ ve hendegin eoylece su

ile doldurulacag1 farzedilmi§; Luzinyan, hatta onceye ait surlar tamamen

ylkllm!§tlr.

Osmanh muhasarasm1 gosteren baz1 gravi.ir ve anlatlmlar (Diedo; Copham 1908) (res.4) incelendigi takdirde Ceneviz ve Venedik tahribatmm bununla da kalmadigl izlenebilmektedir. Bir taraftan acil ta§ ihtiyaci diger taraftan da mutasawer l§msal plamn tatbikatma zemin haz1rlama olsa gerek, bu

tasvir-·' 'I

j

·•'

2360 ibrahim NUMAN

l~rden geni§ a<;1k alanlar ve caddelerin varhg1 (Pa§aagullan,N.,2004) eskiye

d

a~t pek <;ak yapmm daha Osmanh oncesinde artadan kalkt1gm1 gostermekte-lr.

Ve~edi~~e~ bir Osmanh

I

lefko~a'n1n Turk-islam Kimligi:

Pe§m hukumle; Lefko§a Osmanh doneminde tahrip edilmi§ti §eklinde bir kanaat serdetmek bat1hlarca bir adet haline getirilmi§ bulunm kt d (Keshishian,K.K.,1990). Bu kanuya tarafs12 olarak yakla§mak

isteyen~r ~

.

1

r

y~kanda

k1saca

bahsetti~imiz

tabla bile yeterli bir fikir verebilecek

mahiye~~~

d1r san~nz .. Ancak, Gat1k asann mevcudiyetme binaen, bugun bile Ktbns't Avrupa nm en u<; naktas1 addeden bir zihniyetin, 1571de fetihle ba 1 k

·· 1 d h lA § ayara ,

a gun e.r e .a a devam ettigi varsayllan Franko-Latin kiml@ni kaybedi Lefko§a

~~~

b1r Osmanh §ehri kimligine bilrunmesini kabullenmesi muhaldir.p

Bu degl§lm ve donu§umun ewela manev! <;ehresine k1saca bakmak

yerin-d~ a!a.c~khr.Ge~elde arta<;ag, hatta k1smen §imdilere bile sarkan hristiyan

~1mans1 ve~ sa~ atmm esas karakterini te§kil eden kasvet ve kendi peygambe-nne y~phg1 '1hanetin ezikligini ve 1Ztlrabm1 yans1tan bir anlayl§tan

(~yverd!,S.,1975), h~zur ve si.ikun uzerine bina edilen manev! havaya sahip b1r §ehre ancak kendme vahdeti §iar ~dinmi§ Osmanh ile vanlabilecekti. Ger-<;ekten ~e ~e.fko§a bu devrede, Turk-Islam fikriyatmm Hak merkezli degerleri

~e mohflenmn, cemiyetin i<; dunyasmda cereyan eden manev! ihtizazlar ha-lmden <;1kanhp, mek€m ve madde planma hacimler, <;izgiler, hareketler ve

s~:le~ .arm~nisi olarak tatbik edilecegi bir §ehir olmu§tur (res.?-9.). Tabiri d1gen 1le b1r Osmanh !?ehri.

Bu transformasya~un bir anda, tek bir sahada alamayacag1 a§ikard1r (Daratl1, N., 2000). U<; yliz senelik zamana yay!lan bu hadisenin tiimu ile anlahlmas1 ise boyle bir yazmm <;ak otesindedir. Burada ancak muhtelif ba§-hklara i§aret edilebilecektir.

Bu.nlardan ba§hcas1, belki de donil§limde en onemli etken olam, §ehre

k~ndme mahsus ozellikleri ile men§ei Turk ve islam geleneklerine bagh yeni b.1r. hayat tarzmm; hayah fizik'i, i<;timai ve iktisadi aldugu kadar manevl <;ehre-Sl lie de bir butiin alarak ele alan bir anlay1§m takdimidir (Numan,i.,2002) (res.8,10,11). Tabiidir ki boyle bir yenilik, muesseselerdeki, dalay1s1 ile de §ehrin marfolajik yap1smdaki degi§ikl@ de beraberinde getirecektir. Her §eyden ewe! aile yap!Sl, kom§uluk munasebetleri ve mahalle (res.ll.)

telak-k~lerindeki degi§imi gormekteyiz. Orta Asyadan getirip islamla kutsile§tirdigi aile yap1s1 ve munasebetlerini Ktbns'a da ta§lyan Turklerle birlikte belkide ilk degi§iklik Lefko§a evinde olmu§tur.(Pulhan, H.-Numan,

i.,

2005). Avlulu,

K1bns'ta Venedik'ten Bir Osmanil 2361

hayath cumbah .. , gelenekseltiirk evi (res.13-14), te~ ba§ma yeni bir unsur olarak §ehir kiml@ne girmi§tir (Pulhan, H.~ Numan, I., 2001). Ancak ya§a~

yan bu mukaddes hucrenin hayatiyetini muhafaza edebilmesi blinye ic;inde kendi emsali bir ba§kasmm mevcudiyetine bagh aldugu kadar, bunlar ara~ smda kurulacak saygll1 ve dlizenli munasebete de bagh aldugundan, zamanla bu manay1 payla§an Osmanh sakaklan da (res.12-14) §ehir dakusunun anemli bir ogesi alarak yerini alml§hr.

Bu k1sa sunu§ gergevesinde zaten teferruah ile bilinen Turk evi ve sa_kagm1 anlatmak ma!O.mu Hamdan ba§ka bir §€Y almayacagmdan §U kadatla yetin

-mek isteriz ki bu hususlardaki kimlik degi§ikligi birbirini takib eden safhalarda vnout bulmu§ gibi gorunmektedir.

Bunlardan ilki fethi takib eden ve acil iskanm gerekt@ devrede

ge

r

~kle-§eD yerle§im ve yapllan mudahaleler ile bunu takib eden, zamana -yay1lm1§ imar (Ylldlz.N.,2004; Aslanapa,O.,l975; Ulugam,A.,1993) faaliyetlerindeki mahiyet degi§iklikleridir. Gergi zamanla, bilhassa Latinlerin gekilmesi ile de devam etmekle birlikte ilk devrelerde, gerek Venedikliler tarafmdam veya fetih esnasmda tahribata ugramt§, gerekse terkedilmi§ veya natamam yapJ stagunun, bilhassa evlerin, tamir ve tevsii ile ehemmiyetli kimflk

de§i§iklikle

~

rini hemen artaya gtkmt§br. Bu tip yaptlarda Ltizinyan kim!@ Qzerine

vurul~

mu§ bir Osmanh damgasmdan bahsedilebilir (Numan,i.,1993) (res.l5.). Latin ve Venedik planh evlerin ilave edilen hayatlar vas1tas1 ile

bah~

ile butiinl€§tirilmesi; kapah, agtr, ta§ cephelerin ust kat pencereleri ve cumbalar

-la a<;thp hafifletilerek, mahremiyet dairesi <;er<;evesinde

sa

kak-

ev

~

avlu

hayatl

-nm biltunle§tirilmesi ana mudahaleler alarak ifade edilebilir.

Bugun saytlan az kalmakla birlikte yeni anlayt§lan ile bu tip Lafm-Osmamt veya Venedik-Osmanhlar Lefka§a'ya hala degi§ik bir hava getirmektedir. Bunlan, daha geni§ ve daha mureffeh zamanlarda yapilml§, ancak bugfrn bir<;agu kaybalmu§ kanaklar ve evler takib etmektedir (res.13).

Ev deyince sakak, sakak deyince mahallenin takib edecegi a§ikardtr. '.'!ldiZ planh Barak devir Lefka§a' smm cetvel duzenli grid veya radial geni§ yollan

-mn bugun ancak bazt gravur veya haritalarda kaldtgl gorillmektedir

(

r

.

es.3

~

6).

Surlann Osmanh futuhuna ancak yeti§tirilebildigi du§unuli.irse Venedik plan-Cllan tarafmdan teklif edilen geni§ yallann hi<; a<;llmaml§ oJacagl· Li.izinyan (Lusignian) yollannm ise i§aret edildigi kadar duzgun almad@

ra~athkla

(res.4) kabul edilebilecektir. Z!ra, Turk devri Lefko§a'st daraltp gem§leyen ktvnmlar ve gtkmazlar yaparak ilerleyen; ttpkt bir insan vi.icO.dunda

ha

y

a~ye

­

tin ve maneviyetm en ki.i<;uk zerrelere ta§mma ameliyesini iera edercesme tipik, arganik bir Osmanh sakak dakusuna sahiptir. Sokaklarda cereyan eden

2362 ibrahim NUMAN

i<;timai hayat (res.8) ise §ehre ba§ka bir a<;Idan yeni bir kimlik kazandirmi§ bulunan ve ba§hba§ma ele ahnmas1 gereken bir konudur.

Sokaklarla birlikte, §ehrin dokusunu meydana getiren diger onemli bir un-sur da a<;Ik alanlard1r (Pa§aoglu,N.,2004). Ktbns'm ingilizlere devri yillarmda <;izilmi§ bulunan bir haritadan (Kitchener,1882) pek az bozulmu§ hali ile Osmanh'dan nasii bir Lefko§a intikal ettigini okumak imk~mma sahip bulun-maktayiz. (res.1).

Luzinyan devrinden beri §ehrin merkezlerinden bir durumundaki Selimiye Camii(Ayasofya) <;evresi (res.10) ile Saryonu (Luzinyan-Venedik-Osmanh saraylan onu) artik Turk-islam huvviyetine burunurken, merkez! hanlar ara-smda kalmi§ Asmaalt1 gibi a<;Ik alanlar da <;at§! i<;inde hayatm birer c;ekim noktas1 halinde zuhur etmi§ti (Res.16.). Bunlar yanmda cami onleri be§ vakit bulu§ma noktas1 olurken, mezarhklar ve evliye kabirleri "ondan geldik yine ona donecegiz" hukmunu her an, her gec;ene hatirlatan manev! elemanlar; §ehit kabirleri de milli hafizayi canh tutan unsilrlar olarak §ehir hayatiyetinin kopanlmaz part;alan olarak yer almakta idi. Ancak, hemen olecekmi§ gibi maneviyata sanlmak yamnda, hi<; olmeyecekmi§ gibi ya§amaya sanlmanm da bir dustur oldugu cemiyet felsefesinin, eglenecek mekanlan da temin etmeyi unutmami§; Tekke Bahc;esi, Uc;an Sular, Hisarustleri, Hisaraltlan (res.17) gibi mesire ve bayram yerlerini de (Hikmetagalar,H.,2005) bu me-yanda hizmete sundugunu belirtmek gerekir.

Venedigin dikili ta§lan, Luzinyan monumental kemerleri, orta c;agm mad-deyi ilahla§tlnrcasma vurgulayan unsilrlan ve mimarisi yanmda iddias12ca halka gotilrdugu hizmetle abidele§en bir sebil, bir <;e§me de Osmanlmm ha-yat felsefesi kadar Lefko§ada'ki imar anlayl§Inl da belirten unusrlard1r (res.18).

Degi§en hayat tarz1 ve hayat felsefesi ile birlikte muesseselerin ve buna bagh olarak binalanmn ve san'atm da degi§iklige ugrayacag1 (Nu-man,i.,2002); yeni hizmet yapilanmn mimariye takdim edilecegi a§ikardir. Turk devri ile birlikte Lefko§a'nm §ehir dokusuna ve morfolojisine oldugu kadar Ktbnstaki Turk san'atma (Aslanapa,0.,1975; Esin, E.,1965; 1969; islamoglu,1984; Uluc;am, A., 1993) da hediye edilen yenilikler arasmda neler yok ki!

Bursa'nm Koza hanmm bir benzeri Buyuk Han (6ney,G.,1971; Ba§ak,

i.,

1979) (res.19.), Kumarcilar Ham, Deveciler Ham; ~ehrin sadece iktisadiyat ve konaklama hizmetlerine degil kitleleri, kemerli avlulan, sivri bacalan ile §ehre yeni bir c;ehre kazandirmi§tir. Ya Arastaya ne demeli. S1ra dukkanlan ile (res.ll) sadece Lefko§a'nm degil, adanm tamammm ticari cazibe merkezi

K1bns'ta Venedik'ten Bir Osmanli 2363

olu§tll (Hikmetagalar,H.,2005). Bunyesinde hamil bulundugu Loncalarla bir

taraftan organize zenaat ve ticareti disiplin altma ahrken, diger taraftan getir-digi c;ah§ma ahlaki ile sadece kendi mensuplanm degil adeta §ehir hayatina manevi duzene te§vik etmi§ti.

Disiplinli uretim ve ticari hayatm fiziki yap1ya da yans1mas1 tabiidir. Dara-Cik sokagm iki yamnda ihtisas sahalanna gore birbirine omuz vermig- gibi dizilen dukkanlar kepenklerin ac;Iimas1 ile hem uretim hem de sat!§ O.niteleri

olarak belirmektedir.

Manevi disiplinin bir ba§ka merkezi Mevlevi Tekkesi (Numan,i., 2002') glbi

yapilano ise Lefko§a kimliginde onemli yeri bulunmaktad1r ki zikredilen bu ~kim noktes1 fizikl yap1smda bir dizi kubbesinin meydana getirdigi kiltlevt

manzilmesi ile Lefko§a siluetinin hala en unutulmaz binalarmdan biridir. Temizlik sadece manada degil maddede de arand1gmdan KorkYt bamam1

6merge Hamam1, Emir Hamam1 gibi hizmet binalanmn bir taraftao cemiyet

hayatmm ba§ka bir renkli fonks1yonunu icra ederken kubbeleFi', fanuslu l§Ikl§klan, bacalan ile Lefko§a'ya canhhk getirmekte idiler.

Osmanh devri ile birlikte §ehir hayatiyeti ve siluetine dahil edilip

Lefko-§a'ya yeni kimligini kazand1ran bunlar ve benzer kurumlann en ehemmtyetli

-si hi<; §uphe-siz camilerdir. Fethin hemen akabinde yapilan tadilat ve

tahvilat-la ortaya c;kan fethiye camileri yanmda yer atahvilat-lan mahalle mesci.tleti ebat

ola-rak daha kuc;uk ve heyet olarak daha basit olmakla birlikte tilrk-ish1m zevkine daha yakmd1r. Buyuk kubbesi, son cemmat mahalli ve minaresmin le§kil

etti'§i kutle ve hacim organizasyonu ile Arabahmet Camii (.res.20), Lefk~a

suri<;inde klasik Osmanh camilerine tek ornektir.

Bilhassa bu son eser de dahil olmak uzere minare ve kublJe yanmda cami hazireleri, sebilleri gibi yeni kentsel elemanlann, sadece §ehrin siluetini d~gi~­

tirmekle kalmadigi; aym zamanda Lefko§a'nm manev! havasma da ~em bit ne§ve getrdikleri okunmaktad1r.

Netice:

~ehirler

de hayatiyeti olan canhlar gibidirler. Canhlara zaman zam.an

killtur

a§!Sl tatbik edildigi gibi §ehirler de benzer muamele ile

kat§tla~~ar.

~~§~

.

bunyenin istidad1 kadar kultilriln kuvvetine de baghd1r. Turk-Islam

killn;uu

geni§leyen Osmanh medeniyet sahasmm tamammda oldu§u gibi Lefke§a ya da damgasm1 vurmu§; hatta sonralan degi§en kultilr c;evrelerine ragmen suric;i eski §ehrin rengine boyand1g1 Osmanh kimlik boyasi hala solmarni§hr.

2364 ibrahim NUMAN

Referanslar:

Aslanapa, Oktay, (1975); Kzbns'ta Turk Eserleri, istanbul.

Ayverdi, Samiha, (1975); "Dogu ve Batz San'atmm Hareket Noktalan" Kubbealtz

Ak9demi Mecmuasz, 4.y., l.s., 7-ll.s.. '

Ba§ak, Ilk~y (1979), The Buyuk Han in Nicosia Cyprus, (Basdmamz§ Y.Lisans Tezi)

ODTU., Ankara. '

Benevolo, Leonardo, (1993); The European City, Oxford.

Cobham, Claude D., (1908); Excerpta Cypria, Cambridge University Press.

Dorath, Naciye, (2000); A Model for Cnservation and Revitalization of Hzstonc Urban Quarters m Northern Cyprus, (Baszlmami§ Doktora Tezi), Dogu Akdeniz Oniver-sitesi, KKTC.

Enlart, Camille, (1987); Gothic Art and the Renaissance in Cyprus Pans 1899, D. Hunt (Trans.&Ed.), London

Esin, Erne!, (1965); Aspects of Turkish Civilization in Cyprus, Turk Kulturii Ara§tlrma Enstitiisu, Ankara.

_ , (1969); Turkish Art in Cyprus, AyytldiZ Matbaas1, Ankara.

Fash, Mukaddes, (2003), A Model for Sustaining City Identity, Case Study: Lefkosa (Nicosia) in North Cyprus, (Basdmamz§ Doktora Tezi), Dogu Akdeniz Oniversite-si, KKTC.,

Gurkan, Ha§met M., (1989); Dunku ve Bugunku Lefko§a, Galeri Kultiir Yaymlan, Lefko§a.

Hill, George, (1949-1972); A History of Cyprus, Cambridge, 4 vol. Hikmetagalar, Hizber, ( 2005) Eski Lefko§a'da Semtler ve Anzlar, istanbul.

The Illustrated London News, (1878); Vol. LXXIII, No.2038-2042, July20,27, August 10, 17.

islamoglu, Mahmut, (1984); Ulkemiz Kultiirumuz, Nicosia.

Luke, Sir. Harry, (1989); Cyprus Under Ottoman Turks 1571-1878, Nicosia. Keshishian, Kevork K., (1990); Nicosia, Capital of Cyprus Then and Now, Nicosia. Kitchener, Captain, (1882); (harita), A Trzgonometrical Survey of the Island of

Cyprus, London.

Kostof, Leonardo, (1991); The City Shaped: Urban Pattern and Meanmgs Through

History, Boston.

Mumford, Luis, ( 1961); The City in History: Its Origins and its Transformation, New York.

Numan, Ibrahim, (1992); Milli Varl@n Tamnmasmda Yabda§ml§ <:;evran§n Rolli Hakkm~a ~utalaalar: K1bns Ornegi, Turk Devletleri Arasmda I. ilmi i§birl@ Kon-feransi, ITU, Haziran 1992, II.C., 398-408.s ..

_ , (2002); Lefko§a Mevlevihanesi maddesi, D.V. islam Ansiklopedisi.

Numan, I.; Pulhan, H.; Dincyurek, 0., (2000); Culture as a Determinant of Identity of

the Two Walled Cities of Cyprus, In Proceedings of World Congress on Environmental Design for the New Millennium, Seoul, pp.534-38.

Numan, I.; Dincyurek, 0.; Pulhan, H., (2002); Multi-Cultural Influences on the

Development of Traditional Urban Fabric of Nicosia, in H. Turgut, P. Kellet (eds.), Traditional Environments in a New Millennium, Proceedings of Second

Krbns'ta Venedik'ten Bir Osmanll 2365

International Symposium of IAPS-CSBE Network, 20-23 June 2002, Amasya-Turkey, Ankara, Nokta Offset, , pp. 425-30.

One!;J, Gonul ((1971); Lefkose'de Buyuk Han ve Kumarcdar Ham, Milletlerarasz 1.

Kzbns Tetkikleri Kongresi, 14-19 N1san 1969, Ankara 271-97.s ..

Pa§3ogullan, Nil. (2004); A Study on the Design Principles of Public Open Spaces In

the Walled Cities: A Case Study, Nicosia, (Basdmamz§ Doktora Tezi), Dogu Ak-deniz Oniversitesi, KKTC.

Perbellini, Gzanni, ( 1994) Outline of Fortified Networks m Cyprus, IBI Bulleten 48, Europa Nostra, Verona.

Pulhan, H.; Numan, I., (2001); Living Patterns and Spatial Organization qf the Traditional Cyprus Turkish House, Open House International, Vol.26/1,

pp.34-41.

, (2005)- Traditional Urban House in Cyprus as the Material Expressic;m of - Cultural Transformation by the Turn of the Sixteenth Century, Journal Cilf E>esign

History, December.

P.ull1an H1fsiye, (1997). Influences of the Cultural Factors on Spatial Organization ef

the Traditional Turkish House of Nicosia (Basdmami§ Y.Lisans Tezi) D0gu Ak-deniz Oniversitesi, KKTC.

Salvador, Diaz B., (1981); Urban Conservation, Nicosia Master Plan. Salvador, Luis A., (1982); Levkosia, The Capital of Cyprus, London ...

Ulu!r8ffi, Abdusselam, (1993); Kzbns'taki Turk Eserlerinin Mimari Ozelligi Klbns'm Dunu Bugunu Uluslararasz Sempozyumu, Gazimagusa 28 Ekim-' Kaszm 1991, bildiriler, 173-200.s.

YzldiZ, Netice, (2002); Kzbns'ta Osmanh Kultiir Mirasma Gene! bir Bakt§, Ti:irk/er Ansiklopedisi, 19.c., 10l.B61.,966-95.s.

2366 ibrahim Numan

Res.l Osmanh Devrinden ingilizlere intikal Eden Suric;i Lefko§a

(Kitchener'den 1882 iyile§tirilerek).

Res.2 Lefko§a'nm dairevi Venedik Surlanmn Uizinyan Surlan ile Mukayesesi (Fash, 2003).

Turk Mimarisi'nin Tesiriyle Avrupa'da Gorulen Degi§imler 2367

Res.3 Steffano Lusignano'nun "Nicosia"/Lefko§a haritast, 1573, (Demi, 19~1)den.

2368 ibrahim Numan

Res.5 Havadan Lefko§a (swissair).

Res.6 Havadan Palmanova.

TCtrk Mimarisi'nin Tesiriy\e Avrupa'da GorCtlen Degi§imler 2369

Res.7 ingilizlere devredildigi 1878 senesinde Lefko§a'mn §iljle1i

{London News Illustratetd 1878)den.

Res.8 Selimiye/Ayasofya Camii ile Bedesten Oniinde Lefko§a Hayab

I

,

~ ~ •' 2370 ibrahim Numan

Res.9 Lefko§a'da Bedesten/St. Nicholas ile Selimiye Camii 1 Ayasofya Onii

Res.lO ;iimdilerde Selimiye Camii Onii Hayab _{Res.ll Arasta}

Turk Mimarisi'nin Tesiriyle Avrupa'da Gorulen Degi§imler 2371

Res.12 Giiney Lefko§a'da Tahtakale Mahallesi. Res.13 Kuzey Lefl<o~a·da Konak1ar.

''

: I

'

_~ fll

...

2372 ibrahim Numan

Res.l5 Liiztinyan cephe kahnblan iizerine in§a edilmi§ bir Osmanh-Liizinyan 1 Belediyeler Birligi

Res.16 Asmaalb ve arkada Kumarctlar Ham.

Turk Mimarisi'nin Tesiriyle Avrupa'da Gorulen Degi§imler 2373

Res.17 Giiney Letko§a' da Fetih Tabyast iistiinde yapt itibanyla basit fakat

Milll-Manev1 degeri biiyiik Bayraktar Camii.

2374 ibrahim Numan

Res.20 Arabahmat Camii

Res.l9 Buyiik Han.

Res.21 Ayasofya/Selimiye Camii,

De§i§im-Di:inu§um

Gbkturk Kaganllg1 Dbnemindeki

<

Kangli

>

leri

oturdugu yer ve siyasl hareket Ozerine- MS. 7

as1rdaki Qince kaynag1na

gore

Takashi OSAWA

*

B

ilindigi gibi Es!i <;in devletinden Han Hanedam na ait resmi d y!lhgt olan 5l:.ac<Shiji>-123 ve)jt.<Hanshu>-96'daki Batt b lerine ait haberlerde MO'den itibaren §imdiki Uzbekistan'm ba§ alan Ta§kend ve Aral golune akan Strderya trmagmm kuzey bolgesinde

<Kangju>, yani <Kangu> adh bir g0~ebe kitlesinin ya§

kaydedilmektedir1

. ;limdiye kadar bu kitlesinin:S~a§ania sureti olmast ve h

baLktan olu§turulmast uzerine ara§tlrmalar arasmda pek ~ok tartt§Ilagel

Ama eskiden bunun telaffuzunun benzerliginden delay1 Samarkand

mmda olan .31~ <Kangguo> ile kar§Ila§tlran Tomascek gibi hipotezlez

gtinlerde tammamen reddedilimi§tir. Tabii ki Qin kaynakla

< Kangu > lerin kt§ merkez olarak Orta Asya' da siyasi ve ticaret baklm:

onemli rolu oynayan Ta§kent olduguna gore buradaki oturan Sogu

pek ~ok go~ebeleri ile ticaret yolunda s1k1 ili§ki kurmu§ elablldir.

<Kangu > ile Samarkand ise aym saytlmazlar. <$hiji >-deki haberlerine bht <Kangu>lerin yazm Strderya trmagmm k\:J.Z¢g bezkltlda da ya§aYJp olsa Ta§kent tarafma kondugu kaydedilmektedir. Buna gore Prof. $trato

Ueri surdugu gibi bunlann go<_;ebeler oldugu kesindir2• ;l1ra+on ise bu

hangi halktan olu§turulmast konusuna MS 1. asrrdakt donemin <;linshu>-79'da <Kangu>lerin krait alan jj~·<Nai-bi>'nin Cin'e <;lin> hanedanmm sarayma gonderdigini kayrledilmektedil' 9 • $IRATORI'ye gore bu ki§i admm en son <bi> harfinin Turkler boyba§I veya kavmiba§t anlam ta§tyan <Beg-> ile kar§tla§brabildlg:ine

• OSAKA Yabanc1 Diller Oniversitesi, Turkoloji Bolumu. , •

1 _{Shiji-123: 3161; Hanshu-96: 3891-3894. Pritsak 1975:5-7. Busorun etime:>l!:>jiSt lse}

tarh§Ilmaktadtr bk. Pritsak 1975: 5-8.

2 _{$traton 1941: 94-99.}