Dünyada ve Türkiye’de Yükseköğretimde Psikolojik Taciz (Mobing) ve Yasal Mevzuat

Dünyada ve Türkiye’de Yüksekö¤retimde

Psikolojik Taciz (Mobing) ve Yasal Mevzuat*

Psychological abuse (mobbing) in higher education and legal measures in the world and in Turkey Burcu Erdemir

Ortado¤u Teknik Üniversitesi E¤itim Bilimleri Bölümü, E¤itim Yönetimi ve Planlamas› Program›, Ankara

Dünyada ve Türkiye’de Yüksek Ö¤retimde

Psikolojik Taciz (Mobing) ve Yasal Mevzuat

‹flveren ve ifl arkadafllar› aras›ndaki gergin iliflkiler, rekabete dayanan ifl ortam› ve a¤›r ifl yükü iflyerinde olumsuz durumlara neden olabilmektedir. Bu durum uluslararas› alan yaz›nda “mobbing”, “bullying” olarak geçerken, bu kavramlar Türkçede

“iflyerinde psikolojik taciz” ya da “y›ld›rkaç›r”, (T›naz, 2006) veya Türk Dil Kurumu’nun çevirisiyle “bezdiri” (2012) olarak kullan›lmaktad›r. Bu de¤iflik ifadelerin yan›nda Leymann (1996, s.168) mobingin tan›m›n› “temelde bir bireye, bir veya birden fazla kifli taraf›ndan sistematik olarak, s›kl›kla (ez az alt› ay) yöneltilen düflmanca ve etik olmayan iletiflim” olarak yap-m›flt›r.

Her fleyin çok h›zla de¤iflti¤i günümüz dünyas›, e¤itim örgütleri de dahil olmak üzere kurumlar› ve bu kurumlarda çal›flan bireyleri, devaml›l›klar›-n› sürdürebilmek ad›na, bir mücadelenin içine sokmakta ve bu h›zl› çar-k›n birer parças› haline getirmektedir. Ancak bu durumun süreklili¤i, ifl-veren ve çal›flan veya çal›flan ve ifl arkadafllar› aras›nda bafl edilmesi hiç de kolay olmayan baz› anlaflmazl›klar yaratmakta, hatta ma¤dur kiflinin psi-kolojisini ve beden sa¤l›¤›n› bozma noktas›na gelmektedir. Bahsi geçen durum uluslararas› alan yaz›nda “mobbing”, “bullying” olarak geçerken, Türkçede “iflyerinde psikolojik taciz” ya da “y›ld›rkaç›r” olarak yer bul-maktad›r. Bireysel zararlar›n›n yan›nda yüksek ö¤retim kurumlar›na da maddi kay›plar ve insan kaynaklar› kay›plar› yaflat›rken, kurumun etkilili-¤ine ve itibar›na da ciddi flekilde sekte vurmaktad›r. Bu çal›flman›n amac›, hem dünyada hem de Türkiye’de çok yayg›n bir flekilde karfl›lafl›lan mo-bing sorununun yasal boyuttaki çözüm yollar›n› ortaya koymak, yüksek e¤itim örgütlerinden örneklerle konunun vard›¤› noktay› saptamak ve Türkiye’nin sorunla bafl etmede dünyan›n neresinde oldu¤unu tespit ede-rek önerilerde bulunmakt›r.

Anahtar sözcükler:Mobing, okul örgütü, yasal mevzuat, yüksek ö¤retimde psikolojik taciz.

Today’s world, where everything changes rapidly every day, pushes the individuals and the institutions, including the educational organisations, into a struggle in which they have to survive and be a part of. However, the continuity of this situation causes some disagreements among the employers and the employees or among colleagues which are difficult to cope with, and it may even come to a point where the psychological and the physical health of the victim are affected negatively. This phenomenon is known as “mobbing” or “bullying” in the international literature and as “psychological abuse at work place” or “daunting someone and causing him to run away” in the national literature. It does not only cause individ-ual loses and financial and human resources loses to higher education organisations, but also deals a serious blow to the effectiveness and repu-tation of an organization. The aim of this study is to put forth the legal solutions of the prevalent problem of mobbing, to identify the point at which it has reached by giving examples from higher education organisa-tions and to make suggesorganisa-tions by looking at the position of Turkey with-in the world with-in terms of copwith-ing with this phenomenon.

Key words:Legal measures, mobbing, psychological abuse in higher educa-tion, school organisation.

‹letiflim / Correspondence:

Burcu Erdemir

Ortado¤u Teknik Üniversitesi, E¤itim Bilimleri Bölümü, E¤itim Yönetimi ve Planlamas› Program›, 06800 Çankaya Ankara e-posta: burcuerdemir@yahoo.com

Yüksekö¤retim Dergisi 2012;2(3):151-158. © 2012 Deomed

Gelifl tarihi / Received: A¤ustos / August 23, 2012; Kabul tarihi / Accepted: Eylül / September 14, 2012; Online yay›n tarihi / Published online: fiubat / February 23, 2013

*Bu çal›flma, ‹nönü Üniversitesi, 7. Ulusal E¤itim Yönetimi Kongresi’nde 26 May›s 2012 tarihinde bildiri olarak sunulmufltur.

Özet Abstract

Bu sorunun Türkiye ve dünyada yayg›n olarak örneklerinin görülmesi, konuya acil olarak yasal bir dayanak getirilmesinin önemini artt›rmaktad›r. Yap›lan araflt›rmalar (Ak›n, 2009), Türkiye’nin Avrupa’da mobingde üçüncü s›rada oldu¤unu gös-termesine ra¤men, yasal giriflimler Avrupa ortalamas›n›n çok gerisindedir. Bu durum konu ile ilgili baz› boflluklar›n oldu¤u-nu ve kooldu¤u-nuoldu¤u-nun yayg›nl›¤› göz önüne al›narak acilen bir çözüm yoluna gidilmesi gerekti¤ini göstermektedir.

Bu çal›flman›n amac› ve di¤er çal›flmalardan fark›, mobing olgusuna iliflkin genel bir kavramsal tart›flma yaratmak ve mo-bing konusunu, daha önce yap›lan ço¤u ampirik ve ilkö¤retim seviyesinde (Korkmaz ve Cemalo¤lu, 2010) mobing olgusunu irdeleyen veya baflka sektörleri de araflt›rmaya katan çal›flmalar-dan (Adams, 1992; Bilgel ve ark., 2006) farkl› olarak, özellikle “yüksek e¤itim örgütleri” baz›nda sorunu analiz etmek ve bu anlamda yasal dayana¤›na da at›fta bulunmakt›r. Dolay›s›yla bu çal›flman›n literatüre katk›s›, mobing konusunu hem akademis-yen camias›yla örneklendiren hem de yine ayn› camiadan ve farkl› camialardan yasal boyuta tafl›nm›fl örnekleri ele alarak tart›flan bir çal›flma olmas›d›r. Bunun yan›nda, son bölümden önce, sorunla bafla ç›kmada “ulusal, kurumsal ve bireysel çö-zümler ve önlemler” de bir bütün olarak yazar taraf›ndan öne-rilmektedir. Konunun de¤iflik sektörleri de kapsayan yayg›n bir etki alan›na sahip olmas›ndan dolay›, farkl› ülkelerdeki mobing konusundaki yasal düzenlemeler, mobing vakalar›n›n ne düzey-de yarg›ya tafl›nd›¤›, bu konuda düzey-de¤iflik ülkelerdüzey-deki mevzuat farkl›l›klar› ve Türkiye’nin yasal boyutta geldi¤i nokta da tart›fl-man›n di¤er a¤›rl›kl› konular›n› oluflturacakt›r.

De¤iflik çal›flmalar, konunun e¤itim de dahil olmak üzere yayg›n bir sorun oldu¤unu ve kurumlara hem insan kayna¤› hem de maddi aç›dan olumsuz olarak yans›d›¤›n› göstermifltir. Adams’›n (1992) görüflme yöntemi ile yapt›¤› çal›flma, kat›l›m-c›lar›n %53’ünün iflyerinde psikolojik tacize maruz kald›¤›n› göstermifltir. ‹sveç’teki verilere göre, bu sorundan dolay› 1992 y›l›nda 55 yafl üstü iflgücünün %25’inin erken emekli oldu¤u ve ayn› grup çal›flanlarda büyük bir oranda (%10-20), ya ciddi has-tal›klar görüldü¤ü ya da bu kiflilerin intihar ettikleri tespit edil-mifltir (Leymann, 1996). Ng’nin (2010-11) verdi¤i bilgiye gö-re, Amerikal›lar’›n %50’si direkt olarak mobinge maruz kal›r-ken %35’lik k›s›m bunu rapor ediyor ve %15’lik bir bölüm ise mobinge tan›kl›k etti¤ini belirtiyor. Yap›lan baflka bir çal›flma-ya göre, ‹ngiltere’de mobinge u¤raçal›flma-yanlar %53 iken, buna ta-n›kl›k edenler %78’e ç›kmakta, ‹talya’da ise bir milyonun üze-rinde insan bu muameleye maruz kalmaktad›r (T›naz, 2006). Türkiye’deki duruma bak›ld›¤›nda, mobing hakk›nda fark›nda-l›¤a yeterince eriflilemedi¤i görülmektedir. Konuyla ilgili yap›-lan çal›flmalar›n birinde, Bursa’da sa¤l›k, e¤itim ve güvenlik sektörlerinde tam zamanl› kamu çal›flanlar›n›n durumlar›

ince-lenmifl ve sonuç, çal›flanlar›n %55’inin hayatlar›n›n bir evresin-de iflyerlerinevresin-de bu problemle karfl›laflt›klar›n› göstermifltir (Bil-gel ve ark., 2006). Yine baflka bir çal›flmada (Korkmaz ve Ce-malo¤lu, 2010), ö¤retmenler aras›nda iflyerinde psikolojik taci-ze s›kl›kla rastlan›ld›¤›n› ve ilkö¤retim seviyesindeki ö¤retmen-lerin %50’sinin bu sorunla karfl›laflt›¤›n› göstermektedir.

Konunun yayg›nl›¤›n›n yan› s›ra baflka bir endifle verici yö-nü ise, mobinge sebebiyet veren zorbalar›n sadece %13’üyö-nün hareketlerinden dolay› sorgulanmalar›, ancak ma¤durlar›n %87’sinin ifllerinden ayr›lmak zorunda kalmalar›d›r (Hall, 2005). Bu rakamlar›n tersine çevrilmesinde, al›nacak kurumsal ve ulusal boyuttaki yasal tedbir ve yapt›r›mlar büyük oranda et-kili olacakt›r.

Bulgular

E¤itim Alan›nda ‹flyerinde Mobing

Yüksek bask› unsuru içeren ve daha az sabit meslekler olan ö¤retmenlik, sa¤l›k sektörü, dan›flmanl›k, kütüphanecilik ve sosyal hizmet görevlisi gibi, insanlara yard›m etmeyi gerektiren ifllerde çal›flanlar›n, mobingi en çok bildiren kifliler oldu¤u bi-linmektedir (Hall, 2005; Tigrel ve Kokalan, 2009). Bunun ya-n›nda, teflkilat yap›s›n›n s›k› oldu¤u, hiyerarflik ve feodal ku-rumlar›n mobinge daha aç›k oldu¤u da eklenebilir (McCulloch, 2010). Bu tan›mlamaya uyan ve mobingin en çok karfl›lafl›ld›¤› mesleklerden birinin de akademisyenlik oldu¤unu görüyoruz. Akademik alanda mobing konusunu araflt›ran Westhues’a göre (2006), ifl güvenli¤inin yüksek, performans ölçütlerinin görece-li oldu¤u ve bireysel ve kurumsal hedeflerin kiflileri zorlad›¤› ve kar amac› gütmeyen kurulufllarda özel flirketlere göre mobing daha çok görülmektedir. Tüm bu say›lan ölçütlere bakt›¤›m›z-da yüksek ö¤retim kurumlar›yla ba¤bakt›¤›m›z-daflan birçok unsur oldu¤u-nu söyleyebiliriz ki, nitekim Westhues ve Baldwin (2006), üni-versite kampüslerini, “mobing kültürünün var olabilece¤i mü-kemmel yerler” olarak tan›mlam›flt›r. Oysa üniversiteler, aka-demisyenlerin farkl›l›klar›n› özgür bir flekilde sunabilecekleri ve zengin düflüncelere ortam sa¤layan kurumlar olabilmelidirler. Mobingin oluflma nedenlerine bakt›¤›m›zda, Torun (2011), üniversitede mobingin nedenlerini özetle flöyle s›ralam›flt›r: an-ti-demokratik, akademik normlara uymayan ve hukuka ayk›r› yetki kullan›m›, liyakate de¤il, sadakate dayal› anlay›fl ve kiflile-re de¤il, hukuka, akademik normlara ve adalete sadakat göste-renlerin ifllerinden edilerek a¤›r biçimde cezaland›r›lmalar›. Bu say›lan sebepler, mobingin kurumlarda de¤iflik oranlarda gö-rülmesine neden olmaktad›r. Bu konuda net bir rakam olma-mas›na karfl›n, Leymann’›n (1996) çal›flmas›nda kulland›¤› 2400 mobing ma¤durunun %14.1’lik k›sm›n›n okullarda, üniversite-lerde ve di¤er e¤itim kurumlar›nda çal›flt›¤›n› görüyoruz. Ley-mann örne¤ine benzer bir durum da Yeni Zelanda’daki

üniver-sitelerde çal›flan akademik personelin %65.3’ünün mobinge maruz kalmas›yla aç›klanabilir (Raskauskas, 2006). Burada kul-lan›lan mobing yöntemleri suland›r›lm›fl otorite, di¤erlerinin önünde utand›r›lmak ve ifl arkadafllar› taraf›ndan azarlanmak olarak belirtilmifltir. ‹ngiltere’de Boynton’›n (2005) yapt›¤› bir çal›flma ise, %12-25’lik bir akademisyen toplulu¤unun, perfor-mans notunun düflürülmesi, dedikodu, ›rk ve cinsiyet üzerine sözlü taciz ve sald›r› fleklinde mobinge maruz b›rak›ld›¤›n› gös-termektedir. Bunlar›n yan›nda, üniversitedeki mobing davra-n›fllar› aras›nda, gerekli bilgilerin ma¤durdan saklanmas›, yok saymak, hakaret, kariyer geliflimine engel olmak, fikirlerin red-dedilmesi, performans›n olandan düflük de¤erlendirilmesi, ha-talardan dolay› suçlanma ve moralin bozulmas› gibi konular ör-nek verilebilir. Mobingin neden e¤itimde daha çok görüldü¤ü-ne baflka bir aç›klama da Hall’un (2005) verdi¤i örgörüldü¤ü-nekle aç›kla-nabilir. Kendisi, ö¤retmenlerin mobingle bafl etmede arabulu-culuk ve çat›flma çözümü gibi konularda oldukça etkili oldu¤u-nu, ancak mobingi teflhis etmede yeteneksiz kald›klar›n› ve bu-nun nedenini de hedef al›nmay› kendi hatalar› gibi görmelerin-den kaynakland›¤›n› söylemektedir.

Yap›lan kimi araflt›rmalar ise, mobingin her statüde akade-misyene yap›labilece¤ini göstermektedir. Örne¤in, Norveç’te-ki bir çal›flma, üniversite çal›flanlar›n›n %5.2’sinin mobinge u¤-rad›¤›n› göstermifltir (Einarsen ve Skogstad, 1996). Olson (2008)’un verdi¤i örnekte, bir doçent, kendisi hakk›nda yap›lan de¤erlendirmelerdeki “olumsuz görüflleri olumlular›yla de¤ifl-tirdi¤i” yönünde bir dedikoduyla ifl arkadafl› taraf›ndan mobin-ge u¤ram›flt›r. Bu kifli, doçentin ö¤rencilerini de doldurarak kendisi hakk›nda flikâyet dilekçeleri yazd›rtm›fl ve olay kartopu gibi büyümüfl ve doçentin ad› bu olaydan zarar görmüfl ancak sonunda masum oldu¤u anlafl›lm›flt›r. Baflka bir örnekteki (Chappel ve di Martino, 2006) kifli ise, 69 yafl›nda, ayn› üniver-sitede 27 y›ld›r çal›flan, en yüksek de¤erlendirme notlar›na sa-hip olan bir profesördür. Bu kifli kendisine yap›lan tüm suçla-malardan (mobing yapt›¤›, cinsel tacizde bulundu¤u gibi) bera-at etmesine karfl›n, ofisi di¤erlerinden uzakta izole bir yere ta-fl›nm›flt›r. Bu örnekler de bize yüksek performans›n, baflar›n›n ve k›demli olman›n bile mobingin önüne geçemeyece¤ini gös-termektedir.

Türkiye’deki akademik mobing olaylar›na bakt›¤›m›zda ise, ‹stanbul’da 3 devlet, 2 de özel üniversitede çal›flan 103 akade-misyenden (asistan, yard›mc› doçent ve profesör) toplanan veri-ler (Tigrel ve Kokalan, 2009), sadece 12 kiflinin mobinge u¤ra-d›¤›n› ve bunlar›n di¤er ö¤retim görevlileri, üniversite yönetimi, asistanlar ve ö¤renciler taraf›ndan yap›ld›¤›n› göstermifltir. Bu da bize mobinge u¤ramada k›demin önemli olmad›¤›n›, her sta-tüden bireyin bu davran›fla maruz kalabilece¤ini göstermekte-dir. Bu çal›flmaya kat›lanlar›n yapt›¤› ilginç bir aç›klama ise,

din-sel ve etnik köken, cindin-sel taciz ve özel mülkiyete zarar verme gi-bi konularda k›flk›rtmaya u¤ramad›klar›, çünkü e¤er u¤rarlarsa bu gibi konular›n a¤›r yasal yapt›r›mlar› oldu¤u yönündedir. Bu demek oluyor ki, psikolojik tacizin de yasal yapt›r›m› olursa, mobing yapan kifliler için cayd›r›c› bir unsur olacakt›r. Üzücü ve düflündürücü olan, üniversitelerin özgür ve tarafs›z bir bak›fl aç›-s›na sahip beyinler yetifltiren kurumlar olmas› beklenirken, mo-bing gibi insan› akademik ve sosyal çevresinden, hatta hayattan bezdiren durumlar›n görüldü¤ü yerlere dönüflmüfl olmalar›d›r.

Dünyada ‹flyerinde Mobing ve Yasal Düzenlemeler

Dünyada Avrupa’da ve Amerika’da mobingle mücadelede de¤iflik yasal uygulamalar bulunmaktad›r. Kimi ülke psikolojik tacize u¤rayanlar›n da haklar›n› arayabilmelerini kolaylaflt›rmak için bunu yasa kapsam›na al›rken kimisi ise sadece cinsel tacizi yasalaflt›rm›fl veya mobingle ilgili tüm flikâyetleri daha önceden var olan ceza kanunu, borçlar kanunu gibi yollarla çözme yolu-na gitmifltir.

Norveç’te 1980’li y›llar›n sonunda mevcut yasada de¤ifliklik yap›larak çal›flanlar›n her türlü taciz ve rahats›z edici davran›fl-lara karfl› korunmalar›na yer verilmifl ancak psikolojik taciz kav-ram›na yer verilmemifltir (Akgeyik ve ark., 2007, s. 268).

‹skandinav ülkelerinde mobing do¤rudan bir suç olarak ya-salarda yer almaktad›r. En büyük ilerlemenin kaydedildi¤i ‹s-veç’te mobing 1994 y›l›nda yay›nlanan ‹fl Güvenli¤i ve ‹flçi Sa¤-l›¤› Yasas›’yla bir suç olarak tan›mlanmaktad›r (T›naz, 2006). Yine ayn› y›l, Hollanda’da da mobing konusu yasada yerini bul-mufltur (Gökçek Karaca, 2009).

‹ngiltere’de mobingle mücadele konusunda özel olarak ç›-kar›lm›fl olan bir yasa, önceden varolan Tacizden Korunma Ya-sas›’n›n konuyu karfl›lamakta yeterli oldu¤u gerekçesiyle uygu-lamadan kald›r›lm›flt›r ancak bu geliflme, hükümetin iflyerinde zorbal›kla ilgili bir proje bafllatmas›na da ön ayak olmufltur (Harthill, 2008).

Finlandiya’da 2000 y›l›nda yürürlü¤e giren ‹fl Güvenli¤i ve ‹flçi Sa¤l›¤› Yasas›’na fiziksel fliddet yan›nda psikolojik fliddet de dahil edilmifltir (T›naz, 2006).

Belçika, mobingi çok kapsaml› olarak ve kas›t aramaks›z›n, 2002 y›l›nda ç›kar›lan bir yasa ile kapsam alt›na alm›flt›r (Y›ld›z ve K›lk›fl, 2010).

Fransa’da mobing adli bir suçtur ve cezas› 1 y›l hapis ve 15.000 Euro’dur. Fransa’da 1994 y›l›nda üniversitede psikolo-jik taciz ma¤durlar›yla ilgili olarak “victimologie” kürsüsü kurul-mufltur (T›naz, 2006). Fransa’da iflyerinde psikolojik tacizi ya-saklayan kanun 2002 y›l›nda geçmifltir ancak Fransa sadece mo-bingin tekrarlanmas› halini yasal kapsama alm›flt›r, tek seferlik karfl›lafl›lan olaylar› kapsam d›fl›nda tutmufltur.

Danimarka’da 2004 y›l›nda haz›rlanan yasa tasar›s›na, psi-kolojik taciz sonucunda ortaya ç›kan psipsi-kolojik rahats›zl›klara iliflkin önlemler de eklenmifltir (T›naz, 2006).

Avustralya’ya bakt›¤›m›zda, Güney Avustralya d›fl›nda ülke-nin geri kalan› için geçerli olan mobinge ait bir düzenleme yok-tur. Mevcut mevzuatta iflyeri güvenli¤i 2005 y›l›nda Mesleki Sa¤l›k, Güvenlik ve Refah Yasas› kapsam›na al›nm›flt›r (Ng, 2010-11). Bunun d›fl›nda, ayr›mc›l›k yasas›, tazminat yasas›, en-düstriyel iliflkiler yasas› ve genel hukuk da bu konuda ifl yerleri-ni sorumlu tutmaktad›r. Ancak 2005 y›l›nda yürürlü¤e giren yasan›n kusuru, mobing yapan kiflileri cezaland›r›rken, bu eyle-me maruz kalanlar› tazmin ettireyle-meeyle-mesi ve e¤er mobing olay› direkt olarak ›rk ve cinsiyet konusunda taciz içermiyorsa ayr›m-c›l›k yasas›n›n ba¤lay›c›l›¤› olmamas›d›r (Catanzariti, 2006; Ca-tanzariti ve Byrnes, 2006).

Avustralya’da durum böyleyken, Amerika’da hiçbir eyalette mobingin yasal bir tan›m› yap›lmam›flt›r. Hem Avustralya hem de Amerika, federal sistemler olup, benzer ekonomilere, kültü-re ve tarihi geleneklekültü-re sahip olsalar da, Amerika bu konuda Avustralya kadar baflar›l› olamam›flt›r (Ng, 2010-11). Bunun nedenlerinden biri de, Avustralya’da iflveren gruplar› aras›nda iflgücünü düzenleyici çerçevede uzlafl› yaklafl›m› varken, Ameri-ka’da bunun görülmemesidir. Bir di¤er neden de, AmeriAmeri-ka’da çal›flanlar›n iflyerlerinden sebep gösterilmeden ç›kar›labilmele-ridir. Bu nedenlere ek olarak, “birçok insan iliflkisinin mobing kapsam›nda k›s›tlamaya u¤rayaca¤›” görüflünü savunarak, poli-tika gelifltirilmesine ket vuran iflverenlerin itirazlar›n› da ekle-mek yerinde olur. Örne¤in, Amerikan Ticaret Odas› bile, Sa¤-l›kl› ‹flyeri Tasar›s›’n› “katil tasar›” olarak adland›rm›flt›r (Mcmahon ve Copland, 2010). Bütün bunlar hem Avustral-ya’da hem de Amerika’da sorunun yasal boyuta tafl›nmas›n› ya-vafllatan faktörlerdir. Amerika’da mobinge u¤rayan çal›flanlar haklar›n› baz› ifl yasalar›yla arayabilmektedirler. Özellikle mes-leki güvenlik ve sa¤l›k yasas› oldukça etkilidir ancak temelde fi-ziksel yaralanmalar›n önlenmesine odaklan›r; tam da bu sebep-tendir ki, Amerika Birleflik Devletleri ciddi anlamda mobing ma¤duru olan kiflilere rahatlama sa¤layacak yasalar› sunmaktan çok uzakt›r (Ng, 2010-11). Y›llardan beridir bir endifle unsuru olan mobing konusu, 1968’de Washington’da Meclis Tasar›s› olarak kabul edilmifltir (Hall, 2005). Massachusetts’de ancak 2009’da iflçi sendikalar› baflka iki dernekle birleflerek ilk büyük Amerikan toplu ifl sözleflmesini oluflturmufl ve çal›flanlar› mo-bingden korumak için sözleflmeye “karfl›l›kl› sayg›” hükmünü koymufltur (Yamada, 2010a). Lobi çal›flmalar›n›n etkisiyle, Sa¤-l›kl› ‹flyeri Tasar›s› 2003 y›l›ndan beri 17 eyalette kabul edilme-sine karfl›n, henüz kanunlaflmam›flt›r. Hall’un (2005) verdi¤i ve-rilerde, tüm yasal ihmale karfl›n, Amerika Birleflik Devletle-ri’nde, 2004 y›l›nda, her alt› çal›flandan birinin y›k›c› mobinge

u¤rad›¤› ve iflyerinde mobingin, cinsel istismardan iki kat› daha yayg›n oldu¤u vurgulanmaktad›r.

Quebec (Kanada), iflyerinde psikolojik tacizle ilgili yasay› ç›karan (2004) ilk Kuzey Amerika eyaletidir (McDonald, 2006). Quebec, Fransa’n›n aksine (sadece tekrarlanan davran›fllar› ka-bul etmektedir), çal›flan üzerinde etkisi uzun süre devam eden tek bir ciddi hareketi bile psikolojik taciz kapsam›na almaktad›r. ‹talya’da bölgesel olarak mobing karfl›t› yasalar yürürlü¤e girmifl ve psikolojik fliddet dolay›s›yla ortaya ç›kan rahats›zl›k-lar ifl kazas› kapsam›na al›nm›flt›r (T›naz, 2006).

‹spanya’da özel bir yasa yoktur, mahkeme karar› ile koruma sa¤lanmaktad›r (Akgeyik ve ark., 2007, s. 265).

Almanya en ciddi yapt›r›mlar›n uyguland›¤› ülkelerden bi-ridir; mevcut yasal düzenlemelere anti-mobing hükümleri ilave edilmifltir (Y›ld›z ve K›lk›fl, 2010). Mobing ma¤duru erken emeklili¤i isteyebilmekte, destek alabilece¤i merkezler bulun-makta, ifl sözleflmesini feshetme gibi hukuki yollar bulunmakta-d›r (Özgün, 2011).

Japonya’da ABD ‘de oldu¤u gibi mobinge karfl› getirilen özel bir düzenleme yoktur ancak uygulamalarda kiflilik haklar›-n›n korunmas›na dair hükümler bulunmaktad›r (T›naz, 2008). Tokyo Yöneticiler Sendikas›’na 1996 y›l›nda sadece dört ay içinde 1500 psikolojik taciz vakas› bildirilmifltir. Bu konu nede-niyle 1990’da 1032, 1999’da ise 1824 kiflinin intihar etti¤i tes-pit edilmifltir. Japonya’da ömür boyu istihdam güvencesinin son y›llara mümkün olmad›¤›, geleneksel yap› içinde iflten ç›ka-r›lman›n güçlükleri nedeniyle iflverenler çal›flanlara mobing uy-gulayarak onlar› iflten ayr›lmaya zorlamaktad›rlar (Meek, 2004, s. 323, 327-328).

‹sviçre’de psikolojik tacizi düzenleyen özel bir yasa yoktur ancak mevcut mevzuattaki düzenlemeden yararlan›lmaktad›r (Akgeyik ve ark., 2007, s. 269).

Mobingden dolay› iflyerlerinde bireylerin ma¤dur olmama-lar›n› sa¤lay›c› yasal önlemlerin al›nmas› veya ma¤dur olun-muflsa dahi en az›ndan haklar›n› arayacaklar› yasal mercilerin düzenlenmifl olmas› önemli bir ad›m olacakt›r.

Türkiye’de ‹flyerinde Mobing ve Yasal Düzenlemeler

Türkiye’de mobing olgusu ve bu sorunun yasal boyutta karfl›l›k bulabilece¤i gerçe¤i toplumda henüz son y›llarda yay-g›nlaflmaya bafllayan bir konudur.

Türkiye’de Adli T›p raporlar›nda iflyerinde psikolojik flid-det (mobing) içeren baflvurular, 01.06.2005 tarihinden itibaren yürürlü¤e giren Türk Ceza Kanunu’nun 86. maddesinin birin-ci f›kras› kapsam›nda de¤erlendirilmektedir (kasten baflkas›n›n vücuduna ac› veren veya sa¤l›¤›n›n ya da alg›lama yetene¤inin bozulmas›na neden olan kifli, bir y›ldan üç y›la kadar hapis

ce-zas› ile cezaland›r›l›r; Resmi Gazete, 2012). Mevzuatta direkt olarak olmasa da, Anayasa, ifl yasas› (bireylere üstleri, eflit dü-zeyde çal›flanlar, ya da astlar› taraf›ndan sistematik biçimde uy-gulanan her türlü kötü muamele, tehdit, fliddet, afla¤›lama vb. davran›fllar› içermektedir), ceza yasas› ve borçlar hukukunda yer alan birçok madde mobinge karfl› hükümler bar›nd›rmakta-d›r (Yüksel, 2011).

Konuyla ilgili ilk denecek düzenleme Baflbakanl›k taraf›n-dan yay›nlanan ‹flyerinde Psikolojik Tacizin (Mobing) Önlen-mesi-2011/2 Say›l› Genelgedir (Resmi Gazete, 2011a). Burada mobingle mücadele için Psikolojik Tacizle Mücadele Kuru-lu’nun kurulaca¤› ve Sosyal Güvenlik ‹letiflim Merkezi’nin mo-binge u¤rayanlara psikolojik destek verece¤i ve iflverenlerin mobingi önlemek için özen gösterece¤i düzenlenmifltir. ‹kinci düzenleme, Say›fltay Denetçilerinin Mesleki Etik Kurallar›na ‹liflkin Usul ve Esaslar düzenlemesidir (Resmi Gazete, 2011b). En son düzenleme de, 01.07.2012 tarihinde yürürlü¤e girmifl olan 6098 say›l› Türk Borçlar Kanunu’nun (Resmi Gazete, 2011c) 416. Maddesinde “iflverenlere yükümlülük” getirerek (‹flveren, iflçinin sa¤l›¤›n› korumak, sayg› göstermek, iflyerinde ahlaka uygun bir düzenin gerçeklefltirilmesini sa¤lamakla yü-kümlüdür), iflyerinde bask› ve tacizin önlenmesini düzenlemifl-tir. Aksi takdirde, mobing gören iflçi, iflverenden tazminat ala-bilecektir. 417. Maddede ise, “iflçinin kiflili¤inin korunmas› ve sayg› gösterilmesi, iflyerinde dürüstlük ilkelerine uygun bir dü-zeni sa¤lamakla, özellikle iflçilerin psikolojik ve cinsel tacize u¤-ramamalar› ve bu tür tacizlere u¤ram›fl olanlar›n daha fazla za-rar görmemeleri için gerekli önlemleri almakla yükümlüdür” fleklindedir (Resmi Gazete, 2011c).

Avrupa Konseyi’nin 1996 tarihli gözden geçirilmifl Sosyal fiart›’n›n (Resmi Gazete, 2007) 26. maddesi onurlu çal›flma hakk›n› düzenlemektedir ve 22 Mart 2007 y›l›nda Türkiye ta-raf›ndan onaylanm›flt›r, dolay›s›yla, Türkiye için Avrupa norm-lar› ba¤lay›c›d›r. Bunun d›fl›nda 5 Temmuz 2006 tarihli ‹stih-dam ve ‹fl Yaflam›nda Kad›nlar ve Erkekler Aras›nda F›rsat Eflitli¤i ve Eflit Davranma ‹lkesi bafll›¤›n› tafl›yan Avrupa Birli-¤i yönergesi de ülkemizde kabul edilmifltir ve ba¤lay›c›l›¤› var-d›r (Resmi Gazete, 2008).

Türkiye’deki Mobing Kapsam›nda Al›nan Örnek Yasal Kararlar

Ankara 8. ‹fl Mahkemesi’nin 2006 y›l›nda verdi¤i karar, mahkemelerin mobingle ilgili verdi¤i ilk karar olup, iflyerinde amiri taraf›ndan sözlü ve yaz›l› bask› oluflturulmas›, iflçiden 1.5 sene içinde 5 defa yaz›l› savunma istenmesi ve haks›z k›nama cezalar› verilmesi sonucu davac›n›n duygusal tacize u¤rad›¤› ka-bul edilmifl ve iflveren bu manevi bask›lar ve psikolojik y›pran-ma nedeni ile 1.000 lira y›pran-manevi tazminat ödemeye y›pran-mahkum

edilmifl ve verilen k›nama ve uyar› cezalar›n›n iptaline karar ve-rilmifl, karar Yarg›tay taraf›ndan da onanm›flt›r (Ak›n, 2009).

Ankara 7. ‹dare Mahkemesi’nin 2007/875 E.2008/2297 K. say›l› dosyas›nda davac›n›n sürekli hak arama aray›fl› ve giriflimi içerisine sokuldu¤u ve bu yolda ölçüsüz bir güvensizlik hissinin yarat›lmas›ndan dolay› mobing iddias›n›n hukuki gerekçeleri-nin olufltu¤u kan›s›na var›lm›flt›r (Yüksel, 2011).

Yarg›tay 2010 tarihli yeni bir karar›nda ise, mobing nede-niyle iflyerini terk eden iflçinin, iflyerini terk etmesini hakl› ve hukuka uygun bir davran›fl olarak kabul edip, bu nedenle iflçi-nin k›dem tazminat›na hak kazanaca¤›na karar vermifltir (Ko-çak, 2011).

Baflka bir örnek ise, bir hukuk fakültesindeki ö¤retim üye-sine mobing uyguland›¤› gerekçesiyle, 14.07.2010 tarihinde, 3 bin lira manevi tazminata çarpt›r›lan hukuk fakültesi dekan›n›n, Yarg›tay taraf›ndan onanan cezas›d›r (Gün, 2011). Bu dava, in-san haklar› ve hukukun üstünlü¤ünün ö¤retilmesi gereken ku-rumlar olan hukuk fakültelerinde de üzücü de olsa mobing so-rununun yaflanabilece¤ini gösteren bir örnektir.

Bir baflka örnek davada ise Türkiye’de ilk defa bir belediye baflkan›n›n mobing yapt›¤› nedeniyle yarg› önüne ç›kar›ld›¤›n› görüyoruz. Bu kifli hakk›nda, çal›flanlar aras›nda ayr›mc›l›k yap-t›¤›, psikolojik bask› uygulad›¤›, eski personel hakk›nda ‘bece-riksiz ve ifle yaramaz’ gibi s›fatlar kulland›¤› ve onlar› emekli ol-maya zorlad›¤› gerekçesiyle, mobingle ilgili Baflbakanl›k genel-gesine riayet etmedi¤i ve Kamu Görevlileri Etik Davran›fl ‹lke-leri Yönetmeli¤i’ni de ihlal etti¤i gerekçesiyle soruflturma aç›l-m›flt›r. Bunun sonucu olarak da baflkan›n mahkemeye ç›kar›l-mas› durumunda 3 ila 15 y›l aras›nda hapis cezas› istemiyle yar-g›lanaca¤› duyurulmufltur (fiahin, 2012).

Mobing Konusunda Önlem ve Çözümler a. Ulusal önlem ve çözümler

‹fl yerlerine yükümlülüklerin getirilmesinin yasal olarak dü-zenlenmesine ek olarak, sendikalar, ticaret odalar›, Çal›flma Ba-kanl›¤›, dan›flmanl›k flirketleri, insan kaynaklar› kurumlar› ve sosyal medya yoluyla ma¤durlar desteklenip, halk bilinçlendiri-lirse, mobing olaylar›n›n büyük oranda önü kesilecektir. Far-k›ndal›¤›n artt›r›lmas› konusunda nas›l Amerika’da bu ifle ken-dini adayan kifli ve gruplar varsa [Amerika’daki bu konudaki tek sivil toplum kuruluflu olan ve olay›n yasal yollarla savunuculu-¤unu yapan ve Dr. Gary ve Dr. Ruth Namie taraf›ndan 1998’de kurulan ‹flyerinde Zorbal›k Enstitüsü vard›r. Bunun yan›nda, önemli bir Uluslararas› Hukuk profesörü olan David Yamada da, mobingin yasal sonuçlar›ya ilgilenmektedir ve he-nüz bir yasa geçmemifl bile olsa, kendisi model mevzuat olufltu-ran Sa¤l›kl› ‹flyeri Yasa Tasar›s›’n› haz›rlayan kiflidir (Yamada, 2010b)] ve yine nas›l Avustralya’daki Beyond Bullying

Associ-ation (1993) bu konuda çal›flmalar yap›yorsa (Ng, 2010-11), Türkiye’de de oluflturulan Mobing Derne¤i gibi kurulufllar›n ve sivil toplum kurulufllar›n›n, odalar›n ve sendikalar›n bu ko-nudaki etkinliklerini artt›rmalar›yla toplumun bilgilendirilip bilinçlendirilmesi, kitle iletiflim araçlar›n›n da kullan›m›yla dev-letin konuya sahip ç›kmas› sa¤lanacak ve tüm bu u¤rafllar yasal boyutu güçlendirici etki yapacakt›r. Her ne kadar aç›lan mo-bing davalar›, momo-bing uygulayan kifliye duygusal anlamda ciddi bir ikaz niteli¤i tafl›sa da, ma¤dur kiflinin yaflad›¤› travman›n et-kisiyle karfl›laflt›r›ld›¤›nda istenen tazminat tutarlar›n›n 1000-3000 liralarda kalmas›n›n da cayd›r›c›l›ktan uzak oldu¤u dikkat-lerden kaçmamas› gereken bir husustur.

Bunlar›n d›fl›nda, psikososyal konularda karmafl›k mobing ve taciz iddialar›yla ilgilenmeleri için özel e¤itilen ve iflyerleri-ne girip kan›t toplayabilen, görüflme yapmak için kendileriiflyerleri-ne özel izin verilen “güvenlik denetçilerinin” (Johnston ve ark., 2011) yetifltirilmesi konusu nas›l Avustralya’da etkili olduysa Türkiye’de de denenebilecek alternatifler aras›ndad›r. Yine Güney Avustralya’da uygulanan “Kurumlar aras› yuvarlak ma-sa sistemi” (Stop Bullying in South Australia, 2009) de, ma-sadece devlete ait de¤il, farkl› ticaret ve iflçi örgütlerinin iflbirli¤i yap-mas›na dayal› bir sistemdir ve mobingi azaltma ve çal›flan› ko-ruma amac› gütmektedir. Fransa’da oldu¤u gibi konuya hakim kiflilerden, sendikalar, avukatlar ve temsilciliklerden oluflan “arabuluculuk sistemi” de devreye girebilir (Simon ve Simon, 2006). Belçika’da oldu¤u gibi, mobing en kapsaml› bir flekilde düzenlenmeli, suçun oluflumunda kas›t aranmamal›, “önlemek tedavi etmekten daha önemlidir” anlay›fl›nda olunmal›d›r (Yük-sel, 2011). Türkiye’de Ocak 2012’de Alo 170 hatt› mobing ile konulara cevap verilmek üzere t›pk› Japonya’da oldu¤u gibi dü-zenlenmifltir (ÇSGB, 2012). Alo 170 hatt›na, Mart 2011- Ma-y›s 2012 aras› 2.982 ça¤r› gelmesi ise (Hürriyet, 2012) mobing konusundan muzdarip insanlar›n say›s›n›n hiç de az›msanma-yacak bir rakama ulaflt›¤›n› ifade eder ki bu say› sadece hattan haberdar olup arayanlar› göstermektedir.

b. Kurumsal önlem ve çözümler

Ulusal çözümlerin yan›nda, kurumsal boyutta mobing olay-lar›n›n hiç yaflanmamas› için de baz› tedbirlerin al›nmas› önem-lidir. Öncelikle, tacizden farkl› olarak, kifliler aras› davran›fllar› belirleyen flirket politikalar› gelifltirilmelidir. fiirketin bu konu-daki tutumu, misyon ve vizyonu içinde yer almal›d›r. Bunun ya-n›nda ifl eti¤ini de kapsayan uyumlu iflyeri kurallar› belirlenme-lidir. Bir di¤er öneri ise, konunun ‹nsan Kaynaklar› (‹K) bö-lümleriyle halledilip halledilemeyece¤idir. Buradaki tereddü-dün sebebi, Ferris’in (2009) belirtti¤i üzere, burada çal›flan ki-flilerin mobingle bafla ç›kmada kendilerini e¤itimsiz ve haz›rl›k-s›z görmeleri ve as›l görevlerinin çal›flan›n ç›karlar› de¤il, iflve-renin beklentilerini karfl›lamak oldu¤unu düflünebilmeleridir.

‹K bölümleri, yap›sal ve stratejik olarak iflverene ba¤l› oldukla-r› için, mobingle ilgili endiflelerin giderilmesi için, en az›ndan ilk aflamada, konunun ‹K’dan baflka, ‘d›fl denetçiler’ gibi, baflka arac›lar taraf›ndan ele al›nmas› daha faydal› olacakt›r.

c. Önleyici olmayan bireysel çözümler

Mobingle karfl›laflt›ktan sonra yap›labilecekler konusunda birçok çal›flmada, aileden ve arkadafllardan yard›m almak, tera-pist veya doktora görünmek, delil olmas› bak›m›ndan flahit edinmek ve yap›lanlar›n ayr›nt›l› listesini ç›karmak, zorbayla yüzleflmek ve flikayette bulunmak gibi önerilerde bulunulmufl-tur, ancak bunlar önleyici bir tedbir niteli¤i tafl›mamaktad›r.

Tart›flma, Sonuç ve Öneriler

Yasal boyuttaki geliflmeler de¤erlendirildi¤inde, farkl› ülke-lerde mobing hakk›nda farkl› düzeyülke-lerde yasal düzenlemelerin oldu¤u görülmüfltür. Özellikle ‹skandinav ülkelerinin bu konu-da oldukça ilerleme kaydettikleri anlafl›lmaktad›r. Bu ülkelerde halk›n konuyla ilgili önemli ölçüde bilgili oldu¤u, hükümet destekli araflt›rmalar yap›ld›¤› ve mobing karfl›t› mevzuat dü-zenlendi¤i bilinmektedir (Quine, 1999). Bu konuda ‹sveç yasal düzenlemeleriyle bafl› çekiyor gibi gözükse de, iflyerinde taciz, 1994’te yay›nlanan ‹fl Güvenli¤i ve ‹flçi Sa¤l›¤› Yasas› ile bir suç olarak say›lmaktad›r (Yüksel, 2011). Fransa, Belçika ve Hollan-da gibi ülkeler de psikolojik fliddet ve ortaya ç›kan mobing uy-gulamalar›yla mücadele etmek için yeni mevzuat› yürürlü¤e koymufltur (Hoel ve Einarsen, 2010).

Mobing e¤itim kurumlar› ve di¤er kurumlara IK, maddi ve sa¤l›k kayb› do¤urmakta ve kurumlar›n sayg›nl›¤›n› azaltmakta-d›r. Konuyu daha iyi kavramak ve endifle verici boyutu görmek aç›s›ndan say›sal baz› de¤erleri vermek faydal› olacakt›r. Mo-bing her alanda görüldü¤ü gibi yüksek ö¤retimde t›p alan›nda da görülmektedir. 2004 y›l›nda yap›lan bir çal›flmada, t›p ö¤ren-cilerinin %70’inin dört y›ll›k e¤itimde mobinge u¤rad›¤›n› gös-termifltir (Kaplan, 2010). Yine Leymann’›n (1990) yapt›¤› bir araflt›rma sonucu, mobingin kurumlara y›lda 30.000-100.000 dolara mal oldu¤unu göstermekte iken; baflka benzer bir çal›fl-mada (House of Commons, 2003) ise, her bir mobing olay› için ifl yerlerinde y›lda 19 ila 40 milyon ifl günü kayb› oldu¤u vurgu-lanmaktad›r. Son çarp›c› nokta ise yine Leymann’dan gelmek-tedir. Leymann (Leymann ve Gustafsson 1996), çal›flanlar›n yaklafl›k %25’inin hayatlar›nda bir dönem ifl yerlerinde mobin-ge u¤rayaca¤›n› söylemektedir ki bu durum, mobing sorununun hepimizin sorunu oldu¤unun alt›n› çizmektedir. Tüm bu veri-lerden, neden bu konunun ciddiyetle ele al›nmas› gerekti¤ini aç›kça görmek mümkündür.

Türkiye’deki mobing olgusunun geldi¤i duruma bakt›¤›-m›zda, Avrupa’da 3. s›rada yer almas›na ve konunun hukuk, t›p

fakülteleri gibi kurumlarda bile görülmesine ra¤men, mobing konusunda mevzuatta bir eksiklik oldu¤u gözükmektedir (mo-bing ile ilgili esasl› bir düzenleme ‹fl Kanunu’nda aç›kça yer al-mamaktad›r; Yüksel, 2011). Bu durumda, yap›lacak olan yasal düzenlemeler, oluflturulacak kurum politikalar› ve medya des-te¤inin bir araya gelmesi mobingin “kiflisel çat›flma” (Yamada, 2007) olarak de¤erlendirilmesi alg›s›n› silecek, olay›n “kurum kültürü” nden ç›kmas›n› sa¤layacak, daha çok kiflinin yasal ola-rak hakk›n› aramas›na olanak verecek ve e¤itim kurumlar›nda s›k s›k de¤iflen e¤itim sistemiyle mücadele edebilecek sa¤l›kl› bireylerin var olmas›na katk›da bulunacakt›r.

Yasal boyut yan›nda, konunun Türkiye’de akademik alanda çal›fl›lmas› ve sonuçlar›n kamuoyu ile paylafl›lmas›, mobing ile bafl etmek için gelifltirilecek mevzuata katk› sa¤layacakt›r. Böy-le bir mevzuat hem konu iBöy-le ilgili fark›ndal›¤› artt›racak, örgüt-lerde konunun olumsuz sonuçlar›n›n en düflük düzeye çekilme-si için önerilerin gelifltirilmeçekilme-sinde etkili olacak, hem de toplum-da mobinge karfl› hassasiyeti artt›rarak direnci k›racakt›r. Bu-nun yan›nda, mobing, 1 Temmuz 2012 itibariyle yasada karfl›-l›¤›n› bulmufl oldu¤undan, ileriki çal›flmalarda araflt›rmac›lara, “mobingin yasalarla desteklenmesinin akademisyenlerin bu so-runla karfl›laflmas›ndaki s›kl›kta bir etkisi olup olmad›¤›n›” hem ampirik hem de olay› derinine araflt›rmak için karfl›l›kl› görüfl-me tekni¤iyle incelegörüfl-meleri önerilgörüfl-mektedir.

Kaynaklar

Adams, A. (1992). Bullying at work: How to confront it and overcome it. London: Virago Press.

Akgeyik, T., Güngör, M., Uflan, fi. ve Omay, U. (2007). ‹flyerinde psikolojik taciz fenomeni: Uluslararas› deneyimler ve perspektifler. Sosyal Siyaset Konferanslar› Dergisi, 53, Prof. Dr. Haflmet Baflar’a Arma¤an Özel Say›s›. Ak›n, E. (2009). Cinsel ve duygusal tacizi patronlar önleyecek. 23 Mart 2012 tarihinde <http://www.isteinsan.com.tr/yonetim/cinsel_ve_duygusal_ tacizi_ patron lar_onleyecek.html> adresinden eriflildi.

Bilgel, N, Aytaç, S. ve Bayram, N. (2006). Bullying in Turkish white-collar workers. Occupational Medicine, 56, 226-231.

Boynton, P. (2005). Unpacking my research on bullying in higher education. [Cited in McKay, R., Huberman Arnold, D, and Fratzl, J, and Thomas, R. (2008). Workplace bullying in academia: A Canadian study. Employee Responsibilities and Rights Journal, 20, 77-100].

Catanzariti, J. (2006). Record award for damages regarding workplace bullying. 1 Ekim 2012 tarihinde <http://www.claytonutz.com/publications/ newsletters/occupational_health_and_safety_insights/20060511/record _award_for_damages_regarding_workplace_bullying.page> adresinden eriflildi.

Catanzariti, J., and Byrnes, M. (2006). Major tribunal decisions in 2005. Journal of Industrial Relations, 48, 357-368.

Chappel, D., and di Martino, V. (2006). Violence at work (3rd ed.). Geneva: International Labour Office. [Cited in P. Collins, Violence in the work-place. The RoSPA Occupational Safety & Health Journal.]

Einarsen, S. and Skogstad, A. (1996). Bullying at work: Epidemiological find-ings in public and private organizations. European Journal of Work and

Organizational Psychology, 5(2), 185-201. [Cited in D. Lewis (2004). Bullying at work: The impact of shame among university and college lec-turers. British Journal of Guidance & Counselling, 32(3), 281-299.] Ferris, P.A. (2009). The role of the consulting psychologist in the prevention,

detection, and correction of bullying and mobbing in the workplace. Consulting Psychology Journal: Practice and Research, 61(3), 169-189. Gökçek Karaca, N. (2009). AB ülkelerinde iflyerinde psikolojik tacizin

boyut-lar›, psikolojik tacizle mücadele ve bu mücadelede sendikalar›n rolü. Çimento ‹flveren, 23(5), 26-45.

Gün, H. (2011). Mobbing uygulayan dekana ceza. 23 Mart 2012 tarihinde <http://www.mobbing.org.tr/index.php?option=com_content&view=arti cle&id=218:mobbing-uygulayan-dekana-ceza&catid=48:mevzuat& Itemid=17> adresinden eriflildi.

Hall, P.S. (2005). Bullying and the teacher. The Delta Kappa Gamma Bulletin, 72(1).

Harthill, S. (2008). Bullying in the workplace: Lessons from the United Kingdom. Minnesota Journal of International Law, 17(2), 247-302. Hoel, H., and Einarsen, S. (2010). Shortcomings of anti-bullying

regula-tions: the case of Sweden. European Journal of Work and Organisational Psychology, 19(1), 30-50.

House of Commons. (2003). Workplace bullying. March 25, London: Westminster Hall.

Hürriyet Gazetesi. (2012). 1 y›lda 3 bin mobing ça¤r›s›. 24 May›s 2012 tar-ihinde <http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id= 20615856> adresinden eriflildi.

Johnston, R., Quinlan, M., and McNamara, M. (2011). OHS inspectors and psychosocial risk factors: Evidence from Australia. Safety Science, 49(4), 547-557.

Kaplan, J. F. (2010). Help is on the way: a recent case sheds light on work-place bullying. Houston Law Review, 47(1), 141-173.

Koçak, R. (2012). ‹fl yaflam›nda modern sald›r›lar ve hukuksal koruma. 23 Mart 2012 tarihinde <http://www.mobbing.org.tr/index.php?option= com_content&view=article&id=494:-yasaminda-modern-saldirilar-ve-hukuksal-koruma&catid=38:mobbing&Itemid=10> adresinden eriflildi. Korkmaz, M., and Cemalo¤lu, N. (2010). Relationship between organisation-al learning and workplace bullying in learning organisations. Educationorganisation-al Research Quarterly. 33(3), 3-38.

Leymann, H. (1990). Mobbing and psychological terror at workplaces. Violence and Victims, 5(2), 119-126.

Leymann, H., and Gustafsson, A. (1996). Mobbing at work and the devel-opment of post-traumatic stress disorders. European Journal of Work and Organisational Psychology, 5(2), 251-275.

Leymann, H. (1996). The content and development of mobbing at work. European Journal of Work and Organizational Psychology, 5(2), 165-184. Mcmahon, E. J., and Copland J. (2010). New York’s latest job killer: A new bill would give workers broad rights to file suit when fired. New York Daily News, May 19.

McCulloch, B. (2010). Dealing with bullying behaviours in the workplace: What works – A practitioner’s view. Journal of the International Ombudsman Association, 3(2), 39-51.

McDonald, J. J. (2006). Be nice, or be sued. Employee Relations Law Journal, 31(4), 73-83.

Meek, C. B. (2004) The dark side of Japanese management in the 1990s Karoshi and Ijime in the Japanese workplace, Journal of Management Psychology, 19(3), 312-331.

Ng, A. (2010-11). ‘Chasing rainbows’: challenging workplace bullying in Australia and the United States. Journal of Workplace Rights, 15(2), 213-228.

Olson, G. A. (2008). Avoiding academe’s ax murderes. The Chronicle. 1 Ekim 2012 tarihinde <http://chronicle.com/article/Avoiding-Academes-Ax/45794> adresinden eriflildi.

Özgün, K.A. (2011). ‹flyerinde mobbing ve mobbingin hukuki de¤erlendirilmesi. 23 Mart 2012 tarihinde <http://www.turkhukuksite-si.com/makale_1293.htm> adresinden eriflildi.

Quine, J. (1999). Workplace bullying in NHS community trust: staff ques-tionnaire survey. British Medical Journal, 318, 228-32.

Raskauskas, J. (2006). Bullying in academia: An examination of workplace bul-lying in New Zealand universities. [Cited in McKay, R., Huberman Arnold, D, and Fratzl, J, and Thomas, R. (2008). Workplace bullying in academia: A Canadian study. Employee Responsibilities and Rights Journal, 20, 77-100].

Resmi Gazete (2007). Avrupa Konseyi 1996 Gözden Geçirilmifl Sosyal fiart›. 1 Ekim 2012 tarihinde <http://www.resmigazete.gov.tr/main.aspx? home=http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2007/04/20070409.htm& main=http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2007/04/20070409.htm> adresinden eriflildi.

Resmi Gazete (2008). 5 Temmuz 2006 tarihli Avrupa Birli¤i Anlaflmas›. ‹stih-dam ve ifl yaflam›nda kad›nlar ve erkekler aras›nda f›rsat eflitli¤i ve eflit davran-ma ilkesi. 1 Ekim 2012 tarihinde <http://www.resmigazete.gov.tr/davran-main. aspx?home=http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2008/12/20081224M 1-1.htm/20081224M1.htm&main=http://www.resmigazete.gov.tr/eski-ler/2008/12/20081224M1-1.htm adresinden eriflildi.

Resmi Gazete (2011a). Baflbakanl›k iflyerinde psikolojik tacizin (mobing) önlen-mesi - 2011/2 Say›l› Genelge. 1 Ekim 2012 tarihinde <http://www. resmigazete.gov.tr/main.aspx?home=http://www.resmigazete.gov.tr/eskil er/2011/03/20110319.htm&main=http://www.resmigazete.gov.tr/eskil-er/2011/03/20110319.htm> adresinden eriflildi.

Resmi Gazete (2011b). Say›fltay denetçilerinin mesleki etik kurallar›na iliflkin usul ve esaslar. 1 Ekim 2012 tarihinde <http://www.resmigazete.gov.tr/ eskiler/2011/12/20111217-22.htm> adresinden eriflildi.

Resmi Gazete (2011c). 6098 say›l› Türk Borçlar Kanunu. 1 Ekim 2012 tari-hinde <http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2011/02/20110204-1.htm> adresinden eriflildi.

Resmi Gazete (2012). 01.06.2005 tarihli Türk Ceza Kanunu’nun 86. Maddesi. 1 Ekim 2012 tarihinde <http://www.resmigazete.gov.tr/ main.aspx?home=http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2005/06/ 2005060111.htm/20050601.htm&main=http://www.resmigazete.gov.tr/ eskiler/2005/06/20050601-11.htm> adresinden eriflildi.

Simon, C.S. and Simon, D.B. (2006). Bully for you: full steam ahead: How Pennsylvania Employment Law permits bullying in the workplace. Widener Law Journal, 16, 141-164.

STOP Bullying in South Australia. (2009). A Collaborative effort of the Interagency Roundtable on Workplace Bullying. 1 Ekim 2012 tarihinde <http://stopbullyingsa.com.au> adresinden eriflildi.

fiahin, Z. (2012). Memurun mobbing zaferi. 23 Mart 2012 tarihinde <http://www.saglikpersoneliplatformu.com/haber/8559/memurun-mob-bing-zaferi.html> adresinden eriflildi.

T.C. Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤› (2012). Çal›flma ve Sosyal Güvenlik ‹letiflim Merkezi “Alo170”. Genelge 2012/2. 23 Mart 2012 tar-ihinde <http://www.csgb.gov.tr/csgbPortal/csgb.portal?page=mevzuat& id=5> adresinden eriflildi.

T›naz, P. (2006). ‹flyerinde psikolojik taciz (mobbing). Çal›flma ve Toplum, 4, 13-28.

T›naz, P. (2008). ‹flyerinde psikolojik taciz (mobbing). ‹stanbul: Beta Yay›nlar›. Tigrel, E. Y., and Kokalan, O. (2009). Academic mobbing in Turkey.

International Journal of Human and Social Sciences, 4(10), 716-724. Torun, E. (2011). Üniversite (yüksek ö¤retim) ve mobbing. ‹flyerinde

Psikolojik Taciz'le (Mobbing) Mücadele Sempozyumu, 8 Ocak 2011, TOBB ETÜ, Ankara.

Türk Dil Kurumu (2012). 23 Mart 2012 tarihinde <http://www.tdk.org.tr/> adresinden eriflildi.

Westhues, K. (2006). The story behind the story-mob rule. 1 Ekim 2012 tari-hinde <http://arts.uwaterloo.ca/~kwesthue/chronicle.htm> adresinden eriflildi.

Westhues, K., and Baldwin J. A. (2006). The remedy and prevention of mob-bing in higher education. Lewiston, NY: Edwin Mellen Press.

Yamada, D. C. (2007). Review Essay. Dignity, “rankism”, and hierarchy in the workplace: creating a “dignitarian” agenda for American Employment Law. Berkeley Journal of Employment and Labor Law, 28(1), 305-325. Yamada, D. (2010a). Workplace bullying and American employment law: A

ten-year progress report and assessment. Comparative Labor Law and Policy Journal, 32, 251-284.

Yamada, D. (2010b). Workplace bullying and the law, 2000–2010: A global assessment. Keynote Address at the 7th International Conference on Workplace Bullying and Harassment, June 2-4, 2012, Cardiff, Wales, UK.

Y›ld›z, S. ve K›lk›fl, ‹. (2010). Psikolojik taciz olgusuna 4957 say›l› ifl kanunu aç›s›ndan bir bak›fl. Çal›flma ‹liflkileri Dergisi, 1(1), 71-93.

Yüksel, ‹. (2011). ‹flyerinde psikolojik taciz (mobbing). 23 Mart 2012 tarihinde <http://www.samsunbarosu.org.tr/node/1296> adresinden eriflildi.