İlk Usknrfu Vapurlar
.... ... ■— --- "■>
Fıstıkî makam yürüyen yolculara adımlarını sıklaş-tır tan « Pat pat!»lar
—
Yandan çarklı harp gemileri—
Pervaneli vapur düşmanlığı— « Kazalı ve tehlikeliimişler
/» —
Atı alan Üsküdarı geçiyor!s»--- __
2
— ---
*
Y a z a n : A . G enm lettin Saracoâlır
[ «
ŞÎRKETlHA YRİYE» DEN HATIRALARj
«27» numaralı araba vapurunu» bundan çeyrek asır evvelki resmi
İşte îstanbulun, bihassa Bo ğaziçi kıyılarında oturan, sahil halkı, Şirketi Hayriye vapmia- rımn Boğazm zümrüt gibi yeşil yamaçlarında aksi sedalar bıra kan düdük seslerde avunup du rarken günün birinde Rus - Ja pon muharebesi başladı idi.
Moskof çarile Mikado’nun or du ve donanmalannı gırtlak gırt lağa getiren bu harpten burada bahsedişimize sebep Şirketi Hay riyenin ilk uskurlu iki küçük va purunun Istanbula muvasalütla-
« Şirkstihayriyeden
hâtıralar »
(Başlarafi birinci dc) 1
rmin. asayı yukarı, bu harp gün. İ rine rastlamasıdır.
USKUELU İLK VAPURLAR
. ’ ■-*—1 «lilıımi'm nri bı o zamana kadar gerek Boğaz da, gerekse Kadıköy, Haydar paşa ve Adalar hattında işîeye.. «Şirketi Hayriye« ve «İdarei Mahsusa1 vapurlarının hepsi, denizcilerin «Padl gemiler» de dikleri, yandan çarklı tekneler di.
Hattâ o devirde İstanbul li inanında çalışan, ve hemen hep ni yabancılara ait bulunan rö morkörlerin bile çoğu yandan çarkıi idiler. Ancak «Mesajeri Mamitim" kumpanyasının, yel ken gemileri gibi armalı direkli vapurları, muhtelif Romanya, Avusturya, İngiliz, Rus, Yunan seyrisefa'a şirketlerinin limanı nıza işliy\n posta gemileri ile «İiarei Mahsusa» ıım uzak se ferlerde kullandığı posta vapur ları kıçtan pervaneli idiler.
Yani o devrin buharla işleyen gemilerinden ekseriyeti, yandan çarklı, iri davîonıkazlı, seyir halinde iken kendilerine mahsus ahenkli ve tempolu boğuk bir:
— • Pat, pat, pat! sesi çıkaran tekneler teşkil ediyordu.
O kadar ki, daha iskeleye yak laşan Şirket ve İdarei Mahsusa çaparlarının düdük sesleri işi tilmeden bu boğuk:
— Pat, pat! lan duyulur, is keleye, fistikî makam tıpış tıpış yaklaşan yolcular:
— Vapur geliyor! diye adım lan ııı sıklastırırlardı.
YANDAN ÇARKLI HARP
GEMİLERİ İ
Sade Şirket, İdare vapurları]
römorkörler olsa yine iyi. Be- şiktaşla Kabataş arasındaki sa hada demirli duran ve o zaman lar devletin harp gemileri ara-
ı-min-rm-n resmen «Sefainr Şahane» sıiatile deniz &e4«ttfrre*' ler in de isimleri gecen «İzzettin«,1 «Fuat», «İstanbul» ve «Tali’« » bi le yandan çarklı, davlumbazlı gemilerdi.
Arkaya doğru yatık ikişer ba cali, ikişer direkli bu harp ge mileri (!) nin harp kıymeti "bakı mından donanmada belki büyük bir mevkileri yoktu amma, ger çekten yakışıklı, zarif gemilerdi ve seyirlerine doyum olmazdı.
Merhum babamdan işittiğime göre hünkârın maiyet gemis, «Sultaniye» vapuru da üç direk li, tek bacalı ve bemutad yan- dan çarklı bir vapurmuş ve Sul tan Aziz Avrupava bu vapurla gitmiş. Yine merhum babam, bu vapurun süslü salonlarından, altın yaldızlı eşyasından bahse-'' derken gemiyi Mısır hidivimn Sultan Azize hed ye olarak tak dim etmiş olduğunu ilâve et mişti.
Ben «Sultaniye» yi ancak, re simlerinde, görmüştüm ve dav lumbazlarının iriliği ve yüksek liği çocuk kafamda korkunç ha yaller yaratmıştı. Öyle ya! Bu iri, ev yüksekliğindeki çarklar, dönmeye başlayınca kimbiür ne iri dalgalar hasıl edecekler, o koskoca ve dev gibi tekne kim- bilir ne heybetli ve önüne durul maz bir manzara, gösterecekti.
Halbuki çocuk kafam duşüne- miyordu ki ikinci Atedülham.t, koca OsmanlI donanmasını Ha lice kapamış, olduğu yerde çü- rürneğe mahkûm etmişti vc ne «Sultaniye» nin, ne de diğer ge milerin denizleri heybetli gövde lerde altüst etmelerine değil, kı pırdamaya bile mecali kalma
mıştı- . , , ...
Her ne ise, yine sadede done lim: İşte böyle bir yandan çark- lı vapurlar arasında haşır neşir olup dururken günün birinde bembevaz boyalı, sarı bacalı a- cayip iki küçük teknenin limana geldiğini ve birkaç gün sonra da sefere başladığını görüp şaşır dıktı.
Bu vapurlarda o zamana ka dar gözlerimizin alıştığı dav lumbazlar yoktu. Tıpkı biiyük posta vapurları gibi kıçlarında ki pervanelerle denizi köpürtü
yorlar ve seferlerini yapıyorlar dı..
Hâlâ bugün bile Şirketi Hay riye filosu arasında hizmet gö ren «47» numaralı «Tarzınevin» ve «48» numaralı «Dür.işin» va purlarının sularımıza bu ilk ge lişinde bir hayli ded kod uya se bep olduklarını pek iyi hatırla rım :
— Manevra kabiliyetleri yok muş!...
— İskelelere güç yanaşıyor- la rmış!
— Kaptanlar memnun değil lermiş!
Gibi tatlı su denizcileri ara smda aleyhte birçok rivayetler döndüğü gibi:
— Kazalı ve tehlikeli imişler! gibi korkutucu ve endişe doğu rucu bühtanlar bile aldı yürü dü idi.
Şurasını da hemen ilâve ede yim ki «47», «48 > numaralar ilk geldikleri vakit bugünkü şekil lerinden bambaşka idiler. Kıvrık
tek bacalı, direksiz, minimini bir şeylerdi amma, her devirde olduğu gibi, yeniliği güç hazme den, muhafazakâr bir halkın bü tün dedikodularına rağmen, se ferlerini muntazaman yanıyor lar, gün gecrikçe Boğazlıların teveccüh, hattâ sevgilerini kaza nıyorlardı.
Yine istitrat kabilinden arze- öeyim ki o zamana kadar şirket vax.nrian._ar a sı n d a. salon kama ralı gemiler bir iki tane idî: «39« ve «40» numaralarda olduğu gi bi.. Vakıa İdarei Malısusanın «Ferah» ve «Aydın» vapurlarının uzun ve süslü salonları vardı amma Boğaz yolcuları birinci mevki olarak üzeri tente ile ör tülü mahallerde seyahat edel lerdi. Hava fazla yağışlı ve so- euk oldu mu, başvurulacak tek çare, alt kat kamaralara çekil mek ve o küf ve rutubet kokulu, basık tavanlı loş yerlerde kapa nıp kalmaktan ibaretti.
Bu yeni pervaneli vapurların ise bas ve kıç ta artlarında kü çük, fakat süslü kamaraları da vardı.
DAVLUMBAZ SALTANATI
NIN SONU
Kıçtan çarklı «47», «48" nu maralarla birlikte Şirketi Hayri ye yandan çarklı vapurların en büyüğü olan «49» ve «50- numa raları da getirtmişti. Onlar da küçük kardeşleri gibi bembeyaz tekneli ve sarı bacalı idiler ve o tarihe kadar seferde bulunan Padl gemilerin en süratlileri bu çift güzel vapurdu.
Beheri bine yakın yolcu almak üzere yapılmış olan 49 ve 50 sa atte «14» mili çiğnemek üzere resmedilmiş olduklarından za manın en lüks ve en süratli tek neleri olmak payesini kazandı lar. Fakat Şirketi Hayriye bu i- ki vapurdan sonra bir daha van: dan çarklı vapur sipariş etmedi.
Ne yazık ki bu iki güzel vapur
bir numaralı c'han harbinde kö mür nakliyatında kullanıldıktan sonra harbin sonunda çürüğe çı karılmış ve bilâhare satılarak zi- jan edilmiştir.
Halbuki o teknelerle yaşıt Bağdat, Basra, Halep vapurları bugün bile ya araba vapuru ya- hutta yolcu gemisi olarak hâlâ hizmeğ germektedirler ve vine Denizyollarının emektar «Neve ser» i «49» numara iie arkada-,
şından hiç te genç değildir.
Vapur
r * * *
___
—
Vapurlar ^ ^ ’Hının ’heyecanı—
İda-|
a
fahriyeler—
Şirket vapur- jaf torların şiirleri— Merhum
j
olduğu sanılan hicviye-J
‘t . : >.r*; *
Y a z a n : A. Ceuıalettin S a raçoğlu
riş etmez oldu ki, bu da kiçtai pervaneli vapurlar için muhata* zakârlann:
— Manevra kabiliyetleri yok
(Sonu: Sa. 3; Sii. 1 de)
Dün de söylemiş olduğum gi-” - > --- -\ 47 va-nra
pa-« Şirketihayriyeden
hâtıralar »
(Bad tarafı 1 incide)
muş! dedikodularını boşa çıka ra n en büyük bir delildi.
Filvaki bu tarihten sonra şir ketin Avrupa tezgâhlarına sipa riş ettiği vapurların hepsi de iu- ıkurlu vanurlardır.
YAKIŞ MERAKI
Nitekim aradan çok geçme den gelen 51 ve 52 numaralar tıpkı 47 nin eşi oldukları gibi 53 ve 54 numaralar da yine ııskur- lu, fakat daha büyük vapurlar dı.
Fakat gelin görün ki bu sefer de yandan çarklı vapurlarla us- kıırlu gemiler arasında bi sürat rekabeti, bir yarış hevesidir baş lamıştı.
Meselâ yandan çarklı ve şir ket vapurlarının en süratlilerin-1 den olmakla meşhur 38 numa-l ralı «Şükran» la 44 numaralı j «İr.tizam» vapurları Boğazın! «mavi kordelası» nı yeni çıkanj uskurlu rakiplerine kaptırma mak için fırsat düşürdüler mil hemen yarışa başlarlar, hazanı da müsabakayı kazanırlardı. j Lâkin ister yandan earküı ol-! sun, ister uskurlu, bu yarışlar] nihayet ayni idarenin vapurları i rasmda. yani nevima kardeş bey ninde, bir nevi müsabaka oldu ğundan şirket vapuriarile «İda- rei Mahsusa» gemileri arasında ki yarışlar daha şiddetli ve bil- i hassa daha amansız olurdu.
Meselâ idarei Mahsusanm «Neveser» i ile şirketin yollu bîr gemisi, biri Adalardan, öteki Bo ğazdan gelirlerken Saraybur- nu yakınlarında birbirine rast ladılar mı bir kıyamettir kopar-Artık vapurdan vapura men dil sallamalar, kahkahalar:
— Halat atalım da bağlıya lım. peşimizden gelirsiniz!., ka bilinden alaylar, işaretler edilir. Hattâ bu yüzden iki rakip gemi yolcuları arasında köprüye va rılınca :
— Biz geçtik!
— Hayır, biz geçtik!., yolun da başlıyan münakaşaların, ya vaş yavaş kamet arttırarak, d'l kavgalarına ve dövüşe bile var dığı vakidi.
ŞİRKETİ HAYRİYE DESTANLARI
Fırsat düşmüşken şunu da .v-zcrinvim ki «Şirketi Hayriye» '*»i Mahsusa » arasındaki ıbetine iştirak eden .Mi vapurlarım yükselt- karşı tarafın gemilerinin mini kırmak için tertip etmişlerdi.
Meselâ «İdarei Mahsusa» run şu fahriyesi hakin ne kadar- ma nalıdır:
(Halep) düdüğünü üç defa ça lınca, (Eserişevket) te ona yol verince (Kalamış) da tam istim üzere
gelince Şirket te isi anladı sonra.
★
(19) ile (20), hem (Aydın) (Bağdat), (Basra), (Halep) ve
(Bartın) Yarış yerine kalınca pek yakın , Şirket te işi anladı sonra... > ]
(47) ile (İS) bir yana yatıyor, (19), (50) yi peşine takıyor, (49) modadan kömür alıyor, Şirket te işi anladı sonra... •
Mısralardan da anlaşılabile ceği gibi bu kıtalarda «idarei Mahsusa» gemileri metbedil- mekte, şirketin, o zaman yepye ni vapurları olan 47, 48, 49 ve 50 numaralı vapurları zcmolun-
maktadır.
19 ile 20 numaralara gelince, bunlar «İdarei Mahsusa' dan «Seyrisefain», «Akay» ve niha yet «Denizyolları» idaresine de intikal etmiş ve son yıllara ka dar, yine az çok siixn.ti2ijni.-mt;- hafaza ederek hizmet görmüş Ingiliz yapısı sağlam ve emektar yandan çarklı, biçimli vapurlar dı.
Hele lodos ve denizli havalar- da gerek Kadıköylüler, gerekse Adalar halkı bu yandan çarklı gemileri uskurlu vapurlara ter cih ederlerdi. Zira az yalna ya parlar, denizlerden pek o kadar müteessir olmazlardı.
ŞİRKETİ HAYRİYE HİCİVNAMELERİ işte bir taraftan «Şirketi Hay riye» ve «idarei Mahsusa» va purları taraftarları kendi göz delerine böyle metihnameler, destanlar yazarlarken bunların arasında yalnız kendi sevgili ge- j milerini methetmekle kalmayıp karşı taraf vapurlarına hicıvna- meler yazanlar da bulunurdu.
Meselâ Şirketi Hayriycnin yol lu gemilerinden (43) numaranın tamirden çıkıp sefere başlaması üzerine vapurun ağzından yaz;, lıp gûya kaptanına takdim edil miş şu hicviyeyi birlikte okuya lım:
Pek özledi canım seni, cananım efendim Gel, vardiyama, laklakla efşa-
nım efendun Şirket beni tatlıire bedel etmede
telvis
Berbat oluyor, sevgili kazanım efendim. ★
Memul ederim, bir iki güıı sonra bu âciz Eosfor üzerinde olacaktır yme bari/ Senden dilerim zorlama, tatvip
ile kullan Zira değilim eski metanetleri haiz. ★
Çarkım dönecek, sonra pişman . olacaksın i Stop ederim zarü perişan ola- ]
caksm j Rahıneimez isen sen bana, kim- , , 1er eder artık Ey! Sen ki mürvetli kaptanım;
olacaksın.! Enspektör olursan beni affeyle!
cezadan Olmazsan eğer, sakla bebvyatıj
kazadan Çırçır suyu, fındık suyu açmaz ;
seni billâh Vazgeç bu semtten, bu cefadan. bu ezadan. Üstad Ahmet Rasm merhu mun kaleminden çıktığım sandı ğım bu hicviye aylarca «idarei Mahsusa» cıların elinde dolaştı] ve «Şirketi Hayriye» çileri de birj hayli kızdırdı, küplere bindirdi j idi.
Bütün bu destanlardan, medih! namelerden, hicviyelerden de ar- ] laşılacağı veçhile «Şirketi Hay-] riye» ve vapurları îstanbulun ve İstanbullunun işte bu kadar için de yer almış birer varlık idüer.
Yarın size, bu sefer «idarei Mahsusa» vapurları aleyhine Şirketi Hayriye taraftarlarından bir şair tarafından yazılmış üs- tadane bir hicviye ile «Şirketi Hayriye» hakkında yazılmış bir «kahriye» den bahsedeceğim.
Ç
«
ŞÎRKET İ H A Y R İ Y E ^ E N ^ H ATIRALAR^
Şirketin eski 33 numaralı Nnsret vapuru
r * ¥ *
Kadıköyüne işliye* iki külüstür g e m i
—
Yolcuların hiddeti—
İdarei mahsusa gemilerinin bakımstzlığı^
Dehri’nin Şirket hay riy ey e kahriyesi —
Şirketin çift
/
t--
eli vapurları{
--- --- —4
— * --- — ---)
Y a z a n : A . C em alettin S a ra ço ğ lu
«Şirketi Hayriye» taraftan Boğazlılarla, oturdukları semt bakımından «îdarei Mahsusa» vapurîarile gidip gelen Kadıköy, Moda, Kalamış, Haydarpaşa ve Adalar halkı her gün ir.ip çıktık ları vapurları yalnız methetmek le kalmazlar, bunları ve bilhassa gemilerin mensup bulundukları
idareleri pek şiddetli suretle ten kit ettikleri de olurdu.
Meselâ «İdarei Mahsusa" mu o zamanlar Kadıköyüne işliye® (4) ve (5) numaralı iki vapur» vardı ki, yavaşlık bakıınınaan,
gerçekten, birer harika idiler. Tek bacalı, tek direkli fcüliis
« Şirketih ayrıyeden hatıralar »
(Baytarafı birinci de)
hem de nankörlük olurdu. Avuç içi kadar Boğazda ve Marmaranın komşu köyler iske leleri arasında yapılan seferler beş, on nihayet yirmi dakika sür melerine bakıp ta sakın:
— Canım, bu göl kadar dur gun sularda kaptanlığı herkes yapar! demeyin.
Boğaz göl gibi durgun görü nür, fakat sinsidir: Birbirine ters akan iki cereyan, akıntı ve anafor sulan Okyanuslarda göz kırpmadan gezip dolaşmış usla bir kaptanı gafil avlıyabilir.
Hele sular ters aktığı zaman lar Boğaz seferine kalkan bir şir ket vapurunun kaptanının, Top hane önlerine gelinciye kadar, çektiği helecanı ve sıkıntıyı an cak erbabı bilir, takdir eder.
Sonra kuvvetli akıntı suları - nın tazyiki altında Kanlıca is - kelesine bir defacık yanaşıp kal kan bir kaptanın o, ancak üç beş dakika süren manevraları yapaı ken ne kadar ter döktüğünü mümkün değil tahmin edemezsi niz.
BUNLAR KAPTAN DEGlL, ARTİST!..
Bundan yirmi yıl kadar evvel Kendisile sıkı ahbaplık tesis et fiğimiz bir İngiliz kaptanı aynen şunları söylemişti:
— İstanbula sık sık gider ge lirim. (Kendisi Hidtviye kum panyasının «Belkâs» vapurunun süvarisi idi) ve limanınıza her gelişimde Boğazla Marmara ara sında işleyen vapurların manev ralarını hayranlıkla seyrederim. Bu gemilerin kaptanlarının ba zali öyle maharetlerine şahit olu rum ki, şaşıyorum.
— Liman vapurlarımız hakkın daki iltifatkâr teveccühünüzün sebeplerini sorabilir miyim, e- fer.di kaptan?
— Azizim, evvelâ şu daracık ve her karışta bir gemi demirli duran avuç içi kadar su parça sında gidip gemek ne büyük b'r Taharet ve alışkanlığa muhtaçtır bili) misiniz? ’ Sor,ra bu vapurla
rın furda demir etmeden nasıl olup ta iskelelere yanaştıklarını bir türlü anlıyamıyorum. Vapur lar iskelelerine iniyorlar, bir iki tornistan... ve yanaşrveriyorlar. i Denizcilik usul vs kaidelerinin j kabul etmediği bu mucizeli ba- j şanlar karşısında, emin olun ki j mesleğine âşık her denizci sade oe hayranlık duyar. İnanın ba- • na: Bu adamlar kaptan değil, kaptanlığı ince bir sanat haline j yükseltmiş, birer artisttirler... - ı
Rüzgârlı bir havada, ne zaman j bir şirket veya Seyrisefain vapu* !j runun iskelelerden birine yanaş-: mak için manevra yaparken gör i sem, hak tanır ve kadir bilir İn- j giliz gemicisinin yukarıdaki söz- lerini hatırlarım.
ŞİRKETİN İLK KAPTANLARI
Şirket i h ay riy en i n ilk kaptan- larmm hemen hepsi gayri m üs lim imiş, hattâ içlerinde yelken gemisi- kaptanlığından gelmej «Lovis .Goujon» isminde bir iv ran sız da varmış.
Nikola kaptan, Petriçeviç kap tan, Arnavutköylü Konstantim di kaptan, İstefano kaptan, Ma- caroviç kaptan ve (50) numaralı vapurun meşhur süvarisi «Ta laş» kaptanın babası. Yorgaki kaptan diye yalnız isimlerim işit tiğim bu ilk nâhudalar devrine yetişemedim, bu zatların.yüzle rini ancak resimlerinde gördüm. Bilmünaseto şurasını da ar-
zedeyim ki o devirde Ş:rketihay- j riyenin yavaş yavaş geliştiğini ve seferlerinin intizamla yapıl dığını gören Karadeniz yelken gemileri kaptanları şirket vapur İarında kaptanlığa kabul edilin.*, leri için müracaatlarda bulun muşlar, istidalar vermişler. Fa kat o devirde şirketin başında : meşhur Hüseyin Hâki efendi j merhum(* ):
— Ben birçok İ ^nbulluların j canını taşıyorum. Emniyet ve i- j timaduru kazanmamış kimseleri j kullanamam! diye bu istidayı! reddetmiş ve ancak bunların i- cinden Ömer efendi kaptanı se çip almış ki, Müslüman kaptan olarak şirkette vazife alan bu ilk denizci, yine sonraları şirketin ünlü kaptanlarından Rıza kap tanın babasıdır.
TANIDIĞIM ESKİ KAPTAN. LAKIN GEÇİT RESMİ
Benim yetiştiğim ve kumanda ettikleri vapurlarla Boğaza gidip geldiğim kaptanlardan en kıdem Tisi kaptan -Palas- idi.
Şirketin ilk süvarilerinden «Yorgaki» kaptanın oğlu olan bu kaptan «Palas» gayet ağırlığı ve müsademeden, kazadan fevkalâ de çekingenliği ile tanınmış bir denizci idi.
Ben kendisini yandan çarklı (50) numaralı «Seyyale» vapu runun süvarisi olarak hılinm
«Yanko» ve «îstefo» ismindeki i- ki oğlu vardı ki bunların he- iki si de yine şirketin kaptanı oldu lar. Tuhaftır ki, «Palas» kapta nın kardeşi «Ksenofon» kaptan da şirketin süvarilerindendi.
Babası, kardeşi, oğulları da kaptan olan «Palas*, yukarıda da söylemiş olduğum gibi, ve him ve ifrat derecedeki ihtiyati- le iştihar ettiğinden ağır başlı yolcular, denizden korkan yaşlı hanımefendiler bu kaptanın ge misini tercih ederlerdi.
HERKESİN GÖZDE KAPTANI VAR!
Bu sözlerime sakın şaşmayın! Evet, bir zamanlar Boğaz halkı nın büyük bir ekseriyeti güven diği, kendi gözdesi, kaptanın va puruna binmeyi tercih eder; ha t- tâ inandığı bir denizcinin kuman dası altındaki vapurla inebil mek için birkaç saat vakit kay betmeyi göze alan müfrit taraf tarlar bile tek tük göze çarpar dı..
Bu itibarla kaptan «Palas» eı- lar, Aziz kaptan taraftarları, Kadri kaptan zümresi, kaptan Angeli partisi, Sezai kaptan hay ranları tümen tümendi.
Gen-çliğindenberi pek yakışıklı bir delikanlı olan Beykozlu Rıza kaptanı da bilhassa o zamanın 1 şık hanımları tutarmış ve bu kap tan güzelinin vapurile seyahate j can atarlarmış.
İşte Boğazdaki bu gözde kaptan devrinde kaptan «Palas» dikkatli manevraları, karıncayı bile incit mek istemiyen ihtiyatlı ve ağır yanaşmalarile fazla muhafaza kâr yolcuların itimadını kaza nırmış amma, yanında çalışan mülâzim kaptanları da sıkar mış. Böyle dakikalarda ise Rum kaptan (ş) leri (s) telâffuz ede rek:
— Yavaş, yavaş yavrum'.. O. dendi kendine yanaşir! demeyi â- det edinmiş.
Bunu yanında uzun müddet mülâzimlik etmiş olan şirketm en mahir denizcilerinden dostum Süreyya kaptandan bizzat işit
tim. i
Yarın da bu kaptanlar geçit resmine devam edeceğim.
(Devamı var) [*] Şirketi Hayriyenin ikinci mü-
esisi sayılan Hüseyin Hâki Efendi
aslan Giritli olup meşhur hay irse veı- Mlslıll prenses (Zeynep Kâmil) hanı
min kethüdası ve Şirketi Hayriye
kurulduğu vakit şirketin ilk meclisi idare reisi, imiş. Elyevm Şirketm 69 numaralı vapuru bu zatın ismini ta şımaktadır. A. C. S.
f
o Ş İR K E Tl H A Y R İ>
Meşhur I
(--- * * * --->
Boğcztn hırçın sıı'crı
—
Şirket vapurlarının ma nevraları—
Kuptan değil, birer artis!—
Şirketin ilk kaptanları hıristiyandı — ilk Müslüman kaptan—
Bir ailede dört kaptan— Herkesin kaptanı—
Palas kaptanın ihtiyatlılığı—
Kadınların gözdesi kaptanY a z a n : A . C em aleddln S a ra ço ğ lu
irketihayriyenin vapurla- J rından, biletlerinden bah-1 settikten sonra yalnız Ba- ğazlılar arasında değil, belki bil-1
tün İstanbul halkınca maruf, şöhretli kaptanları hakkında a* ğız açmamak hem insafsızlık,
« Şirkstihayriyeden
hâtıralar »
(Baş tarafı 1 incide)
tür birer gemi karikatürü olan bu ucubeler pek yavaş yürüye rek hele lodoslu havalarda, köp rüden Kadıkövü arasındaki me safeyi iki, üç hattâ hazan dört saatte aldıkları olurdu. Bugün kü süratli gemilerin yirmi daki kada çiğnedikleri bir deniz par çasını iki, üç saatte geçememek vapur yolcuları arasında yerinde bir hiddet uyandırır, herkes ağ zını açar, gözünü yumar ve idare aleyhine atıp tutardı.
İşte bu süratsizliğe ve «îdarei Mahsusa» gemilerinin bakımsız lığına içeriUyeü bir şairi meş hur:
«O ınâhiler kİ deryâ içredir, deryayı bilmezler»
Mısraını değiştirip:
«Bu vapurlar ki derya üzredir, deryada yüzmezler»
«Bu vapurlar ki derâ iizredir, tamir görmezler» Demiş ve bu buluş Boğazlıları günlerce güldürmüş, karşı taraf la alay ettirmişti:
YAMAN BİR HİCVİYE Derken günün birinde «Dehri» nin su şiddetli «Manzume! Kah- riye» si «Şirketi Hayriye» aley hinde, gök gürültüsünü andıran j bir şiddetle, gürledi idi:
Ya resulullah, geldik deri kaça tma Nafıa bakmaz bu halkın hiç
lenyenniy atına Vermede tımar Nazır bey ma-
e«r al atma «Şirket» i vaki eder mi, soıma-
yor saatma Ye’sile millet de söyler şimdi bu
kabriyeyi Y a reusuîullah, kahret -Şirketi
Hayıiyeyi
★
Köprüde görsen nasıl ezmektedir ler milleti Reddederdin eiimleten müstahde
mini Şirketi Tekne zanneylecr idin «Rüchan»,
«Terakki», «Sür’at» i (1) Ağlayıp söyler idin: Va ümmeti,
va ümmeti! Ye’sile millet de söyler şimdi bu
kahriyeyi:
Ya resulullah kahret Şirketi Hay- riyeyi
★
Ümmetin şirket elinden çok ezi yet çekmede Bir buçuk saat Bebekten köprü
bazan çekmede İltica ettik ıımumen namı pâki
Abmede Haydarı kerrar hırsın bunları bir
tekmede!..
Söylemekten derde girdik, cnmle- ten bu kahriyeyi: Ya resulullah, kahret Şirketi Hay
riyeyi
★
Kalmada millet bütün gün işle rinden hep geri Geldiği vapurla avdet eyliyorlar
ekseri Lütfedip bir kere ... n sefiri,ek
im i Bir yarış yapsa geçer elbet A-
cem eşekleri
Kahrola hıfzet m ¡yenler mısraı
kahriyyeyi Ya resulullah kahret Şirketi Hay-
riyeyi !..
Şiddet itibar^e mizah ve lâti fe hududunu oldukça aşan bu manzume haftalarca ve avlarca ağızdan ağıza dolaştı. Adalıları ve Kadiköylüleri keyiflerinden oynattı, mutaassıp ve kovu Bo ğazlıları da kızdırıp küplere bin dirdi idi.
TEK Mİ, ÇİFT Mİ ? İşte deniz ve gemi meraklısı müsabakalar, methiyeler, hicvi yeler, ve b’nbir türlü karşılıklı münakaşa ve bahis tutuşmalar arasında masumane vakit geçi rip dururken «Şirketi Hayriye» idaresi çift uskur-lu ilk vapurla - rını, «60» numaralı (Rağbet) le «59» numara (Kamer) i getirt mişti.
Yukarıda bilmünasebe arzet- miş olduğum gibi, bir zamanlar yalnız yandan çarklı gemilere, rağbet eden şirket, bundan kırk yıl evvel, kıçtan pervaneli ilk iki küçük vapurunu getirttikten sonra uskura ehemmiyet verir olmuş, davlurnbazlı vapurlar ta- mamile gözden düşmüştü.
İşte uskurla dört küçük va purdan sonra gelen «53■> numa ralı «İnşirah» ve eşi «54» numa ralı «İnbisat» vapurları İstan- bulda uskur moda ve dev rini açtıktan sonra yukarıda balı settiğim «59» ve «60» numaralar bu devrin bir basamak daha te kâmülünü kaydediyor ve cifte- pervaneli bulunuyorlardı.
Diğer taraftan bu çift uskurlu vapurların makineleri üç inbisat- lı dedikleri «Tripl ekspenşin > sis teminde olduğundan hem yüksek tazyik, hem de kömür sarfiya tında. iktisat temin edilmiş olu yordu.
Ne tuhaftır ki yandan çarklı vapurlara alışmış bir kısım mu hafazakâr Boğazlılar ilk gelen tek uskurlu «47» numaraya ar kadaşlarını nasıl ys.Cij.z adılarsa çift uskurlu vapurların da aley hinde 'bulunmaya başladılar.
Fakat terakkinin, medeniye tin dedikodu ile, malayanivet ile hiç karşısına durulabilir mi?. Çift pervaneli vapurlar o kadar kolay manevra yapıyorlar ve süsiii kamara, güverte ferahlığı ve rahatlığı bakımından eski gemilere o kadar faik bul un n- yorîardı ki bu dedikodular çok sürmedi, «Güneş balçıkla, sıvan maz» fehvasınca kendiliğinden söndü, gitti.
Hattâ «59» ve «60» numaralar da, makinelerin kaptan köşkün den idare edilebilmesi tertibatı mevcut iken «Şirketi Hayriye» idaresi, yolcuların bu kadar ye. niliği kolayca hazmedemiyecek- lerini düşünmüş olacak ki ban
ları «Selâmeti umumiyeyi sıya- neten istimalden vaz geçtiğini ve bilhassa sipariş- ettiği vapurlar da bu tertibatı büsbütün kaldırt tığını», meşhur salnamesinde zikreder,
(Devamı var)
(1) .Şirketi Hayrivenin «4f>», «20» ve «21» numaralı vapurlarının isim
^
«.Ş İ R K E T l H A Y R İ Y E»
D E N H A T I R A L A R }^ s*2iafeaaï*ascsSCT«3^^ r^^rr^mmtcs^ mmxsmmmmmrnr
Yavuz zırhlımız v e Hayri K aptan — Terfi edemi. yen kaptan
—
Müdürü Un u-ninin düfünee&i— lık n-I
der Kaptanın fartı
—
Cemal Kaptanda m xt eorai
L
mahareti—
Ağır manevratarile tanınan bir kaptanj
---
15
— ---J
Yazanı A. €e.maleddin Sararağln
Şirketihayriyenin eski kaptan larından bahsederken merhum Safcri kaptan ile yine çoktan Hakkın rahmetine kavuşmuş İs kender ve Cemal kaptanlardan batsetmezsek haktuzlık etmiş o- lunur.
Sabri kaptan Ada mektebin den mezundur. Stajını bir Yu man vapurunda yapmış, bilâha re o zamanlar Reji idaresinin de nizde tütün kaçakçılığını önle mek için emr inde bulundurduğu vapurlarından birinde bulunmuş ve ancak bundan sonra Şirketi- ■hayriyeye intisap etmiştir.
Kendisi Şirketihayriye muha sebe mümeyyizi Akif efendinin oğlu idi. Merhum Sabri kaptan Türk tahlisiye gemisi Alem iar’ı DanimarkalIlardan ilk defa tes lim alarak ilk Türk deniz tahlisi yeciliğini yapan denizcimizdir.
Sabri kaptan 1914 cihan har binde «Yavuz» hattı harp zırhlı mız Narada karaya oturduğu vakit, düşman uçaklarının müte madiyen rahatsız etmelerine rağ
dendi. Aslen Tirebolulu olan Ce mal kaptan bilhassa manevrala rının güzelliği, ve iskelelere ya naşmaktaki mahareti ile meş-- hurdu.
Son zamanlarda gözlerine âriz olan rahatsızlık dolayısile teka üt edilmişti.
Cemal kaptan merhum tekaüt edildikten sonra spor oyunlarım seyre merak sardırmış ve hiçbir maçı kaçırmaz olmuştu.
Bir gün Taksim stadyomunda- ki bir maçı seyrettikten sonra defihâcet içir belediyenin Tak simde yaptırdığı umumî helaya girmiş ve orada nüzul isabetde ölmüştür.
Cemal kaptanın cenazesi Gü müşsüyü haştaha nesine nakledil mis ve hastahane • doktorların dan biri merhumu tanıması üze rine keyfiyetten hemen Şirketi hayriye idaresi ve merhumun ai lesi haberdar ed.imiş ve bu su retle ceset ailesine teslim- edil miş ve defnolunmuştur.
men geminin kurtarılması husu sunda büyük yararlıklar göster mişti.
Son zamanlarda klavuz kap tanlığı yaparken yaş tahdidine uğrayan bu kıymetli Türk de nizcisi liman vesaiti nakliye me murluğuyla Geliboluya tavın e- dilmiş ve orada bir hafta kadar vazife gördükten sonra ecelde Hakkın rahmetine kavuşmuştur.
Kendisi uzun yıllar ticaret ge milerinde de çalışmış, pek muk tedir kaptanfetnmızdandı. Mer humun oğlu bay Hamdi elyevm Şirketihayriye idaresi ihtiyat çarkçı başılarındandır.
İSKENDER KAPTAN Şirketihayriyenin bu değerli »kaptanı da lostromoluktan yetiş miş ve kaptanlık şahadetname sini almışsa da sırası gelmediği için kaptanlığa bir türlü terfi
e-MUSTAFA NATIK KAPTAN Ada mektebinden mezun, ağır başlı bir denizcimizdir. Tıpkı kaptan Palas gibi pek ihtiyat- kâr olan Mustafa Natık kaptan pek ağır ve çekingen manevrala- rile yolcuyu sabırsızlandırırdı.
Tekaütlük müddetini doldu rup idarece tekaüt edildikten sonra ticaret vapurlarında kap tanlığa başlamıştır. Kendis el yevm tüccar gemilerinden birin de ikinci kaptan olarak çalış maktadır.
Bildiğim, hatırladığım eski şirket kaptanlarının serisi bura da sona eriyor. Yarından itiba ren halihazırda hizmetgören şir ket süvarileri ilden ve bu arada limanımızın en maharetli kap tanlarından biri olan Süreyya e- fendi kaptandan bahsedeceğim.
(Devamı vaı )
demezmiş.
Günlerden bir gün lostromo İskender Reis müdürü umumî A- li beyin nazarı dikkatini çekmiş ve bu yakışıklı ve gürbüz deniz- ciye yanında büyüttüğü evlâtlı ğını vermeyi tasarlamış ve bu hayırlı işi başarmak vazifesi de ibermutad Hacı Mehmet kaptana
ha-vale edilmiş.
Hacı Mehmet kaptan meseleyi Isk:nder merhuma açınca, idare nin müstakbel kaptanı:
__Bu teklife muvafakat ede rim amma, bir şartla... Kendimi kaptan olarak görmeliyim...
Der Ve bu söz de Ali bevin ho şuna gitmiş olacak ki lostromo İskender ilk müııhalde kaptanlı ğa terfi ettirilir.
İskender kaptan ânasıl Rume İllidir. Kümelinden anası ve ba ba âe birlikte îstanbula geldiği yalat kundakta imiş.
+skender kaptan şirkete tam rimet ettikten sonra 1914
Hainde vefat etmiştir. CM CEMAL KAPTAN 67 numaranın meşhur süvari si Cemal kaptan merhum da şir ketin çok sevilen
şöhretlilerin-«
Ş İ R K E T İ H A Y R İ Y E»
D E N H A T I R A L A r VJ
Taraçadan Börek
A l a n K a p t a n
r ' ^ ^ 4Süreyya Efendi Kaptan
—
Karadan sakin, denizde csfkun—
ihtiyat kaptanların üstadı—
71 in nağme leri—
Börek tepsisinin z evki — Gazoz ikramı—
Haf taki ramları—
Beylerbeyinden alınan dondurmala.__ — — --- - — 1 6 — — --- 1
Yaxan s A . O a a a led d in Saraeoğlıı
denizcimizin hâtıraları pek çok tur. Bilhassa Marmarada askerî
Yetişebildiğim veyahut mace ralarım, doğruluğundan emin bulunduğum kaynaklardan din lediğim eski şirket kaptanlarının maceralarını dilim döndüğü ka dar naklettim. Şayet bu »eriye halihazırda sessiz sedasız vazife gören şimdiki kaptanlarımızı da katmıvacak olursam, çok sevdi ğim denizcilik mesleğine karşı
n a n k örlü k etm iş o lm a k ta n k o r
karım.
Buraya kadar 1327 (1911) yı lından evvel, şirket kaptanların dan bahsettim. Bugün de bu ta rihten sonra ve hattâ halen gü zel gemilerinin kaptan köşkle rinde, Boğazın lâcivert suları ü- zericde mekik dokuyan cefakeş! ve vefalı kaptanlarımızdan bah sedeceğim :
SÜREYYA EFENDİ KAFİ AN Bugün dahi, 58 yaşında olma sına rağmen mesuliyetli ve me şakkatli vazifesini, genç ve gür büz bir tiivana kaptan çeviklik ve atılgaıılığüe başaran dostum Süreyya kaptan, eskilerle yeni leri aynan fasıl hat üzerinde ilk gelen simadır.
Tahsilini Ravzai Terakki, Sem sülmekâtip ve Beşiktaş askerî rüştiyesindevapmış olan Siirey- ya kaptan, merhum babasının da Şirkctihayı iyede Köprü - Üs küdar şubesi başmemuru olması dolayısılc, idareye bundan otuz yıl evvel mülâzim kaptan olarak intisap etti ve fıtrî denizcilik ka biliyeti ve engin merakı sayesin de bu meslekte pek çabuk tema-1
■'***■*'•& âmirlerinin dikkat s.
.kan, bugün şirke
tin elinde, büyük küçük, ne ka dar gemi varsa hepsinde bulun muş, manevralarının zerafetini ve güzelliği ile daima kendiri göstermiş kıymetli bir kaptam- mızdır.
Kendisile tanışır' ve pek sevi şiriz. Ancak şuna da lütfen emin olun ki Süreyya kaptanı ben sevdiğim için . methetmiyorum, kendisi çok methedilecek bir de nizci olduğu için seviyorum.
Filvaki bu emektar ve tecrü beli denizci kadar karada müte vazı, sessiz, fakat gemisinin ku manda köprüsünde tepeden tır nağa kadar değ şiverip acarla şan gemici görmedim. Kprşı kar şıya bulunduğumuz sıralarda â- deta kızararak konuşan bu yaşlı deniz kurdu kaptan köşkünde büsbütün başka bir adam olup çıkar.
Bilindiği gibi zaten çok çetin ve güç bir meslek olan kaptan lığın en güç tarafı muayyen bir vapurda süvarilik etmeyip te “ ihtiyat” namı altında kaptan ları izinli çıkan gemilerde kap tanlık etmektir.
Her geminin, her teknenin, tıpkı insanlar gibi kendisine mahsus huyları,, hususiyetleri vardır. Bu itibarla idare maha retine ve denizcilik kudretine en çok güvendiği süvarileri ‘"'ihti yari ola-rak kullanır, işte Sü reyya efendi kaptan şirketin bu yifıtiyari kaptanlarının üstadı ve piridir.
Hem idarenin, hem de bütün Boğaz halkının çok yerinde sev- gi ve saygısını kazanmaya mu vaffak olmuş bulunan bu bahtlı
nakliyat işleri bahis mevzuu ol du mu ilk akla gelen sima dos tumun sevimli ve yanık çehresi olur. Hoş, o da bu vatanî hizmet 1-rin sanki gönüllüsüdür. «63» ve «26» numaralı vapurlarla Mar marada Süreyya efendi kaptan öyle denizler yemiştir ki, o, tatlı tatlı anlatırken oturduğum yer de ben terle.Tıişimdır.
Ayni zamanda şirket bir yeni lik yaptı mı yine, o işin başına güıeyya efendi kaptanı getirir. M.selâ bir aralık yeni ve gözdt vapurlara oparlörlü radyola, koymuş ve pu meyanda «71» nu marayı da bu âletlerden biriyle bezemişti.
İste 71 numara radyoya ka vuşunca süvariliği Süreyya efen, di kaptana verildi.
Artık şakrak şarkılar, baygın j tangolar ve raksan valslerin nağ j meleri arasında iskeleden iskele-1 ye uçan «71» numara önünden i £ Çtiği yalılardan yalnız iltifat | değil, çiçek buketleri dahi top laya toplaya seferlerini yapar olmuştu.
Hattâ Süreyya kaptanın an- latt/ğma göre Anadolu kavağın daki deniz binbaşısı Niyazi be yin yalısının taraçasından uza- .tılaıı börek tepsisini vapurdan almak dostumun en büyük zev ki imiş.
Bu sözlerimi bir mübalâğa sanmayın. Yalının önündeki su lar derin olduğundan Süreyya kaptan büyük bir maharetle va purun başını yalının taraçafiı is tikametine getirir ve börek tep sisi de taraçadan vapura uzatı lırmış.
Bundan evvelki yazılarımda da anlatmış olduğum gibi, mer hum Şeref kaptanın yalılardan" kahve aldığı rivayetinin doğru luğunu pek bilmem amma, Sü reyya kaptanın yalmm
taraça-j sırdan börek aldığına kalıbımı | basarım.
Sonra Kanlıca körfezindeki merhum Turhan beyin yalısın da yaptırıp Kanlıca rıhtımına getirdiği börek hikâyesi de var dır ki bunu Süreyya kaptandan dirdiyelim:
— Gemiye radyo konulduktan sonra halk «71» numaraya faz la rağbet eder olmuştu. Bir gün Çengelköylü Alâettin Baba mer
hum bana: |
— Efendi kaptan, haftaya Çengelköyü Yalı kahvesinin ta- raçasmdan sana gazoz verece ğim. dedi. Filvaki dediği giinde, kahvenin önüne sancak baş o- muzluğundan yaklaştım. Buz gi bi gazozu aldım. Alâettin Baba bu! Durur mu hiç? Ertesi hafta iki kasa bira verdi, müteakip hafta tulumba tatlısı ile patlı- can dolması armağan etti. Artık «71» in mürettebatı cumartesi günleri dışarıdan yiyecek teda rikinden müstağni kalmışlardı
Alâettin Babadan, örnek alan Beylerbeğindeki ,ismini hatıriı- yamadığım kahveci de armağan hevenine başladı idi. Onu bir diğeri görüp kıskanarak o da taahhütlere girişti. Artık biz cerre çıkmış hocalar gibi, cu martesi, seferimizi, nevale topiı- ya toplıya, yapıyorduk.
Hele Beylerbeğli kahvecinin ikram ettiği dondurmayı a'mak için Beylerbeyi rıhtımı yanında ki havuza yavaş yavaş geminin başını sokup dondurmayı ald*. ğımızı gören ve rıhtımı dokiu*«- ran halkın alkış sesi hâlâ kulak larımdan gitmez. Ne yalan söy, liyeyim, bu halk tezahürü karşı sında, galiba gözlerimden bir ifei damla yaş da sızmıştı....
Yarınki yazımda «67» nin sü varisi Ali Naki kaptanla bugü nün diğer bazı süvarilerinden bahsedeceğin,
11 TEMMUZ 1944
» Ş İ R K E T İ I I A ^ Î T e^ D E N İh tTr aL A R
^
i l
Kalbur üstü bir usta
—
Hıristiyan makinistler—
Bir kabiliyet imtihanı—
6 8 numara yürümiyor—
Bütün uğraşmalara r a ğ m e n 1 ürk kabiliyetinin üstün lüğü—
Yayrım saatlik çalışma—
Bir başka cevher— İşe yaramaz sayılan geminin canlılığs
---
24
— --->
Y a z a n ı A. C em aleddln S a ra ço ğ lu
Şırketihayriye vapurlarında çalışan çarkçılardan hemen hep- sinirj hıristiyanlardan ibaret bu
lunduğu devirde, bugün şirketin en büyük gemisi olan ¿71) in başmakinisti Bay Mehmet te, kalbur üstü gelen Türk makinist terimdendir.
Çarkçı ameliyat, mektebinden mezun olan bu kıymetli teknis- yen evvelâ Haliç vapurlarının Ayvansaray fabrikasına tesvi yeci olarak girmiş, bir müddet çalıştıktan sonra şirketin Has- köy fabrikasına tesviyeci ustası olarak intisap etmiş ve bu işte maharet ve bilgisini gösterdiğin den şirketin yandan çarklı (39) numaralı vapurungjkinci maki nist olarak tayin edilmiştir.
Bilmünasebe bundan evvel söylemiş olduğumuz gibi o de virde makinistlerin hepsi lııristi- yan idi ve aralarına mümkün ol duğu kadar Türk eleman sok mak istemezlerdi. Bu ruhî ha lete rağmen Mehmet usta kabi liyet ve maharetini pek az za manda dosta da, düşmana da tasdik ettirmeğe muvaffak ol muş ve o sıralarda îngiltereden henüz gelmiş olan çift uskurhı yeui gem lerden (65) numaraya verilmiştir.
(65) in çarkçı basısı bir Ir.gi- lizdi.
Mehmet usta az zamanda gay ret ve liyakatini bu îngilize de tasdik ettirmiş ve (68) numara ya birinci makinist olarak geç miştir.
KABİLİYET İMTİHANI
Fakat bu sıralarda 1914 cihan harbi sona ermiş, İstanbul müt tefikler tarafından işgal altına alınmış ve Şirketihayriye müdü rü Ali bey, pek sevdiği ustabaşı Kiryakouun teşvik ve iğfali al tında kalarak şirkete yeniden hı- ristiyan elemanları doldurmaya başlamış ve bu meyanda (68) in eski başmakiıvsti Koço usta ge misine getirilmiş, Mehmet usta da (65) numaraya verilmiştir.
Fakat bir tesadüf göstermiş tir ki şirketteki Türk çarkçılar, kapıyoldaşları hıristiyan maki nistlerden bilgi ve kabiliyet ıtı- barile kat kat yüksektirler ve onları asla aratmazlar.
Vak’a, çok dikkat çeker îhahiyet taşıdığı için, tafsılatıle
arzedilmeğe de.ğer:
Günün birinde Koço ustanın çarkçıbaşı bulunduğu (68) nu maralı vapur idarenin önımdeiu fabrikada büyük bir tamir gör dükten sonra sefere çıkar. Ge minin o zaman ikinci makinistti Bay Enver idi. Bu genç, faal ve eavretli Türk işçisini yakından tanıyan başmakinist Koço usta kendisini diğerlerine tercih ede rek yanma istemişti.
işte (68) numara yem tamir den aktıktan sonra b’T ay ka dar çalışmıştı ki bir gün Beşik taş iskelesinde bozularak yolcu lar içinde kaldı.
Koço usta şuraya baktı, bu raya seğirtti, fakat nafile... Arı- za bir türlü giderilemiyor, ge mideki yolcular sabırsızlanıyor lardı.
Bir ay evvel tamirden çıkmış bir gemide, ustaların ustası sa yılan Koço gibi bir çarkçının ida resindeki’ bir makinede çıkan bir arızavm giderilivermemesi akıı alacak bir şey değildi.
Evet amma hakikat te işte or tada duruyordu ve (68) numara Beşiktaş iskelesine mıhlanmış gi bi bir türlü yerinden kıpırdıya- mıvordu.
MEHMET USTA YETİŞ!.. Koca idare, Beşiktaş iskelesi ne mıhlanıp kalmış olan (68) numaranın bir türlü hareket e- dememesi yüzünden, rezil ola
caktı. .
Nihayet müdür Ali beyin di mağında bir şimşek çaktı: Meh met ustayı gemiye _ göndermek ve atızanin sebebini anlamak...
Tesadüfen Mehmet ustanın ça lıştfğı (65) numara da köprüde iği ve seferine daha vakit vardı. Hemen bir otomobille Mehmet usta (65) numaradan alınarak Beşiktaşa, iskelede istim salıve rerek yatan (68) numaraya gön derildi ve,,.. Mehmet usta yarım saat içinde makineyi tamir ede rek (68) numara seferine de vam edebildi. 1
Bu son hâdise de gösetrij or du ki Türk çarkçılar, hıristiyan
kapıyoldaşlarmdaıı lıicte geri ol madıktan başka, bazı kabiliyet li elemanlar onlardan bilâkis çok daha müstaittirler.
Mehmet usta elyevm (71) nu maranın çarkçıbaşısıdır.
BİR BAŞKA GEVHER
Sırası, gelmişken şurasını da arzedelim ki ekseriya yokluklar içinde varlıklar yaratan Sirketi- hayriye çarkçıları arasında ger çekten müstesna fıtratlar pek çoktur.
Meselâ yukarıda bahsi geçen Koço ustanın muavini Enver us ta (68) numarada bir hayli müd det çalıştıktan sonra terfi ede rek çarkçıbaşı olmuş, şirketin müteaddit birinci sınıf vapurla rında hizmet görmüş ve idare ye hiç müşkülât çıkarmamış de ğerli bir makinisttir.
(27) numaralı araba vapurun da on seneden fazla müddetten- beri çarkçıbasılık etmektedir. Bu vapur bir aralık işe-yaramaz bir- hale gelerek Kuruçeşmedc bağlanmış, fakat Enver ustanın himmet ve gayretile mükemme len işe yarar bir hale gelmiş ve 1914 cihan harbinde bu araba vapuru askeriye emrinde geceli gündüzlü faaliyette bulunarak kıymetine paha biçilmez hizmet ler görmüştür.
Hâlâ emektar (27) numarada Üsküdar ile Kabataş arasında mekik dokuyan Enver usta, ya bancılara parmak ısırtacak bir maharet ve kab liyetle bu köhne teknenin yıpranmış, fakat pırıl pırıl makinesini idare etmekte, ona gözü gibi bakmaktadır.
(Devamı var)
İstanbul Şehir Üniversitesi Kütüphanesi Taha Toros Arşivi