Ankara ili piyasalarında bulunan deri giyim aksesuarları üzerine bir araştırma

(1)

GAZİ ÜNİVERSİTESİ

EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

EL SANATLARI ANA BİLİM DALI

DEKORATİF ÜRÜNLER EĞİTİMİ BİLİM DALI

ANKARA İLİ PİYASALARINDA BULUNAN DERİ GİYİM

AKSESUARLARI ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Hazırlayan Esra YILDIRIM

Tez Danışmanı

Yrd. Doç. Dr. Zeynep GÖKÇESU

Ankara Eylül - 2013

(2)

JÜRİ ÜYELERİNİN İMZA SAYFASI

Esra YILDIRIM’a ait “Ankara İli Piyasalarında Bulunan Deri Giyim Aksesuarları Üzerine Bir Araştırma” başlıklı tezi, 30 / 09 /2013 tarihinde, jürimiz tarafından Dekoratif Ürünler Eğitimi Bilim Dalı’nda Yüksek Lisans Tezi olarak kabul edilmiştir.

Adı Soyadı : İmza

Başkan : Prof. Dr. Mediha GÜLER……….. ……...

Üye (Tez Danışmanı): Yrd. Doç. Dr. Zeynep GÖKÇESU……….. ……...

(3)

i ÖN SÖZ

Araştırma, Ankara ili piyasalarında bulunan deri giyim aksesuarlarını konu almıştır. Ankara ilindeki atölyelerde üretilen deri giyim aksesuarlarında hangi teknik, renk, kompozisyon, desen ve malzemenin kullanıldığını tespit etmek, tanıtmak ve tüketici tercihlerini dikkate alarak sağlıklı bir şekilde yaşatılmasını sağlamak amacıyla hazırlanmıştır.

Bu araştırmada; deri sanatının yaygınlaştırılması, tarihsel gelişimi, ürünlerde kullanılan teknik ve teknolojik özellikleri, ayrıca kullanım alanlarının araştırılması ile deri sanatına katkı sağlanması amaçlanmıştır.

Araştırmanın her aşamasında sonsuz manevi desteği ile tecrübelerini özveriyle paylaşan, değerli danışmanım Yrd. Doç. Dr. Zeynep GÖKÇESU‘ya, araştırmamın her aşamasında tüm desteği ve yardımları ile yanımda olan sevgili aileme içtenlikle teşekkür ederim.

(4)

ii ÖZET

ANKARA İLİ PİYASALARINDA BULUNAN DERİ GİYİM AKSESUARLARI ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA

YILDIRIM, Esra

Yüksek Lisans, Eğitim Bilimleri Enstitüsü Dekoratif Ürünler Eğitimi Bilim Dalı Tez Danışmanı: Yrd. Doç. Dr. Zeynep GÖKÇESU

Eylül – 2013,

Araştırmanın amacı günümüzde yapılmakta ve günlük giyimde önemli yeri olan deri giyim aksesuarlarının yerinde incelenerek, çeşitlerinin, yapım aşamalarının, kullanıldığı alanların, kullanılan tekniklerin, renk ve desen özelliklerinin belgelenmesi, rapor haline getirilmesi ve yeterliliğinin ortaya konulmasıdır.

Araştırma süresince uzman görüşleri yardımıyla bir anket düzenlenmiş ve bu anket üretim yapılan atölyeler ile satış yapılan işyerlerine uygulanmıştır.

Seçilen atölye ve işyerinde çalışan 50 bireye uygulanan ölçme aracı, anket ve bilgi formundan ile elde edilen veriler SPSS 13,0 (Statistical Package For Social Sciences) programına aktarılarak frekans ( f ) ve yüzde (%) dağılımları hesaplanmıştır. Elde edilen değerlere göre tablolar hazırlanmış ve yorumları yapılmıştır. Birden fazla seçenek belirtilen maddelerde toplam belirtilmemiştir.

Araştırma, 2012-2013 yıllarında Ankara ili piyasalarında bulunan deri giyim aksesuarlarının, üretimini ve satışını yapan 13 işletme ve bu işletmelerde tespit edilen 120 ürün incelenmiştir. İncelenen bu ürünlerin ayrı ayrı fotoğrafları çekilmiş çeşit, teknik, renk, motif, kompozisyon, kullanım yeri ve kalitesi açısından incelenmiştir.

Üretimi ve satışı yapılan işletmelerde deri giyim aksesuarı olarak 9 çeşit ürün incelenmiştir. Bunlar; çanta, kemer, takı, anahtarlık, para cüzdanı, sigara kılıfı, bıçak

(5)

iii kılıfı, çakmak kılıfı, ayakkabı gibi ürünlerdir.

Bu ürünlerin yüzey süslemelerinde 8 adet teknik kullanılmaktadır. Bunlar; kraftla süsleme, baskı tekniği, oyma tekniği, kabartma tekniği, boyama tekniği, ıslatarak şekil verme tekniği, çizerek süsleme tekniği, hazır gereçlerle süsleme teknikleridir.

İncelenen ürünlerde en çok kullanılan renk kahverengi ve tonlarıdır. Bununla birlikte siyah, köselenin doğal rengi ve yeşil de yoğun olarak kullanılmaktadır. Bu ürünlerin renklendirilmesinde ise en çok anilin boya tercih edilmektedir.

(6)

iv ABSTRACT

ERXAMINATION OF THE CLOTHING LEATHER ACCESSORIES MARKET PLACE IN ANKARA

YILDIRIM, Esra

Master Program, Institute of Education Sciences Decorative Product Of Education Science Branch Thesıs Advısor: Yrd. Doç. Dr. ZEYNEP GÖKÇESU

September-2013,

The aim of this research is; analysed and documented assortment, production,step and technics,usage areas,properties colours and pattern of leather clothing accessories that produces in today and really have importance in casual clothing and denoted its adequency.

During the research process is conducted a survey where by experts and is applied in workshops and places of sale.

Frequency (f) and percentage distributions calculated by transferring datas

obtained from measurement tool applied to 50 people working in workshops and workplace ,survey and the form of information to SPSS 13.0 (Statistical Package For Social Science) programme.Tables are prepared and commented according to the obtained datas.

In this research , 120 products identified in 13 institutions engaged in the production and sale of the leather clothing accessories identified in the market place in Ankara province in years of 2012-2013 were analysed.The analysed products were photographed separately, and analysed in terms of qualityi kind,technic,colour,pattern, ocomposition and usage area.

(7)

v

In the institutions engaged in production and sale,9 kinds of products were analysed as leather clothing accessories.These products are like bag, belt, jewellery, key ring, wallet, cigarette case, lighter sheath,shoe.

8 different technics were used in the surface ornamentation of these

products.These are , printing technique, carving technique, embossing technique,

painting technique, soaking shape technique, engraving by cuting, garnish ready to techniques and instruments.

The most commonly colour used in the analysed products is Brown and its shades.However the natural colour of black leather and gren are used commonly.On the coloring of these products aniline dye is the most preferred one.

(8)

vi

İÇİNDEKİLER

JÜRİ ÜYELERİNİN İMZA SAYFASI... i

ÖN SÖZ………..……… i ÖZET... ii ABSTRACT... iv İÇİNDEKİLER……….. vi TABLOLAR LİSTESİ……….. ix ŞEKİLLER LİSTESİ……… xi BÖLÜM I GİRİŞ………... 1 1. Problem Durumu………... 1 2. Araştırmanın Amacı………. 2 3. Araştırmanın Önemi………. 3 4. Sayıltılar………..………. 4 5. Sınırlılıklar………... 4 6. Tanımlar………... 4 BÖLÜM II KAVRAMSAL ÇERÇEVE ve İLGİLİ ARAŞTIRMALAR……….……... 6

1. Ankara İli Hakkında Genel Bilgi………. 6

1.1. İlin Tarihçesi………. 6

1.2. İlin Coğrafi Yapısı……… 7

1.3. İlin Sosyal ve Kültürel Yapısı………... 7

1.4. İlin El Sanatları………. 8

2. Sanat……… 8

2.1. Sanatın Tanımı ve Tarihçesi………. 8

3. El Sanatları……….. 9

(9)

vii

3.2. Hammaddeye Göre Sınıflandırılması……… 11

4. Deri………... 12

4.1. Derini Tanımı ve Tarihçesi………... 12

4.2. Derinin Yapısı………... 18

4.3. Deri Çeşitleri………. 19

4.4. Dericilikte Kullanılan Araç ve Gereçler………... 23

4.4.1. Dericilikte Kullanılan Araçlar………... 23

4.4.2. Dericilikte Kullanılan Gereçler………. 36

4.5. Deri Yüzey Süsleme Teknikleri……… 44

5. Deri Giyim Aksesuarları Hakkında Genel Bilgi…………... 51

5.1. Çanta………... 51

5.1.1. Çantanın Tanımı ve Tarihçesi………... 51

5.1.2. Çanta Çeşitleri ve Kullanım Alanları……….. 52

5.2. Kemer……… 53

5.2.1. Kemerin Tanımı ve Tarihçesi………... 53

5.2.2. Kemer Çeşitleri ve Kullanım Alanları……….. 54

5.3. Takı………... 55

6. Deri Giyim Aksesuarlarından Çanta Yapımı Aşamaları, Çanta Analizi………... 59 7. İlgili Araştırmalar………..………... 75 BÖLÜM III YÖNTEM………... 78 1. Araştırmanın Modeli……… 78 2. Evren ve Örneklem……….. 78

3. Veri Toplama Araçları………. 79

4. Verilerin Toplanması………... 79

(10)

viii BÖLÜM IV

BULGULAR ve YORUM………. 82

1. Anketten Elde Edilen Bulgular ve Yorum………... 82

2. Gözlem Formundan Elde Edilen Bulgular ve Yorum………. 100

BÖLÜM V SONUÇ VE ÖNERİLER……….. 104 1. Sonuç……… 104 2. Öneriler………... 107 KAYNAKÇA……….. 109 EKLER………... 114

EK-1. ANKET FORMU………. 115

(11)

ix

TABLOLAR LİSTESİ

Tablo No Sayfa No

Tablo 1: İş Yerinin Ana Faliyet Konusunu Gösteren Dağılım………... 81 Tablo 2: Araştırmaya Katılan Bireylerin Eğitim Durumlarını Gösteren

dağılım………. 82 Tablo 3: Araştırmaya Katılan Bireylerin Cinsiyetlerini Gösteren

dağılım………. 83 Tablo 4: Araştırmaya Katılan Bireylerin Yaşlarını Gösteren Dağılım……... 83 Tablo 5: Araştırmaya Katılan Bireylerin Mesleği Seçme Nedenlerini Gösteren

Dağılım……….……… 84 Tablo 6: Araştırmaya Katılan Bireylerin İşyerlerindeki Statü Durumlarını Gösteren Dağılım……….……… 85 Tablo 7: Araştırmaya Katılan Bireylerin Üretimden Elde Ettikleri Aylık Gelir

Durumunu Gösteren Dağılım………... 85 Tablo 8: İşletmede Çalışan Eleman Sayısını Gösteren Dağılım………. 86 Tablo 9: Araştırmaya Katılan Bireylerin Kaç Yıldır Bu İşle Meşgul Olduğunu

Gösteren Dağılım………. 87 Tablo 10: Atölye Ortamı Ve Araç Gereçlerin Yeterlilik Durumunu Gösteren

Dağılım………. 88 Tablo 11: İşyerindeki Deri Giyim Aksesuarlarının Neler Olduğunu Gösteren

Dağılım………. 88 Tablo 12: İşyerlerinde, Deri Giyim Aksesuarlarının Temin Edilme Durumlarını

Gösteren Dağılım…... 89 Tablo 13: İşyerlerinde Deri Giyim Aksesuarları Tasarımlarının Temin Edilme

Durumlarını Gösteren Dağılım……….... 90 Tablo 14: İşyerlerinde Deri Giyim Aksesuarları Yapımında Kullanılan Deri

Çeşitlerini Gösteren Dağılım……….……….. 91 Tablo 15: İşyerlerinde Deri Giyim Aksesuarları Yapımında Kullanılan

Süsleme Tekniklerini Gösteren Dağılım………... 92 Tablo 16: İşyerlerinde Deri Giyim Aksesuarları Yapımında Kullanılan

Renkleri Gösteren Dağılım……….. 93 Tablo 17: Üreticilerin Deri Giyim Aksesuarlarının Yapımında Ürünün Hangi

(12)

x

Özelliği Üzerinde Yoğunlaştıklarını Gösteren Dağılım... 94 Tablo 18: Ürün Seçiminde Tüketicilerin En Çok Neye Dikkat Ettiklerini

Gösteren Dağılım………. 95 Tablo 19: Tüketicilerin Satışı Yapılan Deri Giyim Aksesuarlarının Tercih

Nedenlerini Gösteren Dağılım………..………... 95 Tablo 20: İşyerlerinin En Çok Hangi Aylarda Satış Yapıldığını Gösteren

Dağılım………. 96 Tablo 21: İşyerlerinde Deri Giyim Aksesuarlarında Kullanılan Teknik Ve

Malzemelerin Kalitesini Önemseyen Gelir Grubunu Gösteren

Dağılım………. 97 Tablo 22: Araştırmaya Katılan İşyerlerinin, Kalite Kontrol Ölçütlerini Gösteren

Dağılım………. 98 Tablo 23: Çalışanların Satış ya da Üretimde Güçlükle Karşılaşma

Düzeylerini Gösteren Dağılım……….…....98 Tablo 24: Çalışanların Karşılaştığı Güçlüklerin Neler Olduğunu Gösteren

Dağılım………. 99 Tablo 25: Ürün Bilgi Formunda Bulunan Deri Giyim Aksesuarlarında

Kullanılan Malzemelere İlişkin Bilgileri Gösteren Dağılım……… 100 Tablo 26: Ürün Bilgi Formunda Bulunan Deri Giyim Aksesuarlarında Kullanılan

Tekniklere İlişkin Bilgileri Gösteren Dağılım……….……… 102 Tablo 27: Ürün Bilgi Formunda Bulunan Deri Giyim Aksesuarlarında Kullanılan

(13)

xi

ŞEKİLLER LİSTESİ

Şekil Sayfa No

Şekil 1: Ankara il haritası……….6

Şekil 2: Topkapı sarayı müzesinden Osmanlı deri İşçiliğine örnek çizme………. 14

Şekil 3: 19 yy. ait Osmanlı padişahlarına mahsus, murassa, eyer tirkeş ve raht………. 14

Şekil 4: Orta Asya’da Çizme ve Ayakkabı Çeşitleri……….. 15

Şekil 5: 20. yy. Üzeri İşlemeli Kalın Bayan kemeri……… 15

Şekil 6: Topkapı sarayında bulunan Osmanlı dönemine ait deri at koşum Takımları……….. 16

Şekil 7: Topkapı sarayı müzesinden 18. yy. Osmanlı deri işçiliğine örnek Pabuç……… 16

Şekil 8: İstanbul Askeri Müzesinde Bulunan Deri Kütüklük ve Kemeri………… 17

Şekil 9: Türk İslam müzesinde bulunan 19.yy. ait deri ferman kutusu………….. 17

Şekil 10: Derinin Yapısı……….. 19

Şekil 11: Çelik Kalem………. 23

Şekil 12: Fermuar Açacağı………... 23

Şekil 13: Fermuar Kapatacağı………. 24

Şekil 14: Mala………. 24

Şekil 15: Oyma Kalem……… 24

Şekil 16: Pergel………... 25

Şekil 17: Rulet………. 25

Şekil 18: Fırça………. 25

Şekil 19: Deri Tıraş Bıçağı ( Falçata)……….. 26

Şekil 20: Fermejüp Basma Aleti………. 26

Şekil 21: Çelik Cetvel……….. 27

Şekil 22: Muşta……… 27

Şekil 23: Basabas………. 28

Şekil 24: Tokmak……… 28

Şekil 25: Eğe………... 29

Şekil 26: Çarklı Zımba……… 29

Şekil 27: Maket Bıçağı……… 30

(14)

xii

Şekil 29: Kargaburnu………... 31

Şekil 30: Deri Dikiş Makinesi………. 31

Şekil 31: Kollu Çanta Dikiş Makinesi………. 32

Şekil 32: Deri Tıraş Makinesi………. 32

Şekil 33: Şerit Makinesi……….. 33

Şekil 34: Giyotin Makinesi……….. 33

Şekil 35: Freze Makinesi………. 34

Şekil 36: Deri Kıvırma Makinesi……… 34

Şekil 37: Zımpara Makinesi……… 35

Şekil 38: Baskı Makinesi………. 35

Şekil 39: Deri………... 36 Şekil 40: Zımpara Kâğıdı……… 36 Şekil 41: Karbon Kâğıdı……….. 37 Şekil 42: Leflef……… 37 Şekil 43: Boya………. 38 Şekil 44: Mumlu İp……….. 38

Şekil 45: Deri Yapıştırıcı………. 39

Şekil 46: Sünger……….. 39

Şekil 47: Salpa………. 40

Şekil 48: Fermejüp……….. 40

Şekil 49: Toka………. 41

Şekil 50: Bağlantı Halkaları……… 41

Şekil 51: Perçin………... 42

Şekil 52: Fermuar……… 42

Şekil 53: Çıtçıt………. 43

Şekil 54: Süsleme Teknikleri ……….. 44

Şekil 55: Aplike Tekniği………. 45

Şekil 56: İşleme Tekniği………. 45

Şekil 57: Oyma Tekniği……….. 46

Şekil 58: Baskı Tekniği……….. 46

Şekil 59: Çizerek Süsleme Tekniği……….... 47

Şekil 60: Yakma (Dağlama) Tekniği………... 47

Şekil 61: Kraftlayarak Süsleme Tekniği………... 48

(15)

xiii

Şekil 63: Boyama Tekniği……….. 49

Şekil 64: Kaplama Tekniği………... 49

Şekil 65: Hazır gereçlerle Süsleme Tekniği……… 50

Şekil 66: Kabartma Tekniği………... ……... 50

Şekil 67: Spor Çantalar……… 52

Şekil 68: Fantezi Çantalar………... 53

Şekil 69: Spor kemerler………... 54

Şekil 70: Fantazi Kemerler……….. 55

Şekil 71: Kolye……… 56

Şekil 72: Küpe………. 56

Şekil 73: Bilezik……….. 57

Şekil 74: Saç Tokası……… 57

Şekil 75: Broş………. 58

Şekil 76: Yüzük……….. 58

Şekil 77: Kösele Çanta Modelinin Hazırlanması……… 59

Şekil 78: Derinin kesilmesi………. 60

Şekil 79: Derinin ıslatılması……….... 61

Şekil 80: Deriye kontür çizilmesi……… 62

Şekil 81: Deri yüzeyinin kraft ile süslenmesi……….. 62

Şekil 82: Deri yüzeyine desen geçirilmesi……….. 63

Şekil 83: Deri yüzeyinin çizerek süslenmesi ………... 64

Şekil 84: Derinin ıslatılması……… 64

Şekil 85: Desen çizgilerinin belirginleştirilmesi………. 65

Şekil 86: Desene leflef sürülmesi……… 65

Şekil 87: Derinin boyanması………... 66

Şekil 88: Körük Kenarlarının kıvrılması………. 67

Şekil 89: Kıvrılan kenarlara yapıştırıcı sürülmesi………... 67

Şekil 90: Çantanın ön gövde ve körük parçalarının birleştirilmesi………. 68

Şekil 91: Kıvrılan kenarlara yapıştırıcı sürülmesi………... 69

Şekil 92: Çantanın ön gövde ve arka gövde parçalarının Birleştirilmesi………… 69

Şekil 93: Kenarların muşta ile dövülmesi………... 70

Şekil 94: Derinin çarklı zımba ile delinmesi………... 71

Şekil 95: Kenarların elde sırımla birleştirilmesi……….. 71

(16)

xiv

Şekil 97: Çantaya fermejüp takılması………. 73

Şekil 98: Deride işaret alınması………... 73

Şekil 99: Torukların takılması ve basılması……… 74

Şekil 100: Analizi yapılan çanta……….. 74

Şekil 101: Bayan Çantası……… 121

Şekil 117: Evrak Çantası………. 139

Şekil 118: Resim Çantası……… 140

(17)

xv

Şekil 150: Erkek Çantası………. 172

Şekil 163: Erkek kemeri……….. 185

(18)

xvi

Şekil 167: Bayan kemeri………. 189

Şekil 168: Erkek kemeri………. 190

Şekil 169: Kız çocuk kemeri……….. 191

Şekil 170: Erkek çocuk kemeri………... 192

Şekil 171: Cüzdan……….. 193

Şekil 172: Cüzdan……….. 194

Şekil 173: Cüzdan………... 195

Şekil 174: Bozuk para cüzdanı……… 196

Şekil 178: Cüzdan………... 200 Şekil 179: Cüzdan………... 201 Şekil 180: Kartvizitlik………. 202 Şekil 181: Kartvizitlik………. 203 Şekil 182: Kartvizitlik………. 204 Şekil 183: Kartvizitlik………. 205 Şekil 184: Anahtarlık……….. 206

Şekil 185: Çerçeve maskot Anahtarlık……… 207

Şekil 186: Çanta maskot anahtarlık………. 208

Şekil 187: Mask anahtarlık……….. 209

Şekil 188: Anahtarlık……….. 210

Şekil 189: Terlik Anahtarlık……… 211

Şekil 190: Anahtarlık……….. 212 Şekil 191: Anahtarlık……….. 213 Şekil 192: Anahtarlık………... 214 Şekil 193: Anahtarlık………... 215 Şekil 194: Anahtarlık………... 216 Şekil 195: Şapka……….. 217 Şekil 196: Yüzük………. 218 Şekil 197: Yüzük………. 219 Şekil 198: Yüzük………. 220

(19)

xvii Şekil 199: Bileklik………... 221 Şekil 200: Bileklik………... 222 Şekil 201: Bileklik………... 223 Şekil 202: Bileklik……….. 224 Şekil 203: Bileklik……….. 225 Şekil 204: Bileklik……….. 226 Şekil 205: Bileklik………... 227 Şekil 206: Bileklik………... 228 Şekil 207: Bileklik………... 229 Şekil 208: Bileklik………... 230 Şekil 209: Bileklik………... 231 Şekil 210: Bileklik………... 232

Şekil 211: Saat Bileklik………... 233

Şekil 212: Sigara kılıfı………. 234 Şekil 213: Sigara kılıfı………. 235 Şekil 214: Sigara kılıfı………. 236 Şekil 215: Sigara kılıfı………. 237 Şekil 216: Sigara kılıfı………. 238 Şekil 217: Çakmak kılıfı……….. 239 Şekil 218: Çakmak kılıfı……….. 240 Şekil 219: Çakmak kılıfı……….. 241 Şekil 220: Bıçak kılıfı……….. 242

(20)

BÖLÜM I

GİRİŞ

Bu bölümde araştırma problemi, amaç, önem, sayıltılar, sınırlılıklar verilmiş, ayrıca araştırmada geçen bazı kavramlar tanımlanmıştır.

1. Problem Durumu

İnsanoğlunun var olduğu tarihten günümüze kadar uygarlık el sanatlarıyla iç içe yaşamıştır ve yaşamaktadır. Genel anlamda düşünülürse insan, yiyecek, barınma, avlanma, giyecek, süslenme, eğlence vb. gereksinimlerini karşılarken hep el sanatlarından ve onun ürünlerinden yararlanmıştır. Yine insan ilk var olduğu günden bu yana her gittiği ve egemenlik kurduğu yere en basitinden, en karmaşık ve gösterişlisine kadar el sanatlarını ve bu sanatlara ilişkin kültürünü de birlikte taşımıştır (Arlı, 1984: 41).

İnsanlık tarihine bakıldığında, insan yaşamını kolaylaştıran günlük kullanım araç gereçleri öncelikle doğada bulunan doğal maddelerin el emeğine dayalı üretimle insan yaşamına geçirilmesi ile sağlanmıştır. Giderek toplumun gelişimine göre günlük kullanım, törensel ve geleneksel amaçlı kullanılan araç gereçlerle bunların yapımında yararlanılan aletler üretilmiş, endüstri devrimi ile de birçok eşya makinelerle yapılmaya başlamıştır (Öztürk, 1998: 16).

İnsanlar ihtiyaçlarını karşılamak ve bir gelir elde etmek amacıyla uğraşmaktadırlar. El sanatlarında hammadde olarak, lif, toprak, ağaç, cam, deri vb. gibi malzemeler kullanılmaktadır. Bunlardan deri, yüzyıllardır el sanatları çerçevesinde değerlendirilen önemli bir hammadde olmuştur (Kayabaşı ve Özdemir; 2004: 599).

(21)

El sanatları ürünleri çok çeşitlidir. Tarih boyunca çok zengin bir kültüre sahip olan Türkiye’de el sanatlarının ön plana çıkmış, ün kazanmış birçok dalları vardır. Bu dalların en önemlilerinden biri de “Dericilik” tir.

Dericilik bir sanat dalı haline dönüşmeden önce, ilk çağlarda insanların tabiat şartlarına karşı koymak amacıyla; örtünme ve barınma ihtiyaçları doğrultusunda ortaya çıkmıştır. Derinin sanat ürünü olma özelliği ise, insanların deriyi işleme keşfi ile başlamıştır. Böylece deri insanoğlu evrimine paralel olarak giyimden çadıra, dekorasyondan sanat eserlerine kadar sayısız dalda yerini almıştır (Özdemir, 1995: 112).

Günümüzde de insanların yaşadığı mekândan günlük kullanım eşyası ve giyimine kadar her alana girmiş olan deri, giyim aksesuarı olarak, kadın-erkek çanta, kemer ve cüzdanlarında ve daha birçok ürün çeşitleri ile karşımıza çıkmaktadır.

Günümüz modern giyimin sanat ve teknik anlayışı içinde her geçen gün gelişen ve önemi artan giyim aksesuarlarının biçim ve süslemelerinde, ulusal sanatlarımızdan daha fazla yararlanma gereği ortaya çıkmıştır (Gökçesu,2002: 133).

Teknolojinin hızla yaygınlaşması ile eski sanatlarımızdan olan deri işletmeciliğin bugün modernleşmiş olarak yapılması, bu konu üzerinde çalışmalar ve gelir kaynağı dericilik olanlar için çalışmalar yapmamızı gerektirmektedir.

Belirtilen bu düşüncelerden hareketle planlanan ve yürütülen bu araştırma, Ankara ili piyasalarında bulunan deri giyim aksesuarlarının çeşit, malzeme, teknik, süsleme, kalite ve kullanım yerleri ile tüketici tercihlerini konu almıştır.

2. Araştırmanın Amacı

Bu araştırmanın amacı, Ankara il piyasasında üretilmekte olan deri giyim aksesuarlarının çeşitleri, malzeme, süsleme, teknik, kalite, kullanım yerleri ile üretici profilini belirlemektir. Ankara il piyasasında bulunan ve tüketiciler tarafından satın

(22)

alınan deri ürünlerin tespiti ve analizleri yapılarak, konu ile ilgili yazılı kaynakların bilgisi doğrultusunda değerlendirilmesi amaç edinilmiştir.

Belirlenen genel amaç çerçevesinde, aşağıdaki alt amaçlara yer verilmiştir.

1. Ankara il piyasasında bulunan el yapımı deri giyim aksesuarlarının çeşitleri, malzemeleri, süsleme, renk, desen, kompozisyon, motif özellikleri, üretim kaliteleri ve kullanım alanları nelerdir?

2. Ankara ili piyasasında bulunan deri giyim aksesuarlarının, yapımında kullanılan teknikler nelerdir?

3. Ankara ili piyasasında bulunan deri giyim aksesuarlarının, yapımında kullanılan araç gereçler nelerdir?

4. Üreticiler, deri giyim aksesuarlarının yapımında ve satışında hangi sorunlarla karşılaşmaktadır?

5. Deri giyim aksesuarlarının satışını etkileyen faktörler nelerdir?

6. Ankara ili piyasasında bulunan deri giyim aksesuarlarının, tercih edilme nedenleri ve kalite unsurları nelerdir?

3. Araştırmanın Önemi

Bu araştırmada elde edilen bilgiler; günümüz piyasasında bulunan deri giyim aksesuarlarının, tür, teknik, desen, renk ve kompozisyon incelenmesi ve bilgi verilmesi, Bölgede sektör için kalifiye eleman istihdamının karşılanması konusunda mesleki eğitim ve akademik düzeyde eğitim durumunun incelenmesi, Ankara Piyasasındaki deri giyim aksesuarlarının çeşitleri ve kullanım alanları hakkında bilgi vermesi, Atölyelerinde kullanılan yöntem ve teknik, araç gereçler ile ilgili bilgi vermesi açısından önem taşımaktadır.

Ayrıca bu alanda üretim yapan ve pazarlayan kişilerin karşılaştıkları sorunların tespit edilmesi, ürün çeşitliliği, kalite ve tüketici tercihlerini belirleyen anket ile yapılan araştırma elde edilen bulgularla önem taşımaktadır.

(23)

4. Sayıltılar

1. Araştırma için belirlenen yöntem ve teknikler ile hazırlanan anket araştırmanın amacında belirlenen özellikleri ölçecek yeterliliktedir.

2. Veri toplama araçları uzman kanısına göre hazırlanmıştır 3. Seçilen örneklem evreni temsil edecek niteliktedir. 4. Anket uygulanan kişilerin görüşleri objektiftir.

5. Sınırlılıklar

1. Araştırma, Ankara il piyasalarında tespit edilmiş el yapımı deri giyim aksesuar çeşitleri ile sınırlıdır.

2. Araştırma, Ankara ili piyasasında bulunan deri giyim aksesuarları üretilen atölyeler ve satış yerleri ile sınırlıdır

3. Araştırma, Türkçe yazılı kaynak ve elektronik ortamda yapılan kaynak araştırmaları ile sınırlıdır.

4. Araştırmada elde edilen bilgiler, geliştirilen veri toplama aracı olarak kullanılan anketler ve gözlem formları ile sınırlıdır.

6. Tanımlar

Aksesuar: Detay ayrıntı anlamına gelen bu terim, ev ve giyim eşyaları üzerine; resim yazı, toka, kapsül, püskül, pul, boncuk, çivi, gibi süs malzemelerinin kullanılmasıyla oluşmaktadır (Turani, 1993: 9).

Bitkisel Motifler: Türk süsleme sanatının en yaygın koludur. Çiçekler, ağaçlar, yemiş ve meyveler olarak gruplandırılır (Akar ve Keskiner, 1978: 11).

Bordür: Sınır belirleyici çizgisel öğe; sanatsal içerik taşısın ya da taşımasın, her türden yüzey üzerinde yer alabilir (Sözen, 1994: 45).

(24)

Finisaj: Derinin sepileme işi bittikten sonra derinin cinsini kullanma amacına göre boyanması ya da su geçirmemesi için özel işlemler görmesidir (Cinköse, 1993: 371).

Klips: Çanta ağızlarına kolye, küpe, bilezik, yaka iğnesi vb. açıp kapamada kullanılan yaylı veya yaysız tutturma aracı (Gökçesu, 2002: 206).

Konservasyon: Ham deriyi fabrikada işleneceği zamana kadar tuzlayarak, kurutarak piklaj metodu ile veya dondurarak bozulmaması için yapılan işlemdir (Öncü, 1968: 44).

Kontur: Bir desenin kenar çizgileri (Türe ve Savaşçın, 2002: 136).

Körük: Bir şeyin, üst üste katlanmış olup açılıp kapanmaya elverişli bulunan kısmı (Gökçesu, 2002: 206).

Sepileme: Ham deriyi fabrikada işleneceği zamana kadar tuzlayarak, kurutarak, piklaj metodu veya dondurarak bozulmaması için yapılan işlemdir (Öncü, 1968: 44).

Toka: Deride kullanılan metal aksesuar, genellikle sarı, beyaz, siyah ve kahverengi olmaktadır (Akalın, Yılgör ve Seyhan, 1993: 158).

(25)

BÖLÜM II

KAVRAMSAL ÇERÇEVE VE İLGİLİ ARAŞTIRMALAR

1. Ankara İli Hakkında Genel Bilgi

Şekil 1: Ankara il haritası

1.1. İlin Tarihçesi

Ankara Anadolu’nun eski kentlerinden biridir. İki bin beş yüz yıllık geçmişinde çeşitli adlarla anılmıştır. “Ancyra”, “Ancora”, “Ancer”, “Ankas”, “Ancras”, “Aghuridha”, “Angora”, “Enguriya”, “Engürü”, ve “Ankara” (Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı [AKM], 2005: 7).

(26)

İsa’dan önce III. yüzyılda, bir Kelt ırkı olan Galatlar Ankara’yı ilk defa başkent olarak kullanmışlardır. M.Ö. 25 yılında İmparator Agustus şehri Galatia krallığıyla beraber Roma imparatorluğuna bağlanmıştır. 1127’de şehir kesin olarak Türk hâkimiyetine girer ve adı “Engüriye” olur. 1402’de yıldırım Bayazıd ve Timurlenk arasındaki Ankara Savaşında şehir kısa bir süre Moğol hâkimiyetinde kalır. Ancak 1414’de kesin olarak Osmanlı hâkimiyetine girer (Hayat ansiklopedisi, 1982: 253).

1920’de kurtuluş savaşı sırasında Ankara merkez olarak seçilmiştir. 1923’de ise coğrafisi, stratejik konumu ve kurtuluş savaşındaki merkez üs özellikleri nedeniyle Gazi Mustafa Kemal Atatürk tarafından başkent ilan edilir.

1.2. İlin Coğrafi Yapısı

Yüzölçümü 25.706 km olan Ankara ili kuzeyde Bolu ve Çankırı, doğuda Kırıkkale, güneydoğuda Kırşehir ve Aksaray, güneyde Konya, batıda Eskişehir illeri ile çevrilidir. Büyük bir bölümü İç Anadolu Bölgesi sınırları içinde yer alan Ankara ili, dağlık ve ormanlık Kuzey Anadolu Dağları ile Konya ovası arasında bir geçit alanıdır ([AKM], 2005: 7).

Ankara, Orta Anadolu’nun kuzeybatısında bulunan Kızılırmak ve Sakarya nehirlerinin kollarının oluşturduğu ovalarla kaplı bir bölgedir. Bu bölgede orman alanları ile step ve bozkır alanlarını bir arada görmek mümkündür. Akarsu boylarında sıralar halinde görülen iğde, söğüt ve kavak ağaçları step içerisinde yer alır. Güneyde İç Anadolu ikliminin bariz özellikleri olan step iklimi, kuzeyde ise Karadeniz ikliminin ılıman ve yağışlı halleri görülebilir. Kara ikliminin hüküm sürdüğü bu bölgede kış sıcaklıkları düşük, yaz ise sıcak geçer (Mızrak, 1975: 25-50).

1.3. İlin Sosyal Ve Kültürel Yapısı

Ankara ili doğal dinlenme yerleri, parklar, eğlence merkezleri, tarihi eserler, kaplıcalar, müzeler, kayak merkezleri ile yerli ve yabancı turizme açıktır. Eski eserlerin en önemlileri Hitit dönemine ait Gâvur Kale, Gordion Harabeleri, Roma dönemine ait

(27)

Julianus Sütunu, Agustus Tapınağı, Roma Hamamları, Selçuklu dönemine ait Ankara Kalesi içinde yer alan Alaaddin Cami (AKM, 2005: 7).

Şehrin en önemli müzeleri; Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi, Cumhuriyet Müzesi, Devlet Resim Heykel Müzesi, Etnografya Müzesi, TBMM Müzesi, Atatürk Evi Müzesi, MTA Tabiat Tarihi Müzesi görülmeye değer en önemli müzelerdir.

1.4. İlin El Sanatları

Ankara’da çok çeşitli eşyalar, alet ve hizmet üretildiği bilinmektedir. Anadolu’da el sanatlarıyla uğraşan esnaf gruplarına Bebazlar, Bezirciler, Çanakçılar, Dikiciler, Hafhaflar (ayakkabıcılar) Yemenciler, Debbağlar, Sofucular, Saf perdahçılar, Yorgancılar, Kürkçüler, Keçeciler, Çerçiciler girer (Özbel,1949: 35).

Deri işlemeciliği eski Ankara’da oldukça gelişmiş el sanatlarından biridir. Bu günkü Bent deresinin bulunduğu yerlerde yerleşenlerde ham deriyi işleyip meşin, kösele, sahtiyan haline getirmişlerdir. Üretilen deriler son derece zengin bir sanat anlayışıyla eşya haline dönüştürülmüştür (Yurt ansiklopedisi,1981: 685).

2. Sanat

2.1. Sanatın Tanımı ve Tarihçesi

Sanat, çağın sosyo-ekonomik ve kültürel düzeyine ulaşmak isteyen insana mutluluk verecek, onu olumlu biçimde yönlendirecek etkinlik olarak tanımlanabilir (Şahin, 1997: 396).

Sanat, insan zekâsının doğayı işlemesidir. Sanat, kişiye gerçek dünyayı gösterir tanıtır. Sanat evrensel bir dildir. Sanat temelde günlük yaşama anlam ve biçim kazandırma çabasıdır. Kişinin doğa ile çevresiyle kaynaşmasında sanat bir araçtır (Erden, 1984: 83).

(28)

Sanat, dillerin anlatım gücü anlatım ve ülke sınırları aşarak insanlar arasında anlaşma sağlayabilen ve varlığın ortaya çıkışından bugüne kadar etkisini sürdürmüş olan bir kültür unsurudur ( Züber, 1971: 12).

Sanat göze duyguya hoş gelen ve hayranlık uyandıran biçimler yaratma gayretidir. Bu biçimler bizim güzellik duygumuzu okşar. Duygularımızı okşayan şey de biçim bağlantılarının birliği ve ahengidir. Sanat kişinin sözle ifade edebileceğinden çok daha geniş, daha derin, daha zengin anlamlar ifade edebilen bir insanı tanıtır bize (Glassie, 1993: 17).

Sanat halkın geniş kesiminde özetle “Güzel olan, hoşa giden şey” olarak tanımlanır. İnsan yarattığı işi eseri yüceltmek onu güzel gelişmiş ve etkileyici kılmak için sanat kelimesini kullanıyor. Bir başka deyişle sanatının ayırıcı özelliklerinden biri onun günlük basit ve sıradan şeylerin üzerinde olmasıdır (Öztürk, 1998: 83).

İnsana özgü ve insancıl bir olay olan sanat, tarih boyunca kendi amacı dışında dinsel, toplumsal, politik amaçlara yönlendirilmek bu tür amaçlar için kullanılmak istenmiştir. 20. Yüzyılın bazı totaliter devletleri de sanatı politik propaganda aracı olma düzeyine indirme çabalarındadır (Kınay, 1993: 1-5).

Sanat, yapısı gereği var olanların dışında, yeni, değişik bir anlatım biçimine ulaşma kaygısı taşır. Her sanat akımı bir önceki akıma ya tepki duyarak ya da aşmaya çalışarak oluşur eski beğeni ve değer ölçülerinin yerine yeni ölçütler koyma gereği sanatın temel kurallarındandır (Ergür, 1997: 38).

3. El Sanatları

3.1. El Sanatlarının Tanımı ve Tarihçesi

El sanatları, ulusların kültürel kimliklerinin en canlı ve anlamlı belgeleridir. Hammaddesi, deseni, üretim tekniği, üretenin katkısıyla ait olduğu yörenin karakteristiğini taşımasıyla değer kazanır. El sanatları insanımızın sevgilerini, tutkularını sergileyen yaratılardır (Uğurlu, 1984: 351).

(29)

El sanatları her ülkenin kültür yapısı ve kültür seviyesinin bir aynası, kültürel kişiliğinin en canlı belgeleridir (Bey, 1997: 330).

El sanatları bireyin bilgi ve becerisine dayanan, genellikle doğal hammaddelerin kullanıldığı elle ve basit aletler dışında makine gücüne ihtiyaç duyulmadan yapılan ve toplumun kültürünü gelenek ve göreneklerini folklorik özelliklerini taşıyan yapan kişinin zevk ve becerisini yansıtan gelir sağlayıcı üretime yönelik etkinlikleridir (Özdemir ve Yetim, 1997: 191).

El sanatları bir milletin milli kültürünü simgeleyen ve tanıtan en önemli unsurdur. Bir ülkenin gelenek ve göreneklerinin yaşam biçiminin kuşaktan kuşağa aktarılmasında ve geliştirilerek devam ettirilmesinde en büyük rolü oynamaktadır (Onuk, Akpınarlı, Ortaç, Alp ve Ceren, 1998: 13).

Bu nedenle bütün milletler el sanatlarına büyük önem vermekte ve el sanatlarını geçmişten geleceğe uzanan bir kültür hazinesi olarak korumaktadırlar. El sanatlarını çeşit olarak zenginleştirmeye, el sanatları ürünlerini kalite ve kantite olarak arttırmaya, var olan el sanatlarını korumaya ve geliştirmeye çalışmaktadırlar (Yazıcıoğlu ve Tezel 1997: 1).

El sanatları; kırsal alanda yaşayan bireylerin tarımla uğraşmadıkları boş zamanlarını değerlendirmede, iş gücünü hareketlendirmede ve elde edilen ürünlerle üretici ihtiyaçlarını karşılamada ve aynı zamanda pazar oluşturmada gelir sağlama yönünden bireye, aileye, ülkeye katkıda bulunur (Akpınarlı, 2004: 2).

Böylece el sanatları ürünleri toplumda önemli bir iletişim aracı olarak, yaşantının yoğunluk kazanmasına, kişinin doğaya ve çevresine uyumuna katkı sağlamıştır (Akpınarlı, Develioğlu, Ortaç, Özder, Yalçınkaya, Büyükyazıcı, Tozun, Kurt ve Develioğlu 2008: 1).

El sanatı ürünler, yerine göre, günlük kulanım eşyasından süs eşyasına, çeyizlik eşyadan hediyelik eşyaya, pek çok ürünü içine alan dayanıklı tüketim malı olarak tanımlanabilir. Bu tür ürünler, el emeğine dayalı üretildiği için biri diğerinin aynı değildir ve her ürün tektir (Eroğlu, 2008: 130).

(30)

İnsan elinin becerisi tarihin en eski devirlerine insanın var olduğu ilk zamanlara kadar uzanır. El becerisi ürünleri yüzyıllar boyunca insanoğlunun tüm gereksinimlerini karşılamıştır (Satır, 1995: 260).

İnsanların çeşitli ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla ortaya çıkan el sanatları, toplumların yaşayış biçimleri ve doğal çevre koşullarına göre değişimler göstermiş ve o toplumun kültürel özelliklerini yansıtır hale gelmiştir (Işık ve Yurteri, 1997: 5).

Çok zengin bir el sanatları potansiyeline sahip olan Türk milletinin kültür tarihini incelediğimizde asırlar öncesinden bile yaratıcı bir gücü kullanarak madenlerden, taşlardan, bitkilerden ve hayvanlardan elde edilen hammaddeleri değerlendirerek çeşitli ihtiyaç maddelerini yaptığını görüyoruz. Orta Asya’dan Anadolu’ya kadar uzanan göç yolunda karşılaştıkları kültürlerden de etkilenerek günümüze kadar uzanan el sanatlarını oluşturmuşlardır (Altuntaş, 1994: 1).

Orta Asya’dan göç ederek 1071 Malazgirt savaşıyla Anadolu’ya ayak basan ve yıllarca kültürlerine sahip çıkıp yerleşen Türkler, kültür ve medeniyetlerini de beraberlerinde taşımışlar bunların günümüze kadar ulaşmasını sağlamışlardır. Bu eserlerde Türk insanının kabiliyetinin, yaratıcılığının, milli zevkinin ve sanat anlayışının enginliği görülmektedir (Parlar, 1997: 163).

3.2. El Sanatlarının Hammaddeye Göre Sınıflandırılması

 Hammaddesi bitkisel ve hayvansal lifler olan el sanatları: Halı, kilim, battaniye

vb.

 Hammaddesi ağaç olan el sanatları: Oymacılık vb.

 Hammaddesi bitki olan el sanatları: Bitkisel örücülük, sepet vb.

 Hammaddesi toprak olan sanatlar: Çanak, çömlek, çini, porselen, seramik vb.

 Hammaddesi taş olan el sanatları: Lületaşı, Hacıbektaş taşı, Erzurum taşı vb.

 Hammaddesi çeşitli maden olan el sanatları: Altın, gümüş, bakır, pirinç vb.

 Hammaddesi deri olan el sanatları: Çanta, kemer vb.

(31)

4. Deri

4.1. Derinin Tanımı ve Tarihçesi

Deri: Büyük olgun hayvan gövdelerini kaplayan oldukça kalın, sert, dayanıklı ve esnek örtüdür. Kılı ve yünü giderilmiş ham hayvan derisi, teknik yöntemlerle uygun şekilde işlendiği takdirde, birçok alanda kullanılmaya elverişli değerli madde niteliği kazanmaktadır (Özdemir, 2007: 69).

Deri, İnsanoğlunun taş ve ağaçtan sonra en çok kullandığı doğal kaynaklardan biridir ve insan hayatına girişi ateşin keşfinden eskilere uzanmaktadır (Güler ve Alparslan, 2008: 192).

İlk çağlarda insanlar göçebe olarak toplayıcılık ve avcılık ile hayatlarını sürdürmüşler ve avladıkları hayvanların kemiklerinden aletler yapmış soğuktan korunmak için elbise olarak kullanmışlardır (Yıldız, 1993: 23).

Daha sonraları ise hayvan derilerini savaşlarda kın, üzengi ve sadak gibi stratejik önemi olan birer malzeme olarak kullanmışlardır (Serin, 2008:5).

Böylece insanların ihtiyaç maddelerinin başında deri ve postların gelmesi nedeni ile dericilik sanatı en eski sanatlar arasında yer almıştır (Öncü, 1968: 1).

Hayvan derilerinin kullanılmaya başlandığı ilk zamanlardan itibaren, dayanıklılığı, su geçirmezliği, kullanım alanlarının çokluğu ve giderek artan deri arzı sayesinde dericilik bir meslek dalı ve bu mesleğin devamında da güçlü bir sanayi kolu halini almıştır (Serin, 2008: 5).

Bazı araştırmalara göre; Dericilik tarihine ait yazılmış eserler, dericilik sanatının asıl menşeinin doğu memleketleri olduğunu, buralarda geliştirildiğini ve ancak çok sonraları batıya geçerek endüstri haline geldiğini ortaya koymaktadır (Gökçesu, 1987: 10).

(32)

İlk insanların malzeme olarak önce ağaç, taş sonra deriyi kullandıkları düşünülmektedir. Deriyi kullanmaya başladıklarında derinin çabuk bozulması, buna bir çözüm bulunması gerektiğini ortaya koymuştur (Yelmen, 1986: 37).

Derilerin bozulmasını önlemek içinde çeşitli yöntemler geliştirmişler ve böylece dericilik sanatının doğmasına zemin oluşturmuşlardır (Güler ve Alparslan, 2008: 192).

Derinin çabuk bozulma özelliğine karşı bir takım önleyici tedbirler almak için araştırmalar yapan insanoğlu, bu araştırmalar sonucunda; Ham deriyi bitki ve yağlarla işleme tabi tutarak, istedikleri özellikte deri elde etmeyi başarmışlardır (Gökçesu, 2002: 13)

Yüz binlerce yıllık geçmişi olan deri kültürünün ilk izlerine İ.Ö. 20.000 yıla tarihlenen duvar resimlerinde rastlanmaktadır. Belgeler İ.Ö. 3.000 yılında yani günümüzden 5.000 yıl önce başladığını ve mamul deriye aynı yıllarda hem Mısır’da hem de Mezopotamya’da rastlandığını göstermektedir (Kanbay, 1993: 82).

Mısır’da yapılan mezar kazılarında; M.Ö. 3000 yıllarına ait deri eşyalar, deri işleme aletleri ve debbağ hane bulunmuştur (Güler ve Alparslan, 2008: 192).

Pazırık kurganlarından çıkartılan çizme, eyer ve deri parçaları Türk dericiliğinin 2.400 yıl önce Orta Asya’da başlamış olduğunu göstermektedir (Güler ve Alparslan, 2008: 193).

(33)

Şekil 2: Topkapı sarayı müzesinden Osmanlı deri işçiliğine örnek çizme (Sakaoğlu, Akbayar ve Yelmen, 2002: 121).

Şekil 3: 19 yy. ait Osmanlı padişahlarına mahsus, murassa ( değerli taşlarla süslü ) eyer, tirkeş ve raht (Topkapı sarayı müzesi).

Deri sanatının Türklerde başlayıp gelişme göstererek, bir sanat haline geldiği ve bu sayede ilerleyip yayıldığı söylenmektedir. Türkler deriyi işleyip, ürüne dönüştürerek, ihtiyaca cevap verebilecek fonksiyonlar kazandırmışlardır. İnce işçilik ve güzel süslemeleri ile dikkati çeken bu eserler bugün yurt içi ve yurt dışı müzelerinde sergilenmektedir (Güler ve Özdemir, 2004: 581).

(34)

Orta Asya’da derinin kullanım alanları çok çeşitlidir. Bu alanlardan biri olan ayakkabılar; Türk kültür tarihinde Orta Asya’dan başlayarak çeşitlenmiş ve değişik adlarla anılmıştır. Orta Asya’da basta çizme olmak üzere çarık, edük-etik, basmak gibi ayakkabı türleri giyilmiştir. Bu dönemi anlatan kaynak ve resimlerden çizmelerin geometrik ve stilize motiflerle, dikiş ve isleme teknikleriyle, Hun aristokratlarına ait kurganlardan çıkartılan buluntulara göre; altın ve gümüş sırmalarla islenerek yapıldığı görülmektedir (Özdemir, 2007: 69).

Şekil 4: Orta Asya’da çizme ve ayakkabı çeşitleri (Özdemir, 2007: 69).

Osmanlılar döneminde altın çağını yaşamış olan deri sanatı, özellikle saray atölyelerinde, saray için üretilen deri örneklerinde üstün başarı göstermiştir. İnce isçilik ve güzel süslemeleri ile dikkati çeken bu örnekler, kitap kapları, hurçlar, değişik sandıklar, kâseler, giyim eşyası, kalkanlar, eyer ve at koşum takımları, kesici alet kılıfları, kapı perdeleri, karagöz figürleri, kemerler, çantalar v.b. gibi eserlerdir. Osmanlı döneminden günümüze ulasan ve her biri ayrı bir sanat haline gelen ciltler, kültür ve sanat değeri açısından kalıcı ve anlamlı belgelerdir (Özdemir, 2007: 72).

(35)

Osmanlı imparatorluğunda padişah ve saray için at koşumları, mücevherli ok kılıfları, gümüş kabaralarla bezenmiş deri kaşıklıklar, sırma işlemeli sahan kapakları, şamdan altlıkları, sürre keseleri örneklerine rastlanmaktadır (Güler ve Kamiloğlu, 2008: 200 - 201).

Şekil 6: Topkapı sarayında bulunan Osmanlı dönemine ait deri at koşum takımları (Sakaoğlu, Akbayar ve Yelmen, 2002: 93).

Osmanlılar döneminde debbağ hanelerin her biri birer fabrika halinde ikişer üçer katlı büyük binalardı. Her Debbağhane bir ustanın idaresi altındaydı. Her birinde bostan kuyusu büyüklüğünde kuyular, büyük kazanlar ve aletler bulunurdu. Her tabakhanenin ‘hayvanla’ tanışır birer değirmeni bulunur, burada palamut öğütülürdü (Güler, 1995: 72).

Şekil 7: Topkapı sarayı müzesinden 18. yy. Osmanlı deri işçiliğine örnek pabuç (Sakaoğlu, Akbayar ve Yelmen, 2002: 121).

(36)

Şekil 8: İstanbul Askeri Müzesinde Bulunan Deri Kütüklük ve Kemeri (Özdemir, 2007: 69).

19.yy. başlarına kadar Türk dericiliği Avrupa’ya üstünlüğünü sürdürmüştür. Bu yüzyılda çadırlarda süregelen deri aplike çalışmalarının yanı sıra at koşumları da ilgi çekmektedir. Değerli parçalardan oluşan bir koleksiyonda deri üzerine metal plakalarla bezenmiş saka kıyafetleri göz kamaştırmaktadır. Başka bir çalışmada deri üzerine yapılan haritalar ve fermanlar zengin bir çeşitleme oluşturmuştur. Bilinen en eski deriden hazırlanan dekorlarda bu yüzyılda yer almıştır (Barışta, 1988: 136-137).

Şekil 9: Türk İslam müzesinde bulunan 19.yy. ait deri ferman kutusu (Sakaoğlu, Akbayar ve Yelmen, 2002: 165).

(37)

Sonuç olarak, Türkiye’de dericilik sanatı, geçmişten günümüze köprü vazifesi gören önemli bir sanat dalıdır ve turizm açısından ise hem ülkeye gelir getirmesi hem de ülke tanıtımı açısından büyük öneme sahiptir. Türk kültüründe dericilik sanatı, sosyal hayatın her boyutunda olduğu gibi askeri alanda da özellikle mahfaza ve savunma amaçlı eşyalarda, kaliteli isçilik ve üstün sanat değeri taşıyan ürünlerle dikkati çekmektedir. Bu nedenlerle sahip olduğumuz köklü bir geçmişin kültür değerlerini yaşatmak, gelecek kuşaklara aktarmak, ulusal ve uluslararası düzeyde tanıtmak açısından, yapılacak bilimsel ve sanatsal çalışmalar yararlı olacaktır (Özdemir, 2007: 81).

4.2. Derinin Yapısı

4.2.1. Üst deri (Epidermis) : Genel olarak; toplam deri kalınlığının % 1’ini oluşturmaktadır. Üst tabaka epiderm, küflü deri yapılmayacaksa, derinin işlenmesi sırasında atılmaktadır (Gökçesu, 2002: 16).

4.2.2. Öz deri (corium): Tabakası deri üretiminde en önemli tabakadır. Derinin koruyucu tabakası olarak görev yapar ve vücudu mekanik etkilerden korur. Derinin en kalın tabakasıdır (Kız Teknik Öğretmen Okulları, 1994: 29).

4.2.3. Alt deri (subcitus): Tabakası gevşek bağ doku lif demetlerinden meydana gelmiş olup deriyi vücuda, kas dokuya bağlayan tabakadır. Bu tabaka büyük ölçüde yağ ve ter bezleri ile kan damarları ve kas liflerine rastlanır. Bünyesinde su, protein, yağ, mineral, tuz içeren derinin en önemli maddesi derinin temel taşı olan proteinlerdir. Bunlar deriye esneklik kazandırarak yırtılmasını önler (Öncü, 1968: 33).

(38)

Şekil 10: Derinin Yapısı

4.3. Deri Çeşitleri

4.3.1.Kösele: Sığır ve manda ham derilerinin orta ve ağır boyda olanlarına, bitkisel tanenler ve diğer organik debbağlayıcıların tek başına veya birlikte kullanılmasıyla sepilenerek elde edilen, sert, sıkı tutumlu ve tabi renkte mamul derilere kösele adı verilir (Güler, 1994: 52).

4.3.1.1.Sabunlu Kösele: Büyükbaş hayvan derilerinin sepilenmesinden sonra belirli oranda yağlanmış ve yüz tarafı perdahlanmış tabii renkte, yumuşak tutumlu, elastiki bir köseledir. Tabii renkli ve boyanmış sabunlu kösele çeşitleri mevcuttur (Kız Teknik Öğretmen Okulları, 1994: 66).

4.3.1.2.Kromlu Kösele: Büyükbaş hayvan derilerinin krom tuzları ile sepilenmesinden sonra yağlı ve yağsız olarak yapılan beyaza yakın renkte, bükülebilir bir köseledir. Tek banyolu krom tabaklama yöntemi ile üretilmiş, nötralize edilmiş ve kuvvetli yağlanmış derilerdir (Kız Teknik Öğretmen Okulları, 1994: 66).

(39)

4.3.1.3.Kayışlı Kösele: Büyükbaş hayvan derilerinin sepilenmesinden sonra özel surette yağlanmasıyla elde edilen kropon halinde, tabii renkte ve sıkı tutumlu bir köseledir (Gökçesu, 2002: 18).

4.3.2. Glase (Şevro): Özel tabaklama çözeltisinde sırça yüzü ile birlikte tabaklanmış kromla retinajlanmış veya formaldehit ile yıkanabilme özelliği kazandırılmış, eldivenlik derilerdir (Kız Teknik Öğretmen Okulları, 1994: 65).

Çok ince yumuşak oğlak veya kuzu derisinden yapılan eldiven ve yumuşak kadın ayakkabıları yapımında kullanılmaktadır. Kombine (Maden tuzları ve Yağı ile ) sepileme yapılır. Mamul deriler içerisinde yüz derisi olarak anılmaktadır (Aker ve Bostancıoğlu, 1970: 405).

4.3.3. Vidala: Ayakkabı yüzlük derilerinde en önemli olan ve en çok çalışılan bu deri yumuşak bir tutma ve büyük bir dayanıklılığa sahiptir (Kız Teknik Öğretmen Okulları, :67).

Bilhassa dana derisinden krom sepisi ile elde edilir. Glaseden daha kalın ve serttir. Spor çanta ve ayakkabı yapımında kullanılır (Aker ve Bostancıoğlu,1970: 405).

4.3.4. Meşin: Koyun ve keçi derilerinin türlü usullerle sepilenmesinden elde edilen tabii renkte veya boyanmış, ince, yumuşak, elastiki derilerdir. Ayakkabı astarı, dekoratif ürünlerin yapımı ve ciltçilikte kullanılır (Gökçesu, 2002: 18).

4.3.5. Sahtiyan: Keçi derilerinin işlenip türlü usullerle sepilenmesinden elde edilen tabii renkte veya boyanmış, yumuşak derilerdir (Gökçesu, 2002: 18).

4.3.6. Maroken: Küçükbaş hayvan derilerinin bilhassa keçi derisine krom veya tanen (Sumak) sepilenmesiyle elde edilir. Sepilemeden sonra çok açık renk aldığından istenilen renge boyanır. Yüzeyinin taneli görünüşü derisinin en önemli özelliğidir. Girinti çıkıntıları baskı ile yapılır (Aker ve Bostancıoğlu,1970: 406).

4.3.7. Domuz Derisi: Çok sağlam kendinden desenli, lüks ve dayanıklı bir deridir. Çanta, bavul, giysi yapımında kullanılır (Gökçesu, 2002: 19).

(40)

4.3.8. Davul Derisi: Dana, davul ve eşek derileri, kılları ve yağları temizlendikten sonra sünger taşı ve tebeşir tozuyla ovulur, gerilerek havada kurutulur. Şeffaf ve sert bir hale gelen deri müzik aletleri ve dekoratif süslemelerde kullanılır (Gökçesu, 2002: 19).

4.3.9. Rugan: Söğüt taneni ile sepilenmiş deriye kayın katranı katılmış bezir yağı devamlı suretle ve azar azar sürülerek elde edilir. Yumuşaklığı ve suyu geçirmemesi en önemli özelliğidir (Özdemir, 1995: 41).

4.3.10. Ak Deri: Ceylan, koyun ve keçi derilerinin ponza taşıyla temizlenip, kâğıt gibi düz ya da pürüzsüz bir hale getirilmesiyle elde edilir. Kâğıt bulunmadan önce, uzun zaman saklanması gereken kitaplar çoğunlukla bu deri üzerine yazılırdı. Bu gün müzelerimizde ceylan derisi üzerine yazılmış birçok değerli kitap vardır (Gökçesu, 2002: 19).

4.3.11. Süet: Genç sığır, dana malak derileriyle keçi, oğlak, koyun ve kuzu derilerinin kromlu tuzlarla sepilenmesinden elde edilen yumuşak, kadife tutumlu, çeşitli renklerdeki derilerdir. Sığır süet, dana süet, malak süet, keçi ve oğlak süet gibi tipleri vardır (Gökçesu, 2002: 19).

4.3.12. Güderi: Geyik, ceylan, karaca bazen de keçi ve koyun derilerinin yağla sepilenmesinden elde edilir. Çok yumuşak tutumlu ince derilerdir. Cam silme ve temizleme işlevinde ve ayrıca giysi, eldiven yapımında kullanılır (Gökçesu, 2002: 19).

4.3.13. Vaketa: Bu derilerde tabaklamadan önce yarılmış büyük sığır derileri kullanılmaktadır. 1-2 mm kadar kalınlığa sahiptirler (Kız Teknik Öğretmen Okulları, 1994: 66).

Büyükbaş hayvanların genç ve toyların (erkek genç hayvan) derilerinden yapılır. Tanenle karışık usulde sepilenen derinin tersi tıraşlanır ve yağlanır. Genellikle tabii renkte kullanıldığı gibi boyanıp desen verilerek de kullanılır. Çatlamaz su geçirmez sağlam bir deridir (Aker ve Bostancıoğlu, 1970: 405).

(41)

4.3.14. Napa: Büyük ve küçükbaş hayvan derilerinin genellikle krom tuzlarıyla sepilenmesinden elde edilir. Sırçası düzgün ve tanecikli, ince, yumuşak, esnek ve mukavemetli, çeşitli renkleri olan derilerdir. Kuzu napa, koyun napa, keçi napa, dana napa, sığır napa, domuz napa gibi çeşitleri vardır (Gökçesu, 2002: 20).

4.3.15. Nubuk: Genç sığır derilerinden krom sepilemesi yapılarak elde edilen ince ve yumuşak tutumlu derilerdir. Sırça yüzleri hafif bir şekilde zımparalanır (Gökçesu, 2002: 20).

4.3.16. Fantazi Deriler: Antilop (ceylan), yılan, timsah, kertenkele derilerinin yağla sepilenmesi ile elde edilen derilerdir. Çanta, kemer, ayakkabı, giyim eşyaları ve çeşitli aksesuarlarda kullanılır. Bu derilerden yapılan eşyalar pahalı fakat son derece dayanıklıdır (Gökçesu, 2002: 20).

4.3.17. Yapay ( Suni ) Deriler: Dış görünümü bakımından tabii deriye benzer suya karşı dayanıklı mobilyacılık, ciltçilik ve çanta giyim eşyası yapımında kullanılabilen vulkan-fiber, muşamba vinileks adıyla anılan çeşitleri olan suni olarak elde edilen derilerdir (Aker ve Bostancıoğlu, 1970: 406).

Yapay deri yapmak için deri artığı pamuklu dokumalar, bitkisel lifler, çuha gibi maddeler, kauçuk, selüloz asetatı gibi kimyasal maddelerle yoğrulur, sıkıştırılır bazen bunlar bir kumaşın üzerine yapıştırılarak ince tabaklar haline getirilir. Böylece hangi deri çeşidine benzetilmek istenirse ona benzer şekiller basılır (Gökçesu, 2002: 20).

4.3.18. Parşömen Deri: Dana, domuz eşek derilerinden yapılır. Kıl ve yağları temizlenen deri, sünger taşı ve tebeşir tozu ile ovulur. Gerilerek havada kurutulur. Bu şekilde sertleşen deri; davul, bateri gibi müzik aleti yapımında kullanılır (Aker ve Bostancıoğlu, 1970: 406).

(42)

4.4.Dericilikte Kullanılan Araç ve Gereçler

4.4.1.Dericilikte Kullanılan Araçlar

Bir işte veya bir sanatta kullanılan el araçlarına verilen isimdir. İnsan aleti çalıştıran-harekete geçiren güçtür. Başlıca el aletleri şunlardır.

4.4.1.1. Çelik Kalem: Deri yüzeyi süslemede kullanılan, uç kısmının yüzeyi çeşitli kabartma desenlerle bezenmiş metal çubuk ( Gökçesu, 2002: 21).(Bkz. Şekil: 11)

Şekil 11: Çelik Kalem

4.4.1.2. Fermuar Açacağı: Çanta klipslerinin ağzını açmak için kullanılan araç (Gökçesu, 2002: 25).(Bkz. Şekil: 12)

(43)

4.4.1.3. Fermuar Kapatacağı (Basabas) : Klips çantaya geçirildikten sonra klipsi sıkıştırma aleti. (Gökçesu, 2002: 25). (Bkz. Şekil: 13)

Şekil 13: Fermuar Kapatacağı

4.4.1.4. Mala: Çanta ağızlarını klipse yerleştirmeye yarayan, yassı demir ve tahta bir saptan oluşan, uçları genellikle kare ve üçgen şeklinde olan araçtır (Gökçesu, 2002: 28).(Bkz. Şekil: 14)

Şekil 14: Mala

4.4.1.5. Oyma Kalem: Uç kısmı metal sap kısmı tahtadan oluşan bir araçtır. Deri yüzeyini süslemede, deseni kazıma, kaldırma, oyma işlemlerinde kullanılır (Gökçesu, 2002: 29).(Bkz. Şekil: 15)

(44)

4.4.1.6. Pergel: Yay ve çember çizmek ve ölçmek için kullanılan ölçü ve çizim aracı (Gökçesu, 2002: 29).(Bkz. Şekil: 16)

Şekil 16: Pergel

4.4.1.7. Rulet: Yuvarlak başlığında dişli küçük demir parçaları olan kullanıldığında yüzey üzerinde izler bırakan alet (Gökçesu, 2002: 30) (Bkz. Şekil: 17)

Şekil 17: Rulet

4.4.1.8. Fırça: Derilerin yüzeylerine yapıştırıcı (solüsyon) sürmek, boyamak ve parlatmak için kullanılır (Gökçesu, 2002: 31).(Bkz. Şekil: 18)

(45)

4.4.1.9. Deri Tıraş Bıçağı ( Falçata): Tek parçadan oluşan bir ucu yuvarlak, diğer ucu keskin çelik bıçak. Kalın derilerin kesiminde ve inceltme (tıraşlama) işlemlerinde kullanılır (Gökçesu, 2002: 24) (Bkz. Şekil: 19)

Şekil 19: Deri Tıraş Bıçağı ( Falçata)

4.4.1.10 Fermejüp, Zımba (Açık-Kapalı) Basma Aleti: Zımba ile açılan deliklere yerleştirilen ve birbirine geçerek tutturuldukları kenarı kapamaya yarayan erkek ve dişi iki parçadan oluşan madeni ya da plastik tutturucuyu sıkıştırmaya yarayan alet (Gökçesu, 2002: 26) (Bkz. Şekil: 20)

(46)

4.4.1.11. Çelik Cetvel: Çelikten yapılmış ölçüm aletidir. Uzunluk ölçmede ve deriyi daha doğru biçimde kesmek için kullanılır. (Bkz. Şekil: 21)

Şekil 21: Çelik Cetvel

4.4.1.12. Muşta: Yapıştırıcı sürülen Deri kenarlarının daha iyi yapışması, hava almaması ve incelmesi için dövülmesi işleminde kullanılır (Bkz. Şekil: 22)

(47)

4.4.1.13. Basabas: Çantaya geçirilen klipsi sıkıştırmaya yarayan alet (Gökçesu,2002: 26).(Bkz. Şekil: 23)

Şekil 23: Basabas

4.4.1.14. Tokmak: Ağaçtan yapılmış, başları lastikli veya lastiksizdir. Çekiçle vurulduğu zaman bozulabilecek, kırılabilecek ince ve zayıf maddelere vurmaya yarar. Deri yüzey süslemede kalem uçlara, zımbalara vurmada kullanılır (Gökçesu, 2002: 30) (Bkz. Şekil 24)

(48)

4.4.1.15. Eğe: Bıçakları bilemek için kullanılan araçtır. (Bkz. Şekil: 25)

Şekil 25: Eğe

4.4.1.16. Çarklı Zımba (Ayarlı Zımba) : Deri kenarlarını birleştirmek, deri yüzeyini süslemek için Deride delik açmaya yarayan ve baş kısmında farklı boyutları bulunan el zımbasıdır. (Bkz. Şekil: 26)

(49)

4.4.1.17. Maket Bıçağı: Kâğıt deri vb. malzemelerin kesiminde kullanılan, değişik boyları mevcut olan, keskin kısmı köreldikçe ucu kırılarak yenilenen bir araçtır (Gökçesu,2002: 28) (Bkz. Şekil: 27)

Şekil 27: Maket Bıçağı

4.4.1.18. Makas: Bir eksen çevresinde hareket edebilecek şekilde çapraz olarak birleştirilmiş, iki kol arasına yerleştirilmiş her hangi bir şeyi kesmeye yarayan araç (Gökçesu,2002: 28) (Bkz. Şekil: 28)

(50)

4.4.1.19. Kargaburnu: Tel kıvırma ve bükme işlemlerinde kullanılan madenden yapılmış uçları karga gagası gibi sivri olan alettir (Özdemir, 1995: 54). (Bkz. Şekil: 29)

Şekil 29: Kargaburnu

4.4.1.20. Deri dikiş makineleri: Deri yüzeyini süslemede kullanılan, deri parçalarını ve kenarlarını birleştirme amacıyla dikiş yapılan makinedir. (Bkz. Şekil: 30)

(51)

4.4.1.21. Kollu Çanta Dikiş Makinesi: Çantalarda kenar birleştirme, astarlama, dikişlerle ve yüzey süslemede kullanılır. Değişik aparatlar takılarak kolay, pratik, hızlı ve daha düzgün yapılmaktadır (Gökçesu,2002: 31).(Bkz. Şekil: 31)

Şekil 31: Kollu Çanta Dikiş Makinesi

4.4.1.22. Deri Tıraş Makinesi: Derilerin kalın olan kısımlarını inceltme amacıyla tersinin tıraşlanmasında kullanılan sanayi tipi makinelerdir (Gökçesu,2002: 33) (Bkz. Şekil: 32)

Şekil 32: Deri Tıraş Makinesi

4.4.1.23. Şerit Makinesi: Makinenin bıçakları istenilen kalınlığa getirilerek sırım, kemer, çanta kulpu kesimi ve benzerleri yapılır (Gökçesu,2002: 34).(Bkz. Şekil: 33)

(52)

Şekil 33: Şerit Makinesi

4.4.1.24. Giyotin Makinesi: Derilerin İstenilen ölçülerde kesilmesinde kullanılır. (Bkz. Şekil: 34).

Şekil 34: Giyotin Makinesi

4.4.1.25. Freze Makinesi: Çanta ve kemerlerin kenarlarını temizler ve boyar. Üzerindeki şimşir ve bileyi taşı kemerlerin kenarlarını parlatır ve kaygan hale getirir (Gökçesu, 2002: 38).(Bkz. Şekil: 35)

(53)

Şekil 35: Freze Makinesi

4.4.1.26. Deri Kıvırma Makinesi: Deri ürünlerde çeşitli süslemelerde, biyelerin hazırlanmasında kullanılan makinelerdir (Gökçesu, 2002: 35).(Bkz. Şekil: 36)

Şekil 36: Deri Kıvırma Makinesi

4.4.1.27. Zımpara Makinesi: Çanta ve kemer kenarlarında ki pürüzlerin giderilmesi ve ip atmaması için zımparalama işleminde kullanılan makinedir. (Bkz. Şekil: 37)

(54)

Şekil 37: Zımpara Makinesi

4.4.1.28. Baskı Makinesi: Çeşitli deri, kösele gibi malzemeler üzerine değişik ve istenen şekilde desenlerin konularak baskının deri yüzeyine geçmesini sağlayan makinedir. (Bkz. Şekil: 38)

(55)

4.4.2. Dericilikte Kullanılan Gereçler

4.4.2.1. Deri: İnsan ve hayvan vücudunu kaplayan tüy, kıl veya pulla kaplı örtü şeklinde tanımlanır. Genel olarak tabii ve suni olarak ikiye ayrılır (Gökçesu, 2002: 39).(Bkz. Şekil: 39)

Şekil 39: Kösele Deri

4.4.2.2. Zımpara Kâğıdı: Pürüzlerin giderilmesinde ve deri yüzeyini süslemede deriye eskitme havası vermek amacıyla kullanılır. (Bkz. Şekil: 40)

(56)

4.4.2.3. Karbon Kâğıdı: Desen çıkarmak için kullanılan ve değişik renkleri mevcut olan kağıttır. (Bkz. Şekil: 41)

Şekil 41: Karbon Kâğıdı

4.4.2.4. Parlatıcılar (Leflef): Boyalı yüzeylerin su geçirmemesi ve parlaması amacıyla kullanılan maddelerdir. (Bkz. Şekil: 42)

(57)

4.4.2.5. Boyalar: Katı ya da sıvı bir taşıyıcı maddeden oluşan kullanıldığı yerlerdeki malzemelerin rengini değiştiren renkli maddelerdir (Metin, Uğur, 1994: 45).(Bkz. Şekil: 43)

Şekil 43: Boya

4.4.2.6. Mumlu İp: Genellikle meşin ve köseleden kesilerek ip haline getirilmiş derilerdir. Çeşitli renkleri mevcuttur (Gökçesu, 2002: 40).(Bkz. Şekil: 44)

(58)

4.4.2.7. Deri Yapıştırıcı: Tiner ve benzin içinde kauçuk ve ¼ oranında diasetik selülozun eritilmesiyle oluşur. Deri ürünlerinin yapıştırılmasında kullanılır (Gökçesu, 2002: 41).(Bkz. Şekil: 45)

Şekil 45: Deri Yapıştırıcı

4.4.2.8. Sünger: Döşemecilikte ve konfeksiyon alanında kullanılan yapay olarak elde edilen dolgu gerecidir. Deri işlerinde çantaların sertleştirilmesinde ve boyama işlerinde kullanılır (Gökçesu, 2002: 41).(Bkz. Şekil: 46)

(59)

4.4.2.9. Salpa: Mantar görünümünde olup saraciyede kabartma, sertleştirme işlemlerinde kullanılır. Çeşitli kalınlıkta ve tabaka halinde satılmaktadır (Gökçesu, 2002: 41).(Bkz. Şekil: 47)

Şekil 47: Salpa

4.4.2.10. Fermejüp: Parçaları birbirine bağlayan bir tür kapsüldür. (Akalın, Yılgör ve Seyhan, 1986: 52).(Bkz. Şekil: 48)

(60)

4.4.2.11. Toka: Çanta sapında ve kemer başında kullanılan metal aksesuardır (Aker ve Bostancıoğlu, 1970: 158).(Bkz. Şekil: 49)

Şekil 49: Toka

4.4.2.12. Bağlantı halkaları: D harfi şeklinde, yuvarlak, dikdörtgen, kare veya üçgen şeklinde olanları vardır (Gökçesu, 2002: 144).(Bkz. Şekil: 50)