1943’teki ‹kinci Millî E¤itim
fiûras›n›n Tarih E¤itimi Kararlar›ndan
Birinin Uygulanmas›:
Bir Histomap’in Yap›m Öyküsü
Bahri ATA*
Özet
Bu makalede 1943’teki ‹kinci Millî E¤itim fiûras›n›n nas›l topland›¤›, tarih e¤itimi ile ilgili al›nan kararlar ve histomap (tarih haritas›)’in haz›rlanmas› karar›n›n nas›l uy-guland›¤› ele al›nmaktad›r. Bunun için dönemin birinci ve ikinci elden kaynaklar›-n›n tarand›¤› doküman incelemesi yap›lm›flt›r. Bu araflt›rmada Cumhuriyet’in ilk y›l-lar›nda flûra karary›l-lar›ndan özellikle birinin yani, histomap haz›rlanmas› karar›n›n na-s›l uyguland›¤› gösterilmeye çal›fl›ld›. Millî E¤itim Bakan› Hasan Âli Yücel, bu his-tomap’in yap›m› iflini Hâmit Zübeyr Koflay’a verdi. Hâmit Zübeyr Koflay da John B. Sparks (1931)’›n “The Histomap: Four Thousand Years of World History” adl› çal›fl-mas›ndan yararlanarak, bir ekip çal›flmas› ile üç y›lda Türk tarihine uygun bir histo-map yapt›. Bu örnek olay, Cumhuriyet’in ilk yirmi y›l›nda Millî E¤itim Bakanl›¤› bü-rokratlar›n›n yaklafl›mlar›n› gösterdi¤i için önem tafl›maktad›r. ABD’de Rand McNally Yay›nevi, Sparks’›n histomap’ini güncellefltirirken, Türkiye’de Koflay’›n histomap’ini de¤iflen tarih ders programlar› ve ders kitaplar›na göre güncellefltirecek
mekanizmalar kurulamam›flt›r.
Anahtar Kelimeler
Millî E¤itim fiûras›, Tarih E¤itimi, Hasan Âli Yücel, Hâmit Zübeyr Koflay, Histomap.
© 2008 E¤itim Dan›flmanl›¤› ve Araflt›rmalar› ‹letiflim Hizmetleri Tic. Ltd. fiti.
* Gazi Üniversitesi Gazi E¤itim Fakültesi Sosyal Bilgiler E¤itimi Anabilim Dal› Ö¤retim Üyesi.
Kuram ve Uygulamada E¤itim Bilimleri / Educational Sciences: Theory & Practice 8 (2) • May›s / May 2008 • ??-??
Gazi Üniversitesi Gazi E¤itim Fakültesi Sosyal Bilgiler E¤itimi Ana Bilim Dal›, K Blok Z-14
06500 Beflevler-ANKARA Elektronik Posta: bahriata@gazi.edu.tr
Yay›n ve Di¤er Çal›flmalar›ndan Seçmeler
Ata, B. (2008). Türk tarih ö¤retmen adaylar›n›n tarih e¤itiminde analoji anlay›fllar›. M. Safran & D. Dilek (Ed.), 21. yüzy›lda kimlik, vatandafll›k ve tarih e¤itimi içinde (s.
302-315). ‹stanbul: Yeni ‹nsan Yay›nevi.
Ata, B. (2007). K›demli ve aday tarih ö¤retmenlerinin tarih dersini sevmeyen lise ö¤rencisine yönelik yaklafl›mlar›. Türkiye Sosyal Araflt›rmalar Dergisi, 2 (11), 29-42.
Ata, B. (2006, 8 Kas›m). ‹lkö¤retimde Atatürkçülük konular›n›n ö¤retimi: Ö¤renci kompozisyonlar›nda Atatürkçülük. 21. yüzy›l›n bafl›nda Atatürkçülük; anlafl›lmas› ve
anlat›lmas›ndaki sorunlar. Yeditepe Üniversitesi, ‹stanbul.
Ata, B. (2003). Mülkiyeli bir e¤itim bilimci: ‹hsan Sungu. Türk E¤itim Bilimleri Dergisi,
2 (1), 233-243.
Ata, B. (2001). Müzeler ve tarihî mekânlarla tarih ö¤retimi: Tarih ö¤retmenlerinin “müze
e¤itimi’ne” iliflkin görüflleri. Yay›mlanmam›fl doktora tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal
Bu makalede 1943’te ‹kinci Millî E¤itim fiûras›n›n nas›l topland›-¤›, tarih e¤itimi ile ilgili al›nan kararlar ve histomap’in haz›rlanma-s› karar›n›n nahaz›rlanma-s›l uyguland›¤› ele al›nmaktad›r. Bu çal›flmada 1943 Millî E¤itim fiûras› ile ilgili temel kaynaklar taranm›fl ve ilgili his-tomap’in yap›m süreci ve içeri¤i ile ilgili doküman incelemesi ya-p›lm›flt›r. Bu örnek olaydan hareketle Millî E¤itim fiûralar› karar-lar›n›n uygulanmas› tart›fl›lmaktad›r. Atatürk, Kurtulufl Savafl›’n›n en s›cak günleri devam ederken 15 Temmuz 1921’de yaklafl›k 200 ö¤retmenin kat›ld›¤› Maarif Kongresi’ni Ankara’da toplam›flt›. 1923’ten sonra da Ankara’da 1. 2. ve 3. Heyeti ‹lmiye toplant›lar› yap›ld›. Bu toplant›lar, Türkiye Cumhuriyeti Devleti yönetici kadrolar›n›n e¤itim ifllerinde tak›nd›¤› demokratik tavr› gösterme-si bak›m›ndan da ayr›ca önemlidir. Millî E¤itim Bakan› Mustafa Necati’nin döneminde 18 Temmuz 1926’da “Maarif fiûras› Hak-k›nda Talimatname” haz›rland›. Ancak 10 Temmuz 1933’de ç›ka-r›lan bir kanun ile Heyeti ‹lmiye toplant›lar› “Maarif fiûras›” ola-rak kurumsallaflabildi (Ergin, 1977). Ayr›ca Hesapç›o¤lu (2006, s. 110)’na göre geçmifl dönemlerde edinilen deneyimler, bakanl›¤›n bilimsel kurulu olan Talim ve Terbiye Dairesi yan›nda böyle bir kurumun kurulmas›n› gerektirmifltir. ‹lk flûra toplant›s›, 17 Tem-muz 1939’da Millî E¤itim Bakan› Hasan Âli Yücel’in gayreti ile yap›labildi. Hasan Âli Yücel, 2. Millî E¤itim fiûras›n› da yaparak, bu toplant›lar›n kurumsallaflmas›nda önemli bir rol oynam›flt›r. 1946’da kabul edilen 4926 say›l› Kanun ile bu kurul, “Millî E¤i-tim fiûras›” ad›n› alm›flt›r (Ayas, 1948, s. 501).
1943’teki ‹kinci Millî E¤itim
fiûras›n›n Tarih E¤itimi Kararlar›ndan
Birinin Uygulanmas›:
Bir Histomap’in Yap›m Öyküsü
II. Dünya Savafl›’n›n S›cak Günlerinde ‹kinci Millî E¤itim fiûras›n›n Aç›l›fl›
II. Dünya Savafl›’n›n sürdü¤ü bir dönemde, 15 fiubat 1943’te Anka-ra’da ‹kinci Millî E¤itim fiûras›, Dil-Tarih ve Co¤rafya Fakültesin-de saat 15.00’da topland› ve bu toplant›ya 1425 üye kat›ld›. ‹flte tam o günlerde Almanlar, Tunus’ta Amerikan kuvvetlerinin tuttuklar› cepheye karfl› bir taarruz yap›yordu. Bu cephede Rommel ordusuna mensup bir z›rhl› tümenden oluflan Mihver Kuvvetler, Amerikan mevzilerini zorlayarak 30 km ilerlemiflti (Tan, 16 fiubat 1943; Va-tan, 16 fiubat 1943, s.1). Kuzeyde de Sovyet Rusya’n›n taarruzu, Donetz Havzas›’nda ve Novorosisk m›nt›kas›nda devam ediyordu (Akflam, 16 fiubat 1943). Almanlar Harkof’u tüm güçleriyle savun-maya çal›fl›yordu. Yukar›da belirtilen flartlar alt›nda ‹kinci Millî E¤i-tim fiûras›, Baflbakan fiükrü Saraço¤lu taraf›ndan aç›ld›. Saraço¤lu, konuflmas›nda, her hocan›n emri alt›nda bulunan vatan çocuklar›na yaln›z kendi bilgisini, kendi ahlak›n› afl›lad›¤›n› ve yine böylece milletin, birlik ile ahengin yarataca¤› kuvvet ve kudreti tam elde tu-tamad›¤›ndan flikâyet ediyordu. Baflbakan Saraço¤lu konuflmas›na flöyle devam etti:
“Bir cemiyette fertlerin bilgi ve ahlâklar› birbirine ne kadar yak›n olursa, bir-birine ne kadar çok benzerse o cemiyetin o kadar çok mesut ve o kadar çok kuv-vetli olaca¤› ö¤renildi ve hemen ifle bafllanarak memleketimizdeki bilgi ve ah-lâk hareketlerini iyi ayarlamak ve bu hareketin istikamet ve hedeflerini iyi ta-yin etmek ve bu alanlarda gerekli yüksek direktifleri vermek vazifeleriyle mü-kellef Maarif fiûras› ad›n› tafl›yan yüksek bir teflekkül vücut buldu.” (Akflam, 16 fiubat 1943).
Baflbakan Saraço¤lu, o gün flûraya kat›lan üyelere flu direktifleri ver-di:
• “Atatürk”ün ve ‹nönü’nün yaratt›¤› ink›lap hamlelerini daima göz önünde tutmak
• Alaca¤›n›z kararlar›n Türk çocuklar› ve Türk cemiyeti için oldu-¤unu daima hat›rda tutmak
• Ahlâk kaidelerinde çok darl›¤›n k›s›rl›¤a, çok geniflli¤in de çö-küntüye götürece¤ini hiçbir vakit unutmamak
• Bilginin daha çok yarat›c› ve yap›c› olmas›na dikkat etmek • Fertlerin huzur ve neflesini, cemiyetin huzur ve neflesinde
Baflbakan Saraço¤lu, kendisinin de ö¤retmenlik yapt›¤›n› ve o gün-lerin hayat›n›n en güzel günleri oldu¤unu ifade ettikten sonra ko-nuflmas›n› “Hocal›k cans›z vücutlara ruh veren Tanr› sanat›d›r.” cümlesi ile bitirdi. Baflbakan Saraço¤lu’ndan sonra Maarif Vekili Hasan Âli Yücel de önemli bir konuflma yapt›. Hasan Âli Yücel, fiû-ran›n meflgul olaca¤› gündem konusunun birincisinin, okullarda ah-lak e¤itiminin gelifltirilmesi oldu¤unu belirtti. Ona göre, fiûra prog-ram›na ahlak meselesinin konulmas› gençlerin ahlak›ndan flikâyet anlam›na gelmemektedir. Bir t›p fakültesinde salg›n hastal›k olma-d›¤› s›rada da salg›n hastal›klar ifllenir (Vatan, 16 fiubat 1943, s. 2). fiûran›n ana temalar›ndan biri olarak “ahlak e¤itimi”nin seçilmesi, Millî fief ve Cumhurbaflkan› ‹smet ‹nönü’nün 18 Mart 1942 tarihin-de ‹zmir’tarihin-de, ana ve babalara yapt›¤› bir söylevine dayand›r›lm›flt›. Cumhurbaflkan› ‹smet ‹nönü bu konuda flöyle diyordu:
“Ancak ahlâkl› ve karakterli çocuklar›n bilgilerinden memleket faydalan›r. Yavrular›m›z, memleketin ilerisi kendi ellerinde oldu¤unu bilerek kudretli ve bilgili oldu¤u kadar ahlâkl› ve karakterli olarak yetifltirilmelidir. Böyle yük-sek amaç, küçük yaflta mektep s›ralar›nda zihinlerde yerleflirse sa¤lam olur.” (Bu konuflman›n metni için bkz. Tan, 16 fiubat 1943, s. 2).
‹kinci gündem konusu, her derecedeki okullarda ana dili e¤itimini kuvvetlendirme yoluyla al›nmas› gerekli tedbirleri ele almakt›. Ha-san Âli Yücel, üçüncü gündem konusu olarak da tarih e¤itimi mese-lesine de¤inmifl ve flöyle demiflti:
“Millî tarih görüfl ve anlay›fl›m›zdaki ilerili¤imizi de flüphesiz ink›lâplar›m›-za borçluyuz. Türk milletinin en eski devirlerden bugüne kadar ki siyasal ve medeni hayat›n› o zamana kadar dünya tarihinden koparak de¤il, belki dün-ya tarihi içinde ve objektif bir surette bir bütün olarak görmeyi bize büyük Atatürk ve onun kurdu¤u Tarih Kurumu ö¤retti.” (Tan, 16 fiubat 1943, s. 2).
Millî fiefe, TBMM Baflkan›na, Baflvekile ve Genelkurmay Baflkan›-na sayg› ve ba¤l›l›k arz› kararlaflt›r›lm›fl ve bu amaçla Millî E¤itim Bakan› Hasan Âli Yücel taraf›ndan onlara birer telgraf arz edilmiflti. Baflkan vekilleri seçildikten ve fiûra üyeleri üç komisyona ayr›ld›k-tan sonra, genel toplant›ya son verildi ve üç komisyon çal›flmaya bafllad›.
fiûrada 21 fiubat 1943’te Millî fief ve Cumhurbaflkan› ‹smet ‹nönü, Millî E¤itim fiûras› üyelerini Çankaya Köflkü’ne saat 19.00’da kabul
etmifl ve bir çay ziyafeti vermiflti (Tan, 22 fiubat 1943). Kabul töre-ninde Meclis Baflkan› Abdülhalik Renda, Baflbakan fiükrü Saraço¤-lu ve bakanlar, TBMM, CHP ve müstakil grup baflkan vekilleri ha-z›r bulunmufl ve burada yapt›¤› konuflmada Cumhurbaflkan› ‹smeti ‹nönü,
“Eserleriniz k›ymetlidir. Biz verdi¤iniz kararlarla alakadar olarak onlar› k›ymetlendirmek yolunda elimizden geleni yapaca¤›z. Emeklerinizin verimle-ri zengin ve feyizli olacakt›r. Bu toplant›larda hem kendi fikirleverimle-rimizi kana-atle münakafla ve müdafaa f›rsat› buluyoruz, hem de z›t da olsa baflkalar›n›n fikirlerine takdirli ve hürmetli olmay› ö¤reniyoruz...” demiflti (Tan, 22 fiubat 1943, s. 2).
Devletin ileri gelenleri, Millî E¤itim Bakan› Hasan Âli Yücel’e çek-tikleri birer telgrafla baflar› dile¤inde bulundular (MV, 1943, s. 265). Türk bas›n›, Millî E¤itim fiûras›n›n ahlak e¤itimi ile ilgili gündemi-ni sütunlar›na yans›tt›. Örne¤in Gazeteci Ahmet Emin Yalman, Millî E¤itim fiûras›n›n gündemini, Vatan gazetesindeki köflesine ta-fl›m›fl ve gençlerde ahlak›n kökleflmesi için bir iki güzel söz ve ge-nel bir tak›m telkinlerin kâfi gelmeyece¤ini belirtmiflti. Çocuk, çev-resinde dürüstlük, do¤ruluk, hakkaniyetle karfl›laflmal›, mertlik duygusu bak›m›ndan her tarafta kendisine destek bulmal›d›r. Yal-man’a göre “ahlâk davas› bir okul ifli de¤ildir, en genifl ölçüde bir memleket iflidir. Gençli¤e sa¤lam bir ahlâk, mukaddes bir atefl, ideale ba¤l›l›k vermek istiyorsak, memleketin bütün ölçü ve de¤er-lerini bütün ruhunu ona göre düzenlemeliyiz.” (Yalman, 1943). Makalenin konusunu tarih ö¤retimi komisyonunda al›nan kararlar oluflturdu¤u için ahlak e¤itimi ve ana dili e¤itim komisyonlar›n›n çal›flmalar›na de¤inilmeyecektir. ‹kinci Millî E¤itim fiûras› ve ka-rarlar›, Türkiye’de tarih e¤itimi aç›s›ndan bir dönüm noktas› olarak kabul edilebilir. Çünkü günümüze kadar yap›lan ve incelenen Mil-lî E¤itim fiûra toplant›lar›nda tarih ö¤retimine yönelik bu kadar teknik, pedagojik ve detayl› bir çal›flma yap›lamam›flt›r.
‹kinci Millî E¤itim fiûras›nda Tarih Ö¤retimi ile ‹lgili Al›nan Kararlar
Tarih ö¤retimi komisyonu Ordinaryüs Profesör Hâmit Ongunsu baflkanl›¤›nda topland›. Üyeler aras›nda Yavuz Abadan, Aziz Ber-ker, Nazmi Çogan, Hâmit Zübeyr Koflay, Kâmil Su, Halil Demirci-o¤lu vard›. Raportörlerden baz›lar› ise Enver Ziya Karal, Cavit
Bay-sun, Ömer Lütfi Barkan, Emin Ali Çavl› ve Mükrimin Halil Y›nanç gibi dönemin ünlü tarihçi ve tarih ders kitab› yazarlar› idi.
fiûra çal›flmalar›nda, tarih e¤itiminin en önemli unsurlar›ndan birini oluflturan ilkokul, ortaokul ve lise tarih programlar› ele al›nm›flt›r. Özellikle Atatürk’ün önderli¤inde yaz›lan ortaokul ve lise tarih ders kitaplar› pedagojik yönden tart›fl›lm›flt›r. Tarih ö¤retimi komisyonu; okul tarih kitaplar›, ö¤retmen ve ö¤retim meselesi, tarih ö¤retimi için gerekli yard›mc› bilgi ve araçlar, tarih ö¤retimi ile ilgili dilekler bafll›klar›n› tafl›yan bir rapor sundu (MV, 1943, s. 199). Raporun su-nulmas›n›n ard›ndan Sadrettin Celal Antel, Ziya Talât, H›fz›rrah-man Raflif Öymen, Kâmil Su, ‹smail Hakk› Tonguç, Rauf ‹nan gibi e¤itimciler, tarih e¤itimine iliflkin düflüncelerini paylaflm›fllard›r. ‹kinci Millî E¤itim fiûras›nda pedagojik duyarl›l›¤›n› ortaya koya-rak, ülkemizde tarih e¤itimine önemli katk› yapanlardan biri de psi-kolog Ziya Talât (Ça¤›l)’d›r. Tarih ders programlar›n›n ve ders ki-taplar›n›n çocuk psikolojisine hiç uygun olmad›¤› düflüncelerini ile-ri sürdü (MV, 1943, s. 230). Nitekim burada ilkokul taile-rih ders prog-ram› ve ders kitaplar›n›n amaca ulaflmada yeterli olmad›¤› kabul edildi. Millî E¤itim Bakanl›¤› da birkaç y›l öncesinden beri ders ki-tab› yazma yar›flmas› bafllatm›fl, yazar› ba¤lay›c› olan ö¤retim prog-ramlar›n›n da etkisiyle istenilen ders kitaplar› yaz›lamam›flt›. Ortao-kul tarih ders kitaplar›n›n da amaca ulaflmaya uygun olmad›¤› orta-ya ç›kt›. Al›nan kararlara ba¤l› olarak zamanla ilkö¤retim düzeyinde 4. s›n›ftan 7. s›n›fa kadar tarih, co¤rafya ve yurt bilgisi dersleri çocuk psikolojisine uygun olarak sosyal bilgiler dersi alt›nda topland›. Liselerde okutulmaya bafllanan yeni tarih ders kitaplar›n›n ise ön-cekilere göre ö¤retim niteli¤inin daha iyi oldu¤u belirtilmiflti. Celal Saraç (MV, 1943, s. 236), liselerin on bir y›ldan on iki y›la ç›kar›lma-s› durumunda klasik tarih dersleri yan›nda sanat ve bilim tarihi derslerinin de okul haftal›k programlar›na konmas›n› istemekte idi. Suut Kemal Yetkin de “tarih bir ilim oldu¤u kadar büyük bir ahlâk kitab›d›r.” (MV, 1943, s. 227-228) sözü ile tarih e¤itimi ile ahlak ara-s›nda bir iliflki kurmaya çal›fl›yordu. Yine Suut Kemal Yetkin’e göre sanat tarihi dersi de ö¤rencinin do¤rudan do¤ruya sanat eserlerini inceledi¤i, bu flekilde sanat bilgisini ve zevkini gelifltirdi¤i bir ders olmal›yd›. 1948 ile 1954 aras›nda liseler 3 y›ldan 4 y›la ç›kar›ld›. Fa-kat tarih ders türleri ve ders saatlerinde beklenen art›fl olmad›. Yine bu fiûra çal›flmas›nda meslek ve teknik okullar›n bünyesine,
amaçlar›na ve ihtiyaçlar›na uygun farkl› tarih ders kitab› yazd›rma karar›na var›lm›flt› (MV, 1943, s. 202). Meslek ve teknik okullar için yaz›lan ders kitaplar›nda çok baflar›l› olunamad›. Günümüzde hâlâ meslek liselerinde çal›flan tarih ö¤retmenlerinin farkl› tarih ö¤retim program› ve ders kitab› beklentisi devam etmektedir (Uçar, 2008, s. 73-74).
Bu toplant›larda ders kitab› kadar ö¤retmen meselesinin de önemli oldu¤u, tarih ö¤retmenli¤inin de köken bak›m›ndan incelenerek, ha-kiki bir meslek flekline girmesini sa¤layacak önlemlerin al›nmas› ka-rarlaflt›r›ld›. Gerek sosyal bilgiler ö¤retmenli¤i, gerekse tarih ö¤ret-menli¤i meslek hâline getirilmeye çal›fl›ld›. Tarih ö¤retim araçlar›n-dan yararlanma, tarih bilimindeki en yeni bulufllar› ve ö¤retim yön-temlerini tan›tmak amac›yla tarih ö¤retmenleri için hizmet içi e¤itim kurslar›n›n düzenlemesi de gündeme gelmifltir (MV, 1943, s. 203). ‹flte bu toplant›da Tarih Ö¤retim Komisyonu, fiûra Sekreterli¤ine sundu¤u raporda ö¤rencileri tarihsel bilgileri ezberlemeden kurtar-mak için tarih ö¤retiminin yard›mc› arac› olarak “Senkronik Tarih Tablolar›n›n” Maarif Vekilli¤i taraf›ndan haz›rlat›lmas›n› önermiflti. Di¤er bir deyiflle dünya tarihinin önemli olaylar›n›, kültür hareket-lerini karfl›laflt›rmal› bir tarzda göstermek için tarih fleritlerine yani histomap’e olan ihtiyaç belirtilmiflti (MV, 1943, s. 203-204). Histomap, ö¤rencilerin geçmiflten günümüze dünyan›n de¤iflik k›-talar›ndaki olaylar› efl zamanl› ve karfl›laflt›rmal› olarak görebilecek-leri bir materyaldir. Ders kitaplar›nda kronolojik olarak tasarlanm›fl tarih konular›n›n görsel özetleyicisi konumunda olup tarih olaylar›-na bütüncül olarak da bakmay› sa¤lad›¤› için daha 19. yüzy›l›n bafl-lar›nda tarih e¤itiminde öneminin kavrand›¤› anlafl›lmaktad›r. Ör-ne¤in 1835’te tarih e¤itiminde senkronik tarih tablolar›n›n önemini vurgulayanlardan biri de Alman Pedagog J. F. Herbart (1908, s. 230) olmufltu. ‹ngiliz Felsefeci A. N. Whitehead de “tarih münhanileri (eflyükselti e¤rileri), okul ö¤reniminin temel k›sm›n› oluflturan isim ve tarihlerin kuru kataloglar›ndan çok daha canl› ve malumat veri-cidir.” sözü ile tarih olaylar›n›n grafik olarak gösterilmesinin önem-li oldu¤unu vurguluyordu (Koflay, 1946, s. 1).
Histomap Nas›l Haz›rland›?
Millî E¤itim fiûras›nda al›nan bu kararla, Millî E¤itim Bakanl›¤› Es-ki Eserler ve Müzeler Genel Müdürü Hâmit Zübeyr Koflay’›n
bafl-kanl›¤›nda “Tarihöncesi ve Tarih Ça¤lar›n›n Mukayeseli Zaman Tablosu” [Histomap] adl› yap›t, 3 y›l çal›fl›larak, 1946’da bas›ld›. Hâmit Zübeyr Koflay, histomap için yazd›¤› girifl yaz›s›nda, tarih ö¤-retimini kolaylaflt›rma amac›n› güden Millî E¤itim Bakan› Hasan Âli Yücel’in mevcut örneklerden yararlanarak, Türkiye’nin özel koflul-lar› da göz önüne getirilerek, dünya tarihi için bir zaman tablosu ha-z›rlama görevini kendisine verdi¤ini yazmaktad›r (Koflay, 1946, s.1). Koflay, histomap’in, fiikago’da bas›lan bir histomap temel al›narak yap›ld›¤›n› belirtmekte, ancak yararland›¤› örne¤in künyesi hakk›n-da bilgi vermemektedir (Koflay, 1946, s.1). Amerikan Kongre Kü-tüphanesi web sayfas›nda yap›lan bir araflt›rma ile John B. Sparks (1931)’›n “The Histomap: Four Thousand Years of World History” [Tarih Haritas›: Dünya Tarihi’nin 4000 Y›l›] adl› çal›flmas›n›n örnek al›nd›¤› sonucuna ulafl›ld›. Amerikan Kongre Kütüphanesi sanal ka-talogunda Koflay’›n baflkanl›¤›nda haz›rlanan histomap (Call Num-ber: D11.K67-Orien Turk) ile Sparks’›n bu histomap’i (LC Classifi-cation: D11.S75 1952) iliflkilendirilmektedir. Sparks’›n Histomap of History’si bir bez üzerine yap›flt›r›lm›fl olup 1940’l› y›llarda fiyat› 3 dolard›. Sparks’›n bu histomap’i, 1952’de “The Histomap of His-tory; The Rise and Fall of Peoples and Nations for Four Thousand Years” [Tarihin Tarih Haritas›: 4000 Y›l Boyunca Halklar›n ve Mil-letlerin Yükselifli ve Çöküflü] ad›yla tekrar yay›mlanm›flt›r. 1990’da ayn› histomap, Rand McNally Yay›nevi taraf›ndan Histomap of World History (Cosmopolitan Map) [Dünya Tarihi Haritas›-Kozmo-polit Harita-] ad›yla tekrar bas›lm›fl, 21 dolar ile 26 dolar aras›nda de-¤iflen fiyatlarla ö¤retmen ve ö¤rencilerin kullan›m›na sunulmufltur. Chicago’dan getirilen Sparks’›n histomap’inin ‹ngilizceden Türk-çeye çevirisini Arkeolog Sabahat Gö¤üfl, tashihleri Arkeolog Cahit K›na yapt›. Türk Tarih Kurumu Desinatörü Ömer Üçüncü de tek-rar düzenlenmesine katk›da bulunmufl, bas›m ifllerini de Millî E¤i-tim Bakanl›¤› Neflriyat Müdürü Adnan Ötüken ve arkadafllar› yap-m›flt› (Koflay, 1946, s. 1).
Ankara Dil-Tarih ve Co¤rafya Fakültesi Ord. Profesörlerinden Landsberger ve asistan› Kemal Balkan histomap’teki Sümer, Asur, Elam ve Hititler ile ilgili bilgilerin güncellefltirilmesini yapm›flt›r. Sparks’›n histomap’inde özellikle Ön Asya tarihi k›sm›n›n yeni araflt›rmalar ve kaz›lar do¤rultusunda düzeltilmeye ihtiyaç oldu¤u saptanm›flt› (Koflay, 1946, s. 1).
Sparks’›n histomap’i, M.Ö. 2000’den itibaren bafllarken, Koflay’›nki M.Ö. 4000’den bafllamaktad›r. Koflay’›n histomap’i M.Ö. 4000 y›l›n-dan M.S. 1939’a kadar gelen olaylar› içermektedir. Bununla beraber Koflay da, Sparks gibi insanl›k tarihini 50 y›ll›k dönemlere bölmüfl-tür. Histomap’in uzunlu¤u 270 cm, eni ise 39 cm’dir. Tablo, 50 y›l-l›k sütunlara bölünmüfltür. Tabloda 9 sat›r benimsenmifl olup, her bir sat›r yukar›dan afla¤›ya Çin, Orta Asya, Hint, ‹ran, Sümer, Asur (Suriye-Filistin), Anadolu, M›s›r, Ege gibi bölgelerde olan tarih olay-lar›n› göstermektedir. histomap’te; devletler, milletler ve imparator-luklar renkli olarak gösterilmifltir. Her bir sat›r, pembe, yeflil, sar›, tu-runcu, mavi, aç›k yeflil, aç›k sar›, aç›k k›rm›z›, aç›k turuncu gibi renk-lere boyanm›flt›r. M.Ö. 2000’den sonra tablodaki sat›rlar›n geniflli¤i de¤iflmekte, devletlerin, imparatorluklar›n iktisadi, siyasi ve askerî gücüne göre artmakta ya da azalmaktad›r. Örne¤in, M.Ö. 350 - M.S. 300’de Roma ‹mparatorlu¤u, M.Ö. 250 - M.S. 600’de Türk kavimle-ri ve Mo¤ollar, 750-1100 aras› Bizans ‹mparatorlu¤u, 1150-1450 s› Mo¤ollar, 1300-1650 aras› Osmanl› ‹mparatorlu¤u, 1600-1900 ara-s› Britanya ‹mparatorlu¤u tablonun önemli bir k›sm›n› kaplamakta-d›r. Koflay (1946, s. 1)’›n ifadesiyle Roma ‹mparatorlu¤u, en parlak döneminde histomap’in % 60’›n› kaplamakt›r. Bu da Roma’n›n o za-manki dünya hâkimiyetinin % 60’›n› temsil etti¤i anlam›na gelmek-te idi. M.S. 1450’den günümüz dönemlerine do¤ru sat›r geniflli¤i da-ralmakta, daha fazla olay ve devlet gösterilmeye çal›fl›lmaktad›r. Bu histomap’te, uygarl›klar›n yükseliflini ve düflüflünü görmek mümkündür. Bir tarihî olay›n dünya tarihi içindeki karfl›laflt›rmal› yerini aç›kça görme f›rsat› vermektedir. Örne¤in Marco Polo’nun Çin seyahati s›ras›nda dünyada ne oluyor sorusunun yan›t›n› kolay-ca edinmeyi sa¤lamaktad›r.
John B. Sparks’›n The Histomap of Evolution (Evrimin Tarih Hari-tas›) adl› baflka bir histomap’i (57 cm x 150 cm) daha vard›r. Bu es-ki histomap’in de¤eri günümüzde 12 dolard›r. Koflay da çal›flmas›-n›n önsözünde “Dünyaçal›flmas›-n›n ve Hayat›n Evrimi”, “Eski ve Yeni Dünya Dinleri”, “Dünya Kültürü”, “Bilim ve Sanatlar” bafll›¤› tafl›-yan di¤er histomap’lerin varl›¤›ndan söz etmektedir.
Koflay’›n histomap’inin kullan›m›n›n okullarda özellikle liselerde neden yayg›nlaflmad›¤› sorusu hâlâ yan›t beklemektedir. Lise tarih programlar›n›n ve ders kitaplar›n›n de¤iflmesiyle birlikte histo-map’in güncellefltirilememesi önemli rol oynam›fl olabilir. ABD’de Rand McNally Yay›nevi, Sparks’›n histomap’ini güncellefltirirken,
Türkiye’de Koflay’›n histomap’ini güncellefltirecek mekanizmalar kurulamad›. Di¤er akla gelen bir sebep de lise tarih ö¤retmenleri-nin, histomap’i ö¤rencilerin seviyesinin üstünde bulmufl olabilece-¤idir. Günümüzde de Ö¤retim Teknolojileri ve Materyal Tasar›m ders kitaplar›nda bu tarih ders materyalinden söz edilmemekte ve tarih ö¤retmen adaylar›, histomap’leri tan›madan ve bunlarla nas›l ders ifllenece¤ini ö¤renmeden mezun olmaktad›r.
Tart›flma ve Sonuç
1943 Millî E¤itim fiûras› ve kararlar›, Türkiye’de tarih e¤itimi aç›s›n-dan bir dönüm noktas› olarak kabul edilebilir. fiimdiye kadar yap›lan ve kararlar› incelenen Millî E¤itim fiûralar›nda tarih e¤itimine yöne-lik bu kadar teknik, pedagojik ve detayl› bir çal›flma yap›lamam›flt›r. Bu makalede Cumhuriyet’in ilk y›llar›nda flûra kararlar›ndan özellik-le birinin yani histomap haz›rlanmas› karar›n›n nas›l uyguland›¤› gös-terilmeye çal›fl›ld›. Bu histomap, Hasan Âli Yücel ve Hâmit Zübeyr Koflay gibi iki çal›flkan kiflinin ürünü olup, gözden geçirilmifl bask›s›-n›n haz›rlanmas›, o y›llarda Türk Tarih Kurumu ile Millî E¤itim Ba-kanl›¤›n›n ifl birli¤inin de ne düzeyde oldu¤unu göstermektedir. Kaya (1993, s. 46), 1980’li y›llarda Türk e¤itim sisteminin 1926’da III. Heyet-i ‹lmiye’nin koydu¤u ilkelerden çok uzakta kald›¤›n› ifa-de etmektedir. Yani okul ile hayat aras›ndaki setler kald›r›lmam›fl, k›zlar›n e¤itimindeki eksiklik giderilememifl, e¤itimde f›rsat ve ola-nak eflitli¤i sa¤lanamam›fl, yarat›c› e¤itim gerçeklefltirilmemifltir. Kaya (1993), X. Millî E¤itim fiûras›n› ve orada al›nan kararlar›n uy-gulanmas›n› önemli bir ad›m olarak de¤erlendirmektedir.
13-17 May›s 1996’da yap›lan 15. Millî E¤itim fiûras›nda al›nan bir kararla “daha önce yap›lan flûralarda al›nan kararlar›n izlenmesi ve bunlar›n de¤erlendirilmesi” kabul edilmifltir. Al›nan kararlardan öncelikli olanlar›n›n uygulanmas› konusu da bakan emrine tabidir. 16. Millî E¤itim fiûras›n›n yap›laca¤› günlerde, 15. Millî E¤itim fiû-ras› kararlar›n›n de¤erlendirilmesi konusunda ilk kez bir kitapç›k haz›rlanm›flt›r (MEB, 1999, s. 2). Günümüzde de flûra kararlar›n›n uygulanmas›n›n takip edilmesi, millî e¤itim örgütünün önemli gün-demlerinden biridir. 1998’de de¤ifltirilen Millî E¤itim fiûras› Yönet-meli¤i’ne göre (Madde 19) kararlardan hangisinin yürürlü¤e girece-¤i bakan onay› ile kesinleflecegirece-¤i tekrar ifade edilmifltir. fiûra karar-lar›n›n önem ve önceli¤ine göre bakanl›k icra planlar›nda yer
alaca-¤› yaz›lm›flt›r. fiûra kararlar›n›n uygulanmas›nda gerekli takibi ve koordinasyonu yapmak ifli de Talim ve Terbiye Kurulu Baflkanl›¤› fiûra Genel Sekreterli¤inin görevleri aras›ndad›r (MEB, 1998, s. 14). Yavuz da (2004, s. 28-29) Millî E¤itim fiûralar›n› toplu olarak de¤er-lendirdi¤i çal›flmas›nda, Millî E¤itim fiûralar› ve Talim ve Terbiye Kurulu ve Millî E¤itim Bakanl›¤› Örgütünün geçmiflte “sorumluluk alg›lama düzeyleri” ile “tarihsel durufllar›n›” nesnel olarak ortaya koymaya çal›flm›flt›r. Talim ve Terbiye Kurulunun ba¤›ms›z ve özerk olmas› gerekti¤inin alt›n› çizmifl, flûralara kat›l›m kompozis-yonu ile ilgili süregelen sorunlara iflaret etmifltir. Bu çerçevede bü-tünleflik sistem yaklafl›m›n› kullanarak, flimdiye kadar yap›lan flûra-lar›n oluflturdu¤u bilgi, belge ve proje birikiminin karfl›laflt›rmal› olarak ele al›nmas›na dikkat çekmifltir. Burada Yavuz (2004, s. 27) flöyle demektedir;
“Genellikle flûralarda al›nan kararlar›n e¤itim sistemine kuvvet kaybetme-den ayn› teorik düzlemde yans›t›ld›¤›n› söylemek veya belirlenen/beklenen za-manda uygulamaya dönüfltürüldü¤ünü ifade etmek güçtür.”
Hesapç›o¤lu (2006, s. 110), Millî E¤itim fiûralar›n› bir tür e¤itim planlamas› kurumlar›, kararlar›n› da bir tür e¤itim planlamas› dokü-manlar› olarak kabul etmifl ve flûralar›n ele ald›klar› konular› belirt-mifltir. E¤itim planlamas› çerçevesinde de histomap’in haz›rlanma-s› gibi çok spesifik bir konuda yap›lan bu çal›flma ile geçmiflte baz› flûra kararlar›n›n ciddiyetle yerine getirildi¤i sonucuna var›ld›. 2003’te Prof. Dr. Ziya Selçuk’un Talim ve Terbiye Kurulu Baflkan-l›¤›na getirilmesiyle birlikte, ders ö¤retim programlar› köklü bir fle-kilde ele al›nmaya ve ders kitaplar› yeniden yaz›lmaya bafllanm›flt›r. Talim ve Terbiye Kurulu Baflkanl›¤› ile MEB Ders Aletleri Yap›m Merkezi (DAYM) yeni program ve ders kitaplar›na paralel senkro-nik tarih fleritlerinin haz›rlanmas› konusunda ortak bir ad›m atm›fl-lard›r. MEB Ders Aletleri Yap›m Merkezi Türkiye’nin öz kaynak-lar›n› kullanarak, istenilen senkronik tarih fleritlerini haz›rlam›flt›r. Yak›n gelecekte bu türden senkronik tarih fleritlerinin s›n›flarlarda tek boyutlu tarih fleridinin yerini alaca¤› düflünülebilir.
Teflekkür Notu: Bu histomap’i Yay›m Dairesi Baflkanl›¤› Arfliv Kütüphanesindeki (Ferit Rag›p Tuncor Kütüphanesi) çelik dolaplarda (Demirbafl Nu: 66) bir rastlant› ile keflfeden ö¤retmen arkadafllar›m Say›n Niyazi Kaya’ya ve sosyal bilgiler ders ki-tab› yaz›m komisyonu üyelerine teflekkürü bir borç bilirim. Böylece bu makalenin de ortaya ç›kmas›n› sa¤lad›lar.
The Implementation of one of the
History Education Decisions in the
Second National Education Council
in 1943: The Formation Story of a
Histomap
Bahri ATA*
Abstract
This article discusses the meeting of the Second National Educational Council in 1943, the decisions made about teaching history and the preparation and implemen-tation of histomaps, which was one of the decisions made about the teaching of his-tory. For this purpose, document analyses are used and first hand and second hand resources were reviewed. The endeavor in this study is to show how one of the coun-cil decisions of the first years of the Republic is applied. Hasan Âli Yücel, the Minis-ter of National Education assigned Hâmit Zübeyr Koflay for this histomap task. Be-nefiting from the study of John B. Sparks (1931) named “The Histomap: Four Thou-sand Years of World History” and working with a team, Hâmit Zübeyr Koflay develo-ped a histomap compatible to Turkish History in 3 years. This case study is signifi-cant as it described the obligation of bureaucrats of the Ministry of National Educa-tion in the early 20s of the Republic. The histomap of Sparks by Rand McNally Pub-lishing in the USA has been continuously updated since it was first developed. Un-fortunately, since then the mechanisms were not constructed to update histomap of Koflay regarding the changing history course books and programs in Turkey.
Key Words
National Education Council, History Education, Hasan Âli Yücel, Hâmit Zübeyr Koflay, Histomap.
© 2008 E¤itim Dan›flmanl›¤› ve Araflt›rmalar› ‹letiflim Hizmetleri Tic. Ltd. fiti.
*Correspondence: Assist. Prof. Dr. Bahri ATA, Gazi University Faculty of Education, K Blok Z-14 06500 Beflevler, Ankara, Turkey.
E-mail: bahriata@gazi.edu.tr
Educational Sciences: Theory & Practice 8 (2) • May 2008 • ??-??
This article discusses the meeting of the Second National Educatio-nal Council in 1943, the decisions made about teaching history and preparation and the implementation of histomaps which was one of the decisions on the teaching of history. From this point of view, the implementation of decisions of the National Education Council will be discussed. As you know, Atatürk held the Maarif (old use of “education” in Turkish) Congress and 200 teachers were participa-ted in it on July 15th, 1921 when it was the climax of Independen-ce War. After 1923, 1st, 2nd and 3rd Scholarship Boards were held in Ankara. These meetings are also important as they show the democ-ratic attitude of the administration group of the Turkish Republic about educational processes. The First National Educational Coun-cil was held on July 17th, 1939 with the efforts of Hasan Âli Yücel, the Minister of National Education. By holding the 2nd National Education Council, Hasan Âli Yücel served significantly in instituti-onalizing these meetings (Ergin, 1977; Ayas, 1948).
The Decisions of the Second National Education Council on History Education
While World War II was continuing severely, the Second National Education Council was held at the Faculty of Language, History and Geography in Ankara on the 15th of February in 1943 (Tan, 16 fiubat 1943; Vatan, 16 fiubat 1943, p.1-2; Akflam, 16 fiubat 1943). As the subject of the article is decisions made in history education commission, the studies of ethics education and mother tongue commissions will not be discussed in this study. However, the Tur-kish journalists such as A. E. Yalman (1943) wrote the agenda of the National Council to his column. On February 21st in 1943, Presi-dent ‹smet ‹nönü invited the members of councils to the Çankaya residence (Tan, 22 fiubat 1943).
The Second National Education Council and its decisions are of vi-tal importance in terms of history education because no such techni-cal, pedagogitechni-cal, and detailed study had ever been made on history education in any of the preceding National Education Councils. History education commission presented a report on school history books, teacher and teaching issue, additional information, tools ne-cessary for history education, and requirements for it (MV, 1943, p. 199). At this juncture, this council accepted that different history
textbooks for vocational schools should be written. At that time, his-tory teachers working at vocational schools were demanding diffe-rent history textbooks for these schools (Uçar, 2008, pp. 73-74). In the report presented by the history education commission to the Council Secretariat, it was suggested that synchronic tables on his-tomap systems should be prepared by the Ministry of Education as a teaching aid for history education in order to prevent students from memorizing historical facts. In addition, it was stated that there was a need for timetables to demonstrate significant events in world his-tory and cultural movements in comparison (MV, 1943, pp. 203-204). Actually, one of the people emphasizing the importance of synchronic history tables in history education in 1835 was German pedagogue J. F. Herbart (1908, p. 230). English philosopher A. N. Whitehead also emphasized the importance of demonstrating his-tory using graphics by saying “hishis-tory contour lines are more lively and informative than empty catalogues of names and dates compo-sing the main part of school education.” (Koflay, 1946, p. 1).
How was the Histomap prepared?
With the decision taken in the National Education Council, the study with the title (Comparative Timetable of Prehistoric and His-toric Ages (Histomap)” was published in 1946 as a result of a 3-year study with lead by Hâmit Zübeyr Koflay, the General Director of An-cient Arts and Museums of the Ministry of National Education. Hâ-mit Zübeyr Koflay stated in the preface of the histomap that the Mi-nister of National Education, Hasan Âli Yücel, who pursued the goal of simplification of history education, assigned him to prepare a time-table for world history by considering special conditions of our co-untry and by benefiting from current examples (Koflay, 1946, p. 1). Koflay stated that he had adapted it from a histomap published in Chicago. However, he did not give any information about the iden-tity of the current example (Koflay, 1946, p. 1). With the research con-ducted on the web site of American Congress Library, it was conclu-ded that the work of John B. Sparks (1931) named “The Histomap: Four Thousand Years of World History” was taken as an example. The histomap of John B. Sparks (1952; 1990) was republished with the name “Rand McNally, Histomap of World History (Cosmopoli-tan Map)” and was offered to be used by teachers and students.
While the Histomap of Sparks begins from B.C. 2000, the Histo-map of Koflay begins from B.C. 4000. In addition to this, Koflay di-vided history of humanity to periods of 50 years as Sparks did. Translation from English to Turkish was made by the archaeologist Sabahat Gö¤üfl and new information added by the archaeologist Ca-hit K›na. The designer of the Turkish History Institution, Ömer Üçüncü, also participated in re-modification and publication works were made by the Broadcast Director, Adnan Ötüken and his fri-ends (Koflay, 1946, p.1).
Ord. Prof. Landsberger and his assistant Kemal Balkan from Anka-ra University Faculty of Language, History and GeogAnka-raphy updated the information about Sumerians, Assyrians, Elam and Hittites in the Histomap, because some corrections should be have been ma-de in the Histomap on Sparks concerning the History of Middle East in terms of new research and excavations (Koflay, 1946, p.1). The Length of the Histomap of Koflay is 270 cm and its width is 39 cm. It is composed of events from B.C. 4000 to A.D. 1939. The table is divided into 50-year columns. The table consists of 9 rows, top to bottom including historical events in China, Middle Asia, Indian, Iran, Sumerian, Assyrian (Syria-Palestine), Anatolia, Egypt, and Aegean.
In this Histomap, it is possible to see the rise and fall of civilizati-ons. It gives the opportunity to see clearly the position of a histori-cal event in world history. For instance, the question “what was happening in the world during the journey of Marco Polo to Chi-na?” can be easily answered by means of the Histomap.
Still the question remains: Why does not Histomap become wides-pread in our schools, especially in high schools? It might be becau-se of the fact that history was not updated when high school history programs and course books were changed. While Rand McNally Publishing updated the Histomap of Sparks, unfortunately the mechanisms were not constructed to update the Histomap of Koflay in Turkey. Besides, history teachers are not educated on how to te-ach a lesson by using Histomaps. Another opinion on this issue is that high school history teachers might find Histomap beyond the knowledge level of their students.
Discussion and Conclusion
The 1943 National Education Council and its decisions can be ac-cepted as a turning point for history education in Turkey. No such technical, pedagogical, and detailed study had been made about history education in any of the the preceding National Education Councils. The endeavor in this study is to show how seriously one of the council decisions of the first years of the Republic, in other words the decision about Histomap, is applied. Histomap is the ac-hievement of two hardworking people, Hasan Âli Yücel and Hâmit Zübeyr Koflay. The preparation of a revised publication of this His-tomap is an indication of cooperation between the Turkish History Institution and the Ministry of National Education. It seems that this implementation sets a good example for the application of de-cisions taken in the future National Education Councils.
According to Kaya (1993, p. 46), the educational system of Turkey in the 1980’s was behind the principles established by the Scholarship Boards in 1926. Hesapç›o¤lu (2006, p. 110) mentioned the National Education Council as an institution responsible for educational plan-ning and its decisions as documents for educational planplan-ning.
In the 15th National Education Council on May 13-17th in 1996, it was decided that “decisions taken in previous councils are to be fol-lowed and evaluated.” Applying the decisions of first priority de-pends on the order of the Minister. For the first time, a booklet was prepared during the 16th National Education Council to assess the decisions of the 15th National Education Council (MEB, 1999, p. 2). Today, following the council decisions are an important agenda of the National Education Organization. According to the National Education Council regulation amended in 1998 (Article 19), it was reiterated that which decisions are executed will become definite with the approval of the Minister. It is stated that the council deci-sions should take place in the Ministry and fulfill plans according to their priority and importance. Doing necessary pursuance and coor-dination in applying the council decisions is among the duty of the General Secretariat of the Head Council of Education and Morality (MEB, 1998, p. 14).
percepti-on level” and “historical positipercepti-on” of the Natipercepti-onal Educatipercepti-on Coun-cils, Council of Education and Morality and the Ministry of Natio-nal Education in the past in an objective way in his study about col-lective assessment of National Education Councils. In this frame-work, he pointed out the discussion of information, document and project background in a comparative way by using an integrated system approach. In a similar manner, it can be concluded from this study that in the past the Council decisions about a specific subject like preparation of histomap were applied in a serious manner.
References/Kaynakça
Akflam. (1943, 16 fiubat). Maarif fiûras› dün aç›ld›. s. 1.
Ayas, N. (1948). Türkiye Cumhuriyeti millî e¤itimi: Kurulufllar ve tarihçeler. Ankara: Millî E¤itim Bas›mevi.
Ergin, O. (1977).Türk e¤itim sistemi. ‹stanbul: Eser Matbaas›.
Herbart, J. F. (1908). Letters and lectures on education, (trans. Henry M. & E. Felkin). London: Swan Sonnenschein & Co., Ltd.
Hesapç›o¤lu, M. (2006). Cumhuriyet döneminde Türkiye’de e¤itim plânlama-s› çal›flmalar›: Bir de¤erlendirme. M. Hesapç›o¤lu & A. Durmufl (Eds), Türki-ye’de e¤itim bilimleri: Bir bilanço denemesi içinde (s. 108-124). Ankara: Nobel Yay›n Da¤›t›m.
Kaya, Y. K. (1993). ‹nsan yetifltirme düzenimize yeni bir bak›fl. Ankara: Bilim Ya-y›nlar›.
Koflay, H. Z. (1946). Tarih öncesi ve tarih ça¤lar›n›n mukayeseli zaman tablosu. ‹stanbul: Millî E¤itim Bas›mevi.
MV (1943). ‹kinci Maarif fiûras› (15-21 fiubat 1943). ‹stanbul: Devlet Bas›me-vi.
MEB (1998). Millî E¤itim fiûras› Yönetmeli¤i. Ankara: Millî E¤itim Bas›mevi. MEB (1999). 15. Millî E¤itim fiûras› kararlar›n›n de¤erlendirilmesi. Ankara: Millî E¤itim Bas›mevi.
Sparks, J. B. (1931). The Histomap: Four Thousand Years of World History. Chicago: Rand Mcnally & Company.
Sparks, J. B. (1952). The histomap of history; the rise and fall of peoples and nati-ons for four thousand years. Chicago: Rand Mcnally & Company.
Sparks, J. B. (1990). Rand Mcnally histomap of world history (Cosmopolitan map). Chicago: Rand Mcnally & Co.
Tan. (1943, 16 fiubat). Maarif fiûras› toplant›lar›na bafllad›. Baflvekil nutkunda fiûra için de¤erli direktifler verdi. s. 2.
Tan. (1943, 22 fiubat). Cumhurreisimiz ‹nönü köflklerinde Maarif fiûras› üyele-rini kabul buyurup bir çay ziyafeti verdiler, kabulde meclis ve hükümet erkan› da bulundu. s. 2.
Uçar, D. (2008). Endüstri meslek liselerinde T.C. ‹nk›lâp Tarihi ve Atatürkçülük dersinde ö¤rencilerin bölümleriyle ilgili proje ödevi haz›rlamalar›n›n derse iliflkin tutumlar›na etkisi (Nevflehir örne¤i). Yay›mlanmam›fl yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi E¤itim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Vatan. (1943, 16 fiubat). Maarif fiûras› dün Baflvekilin nutku ile aç›ld›. s. 1-2. Vatan. (1943, 16 fiubat). Mihver Tunus’ta taarruza geçti.. s. 1.
Yalman, A. E. (1943, 22. fiubat). Geçer akçelerimiz nelerdir?-Maarif flûras›yla bir dertleflme. Vatan, s. 2.
Yavuz, A. (2004). E¤itim flûralar›n›n Türk e¤itim tarihinde gösterdi¤i misyon nedir?-Millî e¤itim fluralar› metodolojisi üzerine bir tarihsel analiz. Ça¤dafl E¤i-tim, 29 (314), 21-29.
