Sivas'taki Anadolu Selçuklu medreselerinde restorasyon çalışmaları : (19. – 21. yüzyıl)

(1)

SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ SANAT TARİHİ ANABİLİM DALI

SANAT TARİHİ BİLİM DALI

SİVAS’TAKİ ANADOLU SELÇUKLU MEDRESELERİNDE RESTORASYON ÇALIŞMALARI (19. – 21. YÜZYIL)

Elif YİĞİTER

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Danışman

Prof. Dr. Osman KUNDURACI

(2)

SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ SANAT TARİHİ ANABİLİM DALI

SANAT TARİHİ BİLİM DALI

SİVAS’TAKİ ANADOLU SELÇUKLU MEDRESELERİNDE RESTORASYON ÇALIŞMALARI (19. – 21. YÜZYIL)

Elif YİĞİTER

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Danışman

Prof. Dr. Osman KUNDURACI

Bu Çalışma ÖYP tarafından 2016-ÖYP-095 no’lu Yüksek Lisans tez projesi olarak desteklenmiştir.

(3)

SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü

BİLİMSEL ETİK SAYFASI

Bu tezin proje safhasından sonuçlanmasına kadarki bütün süreçlerde bilimsel etiğe ve akademik kurallara özenle riayet edildiğini, tez içindeki bütün bilgilerin etik davranış ve akademik kurallar çerçevesinde elde edilerek sunulduğunu, ayrıca tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalışmada başkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel kurallara uygun olarak atıf yapıldığını bildiririm.

(4)

YÜKSEK LİSANS TEZİ KABUL FORMU

Ö

ğrencinin

Adı Soyadı: Elif YİĞİTER

Numarası: 154204002001 Ana Bilim / Bilim

Dalı: Sanat Tarihi/Sanat Tarihi

Programı: Tezli Yüksek Lisans Doktora Tez Danışmanı:

Prof. Dr. Osman KUNDURACI

Tezin Adı: SİVAS’TAKİ ANADOLU SELÇUKLU MEDRESELERİNDE _{RESTORASYON ÇALIŞMALARI (19. – 21. YÜZYIL)}

Yukarıda adı geçen öğrenci tarafından hazırlanan “SİVAS’TAKİ ANADOLU SELÇUKLU MEDRESELERİNDE RESTORASYON ÇALIŞMALARI (19. – 21. YÜZYIL)” başlıklı bu çalışma 12/12/2018 tarihinde yapılan savunma sınavı sonucunda oybirliği/oyçokluğu ile başarılı bulunarak, jürimiz tarafından yüksek lisans tezi olarak kabul edilmiştir.

(5)

Anadolu’nun önemli kültür merkezlerinden birisi olan Sivas coğrafi konumu ile Doğu Anadolu’nun kapısı olma işlevini yüklenmiş önemli bir kenttir. Anadolu Selçuklu Devletine başkentlik yapmış, 13. yüzyıl içinde imar faaliyetleriyle ön plana çıkmıştır. Selçuklu dönemi yapıları içinde mimari ve sanatsal özellikleri açısından önemli bir yere sahip olan İzzeddin Keykavus Darüşşifası, Çifte Minareli Medrese, Gök Medrese ve Buruciye Medresesi gibi anıtsal ölçekli yapılar inşa edilmiştir.

Tarihe ışık tutan bu yapılar zaman içinde çeşitli nedenlerle tahrip olmuş, bazıları yıkılma tehlikesiyle yüz yüze gelmiştir. Zaman içinde bazı bölümlerinin yıkılması, bazı bölümlerinin yanlış onarılması ile değişime uğramıştır. Özellikle son yıllarda bu eserlerin restorasyonlarıyla gündeme gelmesi bizi bu konu üzerine çalışmaya sevk etmiştir.

Çalışmam sürecinde bilimsel yönlendirmeleri ile tezime katkı sağlayan danışman hocam Prof. Dr. Osman KUNDURACI’ ya, yapıcı eleştirileriyle çalışmamın gelişmesini sağlayan Prof. Dr. Remzi DURAN, Doç. Dr. Mehmet Emin BAŞAR ve Prof. Dr. Ali BAŞ hocalarıma teşekkürlerimi sunarım. Her konuda yardım ve desteğini esirgemeyen Arş. Gör. Dr. Şükrü DURSUN hocama ve bana daima destek olan eşim Halil İbrahim YİĞİTER’ e çok teşekkür ederim.

Çalışmalarım esnasında gösterdikleri anlayış ve yardımlarından dolayı Vakıflar Genel Müdürlüğü çalışanlarına ve İsmail SAZCI Beye, Sivas Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu çalışanlarına, Sivas Vakıflar Bölge Müdürlüğü çalışanlarına, Müdür Cemal KARACA’ya, Sanat Tarihçi Sedat ŞAHİN Beye teşekkürü bir borç bilirim.

Elif YİĞİTER KONYA-2018

(6)

Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü

Ö

ğrencinin

Adı Soyadı Elif YİĞİTER

Numarası 154204002001 Ana Bilim / Bilim Dalı Sanat Tarihi/Sanat Tarihi

Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora Tez Danışmanı Prof. Dr. Osman KUNDURACI

Tezin Adı SİVAS’TAKİ ANADOLU SELÇUKLU MEDRESELERİNDE _{RESTORASYON ÇALIŞMALARI (19. – 21. YÜZYIL)}

ÖZET

Çalışmada Sivas merkezde yer alan I. İzzeddin Keykavus Darüşşifası, Gök Medrese, Buruciye Medresesi ve Çifte Minareli Medrese’nin restorasyon, temizlik ve kazı çalışmaları ile yapılarda oluşan bozulmalar ve nedenleri ele alınmıştır.

Anadolu Selçuklu döneminin en önemli eserleri arasında yer alan yapılar günümüzdeki görünümünü büyük oranda restorasyon çalışmalarıyla kazanmıştır. Onarımlar esnasında yapılan ekleme ve değişikliklerin tespit edilmesi, özgün ve çağdaş bölümlerin ayırt edilebilmesi açısından önemli bir konudur. Bu nedenle restorasyon çalışmaları üzerinde durulmuştur. Yapılan restorasyon çalışmaları ve müdahaleler restorasyon teknikleri açısından değerlendirilmiş, bozulma sebepleri tespit edilmiştir.

Medreselerin geçirmiş olduğu müdahale ve onarım çalışmaları kronolojik bir sıra takip edilerek günümüze kadarki süreç ele alınmıştır. Dönem dönem yapılan değişiklikler tespit edilip, onarımların yapıya sağladığı fayda ve zararlar belirlenmeye çalışılmıştır.

(7)

Ö

ğrencinin

Adı Soyadı Elif YİĞİTER

Numarası 154204002001 Ana Bilim / Bilim

Dalı Sanat Tarihi/Sanat Tarihi

Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora Tez Danışmanı Prof. Dr. Osman KUNDURACI

Tezin İngilizce Adı RESTORATION WORKS IN ANATOLIAN SELJUK MADRASAHS _{IN SIVAS (19. – 21. CENTRUY)}

SUMMARY

In this study, the restoration, cleaning and excavation works of the İzzeddin Keykavus I Darüşşifa (Hospital), Gök Madrasah and Double Minaret Madrasah located in Sivas province center with the distortion occurred in the buildings and their reasons were discussed.

The buildings which are among the most important works of the Anatolian Seljuk period have substantially gained their appearance with restoration works. It is an important issue in terms of determining the additions and changes made during the repairs and distinguishing the original and contemporary parts. For this reason, restoration works are emphasized. Restoration studies and interventions were evaluated in terms of restoration techniques and causes of deterioration were determined.

Underwent intervention and repair works of the madrasahs have been discussed following a chronological order and the process to date. Changes made from time to time have been established and the benefits and damages of the repairs to the building have been tried to determine.

(8)

BİLİMSEL ETİK SAYFASI ... iii

YÜKSEK LİSANS TEZİ KABUL FORMU ... iv

ÖNSÖZ ... v

ÖZET ... vi

SUMMARY ... vii

İÇİNDEKİLER ... viii

ÇİZİM LİSTESİ ... x

FOTOĞRAF LİSTESİ ... xiii

1.GİRİŞ ... 1

1.1. Konunun Tanımı, Önemi ve Sınırları ... 1

1.2. Metot ve Düzen ... 2

1.3. İlgili Yayınlar ... 3

2. SİVAS’TAKİ ANADOLU SELÇUKLU MEDRESELERİNDE RESTORASYON ÇALIŞMALARI (19. – 21. YÜZYIL) ... 8

2.1. I. İZZEDDİN KEYKAVUS DARÜŞŞİFASI ... 8

2.2. GÖK MEDRESE ... 37

2.3. BURUCİYE MEDRESESİ ... 67

2.4. ÇİFTE MİNARELİ MEDRESE ... 89

3. DEĞERLENDİRME ... 105

3.1. Restorasyon Teknikleri Açısından İnceleme ... 106

3.1.1. Sağlamlaştırma ... 106

3.1.2. Bütünleme ... 109

3.1.3. Yeni İşleve Uyarlama ve Ekler ... 112

3.1.4. Temizleme ... 114

(9)

4. SONUÇ ... 128 KAYNAKÇA ... 131 ÇİZİMLER ... 138 FOTOĞRAFLAR ... 172 ÖZGEÇMİŞ ... 257

(10)

Çizim 1: I. İzzeddin Keykavus Darüşşifası’nın 1937 yılı mevcut durumunu gösteren plan şeması (Sedat Çetintaş’tan)

Çizim 2: I. İzzeddin Keykavus Darüşşifası 1938 yılı kazı çalışmalarını gösteren taslak plan (Sedat Çetintaş’tan)

Çizim 3: I. İzzeddin Keykavus Darüşşifası 1938 yılı kazı çalışmalarını gösteren taslak plan (Sedat Çetintaş’tan)

Çizim 4: I. İzzeddin Keykavus Darüşşifası 1973 yılı kazı çalışmaları sonucu oluşturulan restitüsyon çizimi (Orhan Cezmi Tuncer’den)

Çizim 5: I. İzzeddin Keykavus Darüşşifası 2006 yılı rölöve projesi planı (V.G.M. Arşivinden) Çizim 6: I. İzzeddin Keykavus Darüşşifası 2006 yılı restorasyon projesi planı (V.G.M. Arşivinden) Çizim 7: I. İzzeddin Keykavus Darüşşifası A-A kesiti, rölöve projesi çizimi 2006 (V.G.M. Arşivinden)

Çizim 8: I. İzzeddin Keykavus Darüşşifası A-A kesiti, restorasyon projesi çizimi 2006 (V.G.M. Arşivinden)

Çizim 9-10: I. İzzeddin Keykavus Darüşşifası kuzey eyvan batı ve doğu duvar nişi, rölöve projesi A-A kesitinden detay 2006 (V.G.M. A-Arşivinden)

Çizim 11-12: I. İzzeddin Keykavus Darüşşifası kuzey eyvan batı ve doğu duvar nişi, restorasyon projesi A-A kesitinden detay 2006 (V.G.M. Arşivinden)

Çizim 13: I. İzzeddin Keykavus Darüşşifası rölöve projesi B-B kesiti 2006 (V.G.M. Arşivinden) Çizim 14: I. İzzeddin Keykavus Darüşşifası B-B kesiti, restorasyon projesi çizimi 2006 (V.G.M. Arşivinden)

Çizim 15: I. İzzeddin Keykavus Darüşşifası rölöve projesi C-C kesiti 2006 (V.G.M. Arşivinden) Çizim 16: I. İzzeddin Keykavus Darüşşifası C-C kesiti, restorasyon projesi çizimi 2006 (V.G.M. Arşivinden)

Çizim 17: I. İzzeddin Keykavus Darüşşifası ana eyvan cephesi, rölöve projesi C-C kesitinden detay 2006 (V.G.M. Arşivinden)

Çizim 18: I. İzzeddin Keykavus Darüşşifası ana eyvan cephesi restorasyon projesi çizimi 2006 (V.G.M. Arşivinden)

Çizim 19: I. İzzeddin Keykavus Darüşşifası rölöve projesi D-D kesiti 2006 (V.G.M. Arşivinden) Çizim 20: I. İzzeddin Keykavus Darüşşifası D-D kesiti, restorasyon projesi çizimi 2006 (V.G.M. Arşivinden)

Çizim 21: I. İzzeddin Keykavus Darüşşifası rölöve projesi E-E kesiti 2006 ((V.G.M. Arşivinden) Çizim 22: I. İzzeddin Keykavus Darüşşifası batı cephesi rölöve çizimi (V.G.M. Arşivinden)

Çizim 23: I. İzzeddin Keykavus Darüşşifası batı cephesi, restorasyon projesi çizimi (V.G.M. Arşivinden)

Çizim 24: I. İzzeddin Keykavus Darüşşifası taç kapı rölöve çizimi (V.G.M. Arşivinden)

Çizim 25: I. İzzeddin Keykavus Darüşşifası taç kapısı, restorasyon projesi çizimi (V.G.M. Arşivinden)

Çizim 26: Gök Medrese, Alpay Özdural tarafından çizilen rölöve planı, 1968 (V.G.M. Arşivinden) Çizim 27: Gök Medrese planı, rölöve projesi 1979 (V.G.M. Arşivinden)

(11)

Çizim 29: Gök Medrese planı, restorasyon projesi 2002 (V.G.M. Arşivinden)

Çizim 30: Gök Medrese giriş eyvanı cephesi, rölöve projesi B-B kesiti 2002 (V.G.M. Arşivinden) Çizim 31: Gök Medrese giriş eyvanı cephesi, restorasyon projesi B-B kesiti 2002 (V.G.M. Arşivinden)

Çizim 32: Gök Medrese ana eyvan cephesi, rölöve projesi C-C kesiti 2002 (V.G.M. Arşivinden) Çizim 33: Gök Medrese ana eyvan cephesi, restorasyon projesi C-C kesiti 2002 (V.G.M. Arşivinden)

Çizim 34: Gök Medrese kuzey kanadı, rölöve projesi E-E kesiti 2002 (V.G.M. Arşivinden) Çizim 35: Gök Medrese kuzey kanadı, restorasyon projesi E-E kesiti 2002 (V.G.M. Arşivinden) Çizim 36: Gök Medrese güney kanadı, rölöve projesi F-F kesiti 2002 (V.G.M. Arşivinden) Çizim 37: Gök Medrese güney kanadı, restorasyon projesi F-F kesiti 2002 (V.G.M. Arşivinden) Çizim 38: Gök Medrese ana eyvan ve yan odalar, restorasyon projesi L-L kesiti 2002 (V.G.M. Arşivinden)

Çizim 39: Gök Medrese batı cephesi, rölöve projesi 2002 (V.G.M. Arşivinden) Çizim 40: Gök Medrese batı cephesi, restorasyon projesi 2002 (V.G.M. Arşivinden) Çizim 41: Gök Medrese kuzey cephesi, rölöve projesi 2002 (V.G.M. Arşivinden) Çizim 42: Gök Medrese kuzey cephesi, restorasyon projesi 2002 (V.G.M. Arşivinden) Çizim 43: Gök Medrese doğu cephesi, rölöve projesi 2002 (V.G.M. Arşivinden) Çizim 44: Gök Medrese doğu cephesi, restorasyon projesi 2002 (V.G.M. Arşivinden) Çizim 45: Gök Medrese güney cephesi, rölöve projesi 2002 (V.G.M. Arşivinden) Çizim 46: Gök Medrese güney cephesi, rölöve projesi 2002 (V.G.M. Arşivinden) Çizim 47: Gök Medrese, restorasyon projesi C-C kesiti 2015 (V.G.M. Arşivinden) Çizim 48: Gök Medrese, restorasyon projesi D-D kesiti 2015 (V.G.M. Arşivinden) Çizim 49: Gök Medrese, restorasyon projesi H-H kesiti 2015 (V.G.M. Arşivinden) Çizim 50 : Buruciye Medresesi planı, 1956 yılı rölöve projesi (M.Akok’tan)

Çizim 51 : Buruciye Medresesi planı, 1967 yılı restorasyon projesi (M.Akok’tan) Çizim 52: Buruciye Medresesi, restorasyon önerisi 1967 (M.Akok’tan)

Çizim 53-54: Buruciye Medresesi, köşe kuleleri için önerilen iki farklı proje çizimi 1967 (M.Akok’tan)

Çizim 55: Buruciye Medresesi, batı cephesi rölöve çizimi 1956 (M.Akok’tan)

Çizim 56: Buruciye Medresesi, restorasyon projesi ön cephe çizimi1967 (M.Akok’tan) Çizim 57: Buruciye Medresesi, restorasyon projesi A-A kesiti 1967 (M.Akok’tan)

Çizim 58: Buruciye Medresesi, restorasyon projesi B-B kesiti, Giriş eyvanı ve yan odalar 1967 (M.Akok’tan)

(12)

Çizim 62: Buruciye Medresesi, 1997 yılı restorasyon projesi (V.G.M. Arşivinden) Çizim 63: Buruciye Medresesi, 1997 yılı restorasyon projesi (V.G.M. Arşivinden) Çizim 64: Buruciye Medresesi, doğu cephe rölöve çizimi 1997 (V.G.M. Arşivinden) Çizim 65: Buruciye Medresesi, doğu cephe restorasyon çizimi 1997 (V.G.M. Arşivinden) Çizim 66: Buruciye Medresesi, güney cephe rölöve çizimi 1997 (V.G.M. Arşivinden) Çizim 67: Buruciye Medresesi, güney cephe restorasyon çizimi 1997 (V.G.M. Arşivinden) Çizim 68: Buruciye Medresesi, kuzey cephe rölöve çizimi 1997 (V.G.M. Arşivinden) Çizim 69: Buruciye Medresesi, kuzey cephe rölöve çizimi 1997 (V.G.M. Arşivinden) Çizim 70: Buruciye Medresesi planı, 2004 yılı restorasyon projesi (V.G.M. Arşivinden) Çizim 71: Buruciye Medresesi, 2004 yılı restorasyon projesi A-A kesiti (V.G.M. Arşivinden) Çizim 72: Buruciye Medresesi, 2004 yılı restorasyon projesi B-B kesiti (V.G.M. Arşivinden) Çizim 73: Buruciye Medresesi, 2004 yılı restorasyon projesi C-C kesiti (V.G.M. Arşivinden) Çizim 74: Buruciye Medresesi, 2004 yılı restorasyon projesi D-D kesiti (V.G.M. Arşivinden) Çizim 75: Buruciye Medresesi, batı cephesi restorasyon çizimi 2004 (V.G.M. Arşivinden) Çizim 76: Buruciye Medresesi, güney cephesi restorasyon çizimi 2004 (V.G.M. Arşivinden) Çizim 77: Buruciye Medresesi, kuzey cephe restorasyon çizimi 2004 (V.G.M. Arşivinden) Çizim 78: Buruciye Medresesi, doğu cephe restorasyon çizimi 2004 (V.G.M. Arşivinden)

Çizim 79: Çifte Minareli Medrese, Haluk Karamağaralını’nın rölöve çizimlerinden yararlanılarak oluşturulan rölöve planı (M.Can Hersek’ten)

Çizim 80: Çifte Minareli Medrese planı, Restorasyon projesi 2006 (V.G.M. Arşivinden) Çizim 81: Çifte Minareli Medrese doğu cephesi, restorasyon projesi 2006 (V.G.M. Arşivinden) Çizim 82: Çifte Minareli Medrese arka cephe, restorasyon projesi 2006 (V.G.M. Arşivinden)

Çizim 83-84: Çifte Minareli Medrese restorasyon projesi, sağ yan görünüş ve B-B kesiti, 2006 (V.G.M. Arşivinden)

Çizim 85: Çifte Minareli Medrese, minare pabuç ve gövdeye geçiş bölümlerinin çini restorasyon projesinden detay (Yar ve Küçük’den)

Çizim 86-87: Çifte Minareli Medrese, minare kürsü yan yüzeylerinin çini restorasyon projesinden detay (Yar ve Küçük’den)

(13)

Fotoğraf 1: I. İzzeddin Keykavus Darüşşifası genel görünümü (M.W.Berchem ve

H.Edhem’den)

Fotoğraf 2: I. İzzeddin Keykavus Darüşşifası, güneybatı köşeden genel görünüşü(M.W.Berchem ve H.Edhem’den)

Fotoğraf 3: I. İzzeddin Keykavus Darüşşifası taçkapısı ve örülerek küçültülen giriş açıklığı

(M.W.Berchem ve H.Edhem’den)

Fotoğraf 4: I. İzzeddin Keykavus Türbesi giriş cephesinde bozulan tuğla ve çinilerin

sıvanarak onarılması (M.W.Berchem ve H.Edhem’den)

Fotoğraf 5: I. İzzeddin Keykavus Darüşşifası giriş eyvanı ve batı revak gözlerine yapılan

evler (M.W.Berchem ve H.Edhem’den)

Fotoğraf 6: I. İzzeddin Keykavus Darüşşifası taç kapısıda oluşan bozulmalar ve örülerek

küçültülen giriş açıklı (A. Gabriel’den)

Fotoğraf 7: I. İzzeddin Keykavus Darüşşifası, üst örtüsü yıkılan ana eyvan ve sonradan

yapılan kerpiç evler (A. Gabriel’den)

Fotoğraf 8: I. İzzeddin Keykavus Darüşşifası ana eyvanından avluya bakış (A. Gabriel’den) Fotoğraf 9: 1937 yılı temizlik çalışması sonrası darüşşifa giriş eyvanı ve revaklarının durumu

(V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 10: 1937 yılı temizlik çalışması sonrası ana eyvanının durumu (V.G.M. Arşivinden) Fotoğraf 11-12: 1937 yılı temizlik çalışmalarında kuzey eyvanda yer alan kerpiç evin

yıkılması ile ortaya çıkan kapılar (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 13: Darüşşifa güney beden duvarında kapatılan pencereler ve taşlarda oluşan

bozulmalar (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 14: Darüşşifa ve tarihi kent meydanının 1959 yılındaki durumunu gösteren hava

fotoğrafı (Hayat Ağacı Dergisinden)

Fotoğraf 15-16: 1962 yılında toprak örtünün kaldırılması sonucu ortaya çıkan tonozlar

Fotoğraf 17: Darüşşifa kuzeyinde yer alan evlerin yıkılması ile açılan kuzey cephe ve dam

toprağının alındıktan sonraki durumu (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 18-19: Darüşşifa, kuzey revakının desteklenmesi ve revak kemerlerinde oluşan çatlaklar (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 20: Kuzey kanat batı hücre cephelerine sonradan açılan pencere ve kapı açıklıkları

Fotoğraf 21: Güney kanat doğu hücrelerinde yıkılan bölümler ve tahrip edilen kapı açıklıkları

Fotoğraf 22: 1963 yılında duvarları tamamlanan güneydoğu hücreleri (V.G.M. Arşivinden) Fotoğraf 23: 1965 yılında onarımı yapılan kuzey cephe (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 24: Türbe giriş cephesinin onarım öncesi durumu (V.G.M. Arşivinden) Fotoğraf 25: Darüşşifa güney revakı onarım öncesi durumu (V.G.M. Arşivinden)

(14)

Fotoğraf 27: 1964-1965 yılında üst örtüye yapılan kesme taş kaplama (V.G.M. Arşivinden) Fotoğraf 28-29: 1966 yılında kesme taştan yapılarak çimeto sıvanan ana eyvan tonozu

Fotoğraf 30: Darüşşifa güney revak cephesinde çürüyen taşların onarımı 1967-1969 (V.G.M.

Arşivinden)

Fotoğraf 31: Darüşşifa güney revak cephesinin onarım sonrası durumu (V.G.M. Arşivinden) Fotoğraf 32: Onarımlarda yapılan saç kaplama üst örtü 1971 (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 33: Darüşşifa kuzey cephesi dışında 1973 yılında yapılan kazı çalışması (V.G.M.

Arşivinden)

Fotoğraf 34: Kazılarda ortaya çıkan temel izlerine göre Darüşşifa kuzey cephesine yapılan

duvarlar (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 35: Darüşşifa güney cephe beden duvarının onarım sonrası durumu (V.G.M.

Arşivinden)

Fotoğraf 36: Darüşşifanın 2000 yılı onarımlarında tamamlanan üst örtüsü (V.G.M.

Arşivinden)

Fotoğraf 37-38: Darüşşifa ana eyvan ve türbe önüne döşenen altıgen tuğlalar 2000 (V.G.M.

Arşivinden)

Fotoğraf 39: Çimento harç ile sıvanan sandukalar 2000 (V.G.M. Arşivinden) Fotoğraf 40: Darüşşifa giriş cephesinde oluşan kirlenme 2005 (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 41: Darüşşifa taçkapısı, taşlarda oluşan kirlenme ve erime 2005 (V.G.M.

Arşivinden)

Fotoğraf 42-43: Taçkapı sağ ve sol yan nişleri, taşyüzeylerde olşan erimeler, kirlenme ve

çimento harç sıvanan bölümler 2005 (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 44: Darüşşifa giriş cephesi kuzey bölümünde tamamlan duvar, harpuşta yapılmadığı

için duvar yüzeyinde oluşan tuzlanma ve lekeler 2005 (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 45: Darüşşifa güney cephesinde oluşan yüzey kirliliği 2005 (V.G.M. Arşivinden) Fotoğraf 46: Darüşşifa doğu cephesinin onarım öncesi eski-yeni taş dokusu ve taş yüzylerde

oluşan kirlenme 2005 (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 47: Darüşşifa doğu cephesi taşlarda oluşan erimeler ve derz boşalmaları 2005

Fotoğraf 48-52: Darüşşifa doğu cephesi pencereleri 2005 (V.G.M. Arşivinden) Fotoğraf 53: Ana eyvanın onarım öncesi durumu 2005 (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 54: Ana eyvanda tuğla örülerek kapatılan pencere açıklığı. Süslemeli bölümlerde

oluşan nem ve bozulmalar 2005 (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 55-56: Ana eyvanın sağında ve solunda yer alan mekanların giriş cephesi, taş

yüzeylerde oluşan kirlenme ve bozulmalar 2005 (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 57: Giriş eyvan ve revak gözlerinin onarım öncesi durumu 2005 (V.G.M.

(15)

Fotoğraf 60-61: Türbe üst gövdesinde yer alan panoların onarım öncesi durumu 2005

Fotoğraf 62-63: Türbe kasnağında yer alan sırlı tuğla süslemeli panoların onarım öncesi

durumu2005 (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 64: Alçı sıvanan sandukalar 2005 (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 65: Kuzey eyvana açılan kapıların onarım öncesi durumu 2005 (V.G.M.

Arşivinden)

Fotoğraf 66-67: Kuzey eyvanda yan nişlerin onarım öncesi durumu 2005 (V.G.M.

Arşivinden)

Fotoğraf 68-69: Darüşşifa kuzey cephesi, tuğla duvarlarda zeminden yükselen nem sonucu oluşan bozulmalar ve çimento harçla sıvanan bölümler 2005 (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 70-71: Darüşşifa güney revak sırasında 23 ve 27 numaralı odalar önünde yer alan

çapraz tonoz örtülerinde oluşan bozulmalar 2005 (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 72-73: Darüşşifa avlu cephesinde kapatılmış çörten boşlukları (VGM Arşivinden) Fotoğraf 74: Darüşşifa 2006-2012 onarımları (VGM Arşivinden)

Fotoğraf 75: 2008-2012 yılları arasında yapılan onarımlarda üzeri kapatılan Darüşşifa kuzey

kanadına ait ikinci bölüm (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 76: Darüşşifa batı cephesi onarım sonrası durumu 2017 Fotoğraf 77: Darüşşifanın taç kapısından genel görünüşü 2017

Fotoğraf 78-79: Taç kapının sağ ve sol yanında yer alan nişler, onarım sonrası durumu 2017 Fotoğraf 80: Darüşşifa güney cephesi, onarım sonrası durumu 2017

Fotoğraf 81: Darüşşifanın doğu cephesinden genel görünüş 2017 Fotoğraf 82: Darüşşifanın kuzey cephesinden genel görünüşü 2017

Fotoğraf 83: Darüşşifanın giriş eyvanı üzerinden ana eyvan ve avlunun genel görünümü,

onarım sonrası durum 2017

Fotoğraf 84: 1973 yılı kazılarında ortaya çıkarılan ve sonraki yıllarda onarılarak kafe olarak

kullanılan bölüm 2017

Fotoğraf 85: Darüşşifa kuzeybatı köşeye yapılan depo, wc ve çay ocağı 2017 Fotoğraf 86: Kuzey eyvana açılan kapıların onarım sonrası durumu 2017

Fotoğraf 87-88: Kuzey eyvana açılan kapılar ve yan nişlerin onarım sonrası durumu 2017 Fotoğraf 89-90: Ana eyvanınyanında yer alan mekanların avluya açılan pencereleri,

onarımlarda yapılan tamamlama işlemi 2017

Fotoğraf 91: Ana eyvanın solunda yer alan mekan, kullanıcılar tarafından yapılan

müdahaleler 2017

Fotoğraf 92: Ana eyvanın sağında yer alan mekanda ikinci kat uygulaması 2017

(16)

Fotoğraf 96: İzzeddin Keykavus Türbesi, onarım sonrası durumu 2017

Fotoğraf 97: Türbenin üzerini örten tuğla kubbe, çatıdan akan suların tuğla kubbede

oluşturduğu nem ve tuzlanma sorunu 2017

Fotoğraf 98: Türbe içerisindeki mihrap nişi 2017

Fotoğraf 99: Sandukalarda özgün motiflere uyum sağlamayan tamamlama işlemi 2017 Fotoğraf 100-101: Türbe kasnağının onarım sonrası durumu 2017

Fotoğraf 102-105: Türbe kasnağında tamamlama yapılan panolar 2017

Fotoğraf 106-107: Türbe kasnağında yer alan sırlı tuğla süslemeli panoların onarım sonrası durumu 2017

Fotoğraf 108: Darüşşifa kuzey kanat kurşun kaplama çatısı 2017 Fotoğraf 109-110: Kurşun kaplamada oluşan bozulmalar 2017

Fotoğraf 111: Avlu parapet duvarlarında oynayan taşlar 2017

Fotoğraf 112: Harpuştalarda kullanılan metal kenetler 2017

Fotoğraf 113: Gök Medrese batı cephesi, sonradan örülerek küçültülen giriş açıklığı

(M.W.Berchem ve H.Edhem’den)

Fotoğraf 114:Gök Medrese,Darulkurranın avluya açılan penceresi ve sonradan yapılan ikinci

kat uygulaması(M.W.Berchem ve H.Edhem’den)

Fotoğraf 115:Gök Medrese, Mescitin avluya açılan penceresi ve sonradan yapılan ikinci kat

uygulaması(M.W.Berchem ve H.Edhem’den)

Fotoğraf 116:Gök Medrese. Ana eyvan açıklığını kapatan duvar ve sonradan yapılan

gecekonduya ait ikinci kat uygulaması(M.W.Berchem ve H.Edhem’den)

Fotoğraf 117:Gök Medrese, minareden avluya bakış (A.Gabriel’den)

Fotoğraf 118-120: Gök Medrese, hücre giriş kapı ve pencerelerinde yapılan değişiklikler

Fotoğraf 121: Gök Medrese, sonradan örülerek küçültülen hücre giriş pencereleri

(A.Gabriel’den)

Fotoğraf 122:Gök Medrese, revakları hücrelere bağlayan metal gergiler (V.G.M. Arşivinden) Fotoğraf 123:Gök Medrese, doğu kanadına sonradan yapılan gecekondu ve güney cephe

doğu bölümü (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 124-125:Gök Medrese, nem ve bakımsızlık sonucu yan eyvan çinilerinde oluşan

bozulmalar 1968 (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 126:Gök Medrese, güney cephe genel durumu 1978 (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 127:Gök Medrese, güney kanat hücrelerinin yıkılan üst örtüsü ve medresenin genel

durumu 1978 (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 128: Gök Medrese, kuzeybatı köşede yer alan tuvaletin yıkılan üst örtüsü 1978

(17)

Fotoğraf 130:Gök Medrese, doğu cephesi 1978 (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 131:Gök Medrese, yıkılan doğu kanat mekânlarından ayakta kalabilen kuzeydoğu

duvarı1978 (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 132:Gök Medrese, 1823 yılında Sivas müftüsü Seyyid Abdullah Efendi tarafından

ana eyvan açıklığına örülen duvar 1978 (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 133:Gök Medrese, giriş cephesinde yer alan minarelerin bozulmuşluk durumu

Fotoğraf 134: Gök Medrese, şerefelerde oluşan bozulmalar ve çimento sıvanan yüzeyler

1978 (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 135:Gök Medrese, 1982 yılı onarımları (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 136:Gök Medrese, giriş eyvanı ve kubbeli bölümlerin üzerindeki çatının

kaldırılması 1982 (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 137:Gök Medrese, kubbelerde yapılan kısmi onarım 1982 (V.G.M. Arşivinden) Fotoğraf 138:Gök Medrese, yan eyvanlara yapılan çatı uygulaması 1982 (V.G.M.

Arşivinden)

Fotoğraf 139:Gök Medrese, onarımlarda uygulanan saç örtü ve açıklıkların delikli tuğla ile

kapatılması (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 140:Gök Medrese, onarım öncesi güney kanat revak ve hücrelerinin durumu

Fotoğraf 141:Gök Medrese, ana eyvan cephesi. Onarım öncesi durumu (V.G.M. Arşivinden) Fotoğraf 142: Gök Medrese, doğu cephe onarım sonrası (A. Yavaş’tan)

Fotoğraf 143:Gök Medrese, güney cephe onarım sonrası (A. Yavaş’tan)

Fotoğraf 144:Gök Medrese, onarımlarda eklenen saç örtü (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 145-146: Gök Medrese, temizlik öncesi ve sonrası hücreerin durumu 1995 (V.G.M.

Arşivinden)

Fotoğraf 147:Gök Medrese, kuzeydoğu uçta revak sütunlarının oturduğu tabanın ortaya

çıkarılması 1995 (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 148:Gök Medrese, kuzeydoğudaki hücrelerin temizlik çalışması sonrası durumu

1995 (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 149:Gök Medrese, 2006-2010 onarım çalışmaları (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 150: Gök Medrese, onarım çalışmalarında ortaya çıkan çimento harç sıvalı mescit

kubbesi 2007

Fotoğraf 151:Gök Medrese, taç kapı üst bordürü ve dendanlarında yapılan tamamlama

2006-2010 (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 153:Özgün dış duvarla yeni yapılan kesme taş duvarın bağlantısını sağlayan tijler

(18)

2006-Fotoğraf 157-158: Gök Medrese, kuzeydoğu payandanın deprem sonucu dönen taşlarının

onarılması 2006-2010 (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 159-160: Gök Medrese, güney cephesi onarımı 2006-2010 (V.G.M. Arşivinden) Fotoğraf 161: Gök Medrese, güney cephesi onarım sonrası durumu 2006-2010 (V.G.M.

Arşivinden)

Fotoğraf 162: Gök Medrese, doğu cephesi onarım sonrası durumu 2006-2010 (V.G.M.

Arşivinden)

Fotoğraf 163-164:Gök Medrese, Darulkurra kubbesinde oluşan çatlağın onarımı 2006-2010

Fotoğraf 165:Gök Medrese. Mescit ve Darulkurra kubbelerinin sırlı kiremit ile kaplanması

Fotoğraf 166-167:Gök Medrese, kuzeybatı köşede yer alan tuvalet bölümü. Onarım öncesi ve sonrası durumu2006-2010 (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 168:Gök Medrese, tuvalet girişinin sağında yer alan üst kat merdiven aralığı ve

kapısı 2006-2010 (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 169-170:Gök Medrese, kuzey kanat batı hücrelerinin onarımı 2006-2010 (V.G.M.

Arşivinden)

Fotoğraf 171-172:Gök Medrese, yan eyvanlar üzerindeki toprak dolgunun alınanarak

çimento harç sıvanması 2006-2010 (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 173:Gök Medrese, kuzey cephe revak ve hücreleri. Temizlik ve onarım sonrası

durumu 2006-2010 (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 174-176:Gök Medrese, kuzey cephede yer alan 1., 2. ve 3. hücrelerin giriş açıklığı,

onarım sonrası durumu 2006-2010 (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 177-178:Gök Medrese, onarım sonrası hücrelerin durumu 2006-2010 (V.G.M.

Arşivinden)

Fotoğraf 179:Gök Medrese, kuzey kanat hücre cephelerinde yer alan süslemelerde yapılan

tamamlama işlemi 2006-2010 (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 180:Gök Medrese, kuzey cephede yer alan 4. 5. ve 6. hücrelerin onarım sonrası

Fotoğraf 181:Gök Medrese, güney cephe revak ve hücrelerinin temizlik ve onarım sonrası

Fotoğraf 182-183:Gök Medrese, güneybatı köşede yer alan oda giriş kapısı ve iç mekânın

onarım sonrası durumu 2006-2010 (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 184:Gök Medrese, güneybatı köşede yer alan odadan hücrelere açılan geçit

Fotoğraf 185-187:Gök Medrese, güney cephede yer alan 1.,2. ve 3. hücrelerin kapısı

Fotoğraf 188-190:Gök Medrese, güney cephede yer alan 4. hücrenin onarım sonrası durumu

(19)

Fotoğraf 193-194:Gök Medrese, güney cephede yer alan 5. ve 6. Hücrelerin onarım sonrası

Fotoğraf 195:Gök Medrese, ana eyvanda sonradan örülen duvarın kaldırılması 2006-2010

Fotoğraf 196-197:Gök Medrese, ana eyvanda gerçekleştirilen onarım çalışmaları 2006-2010

Fotoğraf 198:Gök Medrese, ana eyvanın kuzeyinde rekonstrüksiyonu gerçekleştirilerek

trapez saç örtü kapatılan mekan 2006-2010 (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 199-200:Gök Medrese, minarelerde yapılan onarım ve çini konservasyonu

Fotoğraf 201-202:Gök Medrese, mescit kubbe ve mihrabında sonradan yapılan sıvaların

kaldırılması ve çini konservasyonu 2006-2010(V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 203:Gök Medrese, mescit kubbesinin sıva raspası ve çini dekorasyonunda yapılan

tamamlama işlemi sonrası durumu 2006-2010 (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 204-205:Gök Medrese, yan eyvan tonozlarının çini konservasyonu ve onarım

sonrası durumu 2006-2010 (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 206:Gök Medrese, onarım sonrası genel durumu. 2006-2010 (V.G.M. Arşivinden) Fotoğraf 207:Gök Medrese, drenaj sistemi 2006-2010 (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 208:Gök Medrese ,batı cephesi mukarnaslı silmeler üzerine yapılan eklemeler 2017 Fotoğraf 209:Gök Medrese, batı cephesi mukarnaslı silmeler üzerine yapılan eklemeler 2017 Fotoğraf 210:Gök Medrese, kuzey cephede boşalan derzlerin doldurulması 2017

Fotoğraf 211:Gök Medrese, güney cephe 2017

Fotoğraf 212:Gök Medrese, ana eyvan ve yanlardaki odaların onarımı 2016

Fotoğraf 213:Gök Medrese, ana eyvan cephesinde yapılan tamamlama ve ahşap üst örtü 2018 Fotoğraf 214-215: Gök Medrese, ana eyvan doğu duvarına açılan pencere ve güney

duvarında yera alan mihrap nişi, onarım sonrası durumu 2018

Fotoğraf 216-217:Gök Medrese, ana eyvanın güneyinde yer alan mekan. 2018 Fotoğraf 218:Gök Medrese, güney kanat revaklarının askıya alınması 2016 Fotoğraf 219:Gök Medrese, kuzey kanat revaklarının askıya alınması 2016 Fotoğraf 220:Gök Medrese, kuzey kanatın onarım sonrası durumu 2018

Fotoğraf 221:Gök Medrese, güney kanat revaklarının sökümü ve hücre cepheleri 2017 Fotoğraf 222:Gök Medrese, kuzey kanat revak ve doğu hücre cephelerinin sökümü 2017 Fotoğraf 223:Gök Medrese ,kuzey kanat batı hücre cepheleri 2017

Fotoğraf 224-226:Gök Medrese, onarım sonrası hücrelerin durumu 2018

(20)

Fotoğraf 231:Buruciye Medresesi, ana eyvancephesinde oluşan bozulmalar ve eyvan

içerisine yapılan odalar (İ.H.Uzunçarşılı ve R.N.Edgürer’den)

Fotoğraf 232:Buruciye Medresesi, batı cephesi kuzey ucuna açılan pencereler ve yükselen

yol kotu (A.Gabriel’den)

Fotoğraf 233:Buruciye Medresesi, örülerek daraltılan taçkapı giriş açıklığı (A. Gabriel’den) Fotoğraf 234:Buruciye Medresesi, kuzey kanat revak sırası ve hücreleri (A. Gabriel’den) Fotoğraf 235:Buruciye Medresesi, ana eyvan cephesi onarım öncesi durumu (V.G.M.

Arşivinden)

Fotoğraf 236:Buruciye Medresesi, 1958-1968 yılı onarımlarında sökülen ana eyvan cephesi

ve revaklar (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 237:Buruciye Medresesi, güney kanat revaklarının sökülen üst örtüsü ve yapılan

onarımlar (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 238:Buruciye Medresesi, ana eyvan cephesi onarım sonrası durumu (V.G.M.

Arşivinden)

Fotoğraf 239:Buruciye Medresesi, ana eyvanın solunda tahrip olan niş ve duvarda oluşan

çatlak (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 240:Buruciye Medresesi, ana eyvanın solunda yer alan niş ve duvarların onarım

sonrası durumu (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 241:Buruciye Medresesi, ana eyvanın sağında yer alan niş ve bozulan duvar dokusu

Fotoğraf 242:Buruciye Medresesi, ana eyvanın sağında yer alan niş ve duvarların onarım

sonrası durumu (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 243:Buruciye Medresesi, hücre cephelerinde değiştirilen taşlar ve revakların onarım

öncesi durumu (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 244:Buruciye Medresesi, hücre giriş açıklıklarının onarım sonrası durumu (V.G.M.

Arşivinden)

Fotoğraf 245:Buruciye Medresesi, sökülerek yenilenen revakların onarım sonrası durumu

Fotoğraf 246: Buruciye Medresesi, onarımlarda revaklara yapılan betonarme gergi (V.G.M.

Arşivinden)

Fotoğraf 247-248: Buruciye Medresesi, güney eyvanda oluşan bozulmalar ve onarım sonrası

durumu(V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 249-250: Buruciye Medresesi, kuzey eyvanda oluşan bozulmalar ve onarım sonrası

durumu(V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 251:Buruciye Medresesi, yıkılan mescit bölümü ve avlu cephesinin sökülerek

onarılması(V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 252-253:Buruciye Medresesi, türbe giriş cephesi onarım öncesi ve sonrası durumu

(21)

Fotoğraf 255:Buruciye Medresesi, batı cephesinde sökülerek yenilenen bölümler (V.G.M.

Arşivinden)

Fotoğraf 256:Buruciye Medresesi, batı cephesi onarım sonrası durumu (V.G.M. Arşivinden) Fotoğraf 257:Buruciye Medreses ,kuzey kanat üst örtünün onarım sonrası durumu (V.G.M.

Arşivinden)

Fotoğraf 258:Buruciye Medresesi, onarım sonrası durumu ve güney cepheye bitişik Porit

hamamı 1965 (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 259-260:Buruciye Medresesi, güney eyvanın hamamdan gelen rutubetle bozulmuş

hali 1985 (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 261:Buruciye Medresesine ait olduğu düşünülen dendan (V.G.M. Arşivinden) Fotoğraf 262:Buruciye Medresesi, batı cephesi 2017

Fotoğraf 263:Buruciye Medresesi, taç kapıda oluşan yüzey kirliliği 2017

Fotoğraf 264:Buruciye Medresesi etrafındaki yapıların istimlak edilmesi sonucu ortaya çıkan

kuzey cephe. Cephede kapatılan pencereler ve duvarlarda oluşan bozulmalar (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 265:Buruciye Medresesi, kuzey cephe onarım sonrası durumu 2017

Fotoğraf 266-267:Buruciye Medresesi, kuzey cephe çörtenlerden akan suların oluşturduğu

kirlilik ve derzlerde oluşan boşalmalar 2017

Fotoğraf 268:Buruciye Medresesi, son onarımlarda açılan ana eyvanın kuzeyinde yer alan

mekâna ait alt ve üst kat pencereleri 2017

Fotoğraf 269:Buruciye Medresesi, doğu cephe onarım öncesi durumu (V.G.M. Arşivinden) Fotoğraf 270:Buruciye Medresesi, doğu cephe onarım sonrası durumu, çatıdan akan suların

oluşturduğu kirlilik ve nem 2017

Fotoğraf 271:Buruciye Medresesi, eski onarımlarda beden duvarları üzerine atılan beton

kalıplardan detay 2017

Fotoğraf 272:Buruciye Medresesi, hamamın yıkılmasıyla ortaya çıkan güney cephe (V.G.M.

Arşivinden)

Fotoğraf 273:Buruciye Medresesi, güney cepheye onarım sonrası durumu ve son onarımlarda

açılan tepe pencereleri 2017

Fotoğraf 274: Buruciye Medresesi, güney cephede çimento harç kullanılan bölümden detay

2017

Fotoğraf 275:Buruciye Medresesi, çatıdan ana eyvan cephesine bakış 2017

Fotoğraf 276:Buruciye Medresesi, kuzey kanat hücrelerine son onarımlarda yapılan bacalar

2017

Fotoğraf 277:Buruciye Medresesi, ana eyvandan giriş eyvanına bakış, eyvan cephesinde

oluşan kirlenme 2017

Fotoğraf 278:Buruciye Medresesi, giriş eyvanını örten kubbe, taşlarda oluşan yüzey kirliliği

(22)

Fotoğraf 281:Buruciye Medresesi, Türbe kubbesinde neme bağlı oluşan bozulmalar ve parça

kayıpları 2017

Fotoğraf 282:Buruciye Medresesi, çatıdan kuzey kanat revak ve hücrelerine bakış 2017 Fotoğraf 283-284:Buruciye Medresesi, kuzey kanatta yer alan ilk hücre 2017

Fotoğraf 285:Buruciye Medresesi, kuzey eyvan duvar ve tonozunda oluşan tuzlanma ve

bozulmalar 2017

Fotoğraf 286-287:Buruciye Medresesi, ana eyvanın kuzeyinde yer alan mekan 2017 Fotoğraf 288:Buruciye Medresesi, çatıdan güney kanat revak ve hücrelerine bakış 2017 Fotoğraf 289-291:Buruciye Medresesi, tuvalet olarak kullanılan güney kanatta yer alan ikinci

hücre 2017

Fotoğraf 292:Buruciye Medresesi, güney eyvan, taşlarda oluşan yoğun tuzlanma, nem ve

bozulmalar 2017

Fotoğraf 293-295:Buruciye Medresesi, güney kanatta yer alan üçüncü hücre, neme bağlı

oluşan bozulmalar 2017

Fotoğraf 296-297:Buruciye Medresesi. Ana eyvanın güneyinde yer alan mekan 2017

Fotoğraf 298:Buruciye Medresesi, ana eyvanın güneyinde yer alan mekan ve güney duvarına

son onarımlarda açılan pencereler 2017

Fotoğraf 299:Buruciye Medresesi, ana eyvan cephesi 2017

Fotoğraf 300:Buruciye Medresesi, ana eyvan tonozunda yangından dolayı oluşan kirlilik

2017

Fotoğraf 301:Buruciye Medresesi, ana eyvan pencere mukarnas ve süslemelerinin 1990

yıllarındaki durumu(Burhan Bilget’ten)

Fotoğraf 302:Buruciye Medresesi, ana eyvan penceresinde neme bağlı oluşan erime ve

duvarlarda tuzlanma 2017

Fotoğraf 303-304:Buruciye Medresesi, yapı içinde ve dışında gerçekleştirilen drenaj

çalışması (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 305-306:Çifte Minareli Medrese, doğu cephesinde yıkılan bölümler ve taç kapıdan

görünüm (M.W.Berchem ve H.Edhem’den)

Fotoğraf 307-308:Çifte Minareli Medrese, taç kapının kuzeyinde yıkılan bölümler ve

örülerek kapatılan pencere açıklıkları (M.W.Berchem ve H.Edhem’den)

Fotoğraf 309:Çifte Minareli Medrese, güneydeki minarenin bakımsızlık sonucu yıkılan

şerefe üstü bölümü ve yapının genel durumu (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 310:Çifte Minareli Medrese, onarımı yapılan minareler ve güneydoğu oda (V.G.M.

Arşivinden)

Fotoğraf 311-312:Çifte Minareli Medrese, 1963-1965 yılları arasında Haluk Karamağaralı

tarafından kazılarak ortaya çıkarılan medrese ve zaviyenin temelleri (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 313-314: Çifte Minareli Medrese, metal çembelerle sağlamlaştırılan güneydeki

minare ve köşe kulesi (V.G.M. Arşivinden)

(23)

Fotoğraf 317:Çifte Minareli Medrese, doğu cephe kuzeyinde 2002 yılı onarımlarında

değiştirilen taşlar ve taş yüzeylerinde oluşan bozulma ve bitkilenme (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 318:Çifte Minareli Medrese, kuzeydoğu köşe kulesine 2002 yılında yapılan

onarımlar. Yapılan harpuştaların yetersizliği ve yapıyla uyum sağlamayan eklentiler (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 319:Çifte Minareli Medrese, 2002 yılı onarımlarında güneydoğu odaların beton

kaplanan üst örtüsü (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 320-322:Çifte Minareli Medrese, taç kapı ve yan mihrabiye nişlerinde meydana

gelen kirlenme ve bozulmalar (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 323-325:Çifte Minareli Medrese, taç kapı ve yan mihrabiye nişleri, onarım ve

temizlik çalışması sonrası durumları 2017

Fotoğraf 326:Çifte Minareli Medrese, onarım öncesi genel durumu (V.G.M. Arşivinden) Fotoğraf 327-328:Çifte Minareli Medrese, giriş eyvanı onarım öncesi durumu ve eyvana ait

tonoz izi (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 329-330:Çifte Minareli Medrese, doğu cephe arkası, kuzey ve güney bölümü

Fotoğraf 331:Çifte Minareli Medrese, doğu cephe arkası onarım sonrası genel durumu 2017 Fotoğraf 332:Çifte Minareli Medrese, restitüsyon planına göre yükseltilen temel izleri 2017 Fotoğraf 333-334:Çifte Minareli Medrese, sıva raspası yapılan güneydoğu odanın onarım

öncesi ve sonrası durumu (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 335-336:Çifte Minareli Medrese, güneydoğu köşe odasına geçişi sağlayan tonozlu mekanda onarım çalışmaları ve onarım sonrası durumu (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 337-338:Çifte Minareli Medrese, doğu cephe kuzey bölümü. Eski onarımlarda eklenen özgün malzemeye uyumsuz taşların sökülerek yenilenmesi (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 339-340:Çifte Minareli Medrese, taç kapıda süslemeli bölümlerde yapılan

tamamlama işlemi (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 341:Çifte Minareli Medrese, minarelererinde gerçekleştirilen restorasyon

çalışmaları (https://mapio.net)

Fotoğraf 342-343:Çifte Minareli Medrese, minare bölümlerinde kullanılan çimento dolgu ve

oluşan bozulmalar (V.G.M. Arşivinden)

Fotoğraf 344-345: Çifte Minareli Medrese, minarede gerçekleştirilen onarım çalışmaları

sonrası, kürsü yan yüzeylerinde ve kaide arka yüzeylerinde yapılan tamamlama işlemi 2017

Fotoğraf 346:Çifte Minareli Medrese, güney duvarında zeminden yükselen nem 2017

Fotoğraf 347:Çifte Minareli Medrese, kapı eşiğinin tespit edilerek yol kotunun düşürülmesi

Fotoğraf 348-349:Çifte Minareli Medrese, şerefe ve üst bölümlerinde eski onarımlara ait

(24)

1.GİRİŞ

1.1. Konunun Tanımı, Önemi ve Sınırları

Anadolu Selçuklu döneminde siyasi, sosyal ve kültürel açıdan önemli kentler arasında yer alan Sivas, ilmi hayat bakımından Selçuklu başkenti Konya ile rekabet edecek bir seviyeye erişmiştir. Özellikle I. İzzeddin Keykavus döneminde başkentlik yapmış ve en büyük darüşşifalardan birisi inşa edilmiştir. Mimari birikiminin büyük yoğunluğunu ise XIII. Yüzyılın ikinci yarısında yaşamıştır. Anadolu’da Moğol akınlarının yıkıcılığına karşı, Selçuklular medeniyete sarılmış; Sivas’ı medreselerde donatarak, bilim ve kültür merkezi haline getirmişlerdir. 1271 yılında anıtsal ölçekli üç yapı; Çifte Minareli Medrese, Gök Medrese ve Buruciye Medresesi inşa edilmiştir.

Araştırmacılar tarafından Sivas siluetini etkileyen I. İzzeddin Keykavus Darüşşifası, Gök Medrese, Buruciye Medresesi ve Çifte Minareli Medresenin sanatsal ve mimari değerlendirmeleri yapılmış, sosyo-politik ortam ve sanat ilişkisi üzerinde durulmuştur. Yapıların geçirdiği onarımlar ise belli dönemlerde yapılan uygulamaları kapsayacak şekilde sınırlı tutulmuştur. Anadolu Selçuklu Dönemi mimarisi ve süsleme özellikleriyle ilgili yapılan tezlerde ise onarımlara özet bilgiler olarak yer verilmiştir. Sivas’taki Anadolu Selçuklu Medreselerinde gerçekleştirilen restorasyon çalışmalarını bütüncül bir şekilde ele alan herhangi bir çalışma yapılmamıştır. Bu durum konuyu çalışma alanı olarak belirlememize olanak sağlamıştır.

“Sivas’taki Anadolu Selçuklu Medreselerinde Restorasyon Çalışmaları” başlığı altında ele alınan bu çalışmada Sivas merkezde yer alan medreselere yer verilmiştir. I. İzzeddin Keykavus Darüşşifası 16. Yüzyıldan itibaren medrese işlevi kazandığı için konuya dâhil edilmiştir. Çalışmada yapıların kısaca tarihçesi ve planına değinilerek, meydana gelen bozulmalar, restorasyon çalışmaları konu edilerek bir sınırlamaya gidilmiştir. Mevcut veriler dahilinde yapılarda geçekleştirilen onarımlar tespit edilmeye çalışılmıştır. Osmanlı döneminde yapılan onarımların kapsamı bilinmediğinden Cumhuriyet döneminden itibaren günümüze kadar gerçekleştirilen

(25)

onarımlar üzerinde durulmuştur. Bu süreç zarfında sadece onarımlar ele alınmayıp yapılarda gerçekleştirilen temizlik ve kazı çalışmaları da konuya dâhil edilmiştir.

Konu edindiğimiz yapıların özgün durumlarına müdahale edilip edilmediğine ise restorasyon çalışmalarının detaylı bir şekilde araştırılması sonucunda ulaşılmıştır. Ayrıca yapılarda kaldırılan ve rekontrüksiyonu gerçekleştirilen bölümler ile tamamlamaya gidilen alanlar tespit edilmiştir. Bu kapsamda yapılan çalışma medreselerin özgün durumlarının tespit edilmesine olanak verdiği için önem arz etmektedir.

Bu çalışmanın amacı Sivas merkezde yer alan Anadolu Selçuklu Medreselerinin geçirmiş olduğu restorasyon çalışmalarını bütüncül bir şekilde ele alıp, yapıda oluşan bozulmaların sebeplerini ve restorasyon uygulanmalarının olumlu ve olumsuz yönlerini tespit ederek ortaya çıkartmaktır. Bu tespitler ilgili yönetmelik ve yönergelere uygunluğu çerçevesinde yapının tarihi ve estetik değeri göz önünde bulundurularak yapılmıştır.

1.2. Metot ve Düzen

Araştırmalar esnasında ilk yapılan literatür çalışması olmuştur. Kitap, makale, tez, dergi vb. yayınlardan yapıyla ilgili bilgiler taranmaya başlanmıştır. Özellikle Sivas’ın eski fotoğrafları, il yıllıkları, haritalarla ilgili gerekli bilgi ve belgeler temin edilmeye çalışılmıştır. Daha sonra Ankara Vakıflar Genel Müdürlüğü’nden arazi çalışmaları ve gerekli belgelerin temin edilmesi için yasal izinler alınmıştır. Vakıflar Genel Müdürlüğü ve Sivas Vakıflar Bölge Müdürlüğü ile Sivas Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulundan yapılara ait çizim, fotoğraf, restorasyon proje ve raporları gibi çeşitli dokümanlar talep edilmiş, bunların büyük çoğunluğu alınarak arazi çalışması öncesi ön bilgiler elde edilmiştir. Sonrasında konumuza dahil ettiğimiz yapılar yerinde incelenip, fotoğrafları çekilmiş ve gözlem fişleri doldurulmuştur. Bu incelemelerde yapının onarımlar sonrası mevcut durumu ve bozulan bölümleri tespit edilmiştir. Konuyla ilgili gerekli çalışmalar yapıldıktan sonra belirlenen ana hat planı doğrultusunda tez yazım aşamasına geçilmiştir.

(26)

Çalışmamız Giriş, Sivas’taki Anadolu Selçuklu Medreselerinde Restorasyon Çalışmaları, Değerlendirme ve Sonuç olmak üzere dört ana bölümden oluşmaktadır.

Giriş bölümünde konunun tanımı, önemi ve sınırları, metot ve düzen ile ilgili yayınlar hakkında bilgi verilmiştir. İkinci bölümde, sırasıyla I. İzzeddin Keykavus Darüşşifası, Gök Medrese, Buruciye Medresesi ve Çifte Minareli Medrese katalog düzeninde ele alınmıştır. Bu bölümde öncelikle yapılar hakkında genel bilgiler verilmiştir. Sonrasında restorasyon çalışmaları, bozulmalar ve nedenleri, onarım hataları ve yapıda uygulanan restorasyon teknikleri ele alınmıştır.

Değerlendirme bölümünde Uluslararası kabul gören tüzük ve yasalara göre yapılan müdahaleler, bozulma nedenleri ve onarım hataları ele alınmıştır. Sonuç bölümünde, elde edilen bulgularla çalışmanın genel niteliği belirtilmiştir.

1.3. İlgili Yayınlar

“Sivas’taki Anadolu Selçuklu Medreselerinde Restorasyon Çalışmaları” üzerine yürütülmüş özel bir çalışma bulunmamaktadır. Yapılan çalışmalarda daha çok yapıların planı ve mimari özellikleri üzerinde durulmuş olup eğitim tarihi açısından önemi vurgulanmış, yapılan kazı ve araştırma sonuçları üzerine değerlendirmeler yapılmıştır. Medreselerin geçirmiş olduğu onarımlar, bozulma sebepleri ile kazı ve temizlik çalışmaları gibi konular üzerine yapılmış bütüncül bir çalışma bulunmamaktadır. Yapılan tez ve araştırmalarda medreseler mimari yönden tanımlanırken kısa bilgiler olarak onarımlarına yer verilmiştir. Birkaç bildiriyi geçmeyen onarımlarla ilgili yayınlar ise belli dönemleri kapsamaktadır.

Konumuzu oluşturan medreselerin onarımlarıyla ilgili doğrudan ve dolaylı çalışmalar bulunmaktadır.

Halil Ethem ile birlikte, Max Van Berchem 1906 yılında, Sivas ve Divriği’de araştırma yapmış ve “Corpus İnscriptionum” adlı eserini yayınlamıştır. Eserde Sivas’ta bulunan mimari anıtların plan ve mimari özellikleri hakkında bilgi verilmiştir. 1917 yılında Kahire’de yayınlanan Sivas ve Divriği cildinde Medreselerin kitabeleri, planı ve fotoğrafları yayınlamıştır. (Berchem, Max Van – Edhem, Halil, Corpus İnscriptionum Arabicarum, Kahire, 1917)

(27)

Konuyla ilgili yapılan bir diğer araştırma, Rıdvan Nafiz ve İ. Hakkı Uzunçarşılı’nın 1928’de yayınladığı “Sivas Şehri” adlı kitabıdır. Kitapta Sivas’ın tarihçesi dönemlere ayrılarak verilmiştir. Şehirde yer alan mimari eserler hakkında bilgiler verilmiş, yapıların kitabeleri okunmuş ve kısmen de olsa onarımlara yer verilmiştir. (Uzunçarşılı, İsmail H.-Edgürer, Rıdvan N., Sivas Şehri, İstanbul, 1928)

1935 yılında Albert Gabriel’in yayınladığı “Les Monuments Turcs d’Anatolie” adlı eserde Sivas’taki medreselerin o dönemde durumunu gösteren önemli fotoğraf, plan ve bilgilere yer verilmiştir.( Gabriel, Albert, Les Monuments Turcs

d’Anatolie, Cilt:2, Paris, 1934)

Sedat Çetintaş tarafından 1937-1938 yıllarında İzzeddin Keykavus Darüşşifası’nda yapılan temizlik ve kazı çalışmaların 1953 yılında “Sivas Darüşşifası” adlı kitapta detaylı bir şekilde ele alınmıştır. Şifahanenin kuzey cephesinde yapılan çalışmalar sonucunda yapının çifte medrese plan düzeninde inşa edildiği görüşü üzerinde durmaktadır. (Çetintaş, Sedat, Sivas Darüşşifası 1217(614), İstanbul, 1953)

Mahmut Akok’un yapmış olduğu “Sivas’da Buruciye Medresesinin Rölövesi” başlıklı makalesinde 1958-1968 yılları arasında Buruciye Medresesinde gerçekleştirilen kazı, temizlik ve restorasyon çalışmaları hakkında bilgi verilmiştir.(Akok, Mahmut, “Sivas’da Buruciye Medresesinin Rölövesi”, Türk

Arkeoloji Dergisi, Sayı: XV-II, Ankara, 1968, s.5-38)

Alpay Özdural tarafından Gök Medrese ile ilgili kapsamlı bir yüksek lisans tez çalışması gerçekleştirilmiştir. “Sivas-Gök Medrese” başlıklı çalışmada yapı tüm yönleriyle ele alınırken onarımlara da yer verilmiştir. (Özdural, Alpay, Sivas-Gök

Medrese, Ankara, 1968, METU Faculty of Architecture Department of Restoration,

Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi)

Orhan Cezmi Tuncer tarafından yapılan kazı çalışmaları “Son Kazılar Işığında Sivas Şifahane Planı” başlığı altında yayınlanmıştır. Bu yayında Şifahanede 1973 yılında yapılan kazı çalışmaları ve elde edilen sonuçlar, plan ve fotoğraflarla birlikte

(28)

verilmiştir. Şifahane planı yeniden yorumlanmış ve restitüsyonu üzerinde durulmuştur. (Tuncer, O.C., “Son Kazılar Işığında Sivas Şifahane Planı”,

I.Milletlerarası Türkoloji Kongresi, İstanbul, 1979, s.911-952)

Şifahaneyle ilgili ulaşabildiğimiz diğer bir çalışma ise Mehmet Can Hersek tarafından doktora tezi olarak yapılan “Fetihden Osmanlı Dönemine Kadar Sivas Şehri Anıtlarıdır”. Sivas şehrinde bulunan Selçuklu ve Osmanlı dönemi mimari anıtları yapı türüne göre gruplara ayrılarak incelenmiştir. Gök Medrese, Çifte Minareli Medrese, Buruciye Medresesi ve I.İzzeddin Keykavus Darüşşifasını plan, mimari, süsleme gibi alt başlıklar ile detaylı bir şekilde ele alınarak onarımları hakkında kısa bilgilere yer verilmiştir. (Hersek, M.C., Fetihten Osmanlı Dönemine

Kadar Sivas Şehri Anıtları, (Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık

Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara,1993)

N.Burhan Bilget tarafından yayınlanan “Sivas Gök Medrese 1995-1996 Yılı Çalışmaları” başlıklı çalışmada medresede gerçekleştirilen kazı ve temizlik çalışmaları hakkında bilgi verilmiştir. (Bilget, N.Burhan, “Sivas Gök Medrese 1995-1996 Yılı Çalışmaları”, VIII. Müze Kurtarma Kazıları Sempozyumu, Ankara, 1997, s.610-615)

Mehmet Can Hersek tarafından “Sivas’taki Selçuklu Dönemi Medreselerinin Restitüsyon ve Restorasyon Sorunları Üzerine Genel Bir Değerlendirme” başlıklı çalışmada Buruciye Medresesi, Çifte Minareli Medrese ve Gök Medresenin geçirdiği onarımlara kısaca değinilerek restitüsyon sorunları ele alınmıştır.(Hersek, Mehmet Can, “Sivas’taki Selçuklu Dönemi Medreselerinin Restitüsyon ve Restorasyon Sorunları Üzerine Genel Bir Değerlendirme”, I. Uluslararası Selçuklu Kültür ve

Medeniyeti Kongresi, Cilt:1, Konya,2001,s.387-397)

Yegân Kâhya, Gülsün Tanyeli ve Kâni Kuzucular tarafından “Sivas Gök Medrese Üzerine Yeni Bir Değerlendirme” başlıklı çalışmada Gök Medresenin geçirmiş olduğu onarımlara kısaca değinilerek, malzeme ve strüktür analizleri ile restitüsyon sorunları ele alınmıştır. Hücre boyutları, abdesthanenin durumu, merdivenler ve ikinci kat sorunu, kubbe üst kaplamaları ve ana eyvanın durumu üzerine değerlendirme yapılarak restitüsyonuna yönelik çıkarımlarda bulunulmuştur.

(29)

(Kâhya, Yegân, vd., “Sivas Gök Medrese Üzerine Yeni Bir Değerlendirme”, I.

Uluslararası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Kongresi, Cilt:1,

Konya,2001,s.441-449)

Alptekin Yavaş tarafından “Anadolu Selçuklu Veziri Sahip Ata Fahreddin Ali’nin Mimari Eserleri” başlıklı doktora tez çalışmasında Gök Medreye yer verilmiş, yapı plan ve mimari özellikleriyle ele alınırken onarımlarınada değinilmiştir. (Yavaş, Alptekin, Anadolu Selçuklu Veziri Sahip Ata Fahreddin Ali’nin Mimari Eserleri, Ankara, 2007, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Yayınlanmış Doktora Tezi)

Orhan Cezmi Tuncer tarafından Gök Medresede 1978 ve 1990 yıllarında yapılan kazı ve temizlik çalışmları “Sahip Ata (Gök) Medrese İle ilgili Çalışmalar” başlıklı makalede ayrıntılı olarak yayınanmıştır. Daha sonra yapıyla ilgili daha kapsamlı bir çalışma gerçekleştirilerek “Sivas Gök Medrese” isimli kitap çalışması yapılmıştır. Kitapta yapı bütün mekanlarıyla ayrıntılı olarak ele alınmış ve makaledeki bilgiler genişletilerek verilmiştir (Tuncer, Orhan Cezmi, “Sahip Ata (Gök) Medrese İle ilgili Çalışmalar”, Vakıflar Dergisi, Sayı:28, Ankara, 2004, s.121-140; Tuncer, Orhan Cezmi, Sivas Gök Medrese (Sahip Ata Fahreddin Ali

Medresesi), Ankara, 2008)

Mine Yar ve Celaleddin Küçük tarafından yapılan “Sivas Çifte Minareli Medrese Minarelerinin ve Taç Kapının Restorasyonu” başlıklı çalışmada, son onarımlar hakkında bilgiler verilmiştir. Taç kapıda yapılan taş temizliği ve minarelerdeki çinilerin restorasyon uygulamaları anlatılmıştır. (Yar, Mine ve Küçük, Celaleddin, “Sivas Çifte Minareli Medrese Minarelerinin ve Taç Kapının Restorasyonu”, Vakıf Restorasyon Yıllığı, Sayı:8, 2014, s.96-106)

Gülsün Tanyeli ve Yegân Kâhya tarafından “Sivas Gök Medrese’nin Acıklı Hikâyesi 1997-2014” başlıklı çalışmada Gök Medresenin geçirmiş olduğu restorasyonlara yer verilmiştir. Özellikle 2002-2014 yılları arasında yapılan onarımlar üzerinde durulmuş, yapılan uygulamalar değerlendirilmiştir.( Tanyeli,

(30)

Gülsün ve Kâhya, Yegân, “Sivas Gök Medrese’nin Acıklı Hikâyesi 1997-2014”,

Kâgir Yapılarda Koruma ve Onarım Semineri VII, İstanbul, 2015, s.223-249)

(31)

2. SİVAS’TAKİ ANADOLU SELÇUKLU MEDRESELERİNDE RESTORASYON ÇALIŞMALARI (19. – 21. YÜZYIL)

2.1. I. İZZEDDİN KEYKAVUS DARÜŞŞİFASI Çizim: 1-25

Fotoğraf: 1-112

Bulunduğu yer: Sivas kent merkezinde, 11 pafta, 225 ada, 2 parselde yer alır Yapım tarihi: H.614/M. 1217 yılında Darüşşifa inşa edilmiştir. 1220 yılında

ise Darüşşifa güney eyvanına İzzeddin Keykavus’un Türbesi eklenmiştir.

Yapan: Mimarı bilinmiyor1_. Yaptıran: I. İzzeddin Keykavus

İnceleme tarihi: 30.04.2017/18.07.2018

Tarihçe

Şehrin merkezinde Çifte Minareli Medrese’nin karşısında yer alan I. İzzeddin Keykavus Darüşşifası 1217 yılında Selçuklu Sultanı I. İzzeddin Keykavus tarafından hastane olarak yaptırılmıştır (Uzunçarşılı ve Edgürer, 2014: 155; Denizli, 1998: 86; Çantay, 2002: 353). İnşasından üç yıl sonra I.İzzeddin Keykâvus’un ölümü üzerine 1220 yılında yapının güney eyvanı türbe haline getirilerek Keykavus’un naaşı defnedilmiştir (Çantay, 2002: 354).

Darüşşifanın işleyişi hakkında bilgilere ulaşabildiğimiz en eski kaynak vakfiyesidir. Vakfiyesi haricinde Darüşşifa hakkında ulaşabildiğimiz kayıtlara H.935/M.1528 tarihli tahrir defterinde rastlıyoruz. Tahrir defterinde Sivas Darüşşifası mutasarrıfı Mevlana Muslihiddin’in iki yıl dört ay süreyle görevlendirildiği bilgisine yer veriliyor (Gökçe, 1996: 168).

1_{Darüşşifanın mimarı hakkında herhangi bir bilgi bulunmamakla beraber Farruh bin Abdullah’ın bina}

emini olabileceği vakfiyesinde yer alan bilgilerden öğrenilmektedir (Cevdet, 1938: 38). Ayrıca Türbe girişinin solunda yer alan kitabede “Amele Ahmed bin bızl el maredli” ise usta adı olarak geçmektedir. Bazı araştırmacılar Mared’li Ahmed’i türbenin mimarı (Gürkan, 1993: 41; Yasak ve Kaleli, 1986: 61) bazıları ise çini ustası olarak kabul etmektedir (Acun, 1988: 182-221; Bayburtluoğlu,

(32)

Kuruluşunda hastane olarak inşa edilen yapı Osmanlı döneminde medrese haline getirilmiş ve Şifahiye Medresesi adını almıştır. Medrese olarak kullanılmaya ne zaman başladığı konusunda farklı tarihler karşımıza çıkmaktadır. Yapının evkaf ve tahrir defterlerinde medrese haline getirildiğine dair kayıtların bulunduğunu ve buna göre, defterin yazıldığı 16.yy da yapının medreseye çevrilmiş olabileceğini kabul eden araştırmacılar vardır (Denizli, 1998: 86; Yinanç, 1991: 32). Darüşşifa, medreseye çevrildikten sonra H.982/M.1574 vakıf şartları medresenin hizmeti doğrultusunda değiştirilmiş ve vakıflarının tamamı Evkaf Defterine kaydedilmiştir (Yinanç, 1991: 32). Defteri Evkaf-ı Rum’da 1574 yılında yedi öğrenci ile öğrenim yapan medrese olarak kayıt edildiği, 1331 tarihli Sivas Vilayeti Salnamesi ’ne göre 1912-1913 yıllarında öğrenci sayısının 500’e ulaşmış olduğu tespit edilmiştir (Yinanç, 1991: 19). Halil Edhem ve Max Van Berchem, Darüşşifanın tapu kayıtlarından, restore edilerek 1768 yılında medreseye dönüştürüldüğü bilgisine ulaştıklarını belirtmişlerdir (Mahiroğulları, 2016: 204). Daha sonra yapılan bazı yayınlarda da 1768 tarihi kabul edilmiştir (Uzunçarşılı ve Edgürer, 2014: 156; Sözen, 1970: 96).

Daha sonra medrese işlevini yitiren yapı 1916’da I. Dünya Savaşı da askeri ambar deposu olarak kullanılmıştır (Denizli, 1998: 86). Ayrıca doğudan gelen göçmenlerinde Darüşşifada barındığı ve yakılan ateşler sebebiyle yapının bazı bölümlerinde isten dolayı kararmaların oluştuğu rivayet edilmektedir (Üçer, 2012: 57).

Cumhuriyet döneminde kendi haline terk edilen yapı bakımsız kalmıştır. 1937 yılında Sedat Çetintaş, Türk Tarih Kurumu adına yaptığı kazı çalışmalarında tespit ettiği temel izlerine göre Sivas Darüşşifasının da Kayseri’de olduğu gibi medrese ile bitişik yapılarak çifte medrese şeklinde olduğunu öne sürmüştür (Çetintaş, 1953: 70). Bu görüşler Vakıflar adına 1972-1974 yılları arasında burada araştırma kazısı yapan Orhan Cezmi Tuncer tarafından çürütülmüş ve binanın yalnız darüşşifadan ibaret olduğu açıklığa kavuşmuştur (Tuncer, 1979: 911-952).

(33)

Genel Tanım

Darüşşifa doğu-batı doğrultusunda uzanan, 61.90 x 46.80 m. ölçülerinde dikdörtgen planlıdır. Tek katlı, açık avlulu ve dört eyvanlı plan şemasına sahip olan yapının güney eyvanı I. İzzeddin Keykavus’un ölümü üzerine Türbeye dönüştürülerek kapatılmıştır. Yapının 30.80 x 22.40 m. ölçülerindeki avlusu üç yönden revaklarla çevrilidir. Yapının kuzey kanadı geniş tutularak yan yana iki ayrı bölüm halinde düzenlenmiştir. Darüşşifa kuzeybatı köşesinde yer alan odalar ile kuzey kanatta devam eden koridorlu bölüm günümüzde mevcut olmayıp plan şeması kazılar sonucu ortaya çıkarılmıştır (Bkz. Çetintaş, 1953; Tuncer, 1979; Çetintaş, , 1994).

Yapıya batı cephesinin ekseninde bulunan taç kapıdan girilmektedir. Bu bölümden önce giriş mekânına daha sonra avluya geçilir. Giriş bölümü bir eyvandan çok hol şeklinde düzenlenmiştir. Giriş eyvanının sağında ve solunda simetrik olarak düzenlenmiş her iki yanında üçer mekân bulunmaktadır. Kapıdan hemen sonra ilk sırada yer alan mekânlar birer kemerin taşıdığı çapraz tonozlar ile örtülmüş olup giriş eyvanı ile bütün bütünlük sağlamaktadır. Giriş dehlizinin sonunda bulunan, simetrik iki hacim birer kemerle avluya ve giriş eyvanına açılmaktadır. Bu mekân birer kemerli açıklık ile de yan revaklara bağlanmış olup revakların devamı niteliğindedir.

Üç yönden revaklarla çevrili geniş avlunun sağında ve solunda revak kemerlerini taşıyan beş ayak mevcuttur. Ana eyvan cephesi revaksız olup doğrudan avluya açılmaktadır. Bu yapıda revaklar da ayrı bir özellik taşımakta olup avlunun iki yanındaki revaklar, ana eyvanın kuzey ve güneyinde koridor şeklinde uzamaktadır. Bu koridor uygulaması ile köşelerde kalan odalara geçit sağlanmıştır. Fakat kuzey batı köşedeki odalara geçiş farklılık gösterir. Kazılarda, kuzey kanadın arkasında bir koridor ve bu koridora açılan dokuz odanın olduğu tespit edilmiştir. Kazılarda ortaya çıkarılan bu alan dış sınırdan kuzey batı köşede ki bölüme kadar duvarla çevrilmiştir.

Avlunun kuzey ve güney ekseninde birer eyvan bulunmakta olup, taş kaplamalı masif ayakların arasındaki kemer açıklıkları geniş tutularak eyvanlar vurgulanmıştır. Bu eyvanlardan güneydeki, bir kapı ve iki pencere ile açılan bölme duvarı ile türbe mekânı haline getirilerek üzeri ongen kasnaklı bir külahla örtülmüştür. Pramidal

(34)

bulunmaktadır. Türbenin mihrabı kıble duvarı üzerinde, giriş kapısının aksında düzenlenmiştir. Mihrabın iki yanına birer pencere ve aynı hizada istiridye formlu niş içine alınmış iki küçük tepe penceresi açılmıştır. Türbe giriş cephesinde, giriş açıklığının her iki tarafında birer pencere, girişin üzerinde ise küçük mazgal bir pencere bulunmaktadır.

Türbenin tam karşısında kuzey eyvanı yer almaktadır. Kuzey eyvanın yan duvarlarına birer niş açılmış, ayrıca bursa kemerli iki açıklıkla kuzey cephe arkasında yer alan, dokuz odanın açıldığı koridora geçiş sağlanmıştır.

Avlunun doğusunda kareye yakın, üzeri beşik tonoz örtülü ana eyvan yer almaktadır. Eyvanın ana ekseni üzerinde büyük bir niş, yanlarda ise birer pencere vardır. Ana eyvanın iki yanında dikdörtgen planlı, bölümlerin üzeri beşik tonoz ile örtülüdür. Bu bölüm doğu cepheye açılan birer pencere ile aydınlatılmaktadır. Bu odalar birer kapı ile doğrudan avluya açılır ve ana eyvanla birlikte toplu bir mekân oluşturur.

Avlu sağ ve sol kanadında yer alan eyvanların her iki yanına da beşer hücre yerleştirilmiştir. Kuzey kanatta eyvanın batı ve doğusunda kalan üçüncü sıradaki hücrelerden birisi darüşşifanın devamındaki bölüme geçit vermektedir. Batıdaki ise avlu revağına tamamen açılan bir bölüm olarak değerlendirilmiştir.

Darüşşifada üst örtü elemanı olarak çeşitli örtü türleri kullanılmış, sadece türbede kubbe tercih edilmiştir. Ana eyvan ve bazı bölümler sivri beşik tonozla örtü iken, hücrelerde ağırlıklı olarak aynalı tonoz tercih edilmiştir. Revaklarda ve giriş bölümünde aynalı tonoz ve çapraz tonozun kullanılmıştır.

Günümüzde Darüşşifada bulunan pencereler konum, boyut ve biçim olarak farklılık göstermektedir. Dış yüzeye açılan kemerli pencereler, mukarnaslı niş içinde yer alan pencereler, sağır kemerli pencereler ve pencere görünümündeki açıklıklar olmak üzere farklı şekillerde yapılmıştır.

Yapıda pencereler gibi kapılarda farklılık göstermektedir. Giriş eyvanının avluya açılan kapısı ve giriş eyvanına açılan simetrik iki odanın kapı kemerleri taş malzemeden yarım daire biçiminde yapılmıştır. Ayrıca kuzey kanatta yer alan tali kapılar sivri kemerlidir. Hücreler genelde dikdörtgen formlu kapı boşluklarına sahiptir. Yapının kuzey eyvanında yer alan ve her iki bölüm arasındaki ana bağlantıyı