Farklı renkteki alıç meyvelerinin pomolojik ve fitokimyasal özelliklerinin belirlenmesi

(1)

FARKLI RENKTEKİ ALIÇ MEYVELERİNİN POMOLOJİK VE FİTOKİMYASAL ÖZELLİKLERİNİN BELİRLENMESİ

Erkan SORKUN

Yüksek Lisans Tezi Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı

Doç. Dr. Mustafa ÖZGEN

2012

(2)

ii

T.C.

GAZİOSMANPAŞA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BAHÇE BİTKİLERİ ANABİLİM DALI

Yüksek Lisans Tezi

FARKLI RENKTEKİ ALIÇ MEYVELERİNİN

POMOLOJİK VE FİTOKİMYASAL

ÖZELLİKLERİNİN BELİRLENMESİ

Erkan SORKUN

TOKAT 2012

(3)

(4)

iv

TEZ BEYANI

Tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu tezin yazılmasında bilimsel ahlak kurallarına uyulduğunu, başkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel normlara uygun olarak atıfta bulunulduğunu, tezin içerdiği yenilik ve sonuçların başka bir yerden alınmadığını, kullanılan verilerde herhangi bir tahrifat yap ıl madı ğın ı, tezin herhangi bir kısmının bu üniversite veya başka bir üniversitedeki başka bir tez çalışması olarak sunulmadığını beyan ederim.

Erkan SORKUN

(5)

ÖZET

YÜKSEK LİSANS TEZİ

FARKLI RENKTEKİ ALIÇ MEYVELERİNİN

POMOLOJİK VE FİTOKİMYASAL ÖZELLİKLERİNİN BELİRLENMESİ

Erkan SORKUN Gaziosmanpaşa Üniversitesi

Fen Bilimleri Enstitüsü Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı

Danışman: Doç. Dr. Mustafa ÖZGEN

Alıç, ülkemizin birçok bölgesinde doğal olarak yetişebilen ve henüz kültüre alınmamış bir meyve türü olarak bilinmektedir. Bu çalışmada, farklı renklerdeki alıçların pomolojik özellikleri ve fitokimyasal içeriği hakkında ön bilgilerin edinilmesi amaçlanmıştır. Farklı genotiplerin sıkça rastlandığı Hakkari ili ve çevresinde ümitvar 2 sarı, bir kırmızı ve 5 maun-siyah renkte toplam 8 alıç genotipi belirlenmiştir. Pomolojik analizlerde meyve eni, boyu, meyve ağırlığı, çekirdek sayısı, meyvedeki çekirdek ağırlığı, meyve eti oranı ve SÇKM içeriği, fitokimyasal analizlerde ise meyvelerin antosiyanin, toplam fenolik, antioksidan kapasitesi, şeker ve organik asit profili çıkarılmıştır. Meyve iriliği 1.63-4.25 g, SÇKM miktarı %17.7-26.7 aralığında değişmiştir. Alıçlardaki toplam fenolik miktarı diğer meyvelere oranla yüksek değerlerde bulunmuştur (6964-10991 µg GAE/g ta). Maun-siyah renkli alıçlardaki ortalama toplam fenolik miktarı diğerlerine oranla daha yüksek miktarda olmasına karşın 30-S1 sarı renkli genotipde bu miktar 10212 µg GAE/g ta olarak tespit edilmiştir. FRAP ve TEAC yöntemleri ile yapılan antioksidan kapasitesi 30-K1 kırmızı genotipinde, maun ve sarılara oranla 2-3 kat daha fazla olarak ölçülmüştür. En yüksek antosiyanin maun renkteki alıçlarda ve bunlar içinde 30-M1 genotipinde 109.9 µg siy-3-glk/g ta şeklinde tespit edilmiştir. Alıçların şeker profilinde hakim şeker sarı renklilerde glikoz ve sakkaroz, maun-siyah ve kırmızı renklilerde glikoz ve fruktoz olmuştur. Çeşitlilik göstermekle birlikte hakim organik asit; malik asit olarak belirlenmiştir. Elde edilen sonuçlar önümüzdeki ıslah ve farmakolojik çalışmalara ışık tutması açısından önemli bulunmuştur.

2012, 47 sayfa

Anahtar kelimeler: Antioksidan, Bioaktifler, Fenolik, Organik asit, Yabani meyveler

(6)

vi

ABSTRACT M.Sc. Thesis

POMOLOGICAL AND PHYTOCHEMICAL PROPERTIES OF DIFFERENT COLOR HAWTHORN FRUITS

Erkan SORKUN Gaziosmanpaşa University

Graduate School of Natural and Applied Science Department of Horticulture

Supervisor: Assoc. Prof. Dr. Mustafa ÖZGEN

Hawthorn is known as a wild fruit naturally adapted in many parts of Turkey. The aim of this study is to obtain preliminary information on different colors of hawthorn fruits for their pomological and phytochemical attributes. For this purpose promising two yellow, one red and 5 black a total of 8 hawthorn genotypes were determined in and around the province of Hakkari. We investigated fruit width, length, fruit weight, number of cores, core fruit weight, fruit flesh ratio and total soluble solid content as pomological analyzes and the fruit anthocyanins, total phenolics, antioxidant capacity, increased sugar and organic acid profile as phytochemical analysis. Pomological and phytochemical analysis results were varied regardless of the fruit color. Fruit weight was varied 1.63-4.25 g and soluble dry matter content ranged from 17.7-26.7%. The amount of total phenolics was found in high concentrations in comparison with other fruits (6,964 to 10,991 µg GAE/g ta). Although, in general, the average amount of total phenolics in black hawthorn is higher than others, yellow fruit 30-S1 genotype displayed 10212 µg GAE/g ta. Antioxidant capacity of 30-K1 red genotype measured by both TEAC and FRAP methods resulted in 2-3 times higher values as compared to black or yellow genotypes. The highest anthocyanin content was measured in black color genotypes, among them 30-M1 had 109.9 mg cy-3-glu/g. Glucose and sucrose were predominant sugars in yellow color hawthorns, while glucose and fructose were dominant sugars in black and red color fruits. Malic acid was the major organic acid for hawthorn genotypes. The results of the present study might be important to guide the future breeding and pharmacological studies.

2012, 47 pages

Key words; Antioxidant, Bioactives, Phenolic, Organic acids, Wild fruits

(7)

ÖNSÖZ

Tezin hazırlanmasında büyük bir özveri göstererek, çalışmamın her aşamasında tecrübelerinden, bilgilerinden faydalandığım ve desteğini aldığım sayın hocam Doç. Dr. Mustafa ÖZGEN’e, materyallerin temini konusunda destek olan Prof. Dr. Yaşar AKÇA’ ya ve Ziraat Mühendisi Kerem KAZAK beye, yazım aşamasında ve laboratuar çalışmalarımda büyük bir fedakarlıkla yardımlarını esirgemeyen Yrd. Doç. Dr. Cemal KAYA ve Arş.Gör. Onur SARAÇOĞLU’na sonsuz teşekkürlerimi sunarım. Ayrıca, hayatım boyunca attığım her adımda, çalışmalarımın her aşamasında benden hiçbir fedakarlığı esirgemeyen ve manevi desteğini gördüğüm aileme teşekkür ederim.

Bu araştırmanın yürütülmesi ve gerçekleştirilmesinde bizlere ekonomik destek sağlayan Gaziosmanpaşa Üniversitesi BAP komisyonuna teşekkürü bir borç bilirim.

Erkan SORKUN

(8)

viii İÇİNDEKİLER DİZİNİ Sayfa No ÖZET……….. i ABSTRACT……… ii ÖNSÖZ……… iii İÇİNDEKİLER……….. iv ŞEKİLLER DİZİNİ………..…. vi ÇİZELGELER DİZİNİ vii SİMGELER VE KISALTMALAR viii 1. GİRİŞ………. 1 2. KAYNAK ÖZETLERİ………..…... 6 3. MATERYAL VE YÖNTEM………. 11 3.1. Materyal………..……… 11 3.2 Yöntem………. 11 3.2. Pomolojik analizler………..……… 11 3.2.1. Meyve en ve boyu………..…….. 11 3.2.2. Meyve ağırlığı………..………… 11

3.2.3. Çekirdek sayısı, ağırlığı ve meyve eti oranı……… 12

3.2.4. Meyve rengi tayini………..……. 12

3.2.5. Suda çözünür kuru madde (SÇKM) tayini……….. 12

3.2.Fitokimyasal özellikler………..…… 15

3.2.2.1. Örneklerin hazırlığı………..……. 15

3.2.2.2. Toplam fenol tayini………..……. 15

3.2.2.3. Toplam antosioksidan kapasitesi tayini……… 16

3.2.2.4. Toplam antosiyanin tayini………. 18

3.2.2.5. Şeker kompozisyonunun tayini……… 19

3.2.2.6. Organik asit kompozisyonunun tayini……… 19

3.3. İstatiksel değerlendirme………..…. 20

4. BULGULAR ve TARTIŞMA………. 22

4.1. Pomolojik özellikler………..……... 22

4.2. Fitokimyasal özellikler………. 31

(9)

4.3. Şeker profili………..……… 35

4.4. Organik asit profili………..………. 36

5. SONUÇ………..……… 41

KAYNAKLAR………..………. 43

ÖZGEÇMİŞ………..………. 47

(10)

x

ŞEKİLLER DİZİNİ

Sayfa Şekil 2.1. Crataegus cinsinin Türkiye sınırları içindeki başlıca türleri ve

yayılım alanları……….. 10

Şekil 3.1. Çalışmada kullanılan farklı renkteki alıç genotiplerinin genel

görünümü………... 13

Şekil 3.2. Kromametre renk değer eksenleri: L*(parlaklık), a*

(kırmızı/yeşil), b*(sarı/mavi)………. 14 Şekil 3.3. Çalışmada kullanılan farklı renkteki alıç meyvelerinin

fitokimyasal analizler için homojenizasyonu ve örnek

hazırlığı………. 15

Şekil 3.4. Toplam fenolik analizinde Folin-Ciocalteu’s ilavesinden sonraki ekstraksiyonların inkübasyonu……… 16 Şekil 3.5. Spektrafotometrede FRAP analizi için 593 nm dalga boyunda

absorbansı ölçülen örnekler……….. 18 Şekil 3.6. Spektrofotometrede TEAC analizi için 734 nm dalga

boyunda ölçülen örnekler………. 17

Şekil 3.7. Kromotografik analizler için örnek hazırlama ve HPLC’ye

enjeksiyon……… 20

Şekil 4.1. Çalışmada kullanılan 30-M1 alıç genotipi ve pomolojik

özellikleri……….. 26

özellikleri………... 26

özellikleri..………... 26

özellikleri..……….... 26

özellikleri. ………... 27

Şekil 4.6. Çalışmada kullanılan 30-K1 alıç genotipi ve pomolojik

özellikleri..………... 27

Şekil 4.7. Çalışmada kullanılan 30-S1 alıç genotipi ve pomolojik

özellikleri. ………... 28

Şekil 4.8. Çalışmada kullanılan 30-S2 alıç genotipi ve pomolojik

özellikleri………... 28

(11)

ÇİZELGELER DİZİNİ

Çizelge Sayfa

Çizelge 4.1. Alıç meyvelerinin pomolojik özellikleri her tekerrürde 10 meyve

ve 3 tekerrür olacak şekilde gerçekleştirilmiştir……….. 29 Çizelge 4.2. Alıç meyvelerinin meyve kabuğu renk değerleri: L* (parlaklık),

a* (kırmızı/yeşil), b* (sarı/mavi)……… 30 Çizelge 4.3. Alıç meyvelerinin içerdikleri toplam fenolik (TF), toplam

antosiyanin (TMA) ve antioksidan (TEAC ve FRAP)

miktarları………. 34

Çizelge 4.4. Alıç meyvelerinin içerdikleri spesifik şeker miktarları (g/100g) ± standart sapma ve toplam şeker miktarına % oranları………. 38 Çizelge 4.5. Alıç meyvelerinin içerdikleri spesifik organik asit miktarları

(mg/100g) ± standart sapma……… 39

(12)

xii

SİMGELER VE KISALTMALAR

Kısaltmalar Açıklama

ABTS 2,2’-Azino-bis 3-ethylbenzothiazoline-6-sulfonik asit FRAP Demir indirgenme antioksidan kapasitesi

HPLC Yüksek Performanslı Sıvı Kromotografisi GAE Galik asit eşdeğeri

SÇKM Suda Çözünebilir Kuru Madde Siy-3-glk Siyanidin 3 glikozit

TEAC Troloks eşdeğer antioksidan kapasitesi

TE Troloks eşdeğeri

TPTZ [2,4,6-tris(2-pyridyl)-1,3,5-triazine]

(13)

1. GİRİŞ

Alıç, sistematik olarak, Rosaceae familyası, Maloidae alt familyası, Crataegeae bölümü ve Crataegus cinsi altında yer almaktadır (Dönmez, 2007). Alıcın kuzey yarım kürede yayılış gösteren 50, ülkemizde ise 20 den fazla türü bulunmaktadır (Davis, 1972; Dönmez, 2004) (Şekil 2.1). Doğal olarak en fazla yayılış gösteren tür Crataegus monogyna olmaktadır. Crataegus orientalis, Crataegus oxyacantha, ve Crataegus aronia türleri de yaygın olarak bulunmaktadır.

Alıç (Crataegus spp.) genellikle kısa boylu ancak 10 m ye kadar yükselebilen kışın yaprağını döken, dikenli ağaç veya çalı formunda bir meyve türüdür. Çiçekleri kırmızı, pembe, sarı veya beyaz renkli ve meyveleri 6-20 mm çapında, 1-3 tohumlu, sarı, kırmızı, maun veya siyah renkli lezzetli, hafif ekşimsi şekilde olup tüketilebilmektedir (Dönmez, 2007). Dalları esmer-kırmızı veya kırmızı renkli olup dikenli bir ağaçtır, yaprakları basit veya lopludur. Alıç ağaçları mayıs ayında çiçeklenir ve meyveleri sonbaharda toplanır. Güney Avrupa, Akdeniz çevresi ülkeler, Kuzey Afrika, Suriye ve ülkemizde yaygın olarak yetişebilmektedir (Browicz, 1972; Demiray, 1986; Guo ve Jiao 1995). Özellikle ülkemizin hemen her bölgesinde doğal olarak yetişmektedir. Farklı iklim koşullarına ve farklı yükseltilere adapte olabilmiş bir türdür. Örneğin Erzincan-Refahiye'de 2200 m. rakıma kadar yaygın bir şekilde yetişebilmektedir. Güneyde Akdeniz bölgesi ve Hatay'da (Serçe ve ark., 2011), Malatya ve çevresinde (Asma ve Birhanlı 2003), Van ilimiz ve çevresinde (Karadeniz ve Kalkışım 1996) bir çok türünün olduğu tespit edilmiştir. Hakkari ve çevresinde de çok farklı renkte meyvelere sahip türleri vardır. Ayrıca farklı toprak koşullarına da adaptasyonu iyidir. Madence zengin, ağır ve kireci fazla killi topraklarda

(14)

2

dahi yetişebilir. Türkiye’nin birçok bölgesinde özellikle dağlık alanlarda ve hatta toprağın fakir olduğu yerlerde bile bolca yetişmektedir. Bu nedenle insan eliyle ormansızlaşmış alanların ağaçlandırılmasında önemli türlerden biri olarak kabul edilir. Alıçlar ülkemizin soğuk ve kurak bölgelerinde, kırsal ve kentsel peyzajın önemli bitkileri olmaları yanında, içerdikleri yüksek vitamin ve fitokimyasal içerikleri ile sosyal ormancılık açısından önemlidirler.

Alıç, ülkemizde halk arasında, yemişen, alıç, aluç veya ekşi muşmula gibi farklı isimlerle de bilinmektedir. Küçük meyveli olması toplanmasının zahmetli olması ve faydalarının çok fazla bilinmemesi sebebiyle çok tüketilmemektedir.

Bazı yumuşak çekirdekli meyve türleri için alıcın anaç olarak kullanılma potansiyeline sahip olduğu bilinmektedir (Ercişli, 2004). Fakat bu potansiyelin henüz yeterince değerlendirilmediği görülmektedir. Ülkemizin farklı bölgelerinde doğal olarak yetişen alıçlar çevirme aşılarıyla armut ve bazen de elmaya dönüştürülebilmektedir. Alıç, derinliği az, kurak, kumlu ve taşlı topraklarda, yetiştirilecek armutlar için uygun bir anaç özelliği taşımaktadır. Alıç, ayrıca soğuğa dayanımı iyi olduğu için armut ve ayva için de alternatif anaç olma özelliği taşımaktadır. Alıç anacına aşılanan armutlar fazla gelişememekte ağaca bodurluk kazandırmaktır (Özbek, 1978). Ancak şu ana kadar özellikleri belirlenmiş standart bir alıç anacı bulunmamaktadır.

Alıç aynı zamanda önemli tıbbi bitkiler arasında yer almaktadır. Alıcın meyve ve çiçeklerinde antioksidan özellikteki flavonoidler (flavanlar), vitaminler (özellikle C vitamini), saponin, organik asitler, eter yağı ve şekerler başta olmak üzere insan sağlığı bakımından faydalı birçok madde bulunmaktadır. Alıç ağacının yaprak, çiçek ve meyveleri

(15)

kalbin düzenli çalışmasını desteklemek ve kalp-damar sistemi fonksiyonlarını normalize etmek için kullanılmaktadır (Chang and Zuo 2002).

Alıç meyvesinin içerdiği antioksidanlar serbest radikal oluşumunu engelleyerek kalbin düzenli çalışmasını olumlu yönde etkilemektedir. Bunun yanı sıra kalp ve beyine olan kan akışını arttırarak kalbi düzensiz atışlara karşı korumakta, kalbin kasılma gücünü ve kalp basıncını dengelemektedir. Alıcın kurutulmuş çiçek ve meyveleri çay gibi hazırlanarak boğaz iltihabına, öksürüğe, kalp faaliyeti zayıflığına, kalp ağrılarına, kalp çarpıntısına, böbrek hastalıklarına, damar sertliğine ve karaciğer ağrılarına karşı kullanılmaktadır (Chang ve Zuo 2002). Kalp kuvvetlendirici olarak kullanılan bitkiler genellikle zehirli glikozitler ihtiva ettiğinden ancak standardize edilerek kullanılabilirler. Alıçta bu durum zehirli glikozitler taşımadığından söz konusu değildir. Koroner damarları genişleten bioflavonoidler açısından zengin olan bitki bu maddeler sayesinde damarları genişleterek kan dolaşımını arttırır. Bioflavonoidler çok güçlü antioksidanlar olup, kalbe oksijen ve kan akışını arttırırlar. Dolayısıyla da angina denilen kalp ağrıları azalır (Schussler ve Holzl 1995). Özellikle yaşlılarda kalp atışlarının hızlanmasıyla birlikte görülen kalp ritmi bozukluklarında da faydalıdır. Yaşlılarda kalbi kuvvetlendirmek, yüksek tansiyonlu hastalarda kalbe destek olmak, bilhassa ateşli hastalıklardan sonra yorulan kalbi kuvvetlendirmek ve kalpteki ritim bozukluklarını tedavide kullanılır. Hafif kalp yetmezliğinde de kullanılabilir. Ayrıca spazm çözücü, kabız yapıcı ve idrar söktürücü etkileri de bulunur. Kalple ilgili bu etkiler uzun süreli kullanımda kendini gösterir.

Son yıllarda, farklı ülkelerde çoğunlukla doğadan toplanan alıç meyvelerinin özellikle kimyasal içeriği ve pomolojik özellikleri üzerine araştırmaların yapıldığı görülmektedir (Ljubuncic ve ark., 2005: Özcan ve ark., 2005; Türkoğlu ve ark., 2005). Ayrıca tıp

(16)

4

alanında, alıç meyvelerinin içerdiği fitokimyasalların insan sağlığı üzerine yaptığı etkileri araştıran çalışmaların sayısı her geçen gün artmaktadır. Bu alanda yapılan çalışmalar özellikle kalp sağlığı üzerine alıç meyvesinin olumlu etkiler yaptığını göstermektedir. İnsan sağlığına yararlı olan doğal ürünlere yönelimin artması yakın gelecekte bu yabani meyve türünün ticari kültürüne olan ihtiyacı ortaya koymaktadır. Bu nedenle ülkemizde doğal olarak yetişen ve farklı kullanım alanları olan alıç meyvesi hakkındaki araştırmaların arttırılması ve kültüre alınabilmesi için gerekli çalışmaların tamamlanması önem arz etmektedir.

Bütün özellikleri dikkate alındığı zaman, alıç meyvelerinin insan sağlığı bakımından oldukça önemli olduğu görülmektedir. Ayrıca, yaban hayatının sürdürülebilirliği bakımından alıç önemli bir tür olmaktadır. İçeriğinin insan sağlığı üzerine olan yararlı etkilerinden dolayı alıç meyvelerinin tüketimi önerilmekte ve alıç meyvelerinden elde edilen ekstraktların kullanımı birçok ülkenin sağlık bakanlığınca onaylanmış bulunmaktadır.

Alıçların olgun meyvelerinin renkleri taksonomide özellikle tür teşhisinde kullanılan önemli kriterlerdendir (Dönmez 2004). Alıç meyvelerinin dış kabuklarında karşılaşılan başlıca üç ana renk tespit edilmiştir. Bunlar: sarı, kırmızı ve morumsu-siyah renklerdir. Sarı olan türlere örnek C. Azarolus, C. Tanacetifolia, C. x bornmuelleri, morumsu-siyah türlere örnek C. Pentagyna, C. Davisii, C. Caucasica verilebilir. Diğer birçok tür ise kırmızı ve sarımsı kırmızı tonlarında olduğu tespit edilmiştir.

Çalışmamızda ülkemizin birçok bölgesinde doğal olarak yetişebilen ve henüz kültüre alınmamış alıç meyvelerinin dış kabuklarında karşılaşılan başlıca üç ana renkten (sarı, kırmızı ve morumsu-siyah) genotipler çalışmaya dahil edilerek alıçlar içindeki fitokimyasal

(17)

varyasyonun incelenmesi ve bu türün fitokimyasal içeriği hakkında ön bilgilerin edinilmesi amaçlanmıştır. Bu araştırma ile tür içinde yeralan farklı renk ve özellikteki alıçlar incelenip arasındaki farklar pomolojik özellikleri açısından saptanmıştır.

(18)

6

2. KAYNAK ÖZETLERİ

Son yıllarda yapılan bilimsel çalışmalar sayesinde bilinçli tüketiciler meyve sebze tüketimlerinde onların tat, aroma veya kokularının yanında içerdikleri vitamin ve mineral değerlerini dikkate almaktaydı. Şimdilerde artık bazı meyve ve sebzelerin içerdiği antioksidan maddelerin kansere, kalp ve damar hastalıklarına karşı koruyucu etkisinin vurgulanması (Kaur ve Kapoor 2001; Steinmetz ve Potter 1996) sayesinde artık tüketiciler antioksidan maddelerce zengin ürünleri tercih etmeye başlamış ve dolayısyle ürünlerin antioksidan kapasiteleri onların kalite kriterleri arasına girmiştir. Yüksek antioksidan kapasitesi sadece ürün seçimiyle alakalı olmayıp, çeşit, yetiştirme koşulları, olgunluk dönemi, muhafaza süresi ve doku türü gibi faktörlere göre de değişkenlik göstermektedir (Kalt 2005; Ozgen ve ark., 2008; Scheerens 2001).

Ülkemizin farklı bölgelerinde doğal olarak yetişen alıçlar için yapılmış seleksiyon çalışmalarında o bölgede ümitvar olarak seçilen genotiplerin pomolojik ve kimyasal analizleri yapılmıştır. Bazı çalışmalarda bu genotipler arasındaki akrabalık ilişkileri moleküler tekniklerle incelenmiştir (Serçe ve ark., 2011).

Van ilinin Edremit ve Gevaş ilçelerinde yetişen alıçlar arasından yapılmış olan seleksiyon çalışmasında verim ve kalite bakımından üstün özellikli 14 genotip belirlenmiştir (Karadeniz ve Kalkışım 1996). Yapılan değerlendirme sonucunda bu tiplerde, meyve ağırlıkları 0.81-2.14 g, SÇKM miktarı %12.20-27.20, pH 3.47-4.45, meyve eti oranları %70.27-82.83, çekirdek ağırlıkları 0.17-0.55 g, meyve eni 10.74-17.06 mm ve meyve boyunun 10.65-15.49 mm arasında değişim gösterdikleri belirlenmiştir.

(19)

Asma ve Birhanlı (2003), Malatya’nın Hekimhan ve Yazıhan ilçelerinde doğal olarak yetişen alıç popülasyonlarında yaptıkları seleksiyon çalışmasında meyve kalitesi yüksek genotiplerin belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu çalışmada, ortalama meyve ağırlığı 2.16-7.58 g, SÇKM miktarı %12.80-18.83, et/çekirdek oranı 2.55-6.86, çekirdek ağırlığı 0.77-1.16 g ve toplam asitlik 1.29-1.69g/100 mL olarak belirlenmiştir.

Özcan ve ark. (2005)’nın, alıç meyvelerinin bazı fiziksel ve kimyasal özellikleri üzerine yapmış oldukları araştırmada meyvelerin yüksek miktarda Ca, K, Mg, Na ve P içerdiği belirlenmiştir. Bu değerler sırası ile 3046.37 ppm, 13531.96 ppm, 1502.55 ppm, 312.18 ppm, 1477.88 ppm ve 431307.29 ppm olarak belirlenmiştir. Meyve eti, tohum ağırlığı, uzunluğu, çapı, kütlesi, hacmi, geometrik esas çapı sırasıyla 2.16 g, 0.87 g, 14.39 mm, 19.34 mm, 3.03 g, 3083.3 mm³, 17.52 mm, 1.22 ve 4.19 cm² olarak bulunmuştur. Alıç meyvelerinin içerdiği enerji, protein, selüloz, yağ, kül, asitlik, SÇKM oranı ise sırasıyla 34.02 kcal/g, %2.48, %4.67, %0.87, %2.28, %1.98 ve %32.31 olarak belirlenmiştir.

Serçe ve ark. (2011)’nın Hatay ilinde yaptıkları seleksiyon çalışmalarında meyve iriliği açısından geniş bir varyasyon bulunmasına karşın B-3 ve B-7 genotiplerinde 14.9 ve 14.3 g büyüklüğünde meyvelere rastlanmıştır. Toplam 15 genotip ile yapılan çalışmada SÇKM oranı %6.1-23.5 arasında değişmiştir.

Antioksidanlar, hücrelere zarar veren serbest radikalleri etkisiz hale getirerek, kanser dâhil pek çok hastalığa ve erken yaşlanmaya neden olabilecek zincirleme reaksiyonları önleyen moleküllerdir. Serbest radikaller, vücut hücrelerine zarar verirken aynı zamanda bağışıklık sistemini de zayıflatmaktadırlar. Fazla miktardaki serbest radikaller, hücre çekirdeği düzeyinde zarar oluşturarak bazı enzimlerin aktivasyonu sonucu tümör oluşumlarına neden olabilmektedirler.

(20)

8

Meyve ve sebzeler, farklı biyoaktif özellikler gösteren çok sayıda fitokimyasalı içermektedir. Hemen hemen tüm bitkilerde, mikroorganizmalarda ve bazı hayvansal dokularda bulunurlar. Doğal antioksidanların büyük çoğunluğunu fenolik bileşikler, oluşturur ve bunlar arasında en önemlileri antosiyanin, karotenoidler gibi pigmentler, tokoferoller, askorbik asit ve flavonoidlerdir.

Antosiyaninler, meyve ve sebzelerin kendine özgü kırmızıdan mora kadar değişen tonlarda çeşitli renklerini veren, suda çözünebilir nitelikteki doğal renk maddeleridir (Cemeroğlu ve ark., 2001). Antosiyaninlerin temelini karbonhidratlara bağlanarak daha stabil bir yapı oluşturan aglikon antosiyanidinleri oluşturur. Antosiyanidinlerin şekerlerle esterleşmiş formuna antosiyanin denir. Doğada antosiyanidinler serbest halde bulunmazlar ve daima bir veya birkaç şeker molekülüyle esterleşmiş halde bulunurlar. Antosiyaninlerin stabilitesi, pH, depo sıcaklığı, kimyasal yapı, yoğunluk, ışık, oksijen, çözücüler, enzimlerin bulunuşu, flavonoidler, proteinler ve metalik iyonlar gibi birçok faktör tarafından etkilenir.

Tüm dünyada ve özellikle gelişmiş ülkelerde insan sağlığı açısından büyük öneme sahip, antioksidan kapasitesi yüksek meyvelere ve bu meyvelerden üretilen ürünlere olan ilgi gittikçe artmaktadır (Scheerens, 2001). Bu meyvelerin başında koyu renkli, özellikle kırmızı ve mor renkli yabani mevveler gelmektedir. Yabani meyveler arasında önemli bir yeri olan alıç, orman alanlarında yetiştiriciliği ve üretimi ile sağlıklı beslenme için önemli bir potansiyel oluşturmaktadır.

Yang ve Liu (2011)’nun farklı alıç türlerinde yaptığı çalışmada epikateşin, aglikon, glikozitler, prosiyanidinler, flavonoller hakim fenolikler olarak tespit edilmiştir. Bunlardan prosiyanidinler meyvede ve flavonol glikozitler, flavonlar ise alıç yaprağında hakim olan

(21)

fitokimyasallar olarak bulunmuştur. Ayrıca bu bileşiklerin konsantrasyonu farklı türlere, olgunluk safhalarına ve çevresel faktörlere göre değişiklik göstermiştir.

Edwards ve ark., (2012) ’nın yaptıkları derlemede Avrupa, Asya ve Amerika’da 27 farklı alıç türü ile yapılan fitokimyasal çalışmalarda 36 farklı flavonoide, 6 farklı şekere ve 17 organik asit türüne rastlanmıştır.

(22)

10

Şekil 2.1. Crataegus cinsinin Türkiye sınırları içindeki başlıca türleri ve yayılım alanları (Dönmez, 2004).

C. tanacetifolia

C. azarolus var. aronia C. pontica C. orientalis C. pentagyna C. davisii C. meyeri C. caucasica C. ambigua C. heterophylloides C. longipes C. microphylla C. rhipidophylla C. pseudoheterophylla C. monogyna C. x bornmuelleri C. x yosgatica C. x sinaica C. x rubrinervis C. x browicziana C. x kyrtostyla

(23)

3. MATERYAL ve YÖNTEM

3.1. MATERYAL

Araştırmada kullanılacak alıç genotipleri, genetik çeşitliliğin çok yüksek olduğu Hakkari ilimiz ve çevresinden selekte edilmiştir. Bu ekolojilerde yetişen kırmızı, sarı ve maun-siyah renkteki ümitvar genotipler tespit edilerek laboratuar analizleri gerçekleştirilmiştir.

Laboratuar analizleri Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bioaktif Moleküller laboratuarlarında yapılmıştır. Alıçların olgun meyvelerinin renkleri

taksonomide özellikle tür teşhisinde kullanılan önemli kriterlerdendir (Dönmez, 2004). Alıç meyvelerinin dış kabuklarında karşılaşılan başlıca üç ana renkten (sarı, kırmızı ve maun-siyah) genotipler çalışmaya dahil edilerek alıçlar arasındaki fitokimyasal

varyasyonun incelenmesi amaçlanmıştır.

3.2. YÖNTEM

3.2.1. Pomolojik Analizler

Meyvelerin pomolojik ölçümleri 3 tekerrürlü ve her tekerrürde 10 meyve olacak şekilde yapılmıştır.

3.2.1. Meyve eni ve boyu (cm) :

Meyve eni ve meyve boyu 0,01 mm hassasiyetli digital kumpas yardımı ile tespit edilmiştir. 3.2.1.2. Meyve ağırlığı :

Meyveler 0.01 duyarlı hassas terazi de tartılarak meyve ağılıkları g cinsinden belirlenmiştir.

(24)

12

Meyvelerin içerdiği çekirdek sayısı belirlemiştir. Çekirdeklerin ağırlığı 0.01 duyarlı hassas terazi ile tartılmıştır. Ayrıca meyve etinin tüm meyveye olan oranı, % meyve eti oranı şeklinde hesaplanmıştır.

3.2.1.4. Meyve Rengi Tayini:

Alıç meyvelerinin renk tayini minolta renk ölçme cihazı (Chroma Meter, CR- 300, Japan) ile gerçekleştirilmiştir (Cemeroğlu, 2007). Renk okumalarına başlamadan önce cihaza ait standart kalibrasyon skalası ile cihaz kalibre edilmiştir. Örnekler beyaz bir zemine konularak renk ölçümü yapılmıştır.

Kromametre renk eksenleri (Şekil 3.2.): L*(parlaklık), a* (kırmızı/yeşil), b*(sarı/mavi). L; ışık geçirgenlik değeri, (Y) ekseninde

0=siyah (koyuluk /geçirgenlik yok), 100=beyaz (açıklık/tamamen geçirgen) a; +a kırmızı, -a yeşil, (X) ekseninde

b; +b sarı, -b mavi (Z) ekseninde renk yoğunluklarını göstermektedir. Hue renk niteliği ;

hue= tan-1 [b/a] formülü ile hesaplanmıştır. Chroma renk doygunluğu ;

kroma=√a*²+b*² formülü ile hesaplanmıştır. 3.2.1.5.Suda Çözünebilir Kuru Madde (SÇKM):

3.2.1.6.Alıçlar homojenize edildikten sonra kaba filtre kağıdından geçirilip ilk damlalar saf suya göre kalibre edilmiş el refraktometresi (0-53 ölçekli, Refractometer PAL-1) üzerine alınıp sonuçlar “%” olarak ifade edilmiştir.

(25)

(26)

14

Şekil 3.2. Kromametre renk değer eksenleri: L*(parlaklık), a* (kırmızı/yeşil), b*(sarı/mavi).

(27)

3.2. Fitokimyasal Özellikler 3.3.1. Örneklerin hazırlığı:

Her genotipten yaklaşık 100 g meyvenin tartılıp çekirdekleri ayıklandıktan sonra 1-1 oranında su ile birlikte homojenizatör yardımı ile pulp haline getirilmiştir. Elde edilen pulplar farklı analizler için kapalı polietilen tüplere aktarılmıştır.

Şekil 3.3. Çalışmada kullanılan farklı renkteki alıç meyvelerinin fitokimyasal analizler için homojenizasyonu ve örnek hazırlığı.

3.2.2. Toplam fenolik tayini:

Toplam fenol miktarı Singleton and Rossi, (1965) de tarif edildiği üzere Folin-Ciocalteu’s kimyasalı kullanılarak yapılmıştır. Bu amaçla homojenize edilen püre ve aseton, su ve

(28)

16

asetik asit (70:29.5:0.5) çözeltisi ilave edilerek bir saat boyunca tüpler içerisinde ekstraksiyon işlemi uygulanmıştır. Sonra örneğe Folin-Ciocalteu’s kimyasalı ve saf su ilave edilmiş 8 dakika bekletilmiştir. Sonra %7’lik sodyum karbonat ilave edilir. İki saat inkübasyondan sonra mavimsi bir renk alan çözeltinin absorbansı spektrafotometrede 750 nm dalga boyunda ölçülmüştür. Sonuçlar gallik asit cinsinden µg gallik asit eşdeğer/g taze ağırlık olarak hesaplanmıştır.

Şekil 3.4. Toplam fenolik analizinde Folin-Ciocalteu’s ilavesinden sonraki ekstraksiyonların inkübasyonu

3.2.3. Toplam antioksidan kapasitesi tayini:

Alıçların anitioksidan kapasiteleri Özgen ve ark. (2006) tarafından tavsiye edilen ve bitkisel materyaller için sık kullanılan FRAP (Demir indirgenme antioksidan kapasitesi) ve TEAC (troloks eşdeğer antioksidan kapasitesi) olmak üzere iki farklı yöntem kullanılarak belirlenmiştir.

(29)

FRAP (Demir indirgenme antioksidan kapasitesi) analizi

Analiz için (Benzie ve Strain 1996), 0.1 mol/L asetat (pH 3.6), 10 mmol/L TPTZ [2,4,6-tris(2-pyridyl)-1,3,5-triazine], and 20 mmol/L demir klorid çözeltileri (10:1:1) oranlarında karıştırılarak tampon hazırlanmıştır. Son olarak 30 µL ekstrakta 2.97 mL hazırlanan tampon çözelti ilave edilerek karıştırılmış ve 10 dakika sonra spektrafotometrede 593 nm dalga boyunda absorbansı ölçülmüştür. Elde edilen absorbans değerleri Troloks (10–100 µmol/L) standart eğim çizelgesi ile hesaplanarak µmol Troloks eşdeğeri/g yaş ağırlık olarak belirtilmiştir.

Şekil 3.5. Spektrafotometrede FRAP analizi için 593 nm dalga boyunda absorbansı ölçülen örnekler.

(30)

18

Analiz için (Özgen ve ark., 2006) 7 nm ABTS (2,2’-Azino-bis 3- ethylbenzothiazoline-6-sulfonic acid) 2.45 mM potasyumbisülfat ile karıştırılarak karanlık ortamda 12-16 saat bekletilmiştir. Daha sonra bu solüsyon 20 mM sodyum asetat (pH 4.5) tamponu ile spectrofotometrede 734 nm dalga boyunda 0.700 ±0.01 absorbans olacak şekilde sadeleştirilmiştir. Nihayetinde 30 µL ekstrakt 2.97 mL hazırlanan tampon karıştırılarak absorbans 10 dakika sonra spektrafotometrede 734 nm dalga boyunda ölçülmüştür. Elde edilen absorbans değerleri Troloks (10–100 µmol/L) standart eğim çizelgesi ile hesaplanarak µmol Troloks eşdeğeri/g yaş ağırlık olarak hesaplanmıştır.

Şekil 3.6. Spektrofotometrede TEAC analizi için 734 nm dalga boyunda ölçülen örnekler

3.2.4. Toplam antosiyanin tayini:

Meyvelerdeki toplam antosiyanin pH farkı metodu kullanılarak yapılmıştır (Giusti ve Wrolstad 2005). Ekstraktlar pH 1.0. ve 4.5 bafurlarında hazırlanarak 531 ve 700 nm dalga boylarında ölçülmüştür. Toplam antosiyanin miktarı molar extinction coefficient of 28000

(31)

siyanidin 3-glikozit (µg siy-3-glk) absorbanslar [(A520–A700) pH 1.0 - (A520–A700) pH 4.5] µg antosiyanin /g taze ağırlık olarak hesaplanmıştır.

3.2.5. Şeker (glukoz, fruktoz, sakkaroz) Kompozisyonunun Belirlenmesi

Homojenizatörde pulp haline getirilen meyveden 5 g alınıp üzerine 20 mL deionize su ilave edilip 3 dakika homojenize edilmiştir. Daha sonra 0.45 µm’lik membran filtreden geçirilip analize hazır hale getirilmiştir. Yüksek basınç sıvı kromotografisinde analiz için Bartolome ve ark., (1995)’ten değiştirilerek; akış hızı 0,9 mL/dak, mobil faz % 80 asetonitril + % 20 saf su, kolon sıcaklığı 300C ve analiz süresi 20 dakika şeklinde uygulanmıştır. Kolon olarak SGE HPLC (250x4.6mm SS Exsil AMİNO) kolon kullanılmıştır. Glikoz, fruktoz, sakkaroz miktarı Perkin Elmer (series-200) refraktif indeks dedektörü kullanılacak alıkonma zamanına göre tespit edilip pik alanına göre daha önce hazırlanan standart grafikten hesaplanmış ve miktarlar mg/100g olarak verilmiştir.

Akış hızı: 0,9 mL/dak

Mobil faz: % 80 asetonitril + % 20 deionize su Sıcaklık: 30 oC

Süre: 30 dakika

Kolon: SS Exsil Amino, SGE (250x4,6 mm ) - USA Dedektör: RI, Perkin Elmer (series-200) - Japan

3.2.6. Organik asit Kompozisyonunun Belirlenmesi

Homojenizatörde pulp haline getirilen meyveden 5 g alınıp üzerine 20 mL deionize su ilave edilip 3 dakika homojenize edilmiştir. Daha sonra 0,45 µm’lik membran filtreden geçirilip analize hazır hale getirilemiştir. Yüksek basınç sıvı kromotografide (HPLC) analiz için

(32)

20

Shui ve Leong (2002)’den değiştirilerek; mobil faz A; 2,5 pH’a ayarlanıp sülfürik asit çözeltisi, mobil faz B; metanol, analiz süresi (başlangıç koşulları 0,5 mL /dakika akış hızında %100 mobil faz A, 15 dakika 0,5ml/dakika akış hızında %100 mobil faz A, 5 dakika 0,54 mL/dakika akış hızında % 82 A+ % 18 B, 5 dakika 0,6 mL/dakika akış hızında %100 B) 25 dakika ve kolon sıcaklığı 300C olarak uygulanmıştır. Analizde SGE (250x4.6mm SS WAKOSIL C18RS 5 µm OmniSpher) HPLC kolon kullanılmıştır. Sitrik, malik, askorbik asit miktarı Perkin Elmer (series-200) U/V dedektörde 215 nm dalga boyu kullanılarak alıkonma zamanına göre tespit edilip pik alanına göre daha önce hazırlanan standart grafikten hesaplanıp ve miktarlar mg/100g olarak verilmiştir.

Şekil 3.7. Kromotografik analizler için örnek hazırlama ve HPLC’ye enjeksiyon

3.3. İstatistiksel Değerlendirme

Ümitvar olarak belirlenen 8 genotipin meyvelerinin pomolojik ölçümleri her tekerrürde 10 meyve ve 3 tekerrür olacak şekilde yapılmıştır. Sonuçların ortalaması standart sapma ile birlikte sunulmuştur. Fitokimyasal analizlerde meyveden meyveye

(33)

oluşacak varyasyonları azaltmak için daha fazla meyve kullanılmış, meyve ekstraksiyonları yaklaşık 100 g meyvenin homojenizasyonu ile gerçekleştirilmiştir. Yine 3 tekerrür ile yapılan analizlerin değerlerinin ortalaması standart sapma ile birlikte sunulmuştur.

Genotipler arasındaki değişkenliği belirlemek amacı ile değişkenlik/değişim katsayısı, coefficient of variation (CV), standart sapmanın ortalama değere oranı olarak hesaplanarak % olarak ifade edilmiştir.

(34)

22

4. BULGULAR ve TARTIŞMA

4.1. Pomolojik Özellikler

Yapılan çalışmada materyal olarak kullanılan 2 sarı, bir kırmızı ve 5 maun-siyah renkte toplam 8 alıç genotipi pomolojik özelliklerden (meyve eni, boyu, meyve ağırlığı, çekirdek sayısı, meyvedeki çekirdek ağırlığı, meyve ati oranı ve SÇKM), elde edilen bulgular aşağıda sırasıyla verilmiş, tartışılmış ve istatistiksel olarak yorumlanmıştır (Çizelge 4.1). Genotiplerin meyve eni 14.28 mm ile 20.87 mm arasında değişim göstermiştir. 30-S1 en fazla meyve etine sahip genotip olarak belirlenmiştir. Tüm genotiplerin meyve eni ortalaması 16.68 mm olarak bulunmuştur. Meyve boyu ortalaması meyve eni ortalamasına göre daha az değişkenlik göstermiştir (CV %7.30 ve 11.69). Yine en fazla meyve boyu 17.43 mm ile 30-S1 genotipinde tespit edilmiştir. Genotiplerin ortalama meyve boyları 15.97 mm olarak belirlenmiştir. Meyveler ağırlık olarak değerlendirildiğinde, sarı meyve etine sahip 30-S1 genotipi 4.25 g ile büyük ortalama meyve ağırlığına sahip olduğu, maun-siyah meyveli genotipler arasında ise 30-M3 genotipinin 2.96 g ile en iri genotip olduğu tespit edilmiştir. Selekte edilen genotiplerden en küçüğü ortalama 1.63 g ile kırmızı meyve kabuklu 30-K1 genotipi olarak belirlenmiştir.

Karadeniz ve Kalkışım’ın (1996) Van ilinin Edremit ve Gevaş ilçelerinde yetişen alıçlar arasından yapmış oldukları seleksiyon çalışmasındaki 14 genotip arasında meyve ağırlıkları 0.81-2.14 g olarak tespit edildiği düşünüldüğünde çalışmamızdaki 1.63 - 4.25 g meyve ağırlıkları Hakkari ilinden selekte edilmiş bu genotiplerin meyve iriliği açısından Van seleksiyonuna göre yaklaşık iki kat daha iri olduğu anlaşılmaktadır. Diğer taraftan Malatya’nın Hekimhan ve Yazıhan ilçelerinde Asma ve Birhanlı (2003) tarafından yapılmış

(35)

olan alıç seleksiyonunda ise meyve irilikleri 2.16 - 7.58 g olarak tespit edilmiştir. Türkiyede yapılmış çalışmalarda en iri meyveli genotipler Serçe ve ark. (2011)’nın Hatay ilinde yaptıkları seleksiyon çalışmalarında karşılaşılmıştır. Toplam 15 genotip ile yapılan bu araştırmada B-3 ve B-7 genotiplerinde 14.9 ve 14.3 g büyüklüğünde meyvelere rastlanmıştır.

Meyvelerde çekirdek sayısı, miktarı ve meyve eti oranı önemli kalite kriterleri arasında değerlendirilir. Çalışmamızda selekte ettiğimiz çeşitlerin ortalama çekirdek sayısı 2.2 çekirdek ağırlığı her meyve için ortalama 0.59 g olarak belirlenmiştir. Genotipler arasında çekirdek sayısı ortalama 1.6 - 3.0 ve çekirdek ağırlığı ise her meyve için 0.31 - 0.83 g olmuştur. Bu bulgular eşliğinde hesaplanan yüzde meyve eti oranları %70.6 - 81.9 olarak tespit edilmiştir. En fazla meyve oranı kırmızı meyve kabuklu 30-K1 genotipinde %81.9 olarak hesaplanmıştır. Meyve eti oranları arasındaki değişkenlik katsayısı CV %26.71 olarak bulunmuştur.

Benzer bir çalışmada Karadeniz ve Kalkışım’ın (1996) Van ilinin Edremit ve Gevaş ilçelerinden selekte ettikleri 14 alıç genotipi arasında meyve eti oranları %70.27 - 82.83 ve çekirdek ağırlıkları 0.17 - 0.55 g olarak tespit edilmiştir. Malatya’nın Hekimhan ve Yazıhan ilçelerindeki seleksiyon çalışmasında (Asma ve Birhanlı 2003) ise çekirdek ağırlıkları 0.77 - 1.16 g arasında bulunmuştur.

Çalışmamızdaki alıç genotiplerinin SÇKM miktarı ortalama %21.58 olarak belirlenmiştir. Meyve tadını direk olarak etkileyen SÇKM miktarının yüksek olması bu meyvelerin tüketici tarafından kabul edilebilirliğini etkileyecektir. En yüksek miktar kırmızı kabuk renkli 30-K1 genotipte %26.7 ve en düşük miktar maun-siyah renkli 30-M2 genotipinde

(36)

24

belirlenmiştir. SÇKM oranları arasındaki değişkenlik katsayısı CV %13.83 olarak bulunmuştur.

Türkiye’de yapılan diğer çalışmalarda SÇKM miktarları Malatya’daki seleksiyonlarda (Asma ve Birhanlı 2003) %12.80 - 18.83, Van’ın ilçelerindeki seleksiyonda (Karadeniz ve Kalkışım 1996) %12.20 - 27.20 ve Serçe ve ark. (2011)’de Hatay’da yaptığı çalışmada %6.1 - 23.5 olarak belirlenmiştir.

Renk kriteri meyve ve sebzelerin değerlendirilmesi, albenisi ve tüketici tercihleri açısından önemli olduğu kadar aynı zamanda içerdikleri pigmentler sayesinde insan sağlığı açısından önemli bir yere sahiptir. Meyve rengi görsel, enstrumental ve kimyasal olarak belirlenebilmektedir. Bunlardan pratik olarak en çok kullanılanı minolta renk ölçüm cihazlarıdır.

Çalışmada yer alan 8 genotip için minolta renk ölçüm cihazında elde edilen değerler Çizelge 4.2. de sunulmuştur. Işık geçirgenliğini temsil eden L; koyu renkli maun-siyah genotiplerde 20.09-21.00 değerinde, kırmızı 30-K1 için 28.67 ve daha açık renkli sarı meyveli genotiplerde 67.80-68.50 olarak ölçülmüştür. Kırmızı-yeşil eksenini temsil eden a; beklendiği üzere en yüksek 30-K1 genotipinde 31.95 olarak belirlenmiştir. Maun-siyah çeşitlerde bu rakam11.82-17.20 arasında gerçekleşmiştir. Koyu sarı 30-S1 genotipinde 1.29 ve yeşilimsi sarı renkli 30-S2 genotipinde -3.60 olarak ölçülmüştür. Diğer bir eksen olan sarı-mavi ekseninde b; beklendiği üzere sarı genotiplerde en yüksek (34.42-35.99) maun-siyah genotiplerde en düşük (2.87-4.21) bulunmuştur. 30-K1 kırmzı genotipte 12.94 olarak ölçülmüştür. Chroma; renk doygunluğu değişkenlik katsayısı (CV %46.70) olarak hesaplanmıştır. En yüksek değerler 30-M2, 30-M3 ve 30-S2 genotiplerinde rastlanmıştır. Hue; renk niteliği değerleri 11.86-(-83.98) arasında değişmiştir.

(37)

Genotip 30-M1 Meyve rengi Maun-siyah Meyve eni (mm) 15,87 Meyve boyu (mm) 16,17 Meyve ağırlığı (g) 2,55 Çekirdek sayısı/meyve 2,0 Çekirdek ağırlığı (g)/meyve 0,57

Meyve eti oranı (%) 77,6

SÇKM (%) 20,7

Şekil 4.1. Çalışmada kullanılan 30-M1 alıç genotipi ve pomolojik özellikleri.

Genotip 30-M2

Meyve rengi Maun-siyah Meyve eni (mm) 15,51 Meyve boyu (mm) 15,27 Meyve ağırlığı (g) 2,14 Çekirdek sayısı/meyve 2,6 Çekirdek ağırlığı (g)/meyve 0,63

SÇKM (%) 17,7

(38)

26

Genotip 30-M3

SÇKM (%) 21,5

Genotip 30-M4

SÇKM (%) 24,0

(39)

Genotip 30-M5 Meyve rengi Maun-siyah Meyve eni (mm) 16,95 Meyve boyu (mm) 17,11 Meyve ağırlığı (g) 2,82 Çekirdek sayısı/meyve 2,0 Çekirdek ağırlığı (g)/meyve 0,56

SÇKM (%) 21,6

Genotip 30-K1

SÇKM (%) 26,7

(40)

28

Genotip 30-S1

SÇKM (%) 22,5

Şekil 4.7. Çalışmada kullanılan 30-S1 alıç genotipi ve pomolojik özellikleri.

Genotip 30-S2

SÇKM (%) 17,9

(41)

Çizelge 4.1. Alıç meyvelerinin pomolojik özellikleri her tekerrürde 10 meyve ve 3 tekerrür olacak şekilde gerçekleştirilmiştir. Genotip Meyve eni (mm) Meyve boyu (mm) Meyve ağırlığı ( g ) Çekirdek sayısı/ meyve Çekirdek ağırlığı (g)/meyve Meyve eti oranı (%) SÇKM (%) 30-M1 15,87 ± 0,8 16,17 ± 0,6 2,55 ± 0,1 2,0 ± 0,0 0,57 ± 0,07 77,6 ± 2,7 20,7 ± 0,3 30-M2 15,51 ± 1,1 15,27 ± 0,7 2,14 ± 0,3 2,6 ± 0,5 0,63 ± 0,11 70,6 ± 3,3 17,7 ± 0,3 30-M3 17,24 ± 0,7 16,34 ± 0,6 2,96 ± 0,6 2,2 ± 0,4 0,65 ± 0,18 78,0 ± 2,8 21,5 ± 0,2 30-M4 16,93 ± 0,3 16,66± 0,5 2,49 ± 0,3 1,6 ± 0,5 0,57 ± 0,06 77,1 ± 2,9 24,0 ± 0,1 30-M5 16,95 ± 0,7 17,11 ± 0,9 2,82 ± 0,4 2,0 ± 0,0 0,56 ± 0,07 80,2 ± 3,4 21,6 ± 0,3 30-K1 14,28 ± 0,7 14,42 ± 0,6 1,63 ± 0,3 1,8 ± 0,4 0,31 ± 0,09 81,9 ± 4,1 26,7 ± 0,3 30-S1 20,87 ± 0,4 17,43 ± 0,7 4,25 ± 0,4 3,0 ± 0,0 0,83 ± 0,12 81,5 ± 2,1 22,5 ± 0,3 30-S2 15,79 ± 0,8 14,38 ± 1,2 2,20 ± 0,6 2,4 ± 0,9 0,60 ± 0,17 73,7 ± 2,1 17,9 ± 0,2 Ortalama 16,68 15,97 2,63 2,2 0,59 77,57 21,58 CV (%) 11,69 7,30 29,56 20,62 24,12 26,71 13,83 29

(42)

30

Çizelge 4.2. Alıç meyvelerinin meyve kabuğu renk değerleri: L* (parlaklık), a* (kırmızı/yeşil), b* (sarı/mavi).

Genotip L a b Chroma Hue

30-M1 20,09 ± 1,1 11,82 ± 1,3 2,87 ± 0,5 12,17 ± 1,4 13,61 ± 1,6 30-M2 20,40 ± 1,0 16,15 ± 1,5 4,10 ± 0,3 34,48 ± 5,4 22,10 ± 1,4 30-M3 21,00 ± 1,2 17,20 ± 4,5 4,21 ± 1,0 36,06 ± 1,2 16,00 ± 6,3 30-M4 20,72 ± 0,9 14,36 ± 2,0 3,06 ± 0,7 16,67 ± 1,5 14,28 ± 1,2 30-M5 20,42 ± 0,9 13,55 ± 2,6 2,87 ± 0,7 17,72 ± 4,5 13,87 ± 1,2 30-K1 28,67 ± 2,2 31,95 ± 5,1 12,94 ± 2,0 14,69 ± 2,1 11,97 ± 1,3 30-S1 67,48 ± 2,0 1,29 ± 1,2 35,99 ± 1,1 13,85 ± 2,7 11,86 ± 1,4 30-S2 68,50 ± 2,1 -3,60 ± 2,8 34,42 ± 0,9 34,70 ± 0,8 -83,98 ± 4,7 Ortalama 33,41 13,74 12,56 22,54 2,46 CV (%) 64,44 68,01 114,46 46,70 1424 30

(43)

4.2. Fitokimyasal Özellikler

Yapılan çalışmada materyal olarak kullanılan alıçlara ait fitokimyasal analizler (toplam fenolik madde tayini, TMA, TEAC, FRAP, spesifik şeker ve organik asit kompozisyonunun belirlenmesi) sonucu elde edilen bulgular aşağıda sırasıyla verilmiş, tartışılmış ve istatistiksel olarak yorumlanmıştır (Çizelge 4.3)

Çalışmamızdaki alıç genotipleri, toplam fenolik miktarı bakımından çeşitlilik göstermiştir (CV %41.35). 30-M2, 10991 µg GAE/g ta ile en fazla fenolik miktarına sahip genotip olarak belirlenmiştir. Genel olarak maun-siyah genotiplerin yüksek miktarda toplam fenolik içerdiği ve özellikle bunlardan 30-M2, 30-M3 ve 30-M5 in diğerine oranla daha fazla oranda toplam fenoliğe sahip olduğu belirlenmiştir. Bunun yanında sarı meyve kabuğuna sahip 30-S1 genotipinde de fenolik miktarı 10212 µg GAE/g ta ile yine yüksek oranda tespit edilmiştir. Kırmızı meyve kabuğuna sahip 30-K1 genotipi ise 7754 µg GAE/g ta oranında toplam fenolik içermiştir. Tüm genotiplerin toplam fenolik miktarı ortalaması 9391 µg GAE/g ta olarak bulunmuştur.

Genel olarak elde edilen toplam fenolik miktarları diğer meyve ve sebzeler arasında karşılaştırıldığında alıç meyvesinin yüksek miktarda toplam fenolik madde içerdiği tespit edilmiştir (Sun ve ark., 2002). Renk grupları ile toplam fenolik içeriği arasında belirli bir trend olmasına karşın, bu konuda daha kesin sonuçlar elde etmek için daha fazla genotiple çalışılması gerektiği sonucu ortaya çıkmıştır. Diğer meyvelerle literatürde yapılmış çalışmaların önemli bir kısmında koyu renkli meyvelerin daha fazla toplam fenolik madde içerdiği tespit edilmiştir (Özgen ve Schreens 2006; Özgen ve Tokbaş 2007; Özgen ve ark.2009). Özellikle üzümsü meyvelerde olduğu gibi antosiyanin ve diğer bazı pigmentlarin

(44)

32

toplam fenolik içeriğine katkısı % 80 lere kadar çıkabilmektedir (Özgen ve ark., 2008). Ancak kırmızı, mor, sarı ve beyaz gibi değişik renkli soğan çeşitleri ile yapılan çalışmada (Gökçe ve ark., 2010) üzümsü meyvelerde elde edilen trend bulunamamıştır. Bu sonuçlar alıç çalışmamızda olduğu gibi bazı meyvelerde toplam fenolik içeriğine ve antioksidan kapasitesine pigmentlerin yanında ve hatta pigmentlerden daha çok bazı spesifik fenoliklerin katkıda bulunduğunu işaret etmektedir.

Alıçlar içinde antosiyanin içeren maun-siyah ve kırmızı renkli genotipler arasında yapılan antosiyanin analizlerinde sırasıyla 30-M1 ve 30-M3 maun-siyah renkli genotiplerin 109.84 ve 104.83 µg siy-3-glk/g ta içerdiği tespit edilmiştir. En az toplam antosiyanin kırmızı meyveli 30-K1 genotipinde 25.71 µg siy-3-glk/g ta olarak belirlenmiştir. Kırmızı ve maun-siyah renkli alıç genotiplerinin ortalama içerdiği antosiyanin miktarı 76.09 µg siy-3-glk/g ta olarak hesaplanmıştır. Meyve ekstraksiyonlarının meyve eti ve kabuk olarak ayrı ayrı yapılmamasına karşın tespit edilen bu miktarların hemen hepsinin meyve kabuğundan kaynaklandığı gözlenmektedir. Gözlemlerimizde meyve etinde kırmızı veya kırmızımsı bir renk tespit edilememiştir.

Meyvelerdeki antioksidan kapasitesi TEAC (troloks eşdeğer antioksidan kapasitesi) ve FRAP (demir indirgenme antioksidan kapasitesi) olmak üzere iki farklı yöntem kullanılarak hesaplanmıştır (Özgen ve ark., 2006). Çalışmamızdaki alıç genotiplerinin TEAC antioksidan kapasitesi ortalama %13.81 olarak belirlenmiştir. En yüksek miktar kırmızı kabuk renkli 30-K1 genotipte 26.0 µmol TE/g ta ve en düşük miktar sarı renkli 30-S2 genotipinde 7.8 µmol TE/g ta belirlenmiştir. TEAC antioksidan kapasitesi arasındaki değişkenlik katsayısı CV %51.90 gibi yüksek oranda gerçekleşmiştir. Kırmızı renkli

(45)

genotipin TEAC antioksidan kapasitesi maun-siyahlara oranla yaklaşık 2 kat, sarı meyvelilere oranla yaklaşık 3 kat oranında daha yüksek gerçekleşmiştir. Benzer sonuçlar FRAP yöntemi ile yapılan analizlerle de gözlemlenmiştir. Tüm genotiplerin FRAP antioksidan kapasitesi ortalaması 12.3 µmol TE/g ta olarak bulunmuştur. Yine kırmızı renkli 30-K1 genotipi 24.7 µmol TE/g ta ile en yüksek oranda antioksidan içerirken, 30-S2 genotipi 7.4 µmol TE/g ta ile en düşük oranda antioksidan kapasitesine sahip olduğu tespit edilmiştir. FRAP antioksidan kapasitesi arasındaki değişkenlik katsayısı CV %43.51 ile TEAC a oranla daha düşük ama genel olarak yüksek oranda gerçekleşmiştir.

(46)

34

Çizelge 4.3. Alıç meyvelerinin içerdikleri toplam fenolik (TF), toplam antosiyanin (TMA) ve antioksidan (TEAC ve FRAP) miktarları

TFa TMAb TEACc FRAPd

Genotip (µg GAE/g ta) (µg siy-3-glk/g ta) (µmol TE/g ta) (µmol TE/g ta)

30-M1 8611 ± 391 109,84 ± 4,3 12,7 ± 0,2 10,3 ± 0,3 30-M2 10991 ± 597 86,30 ± 4,7 13,8 ± 0,9 10,6 ± 0,8 30-M3 10844 ± 501 104,83 ± 0,6 14,4 ± 1,0 11,7 ± 0,4 30-M4 8831 ± 502 71,78 ± 1,2 13,0 ± 0,3 13,7 ± 0,2 30-M5 10922 ± 416 58,09 ± 2,2 12,8 ± 0,6 11,2 ± 0,3 30-K1 7754 ± 871 25,71 ± 2,8 26,0 ± 2,7 24,7 ± 1,1 30-S1 10212 ± 744 - 10,0 ± 1,5 8,8 ± 0,2 30-S2 6964 ± 359 - 7,8 ± 0,4 7,4 ± 0,3 Ortalama 9391 76,09 13,81 12,3 CV (%) 41,35 16,68 51,90 43,51

a_{TF Folin-Ciocalteu (Singleton ve Rossi 1965) protokolü yardımıyla gerçekteştirildi. Değerler µg GAE/g ta olarak hesaplandı.} b

TMA pH-diferansiyel metodu ile (Giusti ve Wrolstad 2005) gerçekteştirildi. Değerler µg siy-3-glk/g ta olarak hesaplandı.

c

TEAC değerleri Özgen ve ark., (2006) göre µmol TE/g ta olarak hesaplandı.

d_{FRAP değerleri Benzie ve Strain (1996) göre µmol TE/g ta olarak hesaplandı.}

(47)

4.3. Şeker Profili

Alıç genotiplerinin şeker profili HPLC analiz sistemi kullanılarak hakim şekerlerden fruktoz, glikoz ve sakkaroz cinsinden hesaplanmış, tartışılmış ve istatistiksel olarak yorumlanmıştır (Çizelge 4.4).

Alıç genotiplerindeki şeker profili meyve renklerine göre farklılık göstermiştir. Özellikle sarı renkli meyveler, kırmızı ve maun-siyah meyveli alıçlara göre daha farklı şeker dağılımı sergilemiştir. Maun-siyah ve kırmızı genotiplerde hakim şeker sırasıyla glikoz ve fruktoz olarak gözlemlenmiştir. Bu genotiplerde eser miktarda sakkaroza rastlanmıştır. En fazla glikoz 30-K1 genotipinde 20.23 g/100 g olarak tespit edilmiştir. Maun-siyah genotipler arasındaki glikoz ve fruktoz miktarları sırasıyla 14.26 - 17.11 g/100 g ve 5.29 - 7.21 g/100 g arasında hesaplanmıştır. Sarı meyveli genotiplerde diğerlerinden farklı olarak glikoz ve sakkaroz hakim şeker olarak belirlenmiştir. 30-S1 genotipindeki dağılım 4.22, 6.77 ve 5.57 g/100 g fruktoz, glikoz ve sakkaroz iken 30-S2 genotipinde bu dağılım sırasıyla 2.09, 5.60 ve 7.19 g/100 g olarak hesaplanmıştır. Sarı meyveli genotiplerle diğerleri arasındaki en belirgin fark meyvelerin içerdiği sakkaroz miktarı olmuştur. Kırmızı ve maun-siyah genotiplerde eser miktarda sakkaroza rastlanmışken, sarı meyveli genotiplerdeki sakkaroz oranı toplam şekerin %33.6 ve 48.3’ü olarak sırasıyla 30-S1 ve 30-S2 genotiplerinde bulunmuştur.

Tüm genotipler için glikoz, fruktoz ve sakarozun sırasıyla toplam şekere oranı %65.96, %26.07 ve % 7.97 olarak belirlenmiştir.

Toplam şeker miktarı olarak en yüksek değer 27.18 g/100 g ile 30-K1 genotipinde ve 14.88 g/100 g ile 30-S2 genotipinde belirlenmiştir. Toplam şeker ortalamasının değişkenliği (CV

(48)

36

%18.98) olarak tespit edilmiştir. Tüm genotiplerin ortalama toplam şeker miktarı 20.71 g/100 g olarak hesaplanmıştır.

Edwards ve ark. (2012) tarafından farklı alıç türlerinde yapılan çalışmalarda, türlerine göre farklılık göstermek üzere glikoz, sakkaroz ve fruktozun yanında xylose, sorbitol ve inositol gibi şekerlerden eser miktarlarda tespit edilmiştir.

4.4. Organik Asit Profili

Çalışmamızdaki sekiz alıç genotipinin organik asit profili HPLC analiz sistemi kullanılarak hakim asitlerden tartarik asit, malik asit, askorbik asit ve sitrik asit cinsinden hesaplanmış, tartışılmış ve istatistiksel olarak yorumlanmıştır (Çizelge 4.5).

Alıç genotiplerindeki hakim organik asitler sırasıyla toplam asit miktarına oranla %52.98, 37.80, 7.49 ve 1.69 olarak malik asit, sitrik asit, tartarik asit ve askorbik asit olarak belirlenmiştir. Malik asit miktarı tüm genotipler arasında farklı şekilde bir dağılım göstermiş olup renklere göre bir özelik belirlenememiştir. Malik asit içeriği en yüksek maun-siyah meyveli 30-M2 genotipinde 1132.86 mg/100 g ve en düşük kırmızı meyveli 30-K1 genotipinde 641.61 mg/100 g olarak belirlenmiştir. Ortama malik asit miktarı 854.54 mg/100 g olarak hesaplanmıştır.

İkinci hakim organik asit olarak belirlenen sitrik asit miktarı genotipler arasında 320.64 – 831.73 aralığında 30-K1 ve 30-M2 genotipleri için hesaplanmıştır. Ortama sitrik asit miktarı 609.81 mg/100 g olarak belirlenmiştir.

Maun-siyah meyveli alıçların tartarik asit miktarları genel olarak kırmızı meyvelilere oranla 4 kat, sarı meyvelilere oranla yaklaşık 10 kat daha az bulunmuştur. Maun-siyah meyveli

(49)

alıçların tartarik asit miktarı 29.11 – 39.83 mg/100 g arasında değişirken, kırmızı meyveli 30-K1 genotipinde 121.22 mg/100 g ve sarı meyveli 30-S2 genotipinde 392.89 mg/100 g tartarik asit tespit edilmiştir. Alıçların ortama tartarik asit miktarı 120.90 mg/100 g olarak hesaplanmıştır.

Antioksidan kapasitesine de etkisi olan askorbik asit içeriklerinde kırmızı ve sarı genotipler daha yüksek miktarda değerler vermiştir. Maun-siyah meyveli alıçların askorbik asit miktarı 7.25 – 12.18 mg/100 g arasında değişirken, kırmızı meyveli 30-K1 genotipinde 59.36 mg/100 g ve sarı meyveli 30-S1 genotipinde 60.02 mg/100 g askorbik asit tespit edilmiştir. Alıçların ortalama askorbik asit miktarı 27.29 mg/100 g olarak hesaplanmıştır. Edwards ve ark. (2012) tarafından yapılan çalışmalarda alıç türlerine göre farklılık göstermek üzere malik ve sitrik asit hakim organik asit olarak belirlenmiş, bunların haricinde eser miktarlarda süksinik, askorbik, tartarik, protocatechuic, 4-hidroksibenzoik, salisilik ve siringik asit tespit edilmiştir.

(50)

38

Çizelge 4.4. Alıç meyvelerinin içerdikleri spesifik şeker miktarları (g/100g) ± standart sapma.

Şeker profili (g/100g)

Genotip Fruktoz % Fruktoz _Glikoz % Glikoz _Sakkaroz % Sakkaroz _Toplam

30-M1 5,55 ± 0,01 26.7 _{15,18 ± 0,01} 72.9 _{0,08 ± 0,01} 0.4 _{20,82 ± 0,01} 30-M2 5,29 ± 0,01 27.0 14,26 ± 0,01 72.7 0,06 ± 0,01 0.3 19,62 ± 0,01 30-M3 5,79 ± 0,01 27.7 _{15,01 ± 0,01} 71.9 _{0,07 ± 0,01} 0.3 _{20,86 ± 0,01} 30-M4 7,21 ± 0,01 29.6 17,11 ± 0,01 70.2 0,07 ± 0,01 0.3 24,39 ± 0,01 30-M5 6,15 ± 0,01 27.7 _{15,15 ± 0,01} 70.9 _{0,08 ± 0,01} 0.4 _{21,38 ± 0,01} 30-K1 6,90 ± 0,01 25.4 _{20,23 ± 0,01} 74.4 _{0,05 ± 0,01} 0.2 _{27,18 ± 0,01} 30-S1 4,22 ± 0,02 25.5 _{6,77 ± 0,01} 40.9 _{5,57 ± 0,01} 33.6 _{16,56 ± 0,01} 30-S2 2,09 ± 0,01 14.0 5,60 ± 0,01 37.7 7,19 ± 0,01 48.3 14,88 ± 0,01 Ortalama 5,40 26.07 13,66 65.96 1,65 7.97 20,71 38

(51)

Çizelge 4.5. Alıç meyvelerinin içerdikleri spesifik organik asit miktarları (mg/100g) ± standart sapma.

Organik Asit (mg/100g)

Genotip Tartarik Asit Malik Asit Askorbik Asit Sitrik Asit Toplam

30-M1 29,11 ± 0,33 762,38 ± 4,65 7,25 ± 0,13 574,08 ± 1,90 1373 ± 4,1 30-M2 33,61 ± 0,11 1132,86 ± 8,98 11,98 ± 0,03 831,73 ± 5,32 2010 ± 4,2 30-M3 30,96 ± 0,27 819,99 ± 5,02 8,53 ± 0,09 763,04 ± 10,08 1623 ± 12,8 30-M4 34,74 ± 0,43 769,18 ± 7,56 11,35 ± 0,02 716,65 ± 3,87 1532 ± 6,3 30-M5 39,83 ± 0,06 727,41 ± 3,31 12,18 ± 0,02 632,53 ± 1,17 1412 ± 3,7 30-K1 121,22 ± 0,24 641,61 ± 3,92 59,36 ± 0,14 320,64 ± 0,98 1143 ± 3,3 30-S1 284,87 ± 6,59 945,50 ± 6,00 60,02 ± 0,17 598,99 ± 5,34 1889 ± 10,5 30-S2 392,89 ± 1,86 1037,68 ± 2,34 47,69 ± 0,04 440,79 ± 2,00 1919 ± 1,1 Ortalama 120,90 854,58 27,29 609,81 1613 % _7.49 _52.98 _1.69 _37.80 ₁₀₀ CV (%) 116,55 19,67 87,43 27,60 18,95 40 39

(52)

40

5. SONUÇ

Ülkemizin farklı bölgelerinde doğal olarak yetişen alıçlar için yapılmış seleksiyon çalışmalarında farklı alıç türleri tespit edilmiş ve bu türlerde ümitvar olarak seçilen genotiplerin pomolojik ve kimyasal analizleri yapılmıştır. Bazı çalışmalarda bu genotipler arasındaki akrabalık ilişkileri moleküler tekniklerle incelenmiştir (Serçe ve ark., 2011). Bu çalışmalardan başlıcaları Van ilinin Edremit ve Gevaş ilçelerinde Karadeniz ve Kalkışım (1996) tarafından 14 genotiple yapılan, Malatya’nın Hekimhan ve Yazıhan ilçelerinde Asma ve Birhanlı (2003) tarafından ve Hatay ve çevresinde (Serçe ve ark., 2011) 15 ümitvar genotiple gerçekleştirilen çalışmalardır.

Bu teze konu olan ve Hakkari ve çevresinden selekte edilen genotiplerle yapılan çalışmamızda meyve ağırlığı 4.25 g ve SÇKM değeri %26.7 gibi yüksek değerlerde olan ümitvar çeşitler belirlenmiştir. Aynı genotiplerin fitokimyasal analizlerinde fenolik miktarları diğer meyve ve sebzeler ile karşılaştırıldığında yüksek miktarda toplam fenolik madde içerdiği tespit edilmiştir. Renk grupları ile toplam fenolik içeriği arasında belirli bir trend olmasına karşın, bu konuda daha kesin sonuçlar elde etmek için daha fazla genotiple çalışılması gerektiği sonucu ortaya çıkmıştır. Diğer meyvelerle literatürde yapılmış çalışmaların önemli bir kısmında koyu renkli meyvelerin daha fazla toplam fenolik madde içerdiği tespit edilmiştir. Buna özellikle meyvelere kırmızı rengi veren antosiyaninlerin etki ettiği bilinmektedir. Fakat benzer sonuçlar kırmızı, maun-siyah ve sarı renkli alıç genotiplerimiz arasında gözlenmemiş, toplam fenolik içeriğine ve antioksidan kapasitesine pigmentlerin yanında ve hatta pigmentlerden daha çok bazı spesifik fenoliklerin katkıda bulunduğu sonucuna ulaşılmıştır.

(53)

Tüm dünyada ve özellikle gelişmiş ülkelerde insan sağlığı açısından büyük öneme sahip, antioksidan kapasitesi yüksek meyvelere ve bu meyvelerden üretilen ürünlere olan ilgi gittikçe artmaktadır (Scheerens, 2001). Bu meyvelerin başında koyu renkli, özellikle kırmızı ve mor renkli yabani mevveler gelmektedir. Yabani meyveler arasında önemli bir yeri olan alıç, orman alanlarında yetiştiriciliği ve üretimi ile sağlıklı beslenme için önemli bir potansiyel oluşturmaktadır.

Yabani meyveler; biyolojik çeşitlilik, doğal yaşam ve besin kaynakları, ilaç ve kozmetik hammaddesi, erozyon kontrolü ve kent ağaçlandırmaları, kırsal peyzaj, tarım, hayvancılık ve alternatif tıp alanlarında kullanılan önemli kaynaklardır. Günümüz ormancılığında asli ürün odun hammaddesi olmaktan çıkmış, diğer işlevlere yönelmiştir. Ormanların bu yeni işlevlerinde yabani meyveler önemli yer tutmaktadır. Bu özelliği ile orman, çok yönlü işlevsel değerler bütünü olarak kabul edilebilir. Alıç gibi fitokimyasal içeriği ve antioksidan kapasitesi yüksek meyvelerin doğal olarak olduğu kadar yeni oluşturulacak orman alanlarında katma değer sağlaması potansiyeli yüksektir.

Ayrıca varlıkları giderek azalan yabani meyvelerin korunması, aynı zamanda biyolojik çeşitliliğin korunması açısından da çok önemlidir. Biyolojik çeşitlilik; ekosistem çeşitliliğini, tür çeşitliliğini ve genetik çeşitliliği kapsar. Diğer birçok meyve türünde olduğu gibi Ülkemiz alıç genetik çeşitliliği açısından da önemli fırsatlar sunmaktadır. Yaptığımız bu çalışma ile Hakkari ve çevresinden selekte edilen ümitvar genotiplerin tolam fenolik, toplam antosiyanin ve antioksidan kapasitesi belirlenmiştir. Bundan sonraki çalışmalarda hangi fitokimyasalların antioksidan kapasitesine etki ettiği ile ilgili çalışmalar gerçekleştirilmeli ve hücre kültürü, hayvan denemeleri ve klinik çalışmalar ile insan sağlığı açısından etkileri disiplinler arası çalışmalar ile sonuçlandırılmalıdır.

(54)

42

Bu konuda Yang ve Liu (2011)’nun farklı alıç türlerinde yaptığı çalışmada epikateşin, aglikon, glikozitler, prosiyanidinler, flavonoller hakim fenolikler olarak tespit edilmiştir. Bunlardan prosiyanidinler meyvede ve flavonol glikozitler, flavonlar ise alıç yaprağında hakim olan fitokimyasallar olarak bulunmuştur. Ayrıca bu bileşiklerin konsantrasyonu farklı türlere, olgunluk safhalarına ve çevresel faktörlere göre değişiklik gösterdiği tespit edilmiştir.

(55)

6. KAYNAKLAR

Asma, B., Birhanlı, O. 2003. Malatya ve Çevresinde Doğal Olarak Yetişen Alıçlarda Seleksiyon Çalışmaları. Türkiye IV. Ulusal Bahçe Bitkileri Kongresi. Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü, Antalya, 61–62.

Bartolome, A.P., Ruperez, P. and Fuster, C. 1995. Pineapple Fruit: Morphological Characteristics, Chemical Composition And Sensory Analysis Of Red Spanish And Smooth Cayenne Cultivars’. Food Chemistry 53 75-79.

Benzie, I.F.F., Strain, J.J. 1996. The Ferric Reducing Ability of Plasma (FRAP) as a Measure of “Antioxidant Power”: The FRAP assay, Analytical Biochemistry, 239, 70-76.

Browicz, P.H. 1972. Crataegus. In: Davis PH (ed), Flora of Turkey and the East Aegean Islands. Edinburg Univ. Press, No: 22, Edinburg.

Cemeroğlu, B., Yemenicioğlu, A., Özkan, M., 2001. Meyve Ve Sebzelerin Bileşimi. Soğukta Depolanmaları (1). Gıda, 24 (3), 21-25.

Cemeroğlu, B., 2007. Gıda Analizleri. Gıda Teknolojisi Yayınları No: 34. Ankara. Chang, Q, Zuo Z. 2002. Hawtorn. The Journal of Clinical Pharmacology 42:605-612. Demiray, H. 1986. C. monogyna subsp. monogyna Jacq. ve C. pentagyna W.et K.

üzerine morfolojik ve anatomik araştırmalar. Doğa TUBITAK Bioloji Dergisi 10:305-315.

Dönmez, A.A. 2004. The genus Crataegus L. (Rosaceae) with special reference to hybridisation and biodiversity in Turkey. Turkish Journal of Botany 28:29-37. Dönmez, A.A. 2005. A new species of Crataegus (Rosaceae) from Turkey. Botanical

(56)

44

Dönmez, A.A. 2007. Taxonomic note on the genus Crataegus (Rosaceae) in Turkey. Botanical Journal of the Linnean Society 155:231-240.

Edwards, J. E., Brown, P. N., Talent, N., Dickinson, T. A., Shipley, P.R. 2012. A review of the chemistry of the genus Crataegus. Phytochemistry 79: 5-26

Ercişli, S. 2004. A short review of the fruit germplasm resources of Turkey. Genetic Resources and Crop Evolution 51:419-435.

Giusti, M.M. R.E. Wrolstad 2005. Characterization and measurement of anthocyanins by uv-visible spectroscopy. Unit F1.2, p. 19–31. In: Wrolstad, R.E. and S.J. Schwartz (eds.). Handbook of food analytical chemistry . Wiley, New York, NY. Gökçe, A.F., C. Kaya, S. Serçe, M. Özgen. 2010. Effect of scale color on the

antioxidant capacities of onions. Scientia Horticulturae. 123(4):431-435.

Guo, T, Jiao P. 1995. Hawthorn (Crataegus) resources in China. HortScience 30:1132-1134.

Kalt, W. 2005. Effects of production and processing factors on major fruit and vegetable antioxidants. J. Food Sci. 70, 11-19.

Karadeniz, T., Kalkışım, Ö. 1996. Edremit ve Gevaş ilçelerinde yetişen Alıç (Crataegus azarolus L.) tiplerinin meyve özellikleri ve ümitvar tiplerin seçimi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Dergisi 6 (1): 27–33.

Kaur, C. Kapoor, H. C. 2001. Antioxidants in fruits and vegetables, The millennium’s health. Int. J. Food Sci. Technol. 36 (7): 703-725.

Ljubuncic, P., Portnaya I., Cogan U., Azaizeh H., Bomzon A. 2005. Antioxidant activity of Crataegus aronia aqueous extract used in traditional Arab medicine in Israel. Journal of Ethnopharmacology 101:153-161.