I
s t a n
bu
ı
DOĞANIN BAHŞETTİĞİ EŞSİZ
GÜZELLİKLERİNE BİR KATKIDA
BULUNAMADIĞIMIZ SİHİRLİ KENT
D
ünyanın en güzel şehirleri bir sıraya dizilse, İstanbul'un ye ri bunların en başlarında yer alır şüphesiz ki. Bu bizlerin bir kuruntusu değil, dünyanın kabul ettiği bir gerçektir.Ancak bir başka gerçek daha vardır ki, o da tabiatın eşsiz güzelliklerini sinesinde toplayan bu güzeller gü zeli kente, doğanın bahşettiğinin
ya-Server Paşa, İstanbul'da atlı tram vayı ilk sefere koyan «şehir emini».
nında bizler büyük bir katkıda bulu- namamışızdır. Şehrin alabildiğine geniş bir sahaya yayılmış bulunması ve yurdun her zaman için en kala balık kenti oluşu, gelmiş geçmiş bü tün Belediye Başkanlarını sadece amme hizmetlerini karşılayabilme
ça-Haydar Efendi, Karaköy tünelini inşa edip servise koyan «şehir emini».
basına mahkûm bırakmış ve bu yüz den imâr hareketleri aksayıp dur muştur. Sözün kısası, ecdat yadigârı olan şaheserlerin dışında, İstanbul doğru dürüst bir imar hareketine sahne olamamıştır bir türlü. Beledi ye Başkanlığını ifa edenler arasında bir avuçtan daha az kişinin şahsi gayretleri ile ne yapılabilmişse İs tanbul onunla kalmıştır ve türlü im kânsızlıklar içinde savaşma pahası na bu eserleri meydana getirenleri de İstanbullu daima takdir ve şük ranla anmıştır.
İstanbul şehrinde Belediye hizmet lerinin bağımsız bir idarede toplan ması 1855 yılına rastlar. Bu neden
Mazhar Paşa, İstanbul'un yollarını onaran ilk «şehir emini».
le o tarihte ilk kez «Şehir Emini» sıfatıyla vazifeye başlıyan Salih Pa şa İstanbul'un ilk Belediye Reisi ka bul edilir. Bağımsız yönetimin kuru luşunu sağlayan kişi olarak İstan bul'un tarihinde önemli bir yer işgal eden Salih Paşa'nın görevi 13 Tem muz 1855 günü başlamış ve üçbuçuk ay sürdükten sonra 4 Kasım 1855 günü hitam bulmuştu.
Daha sonra bu vazifeye atanan Ha cı Hüsam Efendi 4 Kasım 1855 ilâ 23 Şubat 1856 günleri arasına rast layan üçbuçuk aylık faaliyetten son ra makamını Osman Râşit Paşa'ya devretmişti. Osman Raşit Paşa iki yıl (24 Şubat 1856 - 18 Haziran 1858) süren hizmet devresi içinde Aksaray'a Arnavut kaldırımı ile şe kil vermesiyle ün yapmıştı.
Osman Râşit Paşa'yı «Şehir Emini» olarak şu zevat izlemişti :
Hüseyin Hasip Bey (18 Haziran - 1 Mayıs 1860), Ahmet Şükrü Bey (12 Mayıs 1860 - 14 Nisan 1862): Bu zât şehrin temizliği konusu
üze-Cemil Paşa, İstanbul'a elektrikli tramvayı armağan eden zat.
rine önemle eğilen ilk Şehir Emini olmuş, hattâ İstanbul halkını şehri temiz tutmaya davet için tellâllar bi le çıkartmıştı. Hüseyin Hasip Bey (23 Haziran 1862 - 6 Mart 1868 gün leri arasında ikinci kez bu görevde bulundu), Server Paşa (7 Mart 1868 - 6 Temmuz 1870): İstanbul'da atlı tramvayı tahakkuk mevkiine koyan Şehir Emini oldu. 1869 yılında ger çekleştirdiği atlı tramvay icraatıyla İstanbul'a hem önemli bir hizmette bulundu hem de şehrin yaşantısına ayrı bir renk kattı. - Haydar Efendi (7 Temmuz 1870 - 30 Ağustos 1872): İki yıllık görevi sırasında gös terdiği en büyük başarı Karaköy ile Beyoğlu semtlerini birbirine bağla yan tünel inşaasının onun icraat yıl larına rastlaması oldu. - Ali Rıza Bey (6 Eylül 1872 - 10 Mayıs 1873), Besim Bey (12 Mayıs 1873 - 21 Ağustos 1873), Ali Paşa (23 Ağus tos 1873 - 12 Temmuz 1874): Bir yıldan kısa süren Şehir Eminliği
sı-Haydar Bey, Cumhuriyet devrinin ilk şehir eminidir. İtfaiyeyi ve mez bahayı kuran odur.
rasında tarihî anıtların etrafını gü zelleştirmek yolunda gösterdiği gay ret ve başarı her zaman için adını takdirle anmaya vesile teşkil edecek kişidir. - İsmail Paşa (14 Temmuz 1874 - 30 Eylül 1874), Fevzi Bey (2 Ekim 1874 - 30 Ekim 1874 arasın da sadece 28 gün), İsmail Paşa (1 Kasım 1874 - 23 Mart 1875), Şev ket Bey (25 Mart 1875 - 24 Mayıs 1875), Kabulî Paşa (30 Mayıs 1875- 19 Temmuz 1875), Kadri Paşa (19 Temmuz 1875 - 10 Eylül 1975): Bu iki aylık hizmet süresi içinde şehrin ekmek konusunu ön plâna alan Kad ri Paşa fırınları intizama sokmasıyla ve fırıncılara aman vermemesiyle ta nınmıştı. Ancak hizmet süresi iki ay sürdüğünden tam bir sonuç elde e- demeden ayrılmıştı. - Refik Bey (28 Kasım 1875 - 14 Kasım 1878), Ga lip Paşa (20 Kasım 1878 - 28 Mart 1879), Rasim Paşa (30 Mart 1879 - 20 Nisan 1879), Reşit Paşa (20 Nisan 1879 - 5 Ağustos 1879),
Rı-Muhittin Üstündağ, İstanbul şehri nin ölümsüz isimlerinden biri...
za Paşa (6 Ağustos 1879 - 22 Ka sım 1879), Mehmet Arif Paşa (30 Kasım 1879 - 2 Mart 1880), Rıza Paşa (4 Mart 1880 - 30 Mart 1881), Mazhar Paşa (2 Nisan 1881 - 21 Ey lül 1890): İstanbul'da bağımsız be lediye teşkilâtına doğru ilk adımı a- tan kişi olarak tanınır. İstanbul şeh rinin yollarını onararak ve bu yüz den halkın haklı sevgisini kazanan Mazhar Paşa, Sarayın olanca baskı sına rağmen tam dokuz yıl süre ile Şehir Emini mevkiinde kalmak sure tiyle o güne dek kimseye nasip ola- mıyan bir rekor kırmıştı. - Rıdvan Paşa (22 Eylül 1890 - 10 Mart 1906): Tam 16 yıl süre ile İstanbul Şehir Emîni mevkiini işgal ederek Mazhar Paşa'nın rekorunu büyük bir farkla kıran Rıdvan Paşa, 1884 yılındaki zelzelede ciddî surette hasar gören Kapalıçarşı'yı onartarak mükemmel bir hale getiren ve İstanbul'un hiz metine açan kimse olduğu gibi Sul tanahmet Parkını meydana getiren kişi olarak da İstanbul'un tarihinde önemli bir yer işgal etmiştir. -
T J ^ o L j J â
Lütfi Kırdar, 11 yıl vali ve belediye reisliği yapıp sayısız eserler bıraktı.
şit Mümtaz Paşa (11 Mart 1906 - 10 Mart 1908), Rauf Paşa (19 Tem muz 1908 - 27 Temmuz 1908 gün leri arasında sadece 1 hafta), Zîver Bey (28 Temmuz 1908 - 16 Mart 1909), Hazım Bey (17 Mart 1909 - 13 Temmuz 1909), Halil Bey (20 Temmuz 1909 - 6 Temmuz 1910), Tevfik Bey (8 Ocak 1910 - 19 Ma yıs 1910), Suphi Bey (25 Mayıs 1910 - 27 Ağustos 1911), Hüseyin Kâzım Bey (27 Temmuz 1911 - 2~>
Ağustos 1911 tarihleri arasında 1 ay), Tevfik Bey (28 Ağustos 1911 - 18 Ağustos 1912 arasında ikinci kez), Cemil Topuzlu Paşa (18 A- ğustos 1912 - 7 Kasım 1914) Bu ilk hizmet devresinde önce İstanbul' daki hastahaneleri ciddî olarak ele alıp intizama koymuş bu arada İs tanbul şehrine elektrikli tramvayları armağan etmişti. Bir doktor olarak şehrin temizliğine de büyük önem vermişti. İsmet Bey (8 Kasım 1914 - 3 Şubat 1915), İsmail Bey (4 Şubat 1915 - 29 Nisan 1915), Bedri Bey (30 Nisan 1915 - 7 Temmuz 1917),
Kemal Aygün, Belediye meclisi se çimiyle iş başına gelen ilk belediye
başkamdir.
Sezai Bey (8 Temmuz 1917 ilâ 17 Ağustos 1918 günleri arasında Şeh- reminliğe vekâlet etti), Kâni Bey (28 Ağustos 1918 ilâ 15 Aralık 1918 gün leri arasında Şehreminliğe vekâlet etti), Yusuf Ziya Bey (18 Aralık 1918 - 4 Mayıs 1919), Cemil To puzlu Paşa (6 Mayıs 1919 - 1 Mart 1920): İstanbul'da ölümsüz bir i- sim bırakan Operatör Cemil (To puzlu) Paşa ikinci kez getirildiği bu yeni görev devresinde de şehre u- nutulmaz hizmetlerde bulunmuş ve şehrin imarında pek büyük gayret göstermişti. Hayreddin Bey (2 Mart 1920 - 17 Nisan 1920), Salih Paşa (18 Nisan 1920 - 2 Aralık 1920) , Yusuf Razi Bey (5 Aralık 1920 - 23 Şubat 1921), Mehmet Ali Bey (24 Şubat 1921 - 5 Temmuz 1921) , Celâl Bey (5 Temmuz 1921 - 4 Mart 1922), M. Ziyaeddin Bey
(5 Mart 1922 - 13 Nisan 1922).
CU M H U R İYET D EV R İN D E:
Haydar Bey (15 Haziran 1923 - 8
Ni-Necdet Uğur, 27 M ayıs devriminden sonra iş başına gelen ve gecekon du mahallelerinin yollarını yapan be lediye başkanı.
san 1924): Cumhuriyet devrinin ilk şehreminidir. İstanbul Valiliği ile bir likte Belediye Başkanlığını da yürü ten Haydar Bey İstanbul itfaiyesi ve mezbaha gibi iki oüyük eser ar mağan etmişti bu şehire.
Emin Erkul (5 Haziran 1924 - 12 Ekim 1928: İstanbul Belediye Baş kanı olarak geçirdiği dört yıllık hiz met devresi sırasında bir doktor o- larak şehrin kanalizasyonu konusu üzerine önemle eğilmiş ve İstanbul' un ilk kanalizasyon şebekesini kur mayı başarmıştı.
Muhiddin Üstündağ (14 Ekim 1928 - 4 Aralık 1938): On yıl süre ile hem Vali, hem de Belediye Reisi olarak İstanbul'a hizmet etti. İstanbul şeh rinin imar plânının yapılması. Şehir Tiyatroları, Atatürk Köprüsü, Yeni- cami çevresindeki istimlâk yeni ku rulan ilkokullar ile yapılan yollar o- nu İstanbul şehrinin ölümsüz isim leri arasına sokmaya yetti.
Lütfü Kırdar (8 Aralık 1938 - 24
0-Haşim İşcan: «0-Haşim baba» adiyle çok sevilen ve İstanbul'a sayısız eserler veren zat.
cak 1949): Onbir yıl süre ile Vali ve Belediye Başkanı olarak vazife gördü. İstanbul'da büyük eserler bı raktı. Mithatpaşa stadyomu, Açık- hava Tiyatrosu, Bayıldım Yokuşu, Taksim Gezisi, Spor ve Sergi Sarayı, Bebek - Emirgân yolu, Eminönü mey danının istimlâki, onu ölümsüzleşti ren eserler arasındadır. Ayrıca İstan bul'a 300'e yakın ilkokul da kazan dırmıştı.
Halûk Nihat Pepeyi (4 Eylül 1948 - 8 Aralık 1948): Üç ay süre ile İs tanbul Vali ve Belediye Başkanı ola rak görev gördü.
Ord. Prof. Fahreddin Kerim Gökay (24 Ekim 1949 - 26 Kasım 1957): İstanbul şehrinin fakir semtleri ve halkıyla ilgilenen bir Belediye Başka nı olarak tanındı. Kazlıçeşme ve Zeytinburnu gecekonduları onun za manında kuruldu, buralara şekil ve ren ise o oldu. Bu nedenle «Gece konduların babası» diye tanındı. Ay rıca Tanzim Satışları ve Migros ile halka ucuz gıda temini başardı.
Dr. Fahri Atabey, İstanbul'da bil hassa alt yapı tesislerini modern bir görünüme sokan başkan.
«FKG» ve «Minimini Valimiz» diye şöhret yaptı.
Kemal Hadimli (12 Temmuz 1957 - 5 Ekim 1957): Üç ay süre ile İstan bul Vali ve Belediye Başkanlığına vekâlet etti.
Mümtaz Tarhan (29 Kasım 1957 - 11 Mayıs 1958): Bir eğitimci olarak çocuk ve gençlik sorunlarının üzeri ne eğildi. Çocukların ve gençlerin devam ettiği oyun salonlarıyla gi riştiği amansız mücadeleyi kazandı. Şehrin temizliği konusunda giriştiği «Sokağa izmarit atma» ve «Tükür me» yasaklarında da başarı sağladı. Ethem Yetkiner (14 Mayıs 1958 - 24 Aralık 1958): Yedi ay süre ile İstanbul Vali ve Belediye Başkanlı ğına vekâlet etti.
Kemal Aygün (25 Aralık 1958 - 27 Mayıs 1960): Belediye Meclisi seçi miyle iş başına gelen İstanbul'un ilk Belediye Başkamdir. Belediye Sarayı onun zamanında
tamamlan-Ahmet İsvan: İstanbul şehrinin ta rımcı ilk belediye başkamdir... Ame rika'da tahsil görmüştür.
mış ve Adnan Menderes'in İstan bul'un imârı konusunda giriştiği bü yük teşebbüste, devrin başbakanına en büyük yardımcı olmuştu. 27 Ma yıs devrimi ile bu görevden ayrıldı. General Refik Tulga (27 Mayıs 1960 - 26 Şubat 1962): 27 Mayıs devrimiyle İstanbul'un asker Vali ve Belediye Başkanı olarak iki yıla ya kın bir süre hizmet gördü. Gecekon du yollarının onarımı, Üsküdar, Fa tih ve Zeytinburnu Şehir Tiyatrola rının açılışı onun zamanına rastlar. Albay Şefik Erensü (14 Haziran 1960 - 24 Eylül 1960): 27 Mayıs devriminden sonra üç ay süre ile İstanbul Belediye Başkanlığı yap mıştı.
Yarbay Turan Ertuğ (27 Şubat 1962 - 5 Mart 1962): İstanbul'un üçüncü asker Belediye Başkanı olarak bir aya yakın bir süre hizmet gördü. Niyazi Akı (5 Mart 1962 - 16 Mart 1962): Onbir günlük bir devre, İs tanbul Valisi olarak Belediye
Baş-( Devamı 21. sayfada)
İSTANBUL
V E
B ELED İYE
BAŞKANLARI
(Baştarafı 7. sayfada)
kanlığına vekâlet etti.
Prof. Kâmran Görgün (17 Mart 1962 - 28 Şubat 1963): Belediyede rasyo nel bir düzen kurma yolunda çaba harcadı. İETT idaresindeki çalışma larıyla temayüz etti.
Niyazi Akı (31 Ocak - 28 Şubat 1963): İkinci kez gelişinde İstan bul'un elektrik meselesi yolunda ça ba gösterdi ve başarı kazandı. Gece kondu semtleri onun zamanında e- lektriğe kavuştu.
Necdet Uğur (28 Şubat 1963 - 9 Aralık 1963): 27 Mayıs devriminden sonra tâyin ile gelen son Belediye Başkanı olarak hizmet gördü. Gece kondu semtlerine yaptırdığı yollarla faaliyet gösterdi.
Hâşim Işcan (10 Aralık 1963 - 11 Mart 1968): Tek dereceli seçimle iş başına gelen ve «Hâşim Baba» a- dıyla anılan Işcan, imârcı bir başkan olarak kendini gösterdi ve İstanbul'a sayısız eser kazandırdı. Yolların as faltlanması, Taksim gezisindeki dük kânlar, Saraçhanebaşı, Karaköy ve Çarşıkapı yeraltı geçitleri. Galata Kulesinin onarımı onun İstanbul'a kazandırdığı eserler arasındadır. Bu eserleri ile İstanbul halkının naza rında ölümsüz bir isim bırakmış bu lunmaktadır.
Faruk İlgaz (12 Mart 1968 - Ha ziran 1968): Hâşim Işcan'ın vefatı üzerine. Reis vekili olarak üç ay süre
ile vekâlet etti.
Dr. Fahri Atabey (1968 - 10.12.1973) Seçimle iş başına geldi. Balkanların ve Yakın Doğu'nun en modern do ğumevi olan Zeynep Kâmil Hasta- ne'sini bugünkü hâline getiren ve uzun yıllar Başhekimliğini yapan ki şidir. Şehrin alt yapısına gereken önemi veren kişi oldu. Şehrin altını dev kanalizasyon ve su boruları ile donattı. Bu arada Aksaray yeraltı geçidi, Azapkapı yeraltı geçidi, Zey rek geçidi gibi eserler de bıraktı. Ahmet isvan (10.12.1973 - ) : 1973 seçimleriyle CHP adayı olarak İstanbul Belediye Reisi seçildi. CHP Genel Başkanı Bülent Ecevit'in Ro- bert College'den sınıf arkadaşı olan 50 yaşındaki yeni Başkan, Amerika’ da ziraat eğitimi görmüştür. Yalova- da büyük bir çiftlik sahibidir. İstan bul şehrinin tarımcı ilk Belediye Başkamdir.
*
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
