Ermeniler Katolik,
n
r[.. |
t
Protestan, Gregoryan
olmak üzere düşman
kamplara bölünmüşlerdi
M
E R S ÎN ’ den, Fransa Dışişleri Bakanlığına 31 ekim 1920 tarihi ile ulaştı rılan raporda Ermenilere dair aşağıdaki bilgiler veriliyor:★ Ermenilerin azgınlıkları devam ediyor, önceleri eşkiyalık yapmış, çete reisi ve şimdi Gregoryen Başpapazı Arslan- yan’ı -çok yumuşak davranıyor- gerekçesi ile feci halde dövdüler, yan ölü halde bıraktılar. Fakat Ermenilerin bir kısmı şimdilik sâkin duruyor. Umid edilir ki Londra ile diğer Avrupa-Am e- rika şehirlerindeki komiteleri bunlan yeniden tahrik edip Türklerle ilgili meselelerin yeni den ele alınmasına sebeb olmazlar!
(O şuada Avrupa'da Ermeni örgütleri, Kemalistlerin Ki- likya’da Haçin’de 10 bin ermeni- yi daha katletmekte olduklarını yayarak askeri müdahale iste mektedirler)
★ Bana ulaşan haberlere göre, Kemalistler Haçin’de Ermenilere birkaç haftadır dokunmamışlar, onları rahat bırakmışlardır. Fa kat bu durumdan istifade eden Ermeniler, Haçin civanndaki iki- üç Türk köyünü basarak soygun yapmışlardır. Haçin'e karşı mü lkilerin yeniden taarruza geçm e lerinin sebebi budur.
"S ize orada
d e v le t k u ra c a ğ ız "
d iy e re k d ü n y a n ın
d ö rt b ir
k ö ş e s in d e n
g e tirtile n
E rm e n ile r
m ü ta re k e d e n
h e m e n sonra
m ü tte fik
a s k e rle rin in
h im a y e s in d e
Türk
is ta s y o n la rın d a n
b irin d e trenden
in d iriliy o rla r.
Ermenller'ln devlet
kurması imkânsızdı.
Am a kışkırtılıyorlardı.
* Ennenüer kendi aralarında, o kadar bölünmüş vaziyetteler ki, bir devlet kurup, bir devlet yönetmeleri imkânsız. Erme- ninin Katoliği, Protestanı, Gregoryen’i birbirini hazmedemi y or. B irbirlerin e dü şm an . Protee tanlar özellikle Am eri ka’dan gelen göçmenlerdir. Bun ların bir kısmı anarşist, bolşevik yanlısı.
Raporda şu cümle de var: “ Kilikya'da bir yabancının yaşayıp Ermeni taraftan olması imkânsız.” (17)
★ ★ ★
Osmanlı idaresi altında hemen dört asır Ermeni milleti dinî ve kilisesi Ue bir bütün halinde kal mış. Tüm Ermeni Gregoryen... Peki bunlan kimler parçala mış, kimini Katolik, kimini
Protestan yaparak... birbirlerine düşmanlık duyacak hale getir miş?
Osmanlı devleti mi? Türkler mi?
Yıl 1858...
Fransa'nın İstanbul’daki sefiri (Pera: 15 mart) kaydı Ue Paris’e, D ışişleri B akanı K on t Walewski’ye bir mektup hazırla mış. Ana hatlan şunlar: (18) * Bir zamandan beri. Ermeni topluluğu içinde, dikkati çeken olaylar cereyan ediyor. İngiltere sefiri L ord S ta d ffo rd de Redcliffe’in geniş para yardımla- n üe desteklenen Protestan misyonerler Anadolu’da Ermeni- leri Gregoryen kilisesinden ayıra rak kendi kiliselerine bağlıyorlar. Protestan olan her Ermeni, misyonerlerden bir miktar para alıyor.
* Fakat himayemiz altındaki K atolik k ilisesin e de gelen Ermenüerin sayısında çoğalma lar var. Arşövek Hassoun büyük gayretler sarfediyor. Bilhassa Anadolu’da, Harput çevresinde bir yü zarfında 6000 Ermeni Gregoryen kiliselerini terkedip Katolik Kiliselerine gelmişlerdir.
£ E R M E N İL E R İN B Ö L Ü N M E S İ 1 8 5 0 ’Lİ Y IL L A R A K A D A R D A Y A N IR . İN G İL İZ L E -
R İN , F R A N S IZ L A R IN , Ç A R L IK R U S Y A S IN IN
BU B Ö L Ü N M E D E Ç E Ş İT L İ
M E N F A A T L E R İ V A R D I. O K A D A R B Ö L Ü N M Ü Ş L E R D İ Kİ İS T A N B U L ’DA Ö L E N
B İR P R O T E S T A N E R M E N İN İN , G R E G O R Y A N M E Z A R L IĞ IN A G Ö M Ü L M E K
İS T E N M E S İ, 2 T A R A F IN B İR B İR İN E G İR M E S İN E N E D E N O L M U Ş T U
baskı kurmuşlar, Ermenilerin bir Gregoryen patriği varken buna birde Ermeni katolik patriği,bir de Ermeni protestan patriği eklenmiş.
Emelleri Ermenileri huzura, bağımsızlığa mı kavuşturmak?
Çarlık Rusya’sı -Gregoryen Küisesi’nin merkezî Eçmiyazin
elinde olduğundan- bunlan alet ederek sıcak denizlere inmek emelinde. Ingiltere’nin Hindis tan yolunu kesecek. Britanya imparatorluğu da, Protestan Ermenüer sayesinde bu inişe karşı sed çekecek, Hindistan yolunu emniyete alacak. Fransa ise, ehlisalip günlerinden beri doğuda katoliklerin "koruyucu
su" durumunda. O da nüfuzunu koruyabilmek amacı Ue bir kısım Ermenileri kendi kilisesine çek miş...
★ ★ ★
Bütün bu çekişmeler içinde E rm enilerin insan olarak menfaatleri ne olmuş? Kimin u- murunda...
A rada n iki yıl g e ç m iş ... 1860’ın temmuz ayı...
Fransız sefiri Marki De La V a lette, D ışişleri Bakanı Thouvenel'e İstanbul’da cere yan eden bir olayı duyurur: (19) P rotestan bir E rm eni ölmüştür. Bu kilisenin papazları duasını yaparlar ve gömmek üzere Edimekapı Ermeni mezar lığına getirirler. Orada bulunan Ermeni görevlüeri bu mezarlığın G reg ory en E rm enilere ait olduğunu söyleyerek cenazenin B alıklı Erm eni m ezarlığına götü rü lm esin i s ö y le rle r. Protestan papazlar sinirlenir. Öyle ya, sırtlarını İngiltere Sefaretine dayamış kişiler... İlle de bu m ezarlığa g öm eceğ iz deyince ortalık karışır. Kavga ç ı kar, Gregoryen E rm eni ile Protestan Ermeni birbirine girer, sonunda da Protestanlar cenaze yi alıp dönerler.
İn g ilte re B ü y ü k elçisi Sir H enry B ulw er bir ta ra fta n Osmanlı devletine protesto çe ker. O sm anlı zabıtası işe karışmadı, Gregoryen Ermeni leri dağıtmadı ve cenazenin
Edimekapı’ya gömülmesini sağlamadı diye...
Sir Bulwer, Ermeni Gregoryen Patriği Serkis'e de, tehdit dolu bir mektup yollar.
Ve Ermeni cemaati içinde kavga sürer gider... Fransız diplomatının 1920 yüında Ki- likya'daki Ermenüer içinde gördüğü düşmanlık ve kinin temelini Ingütere ile Fransa 60 yü önce atmışlar...
Ermeni halkına daha iyi gün ler sağlamak için?...
(17) — Sérié. Levant; 1918-1929. SYRIE—L1BAN-C1LICIE. cild; 136. (S; 201)
(18) — Documents Politiques, Nouvelle Sérié; TURQUIE, cild; 334. (S; 228)
(19) - Aynı seride; TURQUIE, cild; 346. (S: 169)
i— Y A R IN
:---ERMENİLER, FRANSIZ
GENERALLERİ ÖLÜME
M A H K Û M EDİYOR
* Bu din değiştirme işlerinde Ermenilerin Protestan kilisesine gitmeleri her bakımdan Fran sa’nın tarihî menfaatlerine aykırı düşm ektedir. Bu sebeble, Anadolu’nun bazı merkezlerinde yeni konsolosluklar açarak yeni gayretler sarfetmemiz şarttır.”
★ ★ ★
Ve parçalamışlar Errfıenüeri... Osmanlı padişahı üzerinde
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toras Arşivi * 0 0 1 5 8 3 8 8 1 0 1 0
