Veteriner hekimliğinde ötanazi (euthanasia)

Vd.mı.l h·~.uwn.

u

,

2: tt-re

VETER

iNER

HEKiMLiGiNDE ÖTANAZi (EUTHANASIA)

Aşkın Yaşar'

E

u tha nasia in

Vete

ri na ry

Me

dl ctne

Summary: Euthanasia isthe mostlaseinatingand the most dtscussedissueinethce.Euthanasia isararelyapp -licable veterinarymedical action that it shouldbeperformedbyspecially trainedpers enne ton thedesperatedanimals sulfering from acureıess diseaseor soaged andresurtinrapidunc cnsı ou sn ess lollowedbycardı acor respiratory a

r-rest andultimat eloss ol brainlunction.Theıe rm ·euthanasia"isaconjucted wordderivedfrom Greeklerms"eu"

me-aning"good"and"ttıens ıos"meaning "dea/h".Stili.ttıerearetwoways ofeuthanasia. as activeandpassive methods

inapplicaticnbutthe active one isperferred in veterinary practice.

Key words:Euthanasia,death,goOO death.

Özet:Ötanazi.üzerındebüyüktart ışmalarınyaplldl!:J1etikkonularındanbiridir.Veterinerhekımli!:Jınde ötanazi;özele!:Ji. tilmişpersoneltarafından ,hayatından ümit kesilenveya tedavisiimkans ızbirhastalı!:Jayakalanmış hayv a n la r ın a{Jrıve acı duymaksızın . ilaçla veya başka yöntemlerle hız lı bihnçsizli!:Jin ardından kalbin ya da solunum sisteminin dur

-durulması vesenuçta beyinfonksiyonlarının kaybı ilesonuçlanmasıdır. Otanazi,Yunanca' da "iyi, giizeranlamına

gelen "eu" ve "öliim" anl amına gelen "thanatos"sözcüklerinden oluşmu ştur. Aktil ve pasif iki tip ötanazisöz k o-nusudur. Veteriner hekimli{Jindealctifötanaztuygu la nmaktad ır.

AnahtarKelimeler: ötanazi,ölüm,iyi ölüm. Gi riş

Insan-hayvan ilişkisi tarihin ilk dönemlerine

kadar uzanmaktad ı r. Zaman içind e.yerine görehay

-vanı tanrı. arkadaş ya da düşman olarak gören i

n-sanoğlu, eveinme ile hayvanları ekonomikbir varlık olarak yaşamına katmış; tüm uygarl ı klarda ve her çağda hayvan ı kendisinin vazgeçilmez bir parçası

olarakgörmüştür(Smith,1919;Smithcors,1958). Eski Hindistan'da Kral Asoka (M.Ö. 250) za-manından önce uygulanan hayvanlarınkurban ed

il-mesi yasaklanmıştır. Hayvan lara eziyet ve tuzak kunna şiddetle cezalandırılmışlı r. M.

O

.

4.yüzyı lda

sığ ır ya da iil öktürenler ölüm cezasına ça

rp-nnlmrştardrr. Diğer taraftan , bir veteriner hekim,t e-davide dikkatsiz davranır veya yetersiz ilaç kul-lanırsa ve buna bağlı olarak ha.yvan da ha köl Clye

giderse tedavi masraflarının iki katını; tedaviden ka -çın ırsa hayvan ın değeri kadar parayı hayvan sa-hibineödemeklecezaıandmnrdr (Srnithcors.1958 ).

Eski Iran'da köpek kutsal kabul edilmiştir. Insan

ve köpek vücudunu yarala mak eşit, bazen de kô

-peği yaralayan daha fazla ceza görürdü. Örneğin;

insan öldünnen in cezası 90 kamçı oldugu haldebir

çoban k6peğini öldürmenin cezası 200 kamçı idi

(Smith. 191 9;Smilhcors,1958).

Ortaçağ Hristiyan dünyasının hayvanları aşağı birvarlıkolarak niteleyendüşüncesi Modernçağ ile birlik1e hayvanların ekono mik yaşamdaki g

üç-lülüğünün artışına paralelolarakzayıflamış ; özellikle

20. yüzyı lda insan-hayvan ilişkisinin boyutları dra

-matikölçüdedeğişmiştir.

Çağdaş insan ve yaşam anlay ışı ile toplumda hertürlü hayvanvarlığınınailenin birferdi olarakevin içine girmesi ve insan yaşamının bir parças ı haline gelmesi insan ın tıbbi etiğe konu olan duygu, dü-şünceve davranışbiçim lerini hayvanı içinde geçerli

krlrrnşur. Bu olay veteriner hekiml~in etik konularını

da bilimsel açıdan yaygın biçimde gündeme

ge-tirmiştir. Bunun sonucu olarak uluslararası düzeyde

bir belge niteliği taşıyan "Hayva n Hakları Evrensel

Bildirgesi- 1978 yılı nda UNESCO'nun Paris Evi'nd e

imzayaaçılmış; böylece tarihi nçeşitli döneml erinde

karş ımıza çıkan hayvanların insanlardan daha az

etik degerleri olduğu klasik düşüncesi günümüzde yeniden sorquıanmaya başlanmıştır (Singer. 1983;

Sungurbey.199 2).

(ielibTarihl'0';05.1997

YA Ş A R

Bu çalışmada, hayvanların yaşama hakların ın

farklı birboyutu olan "ötanaıi" konusu etikdeğerler

açısındanelealınacaktır.

OTANAZITANıM ı

Otanazi: Yunancada iyi, güzel _anlamına gelen "Eu" ve ölüm anlamına gelen "thanatos" sö z-cüklerinden_oluşmuştur (Anon.,1957).Ôtanazi._"acı çekmeksizinölüm, ağrısız ölüm" (Anteplioğlu, 1963: Smithve ark.•1986:Tuğlacl,1 987) , "iyiölüm,güzel ölüm" (Arslan, 1993), "rahaı ölüm" (Avery ve ark., 1990) olarakdatanımlanmaktadır.

Çeşitli yazarlara (Andrews ve ark , 1993: Ars· lan. 1993:Smithve ark.,1986:Tuğlacı, 1987) göre: tıbbi anlamda ôtenazi, özel eğitilmiş personel t a-raf ı ndan hayatından ümit kesilen veya tedavisi i

m-kansız bir hastalığa yakalanmış hayvanların ağrı ve acı duymaksızınilaçla veya başka yöntemlerle, hızlı bilinçsizliğin ardından kardiyakya da respiratuar a r-rest sonucu beyinfonksiyonlarınınkaybı ileyaşamın

sonlandı rılmasıdır. Hayvanın bilincini kaybetmeden önceki endişe ve sıresi de en aza indirilmelidir.Bu da ancak, ötanazide hayvana insancı l bir yaklaşım

ve iyi bir tekniğin uygulanması yolu ile ger·

çekleştirilebilir(Andrewsveerk..1993).Günümüzde iki tipötanaziden bahsedilmektedir (Ceylan,1983):

7-Aktif6tanazi:Belirli nedenler vekoşulların va-roldugudurumlarda,doğrudan doğruya hekim veya ilgilikişilertarafındanuygulanan ötanazidir.

2-Pasif

6

tanaz

i

:

Hasta sahibinintedaviyi çeşitli nedenlerle kabul etmemes i, hekimin hastanın ya· şamını uzatacak tedaviye başlamaması veya baş­ lamış olan tedaviyi durdurmasıdır. Veteriner h e-kimliğinde

ö

t

a nazi

dediğimizde aktif ôtenaziden bahsedildigiunutulmamalıdır.

Ceylan'a (1983) göre, sahibi tarafından öl-dürtülmek üzere getirilen hayvanlara uygulanacak öldürme işlemi için imha ve benzeri terimler yerine 'uyutma" kullanılmalıd ı r: ama hayvan sahibine uyut -ma sözcüğünün 'anestezi"değil 'ötanazt"anlamına

geldiğibelirtilmelidir.

ÖTANAZIDEKARAR VE UYGULAMA

Tanenbaum'a (1991) göre "Etik yargılarla, ö lü-mün hayvan refahı ile olan ilişkisi düşünüldüğunde hayvan refahının en düşük seviyesi açıkça ortaya çıkar. Insanları nçoğu,ölümüninsanrefahı ilezıtol -duğuna ve buna gölge düşürdüğüne inanır. Çunkü ölüm birkişinin sahipolabileceğiendeğerli şeyi"h a-yali" al ı r. Ancak hayvanlar açısından bakıldığında

12

ölümün hayvanların refahlarına ters düşebilecek bir durum olmadığına inanırlar. Suçsuz bir insanın ya-şamına son vermenin günah olduğuna inandığımız için.acısız ve hiç uyarılmadan öldürülse bile insanın refahının bir katliam tutkusu ile bozulduğu söy -lenebilir. Öyle ise. aniden ve acısız bir şekilde ö l-dürülen bir hayvanla insan arasındaki fark nedir?

Farkaç ıkçapekçokkişininhayvanyaşamına son

ve-rilmesine günaholarakbakmamasındadır. "

Regan :1983:1986) "Bir hayvanın yiyecek sa k-Iamakveya deneyler içinöldürülmesı, onun refahına

aykırıdır. Çünkü hayvanların da hayata karşı saygı

duyulması gereken bir ilgileri vardır. Ölüm ister

yavaş, isterse hızlı ve acısız olsun,dönüşü olmayan

bir zarardır. Ölümden daha kötü sonuçlarbile olsa,

bukurban ı ilgilendirmez"demektedir.

Rollin'e (1978) göre; "Veteriner hekimin temel kavramsalsorunu;onun birinci derecede hayvan sa -hibine mi,yoksahayvana karşı mısorumluoluşudur? Veteriner hekimin rolü makina parçasını tamire ça -gırılmış bir teknisyen gibi miyorumlanmalı, yoksabir çocugabakmayaçaçmlrruş bakıcının rolü gibi mi g

ö-rülmelidir? Buradaçocuğun bazı hakları olduğu unu-tulmamalıdı r. Busorununyanıtı veterinerhekimin etik problemlere yaklaşımına ışık tutacakt ır. Sağlıklı hay

-vanların ötenazisi. kulak kesme ve diger kozmetik

hekimliği uygulamaları bu temel kavramla b

e-lirlenecektir."

Smqer'e (1980) göre, "Kendi geleceği hakkında

karar venne yeteneğine sahip olmayan hayvanlar

içinyaşamaya daölümkararını başkalarınınvermesi

haklı görülebilir.Ancak, ötenezweya da ötanazi

uv-gulanacak hayvanların seçimine karar verme so

-rumluiuğugözardıedilemez."

Hart ve ark'na (1990) göre, Kararı kim v er-melidir?Hayvan sahibi mi? Veterinerhekim mi?V

e-teriner hekim hayvan ın genel ve saghk durumunu

göz önünde tutarak"ötanaziuygulanmalıdı r"diyebilir. Hayvana bunun uygulanıp uygulanmamasına ise hayvan sahibi karar vermelidir. Hayvan sahibinin

hayvanının ôtanezisine karar vermesi çok zor ve

cz

ccc

bir durumdur. Amerika Birteşik Devletleri'nde

yapılan bir çalışmada 138 hayvan sahibinden

%90'ın ın hayvanları nın ötanazisiiçin sosyalservisleri aradıgı belirtenmiştir. Diğerleri ise hayvanlarının

yavaş yavaşveağrılı birşekildeölmesindensuçluluk duyduklarını söylemişlerdir.

Veterinerhekim.ötenazide en büyük görevi üs t-lenmektedir. Hayvanın yaşama süresi vetıbbi umut

-lar hakkında hayvan sahibine bilgi verir. Eğer

öta-nazi kaçınılmaz ise, yöntemle ilgili seçeneklerin

neler olabileceğini belirtir.Böylece hayvansahibi ve ailesiötanaziyapılıp -yapılmamasınave hangiyön -teminuygulanmasıgerektigikonusundakararverme aşamasınagelir(Hart ve erk., 1990).

Örenaziyönte-ninekararverilirken_hayvanın tü-rünün ve ture özgü fizyolojik fonksiyonların ve dav -ranış karakterlerınin göz önüne alınması ge -rekmektedır. Seçilen ötanazi yöntemien yüksek elik standarda sahip olmalıdır. En uygun yöntemin se -çiminde hayvanın türü, hawanı zaptetme yöntemi,

personelinyeteneği, hayvan sayısı ve diğer koşullar

önemli rol oynar(Andrews ve ark.. 1993).

Hayvan sahibi, veteriner hekimelen ağrının

de-recesini tayin etmesini isteyerek ve "Acaba ne za

-mandan beri bu acıyı çekiyordu?"gibi sorula rı y ö-ne~erek suçluluk duygusu duymaya başlayabilir.

Dahaönce yapması gereken tıbbi veya davranışsal

birişlemi önemsememişolmasından dolayı hayvanın bu safhaya gelmiş oldugunu düşünerek de suçluluk duyabilir. Diğer yandan, çok pahalı medikal yön-temlerle tedavi yerine ötanazi önerildigi zaman,

ve-terinerhekimekızgınlıkduyabilir(Hartveark.,1990).

Hayvan sahibi, ötanaziye karar verildikten sonra. ötenan sırasında aile fertlerinin katılıp ka -lılmayacag ı rıa, uygulamanın evde mi,kliniktemi ya-puacaqme karar vermelidir. Veteriner hekimler bu

konuda hayvan sahibini bilgilendirmeli, maliyeti de

belirtmeliclir (Hart ve ark., 1990). Hayvan türüne göre seçilecek ötanaz! yöntem inin profesyonel bir karar gerektireceği unutulmamalıdır (Andrews ve ark.. 1993).

Hayvanlara uygulanandiğermetodlardaoldugu

gDi, öte na n sırasında da hayvan üzerinde fiziksel bir kontrol söz konusudur.Hayvanıntürü, cinsi. bü·

yüklügü ve evcillik durumu. hayvanın ağrı verici bir hestahgmm ya da yaras ının oluşu. hayvanın he -yecanlanmış olma derecesi önemtaşır(Andrewsve ark, 1993: Smithve ark.. 1986). Olanazi _sırasında ortamın fiziksel esıeliğine dikkat edilmelidir. Bu amaçlamüsıakil, sakin biroda seçümeü: küçü.k

hay-vanlarda,masanınüzeri idrarlaıslanmasındiyeus

u-lüne uygun olarak örtülmeli; hayvan sahibi odaya girmeden kelebekkatelertakılmalı; hayvanıncaudal

kısmı Mülmeli: anüs bölgesine de kolayca te~

miztevebürnek amacıyla kağıı havlu konulmahdır

(Hart veark.,1990).

Hayvan sahibi ötanaziyi seyretmek istiyorsa

ona hayvan ın baqıracaqı. iclrarve gaita kaçıracağı, çırpınabileceği, ancak acı çekmeden ö1ecegi izah

edilmelidir(Hartve ark.,1990).

Veteriner hekimler böyle duygusal ve eıik

so-runlarlakarşılaştıklarında hayvansahipleriyleiletişimi çok iyi kurmalı, anlaşılır ve rahattaner bir dil ku

l-lanmalı. müşterilerinin duygularını kabul etmeli.

du-ruma gÖfemüşterilerinin ötanazi sı rasında hazır bu-lunmalarına izin vermeli.hayvan ve hayvansahibine şefkatle davranmalıdırtar(Hart veark..1990).

CH ANAZI UYGULANABilENDURUMLAR Hiçbirveteriner hekimhayvanöldürmekten hoş­

lanmaı. Olanazi veteriner hekimliğinde en üzücü ve istenmeyen bir uygulamadır. Bununla beraber ve-teriner hekimler bazı durumlarda ötanezi yapmağa karar verir veya hayvan sahibinin bu konudaki is -tegini yerine getirmek üze re ötanazi uygular.Ancak, öldürulmesini haklı kılacak nedenler bulunroadıkça

veteriner hekimler hayvanöldürmeye zorlanamazlar

(Anon.,1954;1994;1996;Ceylan.1983).

Veterinerhekimlergenel olarak,yaözelamaçlar

(diseksiyon, araştırma vb.) için veya tedavisi im -kansız, bulaşıcı hastalıklara yaka lanm ış (Anleplıog l u, 1963),ağrıdan dolayıçokacı çeken hayvanlar (Cey-lan. 1983) ya da yaşamaları kendileri ıçin riskli olan ve eziyelli ölümlere yol açacak yavru hayvanlar için ötanazisorumluluğu ilekarşı karşıya gelebilirler(

An-teploqlu.1963).

Veteriner hekime baş vuran kişi; beslediği hay

-vanı n ı artık istemediği veya daha fazla b

es-leyemeyeceği için(Ceylan,1983;Hartve ark., 1990), davranış bozujduqu nedeniyle (Hart ve ark., 1990),

tehlikeli derecede saldırgan, can sıkıcı veya kusurlu

olduğudurumlardaötanazi isteyebilir.

Hayvan sahipleri ayrıca yarış kaybetme, şovda başarısız olma. av köpeklerinin tüfekten korkmas ı. avı tutup getirmeme veya bıldırcın izleyeceği yerde tavşan izleme gibi performans bozukluğuna ilişkin durumlarda da veteriner hekime başvurulabilir ( Cey-lan,1983).

Veteriner hekim, hayvan sahibi istiyor diye ö

ta-nazi yapmamalıdır. Sağlıklı bir hayvana hayvan sa

-hibinin isteklerine cevap vermiyor diye ötanazi ya

-pı lması etikaçıdan kabuledilemezbir durumdur.

ÖTANAZIDEHAYVANDAVRANı ŞLAR ı

Olanazi uygulanacak olan hayvanındavranışları ,

-YAŞAR

redndeönem taşımaktadır. Bu hayvanların yüz

ifa-delennde. fizyolojik fonksiyonlarında ve diğer da

v-ranış biçiml erind e değişiklikler görülebilir (Andrews

veark..1993).

Huzursuzsesçıkarma.çabalama.kaçma ya ça

-lışma, defans it ya da agresif davranış, salivasyon, ürinasyo n,defekasyon,anal torbalan boşaltma, pu

-pillar genişleme, taşikardi, tenerneve refleks iskelet

kası kasılmaları iletitreme ya da kas spazmları gibi fiziksel ve davranış farklılıkları görülebilir (Smith ve

a

r

k.

1986). Bu cevaplardan bazıları bilinçli hay -vanlardaolduğu gibibilinçsizhayvanlardadaortaya

çıkabilir. Tavşan ve tavuk gibi bazı turlerde korku,

immobilite ya da ölü oyunu yapma şeklinde g

ö-rülebilir.(Andrewsve ark., 1993).

Acılı sesler çıkatma. korkulu davranışlar, bazı

kokular salma ve teromenlar çıkarma çevredeki diğerhayvanlarda da endişeyaratabi lir.Bu nedenle

mümkünse ötanazi sırasında çevrede özellikle aynı türden hayvan bulundurulmamahdır. Bu. özellikle hayvan acı lı bağırıyor ya da feromon çıkarıyorsa

önemlı olur. Genellikle yumuşak müdahale. tanıdık

birçevrede bulunma ve hayvanlaölanaz iöncesive

uygulaması sırasında konuşmahayvanı sakinleştitir. Fakat bu metod lar evcü olmaya n ve yaralı ya da

hasta hayvanlarda işe yaramaz.Zaplelme sırasında

çabalama, agrı, yaralanma ya da endişeye neden olabilir; bu, ötanazi uygulayan için tehlike d o-ğurabilı r. Budurumla rda müsekkinle r,analjezikler ya

da immobi lizan ilaçlar kullan ılabilir(Andrews ve ark.,

1993).

OTANAZIDE INSAN DAVRAN ıŞLARı

Otanaz ideinsanlarınpsikolojikdurumları dasöz

konu sudur. Bir hayvanın hayatını kaybetmesine

karşı duyulan üzüntü sık görülen bir reaksiyondur

(Klemm, 1964).atanazinininsanlarCızerindekietkisi

3 değişik grupta inceleneb ilir (Andrews ve ark.•

1993;Ar1uke,1991;Hart veark.,1990):

1.Klinikaçıdanhasta sahibive veterinerhekim

ilişkisi önem taşımaktadır. Hayvan sahibi ötanaziye

ve nezamanyapı lacağınakarar verme kzorundadır. Birçokhayvansahibiveteriner heki meşiddellekarşı çıkarken.birkısmı da kendileri kararverme kten kor -kartar. Hayvanın ötanazi uygulanacak duruma gel

-mesinden kendilerini sorumlu tutarlar. atanaziden

etkilenenler sadece hayvan sahipleri değildir. Ve-. terinerhekimlerveyardımcı personel de yıllardırbil -dikleri ve leda vi etlikleri hastaları içın üzüntü du -yartar.

14

2.Hayvanları himaye edenkurumlar ile hayvan

deneyle rini kabul etmeye n kurumlarda görevli o

lan-lar;evsiz,hasta ya da yaralı hayvanlara ötaneziy

a-pılması gerektiğinde direkt ola rak rahatsız

ola-bilmektedir1er. Bunlar işlerinden ayrılmak

istey ebili r1er. Işlerini ihmal edebilirter. munakaşaya

girişebilir1er ya da hayvanları tutma konusunda b

e-ceriksizvehissiz davranab ilir1er.

3. Laborat uvarlarda görevli araştrrmacr. t

ek-nisy envb.personel ileöğrencil er de öıa nazden et

-kilenebilir1er. Hayvanat bahçelerinde ya da yol ke

-narındakalaya uğrayan hayvanlar ile,karayavuran

deniz hayvanlarının ölanazis i konu olduğunda mer

-hametten kaynaklanan davranışlar ve tep kiler söz konusuolabilir.

Bu tepkiler en hızlıve ağrısız ötanaz iyöntemini

kullanmaya engel olma ma lı; ötanaz i sıras ı nda hem

hayvanın hem de hayvan sahibinin duygusal d

u-rumlarına karşı hazu hkh bulunmalıdır(A ndrews ve

ark.1993;Hart ve ark.•1990).

Tartışmave Sonuç

Günümüzde veteriner hekimlerin müşterileri yüksek kalitede ilgibeklemekteelirler.Bu ilgi sadece son gelişmiş tıbbi teknikler1e ilgili değil; onların ar

-kadaşları olan hayvanların öldürülmes i sı rasında da geçerlidir. Hayvan sahipleri ötenazt sırasında ö

zel-likle şefkat ve saygı beklemekledirler (Hartve ark.,

1990).

Sağlıklı ve istenmeyen hayvanlara ötanazi uy

-gulanmasında hem meslekle uğraşanlar, hem de

hayvanlarla ilgilenenl er için tartışılması gereken d u-rumlar ortayaçıkarmaktad ı r(Rollin, 1992).

Veterin er hekiml er kimi kez iyi niyetli bir kişinin

kendisine getirdikleri başıboş. düşkün bit hayvanın uyutulması isteğiyleötanaz i uygulamakla;anca k öte

-naziye karşı olan kişi-kuruluşların şikayetiyle karş ı karşıya gelebilme kledi rler.Bu durumda kendi sini

sa-vunabileceğiyasalarasığınma gereği duymaktad ırtar (Anon., 1974)

Ingiltere'de baş ıboş. sağlıklı bir hayvan bulunup

veteriner hekim e ötanazi uygulaması için getirilirse

veteriner hekim, hayvanın sahibiolmadığı için bunu

gerçekleştiremez. Ölanazi uygularsa da yasal açı­

dan hayvanı kendisi bulmuş gibi işlem görür. Eğer hayvan kötüyara la n m ış ve ac ı çekiyorsa onun

ya-şamas ı na izin vermek suçtur.Veteriner hekim hay-vana ötanaziuygulamışsa 191 1sayı l ı Hayvanları

Ko-Vctc r ine r HekimliğindeÖtu nazi...

ruma Kanunu'nun ilgili maddesine göre (Madde 1. t-a) kendisini savunabilir. Ingiltere'de köpekler için de ayrıca kanun olduğu ve böyle bir durumda v e-teriner hekimin hayvanı enyakın karakola teslim e t-mesigerektiğibelirtilmektedir(Anon.,1974).

Türkiye'de Hayvanları Koruma Yasası

Ön-tasarısı beşinci bölüm madde 11'de;"Ağır hasta ya da ağır yaralı olup da iyileştirilmesi olanaksız bu-lunanomurgalı birhayvan bundan sonrakiyaşamını dayanılmaz acılar çekerek sürdürecekse, bu ko-nudaki veteriner hekim raporu üzerine,acılarına son vermek amacıyla ancak uyuşturularak ya da

el-verdiği ölçüde acı vermeden öldürülebilir. Bu mad-deye aykırı davrananlar 6 aya kadar hapis,mesleği

hayvanlarla uğraşmasını gerektiriyorsaayrıca 2 yıla

kadar meslekten yasaklama cezası verilir " den-mektedir (Sungurbey,1992).

Türk Ceza Kanunu'nun 521.maddesinde şöyle

denilmektedir: "Her kim, bila mucip başkasına ait olan bir hayvanı öldürürse veya işe yaramayacak hale koyarsa sahibinin şikayeti üzerine dört aya kadar hapis ve yüz liraya kadar ağır cezayı nakdiye mahkum olur" (Köseoğlu, 1947). Türk Ceza Ka-nunu'nun 448. maddesine göre ötanazi kasten adam öldürmek olarak kabul edilirken, sağlıklı

hay-vanların ötanazisi konusunda duyarsız kalınması

hayvanlara verilendeğerinbir göstergesidir.

AmerikaBirteşikDevletleri'ndeyiyecek olarak

kul-lanılacak hayvanlann öldürülmesi ötanazi çer-çevesindealınıpbu işiçin de karbondioksilin en uygun ajanolduğu belirtilmektedir (Andrews ve ark.,1993).

Hekimliğin ana anlam ve amacı ne pahasına olursa olsunhastanın

ö

mrünü

uzatmaktır. Ancakv e-teriner hekimin; şarbon, yanıkara, sığır vebası, kuduz ve ruam gibi hastalıklara yakalanmış

hay-vanları imha etmesi gerekmektedir (Anon., 1989). Bu hastalıkların çıktığı bölgede de karantina

uy-gulanır. Kuduza yakalanan ve tıbbi müdahale

za-manı kalmayan bir insan tecrid odasına kapatılıp

ölümle başbaşa bırakılırken; kuduzlu ve kuduza

ya-kalanmış bir hayvan tarafından ısırılan hayvanlar da

tazminatsızolarak öldürülür ve imha edilir.

Insansağlığı açısındanve çevre için tehlike

un-suru teşkil eden hayvanların durumu bu mu

ol-malıdır? Bu sorunun cevabının Hayvan Sağlığı

la-bıtası Yönetmeliği'nde (Anon., 1989) madde 96 ve

97'de tam el koymayı gerektirecek durumlar ve ih-barı mecburi hastalıklarda, sonucun "Imha" olarak

belirtildiğibununnasıl yapılması gerektiğihususunun

açı klanmadığışeklindegörülmektedir.

Andrews ve ark.'na (1993) göre; ek-sanguinasyon, dekompresyon (kuwetli basınç al-tında tutma), şok dondurma (rapid freezing), hava embolisi oluşturma, suda boğarak öldürme (draw-ning),başa darbe uygulaması (stunning) yöntemleri ve striknin, nikotin, kafein, kürar, süksinil kolin, gal-lamin, dekametony um, pankronyum, de-toksokronyum,magnezyumsülfat,potasyumklorit ve bütün neuromusküler bloke edici ajanlar ötanazide kabul edilemeyecek yöntemveajanlardır. Bu ajanlar sadece kas paralizi yaptıkları ve bilinçsizlik

ya-ratmadıklarıiçin ötanazide Avrupa veAmerika'da

ter-kediimiştir. Konya ve yöresindeki veteriner he-kimlerle yapılan kişisel görüşmelerde ötanazi'de fiziksel yöntemlereuyulmadığı, inhalantajanların

kul-lanılmadığı, ancak en yaygın olarak ötanazik ajan bile kabul edilmeyen striknin'in uygulandığı be-lirlenmiştir.

Yeni Zelanda Veteriner Hekimliği Meslek Reh-beri'nde (Anon., 1991);"Bir hayvan için ötanazi

uy-gulaması gerekli ise bu en insancıl yöntemle

ya-pılmalıdır"denmektedir.

Veteriner Hekimliği Deontoloji Yönetmeliğinde

(Anon.,1994)"Veteriner Hekimler meslek yaşamları

boyunca veteriner hekimliği andıile birlikte,Insan ve Hayvan Hakları Evrensel Bildirgesi'nide göz önünde bulundururlar" şeklinde üstü kapalı geçilmiştir. Ve-teriner hekimlerin en önemli etik sorunlarından olan ötanazi konusunun ayrı bir yönerge ile belirtilmesi uygunolacaktır.

.Dünya Veteriner Hekimleri Birliği'nin önerdiği Mesleki Etik Yasası'nda (Anon., 1992) veteriner he-kimlerden"hayvanları nmümkün olan eniyi durumda

yaşamalarını sağlayarak ve hastaları tedavi ederek hayvan refahını yükseltmeleri ve gereksiz acı çek-meleriniönlemeleri" istenmektedir.

Dünyanın birçok ülkesinde yayımlanan hakemli, güvenilir süreli yayınların tümü ve uluslararası bi-limsel toplantıların organizasyon komiteleri deney

hayvanlarına dayalı araştırmalarda "etik kurul kararı"

aramaktadırlar. Türkiye'de ilk. kez olarak AÜ

Ve-teriner Fakültesi biretikkuruloluşturmuştur.Bu kurul

"AÜ Etik Kurul Yönergesi" (Anon., 1996) uyarınca

kendisine'iletilen bilimsel araştırma projelerini in-celemektedir. Kurul arşivinde. TÜBITAK'ın ve diğer

bazı araştırma kurumlarının desteklediği pro-jelerde,bukurulun kararını istediğinedair belgelerde saptanmıştır.

'lAŞ AN.

Adı geçen vônerqede (Anon.. 1996) ötanaziye ilişkin olarak "Madde 12.8.'de Şiddetli ve sürekli ağrı ve acı çeken ya da

normal

yaşamını

sur

-döremeyecek duruma gelen hayvanlar ile çevresi

için risk oluşturabilecek hayvanların en uygun yön

-temle,acı duymayacakşekilde yaşamlarınason v

e-rilmelidir"ifadesine yerverilmiştir.

Bu görünüma göre, Türkiye'de ötanazi ko

-nusunaaçıklıkgetirenbilimadamlarınınveveteriner

hekimlerin, hiç değilse araştırmalarda deney hay

-vanlarına ilişkin uygulamalarda izleyecekleri yolu

gösteren ilk ve tek mevzuat uygulaması old uğu ileri

sürülebilir.

Sonuç olarak denebilir ki; havvanlara ötanazi uygulaması istenmeyen bir durumdur. Ancak Hay-van Sağlığı Zab ıtası uyarınca zorunlu olan du

-rumlarda,tedavi edilemeyecek derecedeyaralıveya

tedavi edilsede hayatı nın geri kalan kısmı kendisi için selalet ve çeşitli şekilde eziyetli ölümle-e yol açacak yavru hayvanlar ve çok yaşlı havvanlara.

hayvan sahibinin isteği ve veteriner hekimin ka-çını l maz bulması durumunda öta nazi uygulaması kabul edilebilir.Bu işlem bir anda,acı çektirmaden

ve korkutmadanyapılmalıdır. Ôtanazwtuygulayacak veteriner hekim ve personelinbu konuda eğitimli ve

deneyimli olması gerekir. Diğer yandan AU

ve

-leriner Fakültesi etik yönergesi uygulamalarında

saptandığı gibi Türkiye'de hayvanlarda ölanaziyi

yasal temeleoturtarak.veteriner hekimlere mesleki uygulamakolaylığı ve gereklisavunma olanağı sağ­ lanmalıdır. Ötanazi konusu, Türkiye'de yaygınlaşan PET olgusu karşısında giderek guncelleşeceği

dik-katealınarakveterinertakültele nndeve meslekoda

-ları, mesleki örgütler ve ilgiti kamu kuruluşlarında

etikdeğerler açısındanelealınmalı vetum ilgililerbu

amaçlaeğililmelidirler.

Kaynaklar

Anci'ews,E.J.,Bennet!,T.,clark.J.D. (1993):1993Heportot

the AVMA Panel on Euthanasia. J. /J.m Vel. Med. Assoc" 202(2):229-249.

Anon. (1954): 6343 sayılı Vetemer Hekimliği Mesleğinin i c-taşma,VetemerHekimle riBirliğveOdaları n ın TeşekkülTar

-zınave G6rece9 Işlere Dair Kanun. 18 Mart 1954Tarih ve

8661sayılı ResıriGazete.

Anon.(1957): weosters New ıote mencoeı Dict.ionaryolthe

Englishlanguage . SecondEdıtıon,U.S.A 883.

Anon.(19 74): Euthanasiaol Stray DogsandCats.Vet. Rec., 95(10):240.

Anon. (1989): 3285 Sayılı Hayvan Sağlığı ve zabıtas ı Y Ö-netrnttliğ.Kararsay ısı89113838(Madde95).

Anon. (1991): A Guide to prcteeecoeı CorıcIuc1 for V

e-leıinarians in NewZealand. The NewZealandVelerinaıyAs·

sociatienIne:1-36.

Anan.(1992):code ol PrOıessional Ethcs olthe World Ve

-lerinary essocatco. General Asserrtıly (44t h). 23th May

1992,Paris.

Anan.(1994):Veleriner Hekiniiği Deonıoloji Yöne{me~i, 09

Terrmuı1994Tarih ve21985Sayı lıR.G.

Anan. (1996): Ankara Ünivers itesi Veteriner Fakünes, Etik

Kurulyönergesi.

AntepliogkJ,H.(1963): E.vdHayvanların insa ni Şekilde öı­

dürülmesi.TurkVelHak.Der.Derg.,~3-4) :16(}-169.

MJke, A. (1991):Coping ...-M Euthana sia:A

case

StuctJof

SbeherCultlSe.J./J.mVeıMed.Assoc.,198(7):1176-1180.

Arslan,A. (1993):iyiveGuzel

OOm

ÖI.anazi.Hukukçu,(7):

30-33.

Avery.R.,Bezmen,S ..Edrronds,AC.veYaylal ı, M.(1990):

Redıouse.Redıouse Yayınevi: 1152.

Ceylan,S,(1983): Euthanasia U. Ü. Vet. Fak. "Euthanasia" Konferansı .15.03.1983. Bursa. 61-89.

Hart, L A, Hart, B. L, Mand er, B. (1990): Human e E

ut-hanasiaandCorrpanionAnima l Death:Caringorthe AnimaL,

the

aient

and Velerirarian.J.Am.Vet. Med.teecc.,197(10 ):

1292-1299.

KIerTn\W.R.(1964):Carbondio xide Anesthesia inCats.Am

J.Vet.Bes.,25(107): 1201-1205.

KöseoğkJ,Y.C.(1947):TürkCeza Kanunu.MardetMatbaası,

lstarbıl.

Regan,T.(1983):The

case

forAnirnaJRights. Berkeley,los

Angeles.

Aegan, T. (1986): The Case for Ani maı Rights. Ah nm şt ır:

Peter Singe r (Ed.),In Doten seof Animals.Perenn ial lbrary,

NewYork,13-26.

Rollin,B. E.(1978 ): Upd ating Veleıinary Medical EthICs. J.

Am Vet.Med.Assoc.,173(8):101 5-101 8.

Rollin,B.E.(1992):An Ethc ist'sCoornentaryoIlheGneWlng

ClienlWish ingto Euthanasia HisWde's

009

·

Can.Vet.J..33

(1):7-8.

Singer. P.(1980): Anima ls and the Value ol life.Ahnmşt ır.

Tom Regan (Ed. ), Masters ol life and Death. Random

Hause.NewYork.

Singer,P.(1983):The BhicsolAnimaıUse.Amslerdarn

Srrith,F.(19 19):The EartyHistoıyofVeteıinarylJteratureand

ne

Bril:ishDevelopment.Bail iereT

mda"

andCox, london.

Srrith,A.

w.,

Houpt,K.A.KıtcheH. R.L (1986):Reportolthe

AVMA Panelon Euthanas iaJ.AmVet Med.Assoc.,188(3 ):

252-268.

Srrithcors,J.F.(1958):EvokJtIOOof the Velerinary Art. Sa

-illere,Tildal andCox,londo n.

Sungu rbey,

1.

(1992):HayvanHakları.

i.

Ü.Basımevi,lsıartıul.

Tanneob aum.J.(199 1): EthicsandAnimal Wellare:Thelne

xt-ıicable Cenneetion.J.Am Vet. Med.Assoc., 198(8): 1360

-1376.

Tu~ı, P. (1 987): "Tıp SözüğU. Sistem Ofset, 6. Baskı.

is-tanbul.