M. KADIO~LII, Die Scaene fitnis des Theaters von Nysa am Mitander.
Forschungen in Nysa am Mitander. Band 1 (2006). Mainz am Rhein. ISBN -
10:.3-8053-3610-1
Ankara Üniversitesi Arkeoloji Bölümü ve Freiburg Albert-Ludwig Üniversitesi'nin i~birli~i ve Nysa kaz~lar~~ ba~kan~~ Prof. Dr. V. ~dil - Nysa kaz~lar~~ bilimsel Üyesi Prof. Dr. W. Strocka editörlügünde Verlag Philipp von Zabern taraf~ndan l~as~larak bilim dünyas~na sunulan kitap, Nysa ve yak~n çevresindeki bilimsel ara~t~rmalar~n bir dizi olarak yarmlanmas~n~~ amaçlayan Forschungen in Nysa am Maander (Menderes K~y~s~ndaki Nysa Ara~t~rmalar~) isimli arkeolojik ara~t~rmalar serisinin birinci band~~ olarak yayunlanm~~t~r. Bask~s~, Gerda 1-lenkel Vakf~~ (Duesseldorl), Geschwister Boehrinder Ingelhein~~ Vakf~~ (Ingelheim am Rhein) ve Nysa örenyeri Tan~ t~m ve Geli~tirme Dernegi (Sultanhisar) parasal katk~lar~~ ile gerçekle~tirilen çal~~ma, içindekiler, editör önsözü ve lusaltmalar dizini d~~~nda 396 sayfa, 56 levhada 114 resim ve iki harita yan~nda 7 ek çizim levhas~~ içermektedir ve yazar M. Kad~oglu'nun 2002 y~l~nda Frei-burg Albert-Luclwig Üniversitesi'nde tamamlad~~~~ doktora tezinin ~ngilizce ve Türkçe özeti yan~nda baz~~ de~i~iklikler, kaynakça güncellemeleri ve dipnot eklemeleri ile yay~na sunulmu~tur. Çal~~man~n içeri~i, yazar~ n Ayd~n Kültür ve Sanat Dergisi 20, 2003, s. 29-32'de yay~mlanan "Nysa Tiyatrosu Sahne Binas~~ Cephe Mimarisi (scacnae frons): Rekonstrüksiyon ve Yap~~ Evreleri" ba~l~kl~~ k~sa bildirisinde k~smen özetlenmi~tir.
Çal~~ma, sayfa 30 dn. 229'da belirtildi~i gibi V. ~dil taraf~ndan yay~na haz~rlanan ve sahne binas~~ birinci kat~nda yer alan Dionysos'un ya~am~~ ile ilgili podyum frizi d~~~nda Nysa Tiyatrosu'nun tüm yap~sal, bezeksel ve ikonog-rafik elemanlar~n~~ kapsaml~~ bir ~ekilde ele almaktad~r.
Çal~~man~n 1. EINILITUNG (GIRI~) bölümünde (s. 1-2); çal~~man~ n içeri~i, olu~um süreci ile ara~t~rmaya temel olu~turan sahne binas~n~n rekonstrüksiyon yöntemi anla~~lm~~t~r.
Nysa antik kentinin konumu, tarihsel verilen i ve ara~t~rma tarihinin konu edildi~i 2. DIE STAIYF (KENT) bölümünde (s. 3-10); 19. yy.'clan beri bölgeyi ve kenti ziyaret eden gezgin ve bilim adamlar~n~n k~sa anlat~mlar~na ve kente 1990 y~l~nda ba~layan sistematik bilimsel ara~t~rmalara yer verilerek, 1998 y~l~~ sonras~ndaki süreçte tiyatroda gerçekle~tirilen çal~~malar ayr~nt~l~~ olarak sergilcr~mi~tir.
Çal~~ma konusunun kapsaml~~ olarak ele al~nmas~na ba~land~~~~ 3. DAS THEATER (11YATRO) bölümünde (s. 11-21); tiyatro ve yak~n çevresindeki co~rafi yap~~ yans~t~larak, tiyatronun cavea, orkhestra, parodoslar, s~n~rlay~c~~ duvarlar ve sahne binas~~ gibi yap~sal bölümleri ele al~nm~~, her bir bölüm sonunda plan tipleri irdelenmi~t ir.
REKONSTRUKTION (REKONSTRÜKS~YON) bölümü (s. 23-90); sahne binas~~ önü
(proskenion) ve cephesini (scaenae frons) olu~turan yap~sal ve ikonografik donan~m türlerine ve yap~daki konumlar~na göre s~n~fiand~r~lm~~; boyut, profil, yüzey ve teknik i~çilikler ~~~~~ nda yap~daki özgün konumlar~~ saptanmaya çal~~~lm~~t~r. Baz~~ yap~~ elemanlar~n~n çizim ve resimleri ~~~~~ nda metin içinde de yer verilen k~smi rekonstrüksiyonlar, Lev. 55 ve 56'da üç boyutlu, Ek 5. 6 ve 7a'da ise iki boyutlu çizimlere bütünlük içinde yans~t~larak verilmi~lerdir.
EINORDNUNG DER BAUORNAMEN'11K (YAPISAI. BEZEKLER~N KRONOLQIIK SI NI FLAN DI RI I..MASI ) bölümünde (s. 91-14 I ); yap~sal ele~nan lar~n içerdikleri proliller ve
672 KITAP TAN1TMA
bezekler stilistik yöntemlerle inccknerek s~n~fiand~nlmglard~r, sonras~nda Le~. 1. yy., l.S. 2. yy.'m 2. yar~s~~ ve 1.S. Geç 2. - Erken 3. yy. olmak üzere 3 farkl~~ evrenin varl~~~~ ortaya konulmu~tur. Bölüm sonunda (s.139-141) tiyatro genelinde i~lev de~i~ikli~ine <k ba~l~~ eklemeler, sahne binasmm geçirdi~i onanmlar ve ~.S. 6.-7. yy.'a wanan süreçtek~~ Geç Antik Dönem de~i~ikliklerine i~aret eden yap~~ elemanlar~~ ele al~narak, bun lar< la izlenen malzeme ve i~çilik hatalar~, yap~m s~ras~~ ve sonras~ndaki tahribatlar ayr~nt~l~~ olarak sunt~lmu~, sahne binas~~ cephesinin yap~m evreleri ve özellikleri özlü bir ~ekilde listelenn~i~tir.
Nysa Tiyatrosu'nda az say~da da olsa onur, yap~~ ve dilek yaz~dan ile de kar~rla~rlm~~t~r. Yap~n~n tariblenrnesinde etken olmayan bu buluntular~n ele al~nd~~~~ 6. INSCHR1FFEN (YAZrl-LAR) bölümünde (s. 143-146); imparator ve hay~rseverIcrin an~ld~~~~ özgün metinler ve çevirileri baz~~ k~sa yorumlarla sunulmu~tur.
BAUTECIINIK (YAPI TEKNIG1) bölümü (s. 147-150); yap~n~n in~as~ncla kullan~lan farkl~~ tür ve niteliklerdelti yap~~ malzemesi, bloklardaki ta~~ i~çiligi ve la~ç~~ i~aretleri yan~nda kenct, dübel, kald~rma ve itelemc yuvalan irdelenmi~tir.
ENTWURFSSYSFEM UND 13AUPLAN (TASARIM SISTEMI VE YAPI PLANLAMASI) bölümünde (g. 151-158); antik yap~larda kullan~lan modül ve ayak ölçüsü incelenen yap~ya yönelik olarak irdelenrni~, yap~n~n tekil elemanlar~nm ve saptanabikn genel boyutlarm~n kar~~la~tw~lmast sonucu yap~da 29,42 m uzunlu~unda Roma ayak ölçüsünün kullan~ld~~~~ ortaya konulmu~tur.
ZUSAMMENFASSUNG (ÖZET) bölümü (5. 159-166); çal~~man~n Almanca, Ingfirrace ve Türkçe olarak k~sa özetlerini içermektedir. Ülkemizdeki ilgili okuyucu dü~ünülerek Türkçe Özet (s. 163-166) di~er iki dile oranla daha kapsaml~~ tutulmu~tur.
KATALOG (167-245); Sahne binas~~ önü ve cephesinin yap~m~~ ve donamm~nda kullan~lan tüm yap~~ elemanlar~~ ve parçalar~, türleri ve konumlar~na göre sm~fland~rdm~~; bulundu~u ve korundu~u yer, boyutlar~, ayr~nt~l~~ tan~mlar' ve tarihleme önerileri ile sunulmu~tur. Baz~lar~n~n teknik ve bczeksel özelliklerinin de yans~t~ld~~~~ çizimler e~li~inde sunulmalan anla~~lmalann~~ kolayla~t~rm~~ur. Fleykel donan~m~n~n yer ald~~~~ bölümde (s. 314-329), buluntular~n ikonografik ve stilistik incelemesi, ele geçen örneklerin en erken ~.S. 2.
yy.'dan kaynakland~~~~ sarman~n ortaya ç~karm~~t~r. Katalog içinde ayr~ca (5. 330-342), yap~~ içinde bulumnalanna kar~~n, boyut ve malzeme türü ve i~çilikleri ile yap~ya aidikleri saptanamayan yap~sal malzeme tan~t~lmn; katalog ayn~~ buluntu yerine sahip ve 1.0. 133 öncesi - ~.S. Geç 6.-7. yy. ortalar~~ gibi geni~~ bir zaman dilimine tarihlenen sikke, bronz ve kemik buluntular~n yer ald~~~~ k~sa bir "küçük buluntular" bölümü ile sonland~r~lm~~t~r.
Çal~~mada ili~kilendirikn yap~lar~n tablolar halinde sunuldu~u iki ek bölümüne yer ve-rilmi~tir. ANHANG (EK) I: DIE DATIERTEN BAUTEN DER ROMISCHEN KA~SERZE~T KLEINASIENS bölümünde (347460), Anadolu'nun Roma Dönemi stitistik inceleme ya da yantlar yard~m~~ ile tarihlenen yap~lar~, ANHANG (EK) Il: ROMISCFIE BÜFINENFASSADEN KLEINAS1ENS bölümünde (361-380) ise, Anadolu'daki Roma Dönemi sahne binalar~~ alfabetik dizinde sunulmu~; ilgili ara~t~rmac~~ ve okuyucular toplu ve Özenli bir !istek!~ ile yap~lar~n türü, tarihi ve kaynakçalan hakk~nda bilgilendirilmi~lerdir.
Çah~mada resmedilen buluntu ve veriler ABBILDUNGS- UND TAPELVERZEICHNIS (RFS1M VE LEVHALAR DIZINI) bölümünde (5. 387-392) tür, konum, ölçek ve katalog nalan belirtilerek listelenmi~, ard~na NACHWEISE DER ZEICHNUNGEN UND n~aros bölümü (s. 392) ile çizim ve resim kaynaklar~~ eklenmi~tir.
KITAP TANITM A 673 Çal~~man~n yaz~ l~~ bölümü ki~i, yer ve nesne isimlerinin an~ld~g~~ sayfalara i~aret eden RE-GISTER (D~Z~ N) ile sonlanmaktad~r.
Çal~~ma, Kana Bölgesi'nin en önemli kentlerinden bir olan Nysa'da, 1 lelenistik Dönem'de in~a edilen ve Roma imparatorluk Di~nemi'nde geçirdi~i çok say~da de~i~iklik sonras~~ Erken Bizans Dönemi içlerine kullan~lan tiyatro yap~s~n~n sahne binas~ n ~~ ele almaktad~r. Yap~ n~n, tüm yap~sal, donan~msal ve teknik ayr~nt~lar~~ ile ba~l~~ ba~~na bir çal~~ ma konusu olan ve kaz~ lar~n~n tamamlanmad~g~~ cavca, orkhcsta, parodoslar, s~ n~ rlay~c~~ duvarlar gibi di~er bölümleri k~saca iizetlenerek bir bütünlük saglanmaya çal~~~ lm~~ t~ r. Ele geçen yap~sal ve bezeksel elemanlar~ n stilistik analizleri yan~ nda yaz~l~~ verilerin de~erlendirilmesi sonucu sahne binas~~ cephesinin üç farkl~~ yap~m evresini yansut~g~; yap~ n~n proskenion d~~~ nda ~.S. 10-140 y~llar~ na tarihlenen ikinci evresinde iki katl~, ~.S. 180-200 y~ llar~ na tarihlenen ve ayr~ nt ~ l~~ rekonstrüksiyonu yap~lan üçüncü evrenin ise üç katl~~ bir cephe ~~~i~~~arisinc sahip oldu~u saptanm~~t ~r.
Zaman, do~a ve özellikle insan kavramm~n tahrip etti~i antik yap~lar~n bilimsel yöntemlerle ele al~nmas~~ ve l'arkh olu~um evrelerindeki özgün durumlar~ n ~ n ayr~nt ~ l~~ olarak yans~t~lmasma önemli bir örnek olu~turan çal~~ma sürecinde 710 adet mimari blok s~n~rland~r~ lm~~, bunlardan ço~unun i~çilikleri, teknik ve bezeksel özellikleri nitelikli foto~raflar yan~ nda özenli ve ayr~ nt~l~~ çizimler e~li~inde sunularak yap~ n~ n ikna edici bir rekonstrüksiyonu ve olu~um süreci ortaya konulmu~tur.
BURI lAN VARKIVANÇ
'.1
