İ S T A N B U L SUR K A P I L A R I
GEÇİŞ DEVRİ
Sanat Tarihçisi: İNCİ GÜLSEVİL A N A S TA S İO S SURLARI:
'TT-Amasra şehrinin tarım büyük liman kapısı...
Trakya üzerinden gelecek tehlikeyi önleyen bu eyalet surları (lim es), kuzeyde Terkos gölü yakınından başlayıp Çatalca üzerinden Silivri'ye ulaşmaktadır. Geniş ölçüde inşaat lar sebebiyle, taşlarından istifade edilen surlardan bazı kısımlar ve kapılar günümüze kadar gelmiştir. Kapı plânı yönünden, ileri çıkıntılı iki kuleli olmaları, İstanbul sur ka pıları ile bariz bir benzerlik göste rir.
Bu surlar II. Dünya Harbi sırasında yapılacak Çatalca hattı yerine, ta mir ve takviye edilerek kullanılmak istenmiş fakat devrin harp silâhlan dikkate alınarak bu fikirden vazge çilmiştir.
BİZANS DEVRİ S ELA N İK :
Selânik surları kapı yönünden hayli enteresan durumda bulunmaktadır. Zamanımıza kadar gelmiş tek ve yakın tarihte yıkılmış birçok kapısı mevcuttu.
Doğu tarafında Roma Devrine ait, bugün mevcut olmıyan bir kapısı vardı. Kuzey taraftaki kapısı da y ı kılmıştır. Her ikisi de ikili kapı idi ler. Kapıların inip kalkan köprüleri mevcuttu.
Şehrin Batısında bulunan kapının ismi hayli enteresandır. Yakın bir tarihte yıkılmış olan bu kapının is mi İstanbul surlarındakine nazire gi bi, «Yaldızlı Kapı» idi. Ayrıca bu kapı Via Egnatia yolu üzerinde ol makla daha da enteresan bir durum göstermektedir.
Batıda ikinci bir kapı daha vardı. İsmi «Yeni Kapı»dır.
Bugün yıkılmış olan bu «Yeni Ka- pı»nın 20. y.y. da çekilmiş bir fo toğrafından görünüşü hakkında bil gi edinebiliyoruz.
Kapı, ileri çıkıntılı iki kule arasın dadır. Çift sıra tuğla dizisinden ke meri vardır. Lentosu blok taştır. Surlar üzerinde askeri kapılar da vardır. Bunların çoğu kulelerin yan taraflarına yapılmıştır.
K A Y S E R İ:
İstanbul Surları ile aynı devirde ya pıldığını bildiğimiz surlardan bazı kısımlar bugün görülebilirse de ka pılar hakkında bize bilgi verecek ka lıntılar yoktur.
Bu surlar üzerinde bir kitâbeye rast lanmadığı için kesin tarih vermek zordur. Dahili duvar istinadlarının oluşu bunların Bizans menşeli ol duklarını gösterir.
İstanbul Surları ile aynı devirde ya pılmış olmasına rağmen zamanımı za kadar çok az parça gelmiştir. - Bundan dolayı ne dereceye kadar benzer oldukları hakkında fikre sa hip değiliz.
İç kalenin iki kapısı ’ vardır; güney- batı'da « A » kapısı, kuzey-doğu’da ise « B » kapısı. Bu kapılar oldukça basittir. « B » kapısı oymalı bir dik dörtgen çerçeve ile sınırlanmış ba sit kemerli, sade bir kapıdır. « A » kapısında bundan farklı olarak yap rak şeklinde bir kemer ve dikdört gen iki pencere vardır.
A M ASR A :
Kısa aralıklarla sıralanan kare kule
lerle tahkim edilen ikinci sıra du varı, önünde olması muhtemel hen deği ve aynı müdafa sistemi ile A - masra surları, İstanbul surlarının kü çük bir benzeri olarak, düşünülebilir. Bu surlar, daha eski devirlere ait e- serlerin tahribi neticesinde elde edi
len malzeme ile BizanslIlar zamanın da yapılmıştır.
Kalenin dışarıya açılan «Küçük Li man» ve «B üyük Liman» kapıların dan başka girişleri de vardır. İç ka lenin yanında olan ve aslında bir bölme kapısı olan Zindan Kapısın dan» başka, Boztepenin de «Karan lık Yer Kapısı» diye tanınan tonozlu bir methali vardır.
Kapıların yapılış tarzı istanbul’daki- lerden farklıdır. Burada iki sur be deni arasına kapı açılmıştır. Çifte kapı vardır. Kapının düşmandan da ha iyi korunabilmesi için burada i- nen-kalkan, kafes şeklinde, parmak lık kullanılmıştır.
Kulelerde, Istanbul'dakilerden farklı olarak, kapının sağ ve solunda si metrik değillerdir. Birisi kapı yanın da diğeri girişin karşısındadır. Bun lar kapıyı müdafaa ederlerdi. Kapı nın cepheden, yana alınmasının se bebi girişi güçleştirmek içindi. Şekli ile, bir bakıma, İstanbul’da Marmara Deniz Surları üzerinde «İmparatorluk Sarayı İskele Kapısı» ile benzerlik gösterir.
Kalenin duvarlarında ve kapıların üstlerinde görülen armalar ise A - masra'nın Türk devrinden önce hâ kimi olan Cenevizlilere aittir.
KARADENİZ EREĞLİSİ:
(Heraklia Pontike)
Surlarına ait çok az bilgi vardır. Ka pılarından da sadece ikisi hakkında kısa bilgi edinilmiştir.
Batıda: «K ız Kapı» İki kule arasın da, geniş kemerli olan bu kapıdan bugün sadece batıdaki yan kulesi ile kemerin bir çıkıntısı mevcuttur. Toprak seviyesi hissedilir şekilde yükseldiği için, bugün kemer yıkıl mış olabilir. Yan kule caddeden tak riben 4 m. aşağıda kalmıştır.
(devamı 34. sayfada)
28
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
