57
B‹R GEROPS‹K‹YATR‹ POL‹KL‹N‹⁄‹NE
BAfiVURAN DEPRESYONLU YAfiLILARDA
‹NT‹HAR DAVRANIfiININ ‹NCELENMES‹
INVESTIGATION OF SUICIDAL BEHAVIOR IN
ELDERLY DEPRESSION PATIENTS ADMITTED
TO A GEROPSYCHIATRY CLINIC
Turkish Journal of Geriatrics
2007; 10 (2): 57-60
E. Tu¤ba ÖZEL KIZIL Ankara Üniversitesi T›p Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dal› ANKARA Tlf:0312 595 69 34 e-mail:etugbaozel@yahoo.com Gelifl Tarihi: 07/03/2007 (Received) Kabul Tarihi: 04/05/2007 (Accepted) ‹letiflim (Correspondance)
1 Ankara Üniversitesi T›p Fakültesi
Psikiyatri Anabilim Dal› ANKARA
2 Ankara Üniversitesi T›p Fakültesi
Nöroloji Anabilim Dal› ANKARA
A
BSTRACT
Introduction: Suicide rates in geriatric population are much lower in Turkey than
other countries. These patients may repress their suicidal thoughts due to sociocultural reasons and express them as wish to die. However, no studies investigating suicidal behaviour in geriatric patients with depression exist. This study aimed to examine the frequency of suicidal thoughts, suicide attempts as well as wish to die and associated factors in geriatric patients with depression.
Materials and Method: This study included DSM-IV Major depression patients
(n=130) who are 65 or older. Depression severity was evaluated by Geriatric Depression Scale. Suicidal behaviour was assessed by a questionnaire examining the presence of suicide attempts, suicide thoughts and wish to die. Associated factors like age, gender, education, marital status, living alone, income status and negative life events were also examined.
Results: While the rates of sucidal thoughts and suicide attemps were low, 39% of the
patients reported “wish to die”. The patients who wish to die were less educated, more depressed and mostly women. Only depression severity predicted the presence of wish to die in regression analysis.
Conclusion: Since “wish to die” was strongly correlated with severity of depression, it
should be accepted as a symptom of depression and handled in treatment in elderly population.
Key words: Elderly, Depression, Suicide.
Ö
Z
Girifl: Ülkemizde yafll›larda intihar s›kl›¤› di¤er ülkelerle k›yasland›¤›nda daha düflük
bu-lunmaktad›r. Yafll›lar›n sosyokültürel özellikleri nedeniyle intihar düflüncelerini pasif olarak öl-me iste¤i biçiminde ifade ettikleri izlenöl-mektedir. Ancak yafll›l›k ça¤› depresyonunda intihar davran›fl›n›n araflt›r›ld›¤› çal›flmalara rastlanmamaktad›r. Bu çal›flmada 65 yafl üstündeki dep-resyon hastalar›nda intihar düflüncesi, intihar giriflimi ve ölme iste¤i s›kl›¤›n›n araflt›r›lmas› ve çeflitli faktörlerle iliflkilerinin belirlenmesi amaçlanm›flt›r.
Yöntem ve Gereç: Çal›flmaya 65 yafl ve üstünde, DSM-IV tan› ölçütlerine göre majör
depresyon tan›s› alan hastalar (n=130) dahil edilmifltir. Depresyon fliddeti Yafll›lar için Dep-resyon Ölçe¤i ile de¤erlendirilmifltir. Hastalarda son bir ay içerisinde intihar giriflimi, intihar düflüncesi ve ölme iste¤inin varl›¤› anket arac›l›¤›yla sorgulanm›flt›r. Yafl, cinsiyet, e¤itim du-rumu, medeni durum, yaln›z yaflama, olumsuz yaflam olaylar›n›n varl›¤› ve gelir durumu gibi faktörler ile intihar davran›fllar›n›n iliflkisi araflt›r›lm›flt›r.
Bulgular: Çal›flmaya al›nan hastalarda intihar giriflimi ve düflüncesi nadir bulunurken,
%39`unun ölmeyi istedi¤i saptanm›flt›r. Ölme iste¤i bulunan ve bulunmayanlar karfl›laflt›r›ld›-¤›nda, ölmeyi isteyen hastalar›n daha az e¤itimli oldu¤u, ço¤unlukla kad›nlardan olufltu¤u ve depresyon fliddetinin daha fazla oldu¤u bulunmufltur. Regresyon analizinde ise sadece depres-yon fliddetinin yorday›c› oldu¤u ortaya ç›km›flt›r.
Sonuç: Depresyon fliddeti ile de do¤rudan iliflkili olan ölme iste¤inin yafll› nüfusta
dep-resyon belirtisi olarak say›lmas› ve tedavide ele al›nmas› gereklidir.
Anahtar sözcükler: Yafll›, Depresyon, ‹ntihar.
R
ESEARCH
A
RAfiTIRMA
E. Tu¤ba ÖZEL KIZIL
1Asl› YOLAÇ YARPUZ
1Suat EK‹NC‹
1Mine SORGUN
2Engin D. TURAN
1G
‹R‹fiY
afll›larda depresyon s›k görülen ve yaflam kalitesini önem-li ölçüde düflüren bir psikiyatrik bozukluktur. Yafll›larda depresyon belirtilerinin genç nüfustan farkl› oldu¤u, özellikle bedensel ve biliflsel belirtilerin ön plana ç›kt›¤› gözlenmektedir (1).Bununla beraber yafll› nüfusta intihar h›z›n›n da yüksek ol-du¤u bildirilmektedir. Özellikle sanayileflmifl ülkelerde yafll›lar-da intihar giriflimi genç nüfusa göre yafll›lar-daha yüksek bulunmufltur (2-4). Ancak ülkemizde yap›lan çal›flmalar ileri yafllarda ta-mamlanm›fl intihar s›kl›¤›n›n di¤er ülkelere k›yasla düflük oldu-¤unu göstermektedir (5,6). 2003 y›l› istatistiklerine bak›ld›¤›n-da intihar sonucu ölüm h›zlar›n›n 65-74 yafl aras›nbak›ld›¤›n-da %5.66, 75 yafl ve üstünde ise %3.77 oldu¤u görülmektedir. Bu yafl gruplar›nda intihar h›zlar› erkeklerde kad›nlara göre iki kat da-ha fazlad›r (7). Ancak, ülkemizde yafll›larda depresyon yayg›n-l›¤› ve risk faktörlerinin araflt›r›ld›¤› çal›flmalar bulunurken, yafll›l›k ça¤› depresyonunda intihar davran›fllar›n›n araflt›r›ld›¤› bir çal›flmaya rastlanmamaktad›r. Depresyon yayg›nl›¤›n›n araflt›r›ld›¤› çal›flmalarda depresyon belirtileri genellikle Yafll›-lar için Depresyon Ölçe¤i (YDÖ) kullan›Yafll›-larak de¤erlendiril-mektedir (8-10). Ancak YDÖ’de de intihar düflüncesi do¤ru-dan sorgulanmamaktad›r. Yaln›zca bir maddede (15. madde) “Sizce flu anda yafl›yor olmak çok güzel birfley midir?” biçi-minde dolayl› olarak kiflinin yaflama iste¤i de¤erlendirilmekte-dir (11). Heisel ve ark. yapt›klar› bir çal›flmada, YDÖ’nin ba-z› maddelerinin (3, 9, 15, 17 ve 22. maddelerin) yüksek inti-har riski ile iliflkili oldu¤u bulmufltur (12). Ancak bu ölçe¤in yafll›larda intihar düflüncesini yordamadaki gücünü araflt›ran ve etkinli¤ini gösteren yeterince çal›flma bulunmamaktad›r. Türkiye`de yap›lan bir çal›flmada yafll›l›k ça¤› depresyonunda YDÖ maddelerinden depresyon tan›s› için öne ç›kan madde-ler araflt›r›lm›fl, ancak 15. maddenin depresyonu ay›rdetme özelli¤inin bulunmad›¤› saptanm›flt›r (13). Dolay›s›yla, ülke-mizde yafll›l›k ça¤› depresyonunda intihar düflünceleri hakk›n-da yeterli bilgi bulunmad›¤› söylenebilir.
Klinik gözlemlerden yola ç›k›larak toplumda yafll› depres-yon hastalar›nda intihar düflüncelerinin bafll›ca yak›nmalar aras›nda bulunmad›¤›, sosyokültürel nedenlerle bu düflüncele-rin bask›land›¤› ve ölme iste¤i biçiminde dile getirildi¤i izleni-mi edinilizleni-mifltir.
Bu çal›flmada depresyonu olan yafll› hastalarda intihar dü-flüncesi, intihar giriflimi ve ölme iste¤i s›kl›¤›n›n araflt›r›lmas› ve depresyon için risk oluflturdu¤u gösterilen baz› faktörlerle (sosyo-demografik özellikler, yaln›z yaflama, olumsuz yaflam olaylar›, gelir durumu) iliflkilerinin ortaya konmas› amaçlan-m›flt›r.
G
EREÇ VEY
ÖNTEMÇ
al›flmaya Ankara Üniversitesi T›p Fakültesi Geropsikiyat-ri poliklini¤ine 2005-2007 y›llar› aras›nda s›ras›yla baflvu-ran, DSM-IV tan› ölçütlerine göre Majör depresyon tan›s› alan 65 yafl ve üstü hastalar (n=130) dahil edilmifltir. Hastalarda depresyon fliddetini de¤erlendirmek için YDÖ uygulanm›flt›r. YDÖ yüz yüze görüflme ile uygulanan bir ölçek olup toplam 30 sorudan oluflmaktad›r. Türkçe geçerlik ve güvenirlik çal›fl-malar› Ertan ve arkadafllar› ile Sa¤duyu taraf›ndan yap›lm›flt›r (14,15).Hastalar›n biliflsel durumlar›n› de¤erlendirmek için Stan-dardize Mini Mental Test (SMMT) uygulanm›flt›r. SMMT`nin e¤itimliler ve e¤itimsizler için olmak üzere iki ayr› formu bu-lunmaktad›r; buna göre 5 y›l›n alt›nda e¤itim gören hastalara e¤itimsizler için olan formu, 5 y›l ve üzerinde e¤itim gören hastalara e¤itimliler için olan formu kullan›lm›flt›r. Her iki öl-çe¤in de Türkçe formlar›n›n geçerlik ve güvenirlik çal›flmalar› yap›lm›flt›r (16-18). ‹ntihar düflüncelerini sa¤l›kl› olarak de¤er-lendirebilmek amac›yla SMMT`ye göre orta-a¤›r derecede bi-liflsel bozuklu¤u olan (SMMT puan› 15 puan›n alt›nda olan) hastalar çal›flma kapsam›na al›nmam›flt›r. Hastalarda intihar davran›fl›n› de¤erlendirmek için yazarlar taraf›ndan gelifltirilen bir anket uygulanm›flt›r. Bu ankette hastalara son bir ay için-de intihar düflünceleri olup olmad›¤›, intihar girifliminiçin-de bulu-nup bulunmad›klar› ve ölme iste¤i düflünceleri olup olmad›¤› sorulmufltur. Ölme iste¤i “keflke ölsem biçiminde düflünceler oluyor mu?” sorusu ile de¤erlendirilmifltir. Yan›tlar “var” ya da “yok” olarak kaydedilmifltir. Gruplar›n karfl›laflt›r›lmas›nda sürekli de¤iflkenler için t testi, kategorik de¤iflkenler için X2
testi, faktörlerin etkisinin araflt›r›lmas› için lojistik regresyon analizi kullan›lm›flt›r. Tüm istatistiksel analizler SPSS 13.0 ile yap›lm›flt›r.
INVESTIGATION OF SUICIDAL BEHAVIOR IN ELDERLY DEPRESSION PATIENTS
TURKISH JOURNAL OF GERIATRICS 2007; 10(2) 58
Tablo 1— Hastalar›n intihar giriflimi, intihar düflüncesi ve ölme iste¤i s›kl›klar›. n % ‹ntihar giriflimi Var 2 4.6 Yok 128 95.4 ‹ntihar düflüncesi Var 6 1.5 Yok 124 98.5 Ölme iste¤i Var 51 39.2 Yok 79 60.8
S
ONUÇLARÇ
al›flmaya kat›lan hastalar›n (n=130) yafl ortalamas› 71.43± 6.04 olup, hastalar›n ço¤u kad›nlardan (n=101, %77.7) oluflmaktad›r. Ortalama e¤itim süresi 4.36±4.49 y›l-d›r. Hastalar›n 67’si (%51.5) evli, 63’ü (%48.5) duldur. Has-talar›n 78’i (%60) ev han›m›, 46’s› (%35.4) emekli, 5’i çal›fl-mayan (%3.8), 1’i (%0.8) ise serbest çal›flan kiflilerdir. Hasta-lar›n hepsi evde yaflamakta olup, ço¤u (%75.4, n=98) yak›n-lar›yla birlikte oturmaktad›r. Bir hasta d›fl›nda tüm hastalar›n sosyal güvencesi oldu¤u, 119`unun (%91.5) da kendine ait geliri oldu¤u saptanm›flt›r. Hastalar›n 49`u (%37.7) son bir ay içerisinde yaflam›n› etkileyen olumsuz bir olay yaflad›¤›n› bil-dirmifltir. Hastalar›n YDÖ puanlar› ortalamas› 16.38 ± 5.26 olarak saptanm›flt›r. ‹ntihar giriflimi, intihar düflüncesi ve ölme iste¤i s›kl›klar› Tablo 1’de verilmifltir.Ölme iste¤i bulunan hastalar›n YDÖ puanlar›n›n olma-yanlara göre anlaml› olarak daha yüksek oldu¤u ve bu hasta-lar›n e¤itim sürelerinin daha düflük oldu¤u saptanm›flt›r. Yafl aç›s›ndan iki grup aras›nda anlaml› fark bulunmam›flt›r. ‹ki grup cinsiyet aç›s›ndan karfl›laflt›r›ld›¤›nda ise ölme iste¤i olan hastalar›n ço¤unun kad›n oldu¤u (%84.4) bulunmufltur, ara-daki fark anlaml›l›k s›n›r›ndad›r (Tablo-2).
Medeni durum, yaln›z yaflama, olumsuz yaflam olaylar›n›n varl›¤› ya da gelir durumu aç›s›ndan iki grup aras›nda anlaml›
fark bulunmam›flt›r (p>0.05). Ölme iste¤inin varl›¤› ba¤›ml›, kad›n cinsiyeti, YDÖ toplam puan›, e¤itim düzeyi ba¤›ms›z de¤iflken olarak al›nan lojistik regresyon analizinde yaln›zca YDÖ toplam puan›n›n ölme iste¤ini yordad›¤› saptanm›flt›r (Tablo-3).
T
ARTIfiMAY
afll›l›k ça¤› depresyonunda intihar davran›fl›n›n araflt›r›ld›-¤› bu çal›flmada hastalarda intihar giriflimi ya da düflünce-sinin nadir oldu¤u, buna karfl›l›k az›msanamayacak oranda (%39) ölme iste¤i bulundu¤u saptanm›flt›r. Bu yafl grubunda aile ba¤lar›n›n güçlü olmas›, kültürel ve dini faktörlerin de et-kisiyle intihar davran›fl›n›n az görüldü¤ü üzerinde durulmakta-d›r (19). Bununla beraber çal›flman›n örnekleminin evde yafla-yan ve sosyal güvencesi bulunan hastalardan oluflmas› da in-tihar düflünce ve girifliminin nadir görülmesine katk›da bulun-mufl olabilir. Ayr›ca bu yafl grubunda intihar giriflimlerinin er-keklerde daha s›k görüldü¤ü göz önüne al›n›rsa örneklemin büyük ço¤unlu¤unun kad›nlardan oluflmas› da intihar giriflim-leri ya da düflüncegiriflim-lerinin nadir bulunmufl olmas›na yol açm›fl olabilir.Bu çal›flmada ölme iste¤inin yafll›larda depresyonda s›k görüldü¤ü ve depresyon fliddeti ile de iliflkili oldu¤u saptan-m›flt›r. Bu sonuç ölme iste¤i varl›¤›n›n yafll› nüfusta depresyon belirtisi olarak say›labilece¤ini desteklemektedir. Yafll›l›k ça¤› depresyonunda ölme iste¤inin varl›¤› intihar riskini de¤erlen-dirmek aç›s›ndan önemlidir. Bu konuda hasta yak›nlar› uyar›-labilece¤i gibi, hastalar›n yak›ndan izlenmesi de söz konusu olabilir.
Çal›flman›n en önemli k›s›tl›l›¤› hastalar›n premorbid ölme istekleri bulunup bulunmad›¤›n›n de¤erlendirilememifl olmas›-d›r. ‹ntihar düflüncesi ve giriflimi s›kl›¤›n›n düflük olmas› nede-niyle yorday›c› faktörler de araflt›r›lamam›flt›r. Ancak bu çal›fl-mada yafl, e¤itim düzeyi, cinsiyet, medeni durum, yaln›z yafla-ma, olumsuz yaflam olaylar›n›n varl›¤› veya gelir durumunun ölme iste¤ini etkilemedi¤i saptanm›flt›r.
Sonuç olarak, ülkemizde yafll›l›k ça¤› depresyonunda inti-har düflüncelerinin yan› s›ra ölme iste¤inin de sorgulanmas› ve depresyon tan›s› için yap›lan de¤erlendirmede ve tedavi yan›-t›n›n de¤erlendirilmesinde göz önünde bulundurulmas› gerek-lidir. Ancak, bu konuda genifl örneklemlerde yap›lacak çal›fl-malara ve depresyonu olan ve olmayan yafll›lar›n ölme iste¤i bak›m›ndan k›yasland›¤› çal›flmalara da gereksinim oldu¤u dü-flünülmektedir.
DEPRESYONLU YAfiLILARDA ‹NT‹HAR DAVRANIfiININ ‹NCELENMES‹
TÜRK GER‹ATR‹ DERG‹S‹ 2007; 10(2) 59
Tablo 3— Ölme iste¤ini etkileyen faktörlerin lojistik regresyon analizi ile incelenmesi.
B S.E. p
YDÖ toplam puan› .117 .041 .004*
Cinsiyet -.323 .529 .542
Toplam e¤itim süresi -.075 .049 .123
Tablo 2— Ölme iste¤i olan ve olmayan hastalar›n ortalama yafl, e¤itim süresi ve YDÖ puanlar› aç›s›ndan karfl›laflt›r›lmas›.
Ölme ‹ste¤i Ölme ‹ste¤i ‹statistiksel
Olanlar Olmayanlar Anlaml›l›k
Yafl 72.08± 5.75 71.02± 6.23 t=-0.97, p=0.334
Toplam e¤itim 3.27 ±3.83 5.08 ±4.75 t= 2.27, p= 0.025* süresi (y›l)
YDÖ puan› 18.37± 5.30 15.10 ±4.85 t=-3.61, p<0.001*
Cinsiyet (K/E) 44/7 57/22 X2=3.56, p=0.05
YDÖ: Yafll›lar için Depresyon Ölçe¤i *P<0.05
K
AYNAKLAR1. Yüksel N. Yafll›l›k ça¤› depresyonlar›. Türk Geriatri Dergisi 1998; 1 (1):19-23.
2. McClure CMG. Suicides in England and Wales, 1975-1984. British Journal of Psychiatry 1987; 50: 309-314.
3. Osgood NJ. Suicide in the elderly: etiology and assessment. In-ternational Review of Psychiatry 1992; 4: 217-223.
4. Alexopoulos GS. Depression in the elderly. Lancet 2005; 365 (9475):1961-70.
5. Say›l I, Devrimci-Ozguven H. WHO/EURO Multicentre Study of Suicidal Behaviour. Suicide and suicide attempts in Ankara in 1998: results of the WHO/EURO Multicentre Study of Su-icidal Behaviour. Crisis 2002; 23 (1):11-6.
6. Azmak AD. Suicides in Trakya region, Turkey, from 1984 to 2004. Med Sci Law, 2006; 46 (1):19-30.
7. Türkiye ‹statistik Kurumu, Yafla göre ‹ntihar Oranlar› Preistatis-tik Tablosu, 2003. http://www.tuik.gov.tr/VeriBilgi.do inter-net adresinden indirildi.
8. Maral I, Aslan S, ‹lhan MN ve ark. Depresyon yayg›nl›¤› ve risk etkenleri: huzurevinde ve evde yaflayan yafll›larda karfl›laflt›rma-l› bir çakarfl›laflt›rma-l›flma. Türk Psikiyatri Dergisi 2001; 12 (4):251-259. 9. Demet MM, Taflk›n EO, Deniz F ve ark. ‹. Manisa
Huzurevle-rinde Kalan Yafll›larda Depresyon Belirtilerinin Yayg›nl›¤› ve ‹liflkili Risk Etkenleri. Türk Psikiyatri Dergisi,2002;13 (4):290-299.
10. Kulaks›zo¤lu IB, Gürvit H, Polat A ve ark. Unrecognized dep-ression in community-dwelling elderly persons in ‹stanbul. In-ternational Psychogeriatrics, 2005; 17(2): 303-312.
11. Ertan E, Eker E ve Gürgen C. Reliability, validity, factor struc-ture of the Geriatric Depression Scale in Turkish elderly: are there different factor structures for different cultures? Interna-tional Psychogeriatrics 2000; 12: 163-172.
12. Heisel MJ, Flett GL, Duberstein PR ve ark. Does the geriatric depression scale (GDS) distinguish between older adults with high versus low levels of suicidal ideation? Am J Geriatr Psychi-atry 2005; 13 (10):876-83.
13. Özdemir F, Tafltekin N, Kokino S ve ark. Yafll›larda görülen depresyonda geriatrik depresyon skalas›nda hangi sorular daha de¤erlidir ? Türk Geriatri Dergisi 2004; 7 (4):184-190. 14. Sa¤duyu A. Yafll›lar ‹çin Depresyon Ölçe¤i: Hamilton
Depres-yon Ölçe¤i ile karfl›laflt›rmal› güvenilirlik ve geçerlik çal›flmas›. Türk Psikiyatri Dergisi 1997; 8 (1): 3-9.
15. Folstein M, Folstein S, McHugh PR. Mini-mental state: a prac-tical method for grading the cognitive state of patients for the clinician. J PsychiatrRes 1975; 12:189–198.
16. Güngen C, Ertan T, Eker E ve ark. The standardized mini men-tal state examination in Turkish. 9th Congress of International Psychogeriatric Association, 1999; August 15–20, Vancouver, Canada.
17. Ertan T, Eker E, Gungen C ve ark. The Standardized Mini Mental State Examination for illiterate Turkish elderly popula-tion. 2nd International Symposium on Neurophysiological and Neuropsychological Assessment of Mental and Behavioral Di-sorders; Bursa, 1999.
18. Sakauye K. Ethnocultural Aspects of Aging in Mental Health. In: Sadavoy J, Jarvik LF, Grossberg GT, Meyers BS (eds), Comprehensive Textbook of Geriatric Psychiatry, Third Editi-on, W W Norton& Company, New York, 2004; pp 225-250. 19. Blazer DG. The psychiatric interview of older adults. In: Blazer DG, Steffens DC, Busse EW (Eds), Textbook of Geriatric Psychiatry, American Psychiatric Publishing, Arlington, 1982; pp 170.
INVESTIGATION OF SUICIDAL BEHAVIOR IN ELDERLY DEPRESSION PATIENTS
TURKISH JOURNAL OF GERIATRICS 2007; 10(2) 60
