1)
Ankara 18’nolu Ana Çocuk Sa¤l›¤› ve Aile Planlamas› Merkezi, Aile Hekimli¤i Uzman›
2)
Ankara Zübeyde Han›m Do¤umevi, Kad›n Hastal›klar› ve Do¤um Uzman› Girifl
S
on y›llarda bilgisayar teknolojisindeki süratli geli-flim, üretim kapasitesindeki h›zl› art›fl ve buna pa-ralel olarak maliyetlerin düflmesi ile birlikte bilgi-sayar kullan›m›nda önemli bir art›fl tespit edilmifltir. Bu art›flla birlikte bilgisayarlar›n insan sa¤l›¤›na olan etkile-ri ön plana ç›km›flt›r. Bilgisayarlar özellikle banka ve bü-rolarda yayg›nlafl›rken gittikçe artan say›da sanayi prose-si bilgisayar kontrollü olarak gerçekleflmeye bafllam›flt›r. Geliflmifl sanayi ülkelerinde 80’li y›llarda yayg›n kullan›-ma giren bilgisayarlar Türkiye’de ancak 10 y›l› aflan bir gecikmeyle o günkü düzeyde bir kullan›m oran›na ulafla-bilmifltir. De Matteeo, 1985’de yapt›¤› yay›nda bu yüzy›-l›n sonunda çal›flan nüfusun en az %50’sinin çal›flma ha-yat›nda bilgisayar kullanaca¤›n› söylemifltir.1‹lk bak›flta bilgisayar sanayi, çevresel anlamda olduk-ça ‘temiz’ görünse de gerçekte bu böyle de¤ildir. Bilgi-sayar üretiminde ana eleman olarak kullan›lan yar›
ilet-kenlerin üretimi esnas›nda çevre kirlili¤i aç›s›ndan ol-dukça zararl› sonuçlara yol açan kimyasal maddeler kul-lan›lmaktad›r. Antimon, civa ve arsenik gibi metaller ile arsin, fosfin, boran-diboran ve siyanid gibi gazlar da bu toksik maddelerin en önemlileridir. Bu maddelerle tema-sa ba¤l› olarak bilgitema-sayar endüstrisinde çal›flanlarda mes-lek hastal›klar› oran› oldukça yüksektir. Özellikle cilt re-aksiyonlar›, göz reaksiyonlar› ile kimyasal yan›klar s›k görülür. Bu sektörde en s›k görülen ölüm nedeni ise elektrik çarpmalar›d›r.2
Bilgisayar Kullan›m›n›n ‹nsan Sa€l›€›na Etkileri
Bilgisayarlar›n insan sa¤l›¤›na olan etkileri iki ana bafll›kta incelenebilir. Bunlar hardware ve software etki-leflimidir. Oldukça çok say›da sa¤l›k sorunu bilgisayarla-r›n kullan›m›na atfedilmifl ise de bunlardan ancak bir k›s-m›n›n bilgisayarlarla iliflkisi anlaml› ve gerçektir.
D e r l e m e Türk Aile Hek Derg 1998; 2(4): 174-178
B
B‹‹L
LG
G‹‹S
SA
AY
YA
AR
RL
LA
AR
RIIN
N O
OL
LU
Ufi
fiT
TU
UR
RD
DU
U⁄
⁄U
U
S
SA
A⁄
⁄L
LIIK
K S
SO
OR
RU
UN
NL
LA
AR
RII
EFFECTS OF COMPUTERS ON HEALTH
Hüseyin Avni fiahin1, H. Güler fiahin2
Ö Özzeett
Kullan›m yayg›nl›¤›n›n artmas› ile birlikte kiflisel bilgisayarlar›n in-san sa¤l›¤›na olan etkileri ön plana ç›km›flt›r. Bilgisayar üretimi es-nas›nda kullan›lan kimyasal maddeler özellikle cilt reaksiyonlar›, göz reaksiyonlar› ile kimyasal yan›klara yol açabilmektedir. Bilgisa-yar kullan›c›lar› aras›nda göz yorgunlu¤u, bafl, boyun, omuz, üst eks-tremite ve bel a¤r›lar›, stres ve cilt reaksiyonlar› yak›nmalar› s›kt›r. Altta yatan mekanizma bilinmemekle birlikte gebeli¤in erken döne-minde uzun süreli monitör kullan›m› ile düflükler aras›nda iliflki ola-bilece¤i göz önünde bulundurulmal›d›r. Uygun çal›flma postürü ve yeterli molalar gibi basit ergonomik tedbirler ile meydana gelen ya-k›nmalar›n büyük bir k›sm› ortadan kalkabilir.
A
Annaahhttaarr ssöözzccüükklleerr:: Bilgisayarlar, ergonomi, sa¤l›k sorunlar›
S
Suummmmaarryy
The widespread use of visual display units in the workplace and at home has created many complaints and concerns. The chemicals that are used during the production of computers can cause skin and eye reactions and chemical burns. Among the computer users eye strain, head, neck, shoulder, upper limb pain, lumbar pain, stress and skin reactions are the main complaints. Although the underlying mechanism is obscure, there might be a relationship between long time exposure to video display unit and miscarriage. Simple ergono-mic precautions, correct posture and having rest pauses can prevent most of these complaints.
K
Bilgisayarlar›n kullan›m›nda özellikle dikkatler mo-nitörler üzerinde yo¤unlaflm›fl, momo-nitörlerde bulunan ka-tot X-Ray tüpünün yayd›¤› radyasyona uzun süre maruz kalan büro çal›flanlar› ile gebe kad›nlarda önemli sonuç-larla karfl›lafl›labilece¤ine dikkat çekilmifltir. Bu konuda yap›lan 20’den fazla araflt›rmada yüksek frekansl› rad-yasyondan statik elektri¤e kadar bir çok konu incelenmifl ve elde edilen sonuçlar afla¤›da özetlenmifltir.2
X-›fl›nlar›: Son çal›flmalar›n hepsi de göstermektedir ki, günümüzdeki monitör modellerinin yayd›¤› radyas-yon normal koflullarda tespit edilemez seviyededir ve an-cak do¤al radyasyonun etkisinden ar›nd›r›lm›fl odalarda tespit edilebilmektedir.3Abart›lan›n aksine 50 cm uza¤›-n›zda oturan bir insandan al›nan X-›fl›n› dozu, karfl›s›nda çal›fl›lan monitörden yay›landan 5 kat fazlad›r.4
Ultraviyole: Güneflli bir günde aç›k havada al›nan ultraviyole ›fl›n miktar› bir ay süreyle monitör bafl›nda sürekli çal›flan bir kiflinin ald›¤› ›fl›n miktar›na eflittir.5
‹nfrared ›fl›nlar: Tipik bir monitörden yay›lan infra-red ›fl›nlar insan elinden çevreye yay›lan infrainfra-red ›fl›nlara eflde¤erdir.6
Statik elektrik alanlar›: Bu alanlar›n embriyo üzerin-de olumsuz etkisinin oldu¤u düflünülmemektedir. Ancak bu alanlar mikroskobik partikülleri kullan›c›n›n yüzüne do¤ru yönelterek fasial döküntülere yol açabilir.6 Günü-müzde monitör ekranlar› topraklanm›fl bir tabakayla kap-l›d›r. Ayr›ca statik elektri¤in etkilerini önlemek amac›y-la toprakamac›y-lanm›fl, transparan monitör koruyucuamac›y-lar› mev-cuttur.
Görünür ›fl›k, mikrodalga, radyo dalgalar›, düflük frekansl› elektrik alanlar›: Uluslararas› kabul edilebilir güvenli s›n›rlar içerisindedirler.6
Çok düflük frekansl› manyetik alanlar: Bu konuda ya-p›lan çal›flmalar›n sonuçlar› tart›flmal›d›r. Konuya daha fazla aç›kl›k getirmek üzere çal›flmalar devam etmekte-dir.6
Düflük ve anormal do€umlar
Monitörler ile çal›flma sonucu ortaya ç›kan stres ve uygun olmayan postür, nedenler aras›nda say›lm›flt›r. Monitörden yay›lan radyasyon da bir di¤er neden olarak gösterilmekte ise de, bu konu halen tart›flmal›d›r.
ABD’de Binkin ve arkadafllar›n›n yapt›¤› bir araflt›r-mada Dallas’da ayn› birimde çal›flan ve monitör kullanan 75 kad›n›n 12’si gebe kalm›flt›r. Bu gebeliklerin 7’si dü-flük, 1’i de intrauterin ölümle sonuçlanm›flt›r (%67.67). Monitör kullanmayan 59 kad›n çal›flandan oluflan kontrol grubunda ise bu oran %15’de kalm›flt›r.7
1980’li y›llar›n ortas›nda yap›lan 3 büyük epidemiyo-lojik araflt›rma monitörlerin gebeler üzerinde
kan›tlana-bilir bir olumsuz etkisini tespit edememifltir. 1985 y›l›n-da Kurppa ve arkay›l›n-dafllar› Finlandiya’y›l›n-da yapt›klar› bir va-ka-kontrol çal›flmas›nda; monitörlerin kullan›m› ile do-¤umsal defektler aras›nda bir iliflki tespit edememifller-dir.8McDonald ve arkadafllar› 1986 y›l›nda yapt›klar› ça-l›flmada monitör kullan›m süresi ile perinatal ölümler, konjenital-defektler, düflük do¤um a¤›rl›kl› bebekler ve spontan düflükler aras›nda anlaml› bir iliflki bulamam›fl-lar, ancak spontan düflük ile sigara kullan›m› ve stres ara-s›nda anlaml› iliflki tespit etmifllerdir.9‹sveç’te Ericson ve kallen 1986 y›l›nda yapt›klar› çal›flmada monitör kul-lan›m› ve kullan›m süresi ile perinatal ölümler, konjeni-tal-defektler, düflük do¤um a¤›rl›kl› bebekler ve spontan düflükler aras›nda hiç bir iliflki bulamam›fllar ancak spon-tan düflük ile sigara kullan›m› ve stres aras›nda anlaml› bir iliflki tespit etmifllerdir.10Blackwell ve Change 1988 y›l›nda yapt›klar› çal›flmada, monitörlerin gebe kad›nlara hiç bir zarar vermedi¤i kan›s›na varm›fllar ve sonuç ola-rak monitörle kullan›c› aras›na koruyucu araçlar yerlefl-tirmenin yarar› olmad›¤›na dikkat çekmifllerdir.6
Goldhaber ve arkadafllar›, pre-natal kliniklere baflvu-ran 1500’den fazla kad›nda gerçeklefltirdikleri vaka-kontrol çal›flmas›n› 1988 y›l›nda yay›nlam›fllard›r. Bu ça-l›flmaya göre gebeliklerinin ilk trimestrinde haftada 20 saatten fazla monitör kullanan kad›nlarda, hiç monitör kullanmayan kad›nlarla k›yasland›¤›nda, düflük insidan-s›nda anlaml› bir yükselme tespit etmifllerdir. Konjenital defekt oran›nda da hafif bir yükselme tespit edilmiflse de bu istatistiksel olarak anlaml› kabul edilmemifltir.11 Bu çal›flmayla birlikte tart›flma yeniden alevlenmifltir. Altta yatan mekanizma bilinmemekle birlikte, gebeli¤in erken döneminde afl›r› monitör kullan›m› ile meydana gelen düflükler aras›nda iliflki olabilece¤i göz önünde bulundu-rulmal›d›r. ‹yonlaflt›r›c› radyasyon nedenler aras›nda de-¤ildir, çünkü bir çok çal›flmada gösterilmifltir ki monitör-lerin 40 cm uza¤›ndan itibaren yapt›¤› emisyon tespit edilemez seviyededir. Bu miktar da uluslararas› kabul edilebilir radyasyon standartlar›n›n alt›nda kalmaktad›r.12
Göz yorgunlu€u
Monitör kullan›c›lar› aras›nda en s›k rastlanan flikayet göz yorgunlu¤udur.13 Göz yorgunlu¤unun semptomlar› flunlard›r:
1. Göz etraf›nda ve arkas›nda a¤r›l› zonklama hissi, bulan›k görme, çift görme, görüntüyü odaklamada zor-luk.
2. Göz kapa¤› ve gözün enflamasyonu: Bu k›rm›z› a¤r›l› sulanan göze neden olur.
3. Bafl a¤r›s›: Bazen bafl a¤r›lar›na yol açar; bu a¤r›-lar genellikle frontal bölgede hissedilir. Bulant›, bafl dön-mesi, yorgunluk ve irritabilite buna efllik edebilir.1 Yap›-lan çal›flmalar, monitör kulYap›-lanarak çal›flanlar›n bilgisayar kullanmadan çal›flan büro çal›flanlar› ile k›yasland›¤›nda
daha fazla göz yorgunlu¤undan flikayet ettiklerini göster-mifltir. Bilgisayar ortam›nda veri girifli yapan çal›flanlar-da göz yorgunlu¤u oran› %71 ile 91 aras›nçal›flanlar-da seyreder-ken, bilgisayar kullanmayan ofis çal›flanlar›nda bu oran %45 olarak gerçekleflmektedir.1 Ayr›ca göz yorgunlu¤u monitör bafl›nda geçen süreyle do¤ru orant›l› olarak art-maktad›r. Baflta monitörler olmak üzere elektronik ayg›t-lardan yay›lan non-iyonize mikrodalga radyasyonlar so-nucunda katarakt oluflabilece¤i ifade edilmifltir.2
Monitörle çal›flma esnas›nda intermittan k›sa molala-r›n verilmesi ya da görsel konsantrasyonun daha az ge-rekti¤i bir ifli yapmak göz yorgunlu¤unu azaltmada ya-rarl› olabilir. Göz yorgunlu¤u, ölçümü mümkün olmayan subjektif bir flikayet oldu¤u için molalar›n optimal süre-si ve s›kl›¤› bireyden bireye farkl›l›k göstermektedir
Fotoepileptik bir bireyde epileptik ata¤› bafllatmak için gerekli titreflim frekans›n›n saniyede 10 olmas› ne-deniyle, saniyedeki görüntü yenileme h›z› 50 olan moni-törlerin bu aç›dan herhangi bir risk oluflturmad›¤› belir-tilmifltir.14
Kas iskelet sistemi hastal›klar›
Yap›lan bir çok çal›flma bilgisayar kullanarak çal›-flanlar›n bilgisayar kullanmayan büro çal›flanlar› ile k›-yasland›¤›nda daha fazla boyun, omuz ve üst extremite a¤r›lar›ndan yak›nd›klar›n› ortaya koymufltur.15-17
Bilgisayar ortam›nda veri girifli yapan çal›flanlarda boyun ve omuz a¤r›s› flikayetleri oran› %82 iken bilgisa-yar kullanmayan ofis çal›flanlar›nda bu oran %55 olarak tespit edilmifltir. Ayn› flekilde bilgisayar kullanarak veri girifli yapan çal›flanlarda bel a¤r›s› flikayetleri oran› %75 iken bilgisayar kullanmayan ofis çal›flanlar›nda bu oran %56 olarak tespit edilmifltir.17Ayr›ca bu flikayetler mo-nitör bafl›nda geçen süreyle do¤ru orant›l› olarak artmak-tad›r.1,18
S›radan ofis mobilyalar›n›n ço¤u bilgisayar çal›flanla-r›n›n ihtiyaçlar› göz önüne al›nmadan üretildi¤i için kas iskelet hastal›klar›na neden olurlar. Bu tür mobilyalar k›-saca RSI (Repetetive Strain Injury) denilen tekrarlay›c› hareketlerin yol açt›¤› hastal›klar grubuna (tendinit, te-nosinovit, miyosit, bursit, ganglion kistleri ve karpal tü-nel sendromu) yol açarlar.15 Ayr›ca uygunsuz çal›flma postürü de nedenler aras›nda belirtilmifltir.14Kötü dizayn edilmifl klavyeler, özellikle el, el bile¤i ve kolun rahat ol-mayan çal›flma postürleri, çal›flma esnas›nda yetersiz molalar RSI’n›n sebepleri aras›ndad›r.1Bir çok çal›flma-da, klavye kullananlarda s›kl›kla ortaya ç›kan RSI’›n, ob-jektif tan› testlerinin olmamas› nedeniyle kesin teflhisinin imkans›z oldu¤u belirtilmifltir. Kesin teflhis kriterlerinin olmay›fl› ve geliflmifl sanayi ülkelerinde ifl hastal›¤› nede-niyle verilen tazminatlar›n cazip olmas› bu flikayetlerin abart›lmas›na yol açm›flt›r. Basit ergonomik tedbirlerle bu yak›nmalar tümüyle ortadan kald›r›labilir.19
Stres
Normal koflullarda büro çal›flanlar› tarafandan yeni karfl›lafl›lan bilgisayar sistemi, s›k›c› tekrarlay›c› ifllerin yap›m›n› kolaylaflt›raca¤›, edinilen bilgisayar becerisiyle daha fazla gereksinim duyulan kifli haline gelebilecekle-ri ve prestijlegelebilecekle-rini artt›raca¤› için yararl› bir yenilik kabul edilir. Ama birçoklar› taraf›ndan yeni bilgisayar sistemi pozitif alg›lanmak flöyle dursun stres kayna¤› olarak ka-bul edilir. Bilgisayar, birden fazla çal›flan›n iflini yerine getirerek, o insanlara gereksinimi ortadan kald›r›r, böyle-ce çal›flanlar›n ifl güvenli¤ini tehlikeye düflürür. ‹nsan be-cerisinin gerekti¤i ifllerin bilgisayar taraf›ndan yerine ge-tiririlmesiyle; çal›flanlar sadece veri girifli yapacak ve bu da kiflilerin yapt›¤› iflten ald›klar› hazz› negatif yönde et-kileyecektir.6
Kronik stresin; ülser gibi baz› hastal›klarda da flika-yetleri art›r›c› etkisi vard›r. Psikosomatik hastal›klar› ar-t›rabilir. ayr›ca dolayl› olarak baz› sorunlara yol açabilir. Mesela sigara içen birisinin daha fazla sigara içmesine yol açar ve bu da akci¤er kanseri riskini art›r›r.2
Fasiyal dermatitler
Arada s›rada meydana gelen kafl›nt›; cilt döküntüle-rinden egzamaya kadar uzanan bir spektrum oluflturur. Statik elektrik alanlar› ve monitörden çevreye yay›lan radyasyon, bu cilt reaksiyonlar›n›n sebebi olabilece¤i gi-bi daha önce mevcut olan gi-bir cilt hastal›¤›n›n alevlenme-sine de yol açabilir.2,6,20
Elektrik floklar›
Elektrik çarpmalar› ve buna ba¤l› düflmeler sonucu meydana gelen yaralanma ve sakatlanmalar› kapsamak-tad›r. Nedenleri olarak eskimifl ya da hatal› döflenmifl kablolar ile soketlerde oluflan elektrik yüklenmeleri ve biriken statik elektrik gösterilmifltir.2
Ekstremitelerin burkulma, incinme ve k›r›klar› Kötü bir flekilde döflenmifl elektrik ve elektronik kab-lo sistemine tak›lma sonucu oluflan düflmeler neden ola-rak gösterilmifltir.2
Yan›klar
Nedenleri elektrik k›sa devreleri, çok fazla ›s›nm›fl elektrik alet ve edevat› ile yaz›c›da kullan›lan ka¤›tlar›n tutuflmas› ile oluflan yang›nlard›r. En s›k yang›n nedeni olarak yaz›c›da kullan›lan ka¤›tlar›n söndürülmemifl si-gara izmaritleri ile tutuflmas› ya da afl›r› ›s›nm›fl aletlere temas etmesi gösterilmifltir.2
‹flitme problemleri
Bilgisaylar›n, kullan›c›lar›n afl›r› gürültüye maruz kalmas›na yol açarak sa¤›rl›k ve kulak ç›nlamas› dahil olmak üzere birtak›m iflitme problemlerine yol
açabile-cekleri ifade edilmifltir. Nedenler aras›nda bilgisayar›n çal›flmas› esnas›nda sürekli olarak çevreye yay›lan çal›fl-ma gürültüsü, gürültüyle çal›flan yaz›c›lar, kötü yerleflti-rilmifl kulakl›klar, yüksek volüme ayarlanm›fl hoparlör-ler gösterilmifltir.2
Kanser
Lazer yaz›c›larda kullan›lan zararl› kimyasal madde-ler ile elektromanyetik spekturumda bulunan ultraviyole, infra-red, X-ray, radyo dalgalar› ve mikrodalga radyas-yonuna maruz kalma bafll›ca nedenler aras›ndad›r.2
Erkek üreme sistemine iliflkin problemler
Bunlar bafll›ca libido kayb›, sterlite ve testiküler ha-sard›r. Nedenleri olarak elektromagnetik radyasyonun di¤er non-iyonize formlar› ile mikrodalga ›fl›nlara maruz kalma gösterilmifltir.2
Bilgisayar Kullan›m›n›n Sa€l›€a Etkilerini Önlemek ‹çin Al›nacak Önlemler
Normal bir çal›flma ofisinde ayd›nlatma seviyesi 500-700 lux seviyesinde olmal›d›r. Bu seviye 1000 lux sevi-yesini geçti¤inde afl›r› ayd›nlanm›fl kabul edilir. Monitör-le çal›fl›lan ofisMonitör-lerde ayd›nlatma seviyesi 300-500 aras›n-da olmal› ve ›fl›k yans›mas›na yol açmayacak flekilde yu-kardan ayd›nlatma tercih edilmelidir. Sandalyenin yük-sekli¤inden daha çok monitör ve klavyenin yüksekli¤i kullan›c›yla uyumlu olmad›¤› zaman, uygunsuz postüre yol açarlar. Monitör horizontal çizgiyle afla¤›ya do¤ru 30 derece aç› oluflturan çizginin aras›nda bir alana yerleflti-rilmelidir. Monitörle göz aras›ndaki minimum mesafe 50 cm olmal›, 75 cm civar› tercih edilmelidir. Bilgisayara aktar›lacak dokümanlar monitörün her iki yan›nda masa üzerine yerlefltirilmemelidir. Bu flekilde okuma biçimi bafl ve boyun kaslar›n›n rotasyon ve gerilmesine neden olur. Bu nedenle oluflacak problemleri önlemek için do-kümanlar okuma stand›na yerlefltirilmelidir.1
Di¤er önemli bir sorun kullan›lan klavyenin türüyle ilgilidir. Ülkemizde yayg›n olarak kullan›lan bilgisayar klavyeleri k›saca X klavye diye adland›r›lan klavye türü-dür. Bu klavye Cristopher Sholes taraf›ndan dizayn edil-mifl ve Remington taraf›ndan 1874 y›l›nda piyasaya sü-rülen ilk daktiloda kullan›lm›flt›r.1‹ngiliz dilinin ihtiyaç-lar› ve o günkü daktilonun mekani¤ine uygun olarak di-zayn edilmifl olna bu klavyenin günümüz Türkçesi ve klavye teknolojisi dikkate al›narak yeniden dizayn edil-mesi gerekmektedir. Böylece sadece bir el ya da belirli parmaklar üzerindeki ifl yüklenmesi önlenecektir.
Monitör kullan›m› ile ortaya ç›kan olumsuz etkileri azaltmada, saat bafl› 5-10 dakika kadar mola vermek ya-rarl› olur. Haider ve arkadafllar›n›n yapt›klar› çal›flma (1980) 1 saat süreyle sürekli monitör kullan›m› netice-sinde ölçülebilir derecede görme zafiyeti olufltu¤unu göstermifltir. Bunlar›n %75’i 11 dakika içerisinde ve
ta-mam› 16 dakika içerisinde düzelmektedir. Yine verilen molalar esnas›nda egzersiz yapmak, kas ve iskelet siste-minde oluflabilecek problemleri azaltabilir. Bunun iç in Sheila Lee ve Gunilla Kleberg’in tan›mlad›¤› “Seven-way stretch” egzersizlerinden bahsetmek istiyorum.1
1. Sub oksipital germe hareketi
Eller ensede birlefltirilir. S›rt ve omuzlar dik tutulur-ken kafa derin bir nefes vererek öne e¤ilir. Sonra bu po-zisyonda her iki yöne do¤ru dörder defa çevrilir. Bu eg-zersizler ensedeki kaslar› özellikle sub oksipital bölgede olanlar› gerer.
2. Üst trapezius germe hareketi
Sa¤ elle sandalyenin oturak k›sm› yan taraftan kavra-n›r, sol avuç bafl›n arkas›ndan geçirilerek sa¤ kula¤›n üzerine konur. Kafa sola do¤ru çekilir. Ayn› ifllemi di¤er tarafla tekrar edilir. Bu egzersiz trapezius kas›n›n üst k›s-m›n› gerer.
3. Bafl ve boyun rotasyonu
Kollar› arkaya do¤ru k›v›r›p omuzlar mümkün oldu-¤u kadar sark›t›l›r. Bafl mümkün olduoldu-¤u kadar sola çev-rilir ve dört defa bafl ile selamlama hareketi yap›l›r. Ay-n› ifllem di¤er tarafla tekrar edilir. Bu egzersiz sterno-kleidomastoid kas›n› gerer.
4. Arkaya do€ru omuz germe hareketi
Oturur pozisyonda eller arkada birlefltirilir. S›rt› hi-perekstansiyona getirirken eller kald›r›lmaya çal›fl›l›r. Bu egzersiz omuz kaslar›n› gerer.
5. Lomber twist
Sa¤ bacak di¤er baca¤›n üzerine at›l›r. Sol dirsek sa¤ dizin üzerine konur, sa¤ el sa¤ kalçan›n üzerine konur. Bafl, boyun ve omuz çevrilebildi¤i kadar sa¤a do¤ru çev-rilir. Dört defa nefes al›p verene kadar bu pozisyon mu-hafaza edilir. Ayn› ifllemi di¤er tarafla tekrar edilir. Bu egzersiz s›rt kaslar›n› gerer.
Afla¤›daki bilek hareketleri yap›lmadan önce eller fliddetle sallan›r.
6. Bilek ekstansörlerini germe hareketleri
Sa¤ el pronasyon pozisyonunda yüzün önüne getiri-lir. Sol elin içi sa¤ elin s›rt›na konur. Sa¤ bile¤i fleksiyo-na getirecek tarzda sol elle bast›r›l›r. Bu esfleksiyo-nada sa¤ dir-sek düzlefltirilir. Bu egzersiz ön kolun ekstansör kaslar›-n› gerer.
7. Bilek fleksörlerini germe hareketleri
Her iki avuç içi birlefltirilir. Sadece parmak uçlar› bir-birine de¤ecek flekle gelene kadar dirsekler kald›r›l›r. Bu egzersiz ön kolun fleksör kaslar›n› gerer.4
Kaynaklar
1
1.. PPhheeaassaanntt SS.. Ergonomics Work and Health. London, Macmillan Press, 1991; 204-11; 231-52.
2
2.. CChhaarrdd TT.. Computing for Clinicians. London, J.W. Arrowsmith Ltd., 1995; 13-7.
3
3.. DDooeerrffeell HHRR,, GGrraaffffuunnddeerr HH,, PPiieesscchh EE.. Measurement of the effective dose equivalent due to low energy X-rays emitted from VDTs and colour television sets. Radiat Protect Dosimetry1986; 14(2): 123-6.
4
4.. MMccKKiinnllaayy AAFF.. The results of measurements of electromagnetic emis-sions from VDUs and a comparison with exposure standards. Allegations of Reproductive Hazards from VDUs. Proceedings of the Second interna-tional Scientific Meeting, London, November 1986, Nottingham, Human Technology 1986; 107-34.
5
5.. BBllaacckkwweellll RR,, CChhaanngg AA.. Video display terminals and pregnancy: A re-view. Br J Obstet Gynecol 1988; 95: 446-53.
6
6.. NNiillsseenn AA.. Facial rash in VDU operators.Contact Dermatitis1982; 8: 25-8.
7
7.. BBiinnkkiinn NN,, CCaatteess WW,, RRoocchhaatt RR,, TTyylleerr CC.. Cluster of spontaneous abor-tions, Dallas, Texas. Centre for Disease Control, Atlanta, 1981; Report no: EPI-80, 13-2.
8
8.. KKuurrppppaa KK,, HHoollmmbbeerrgg PPCC,, RRaannaallaa KK vvee aarrkk..Birth defects and expo-sure to video display terminals during pregnancy. Scand J Work Environ Health1985; 11: 353-6.
9
9.. MMccDDoonnaalldd AADD,, CChheerrrryy NN,, DDeelloorrmmee CC,, MMccDDoonnaalldd JJCC.. Visual display units and pregnancy.J Occup Med 1986; 28: 1226-31.
1
100.. EErriiccssoonn AA,, KKaalllleenn BB.. An epidemiological study of work with video sc-reens and pregnancy outcome. Am J Industrial Med 1986; 9: 447-75.
1
111.. GGoollddhhaabbeerr MMKK,, PPoolleenn MMRR,, HHiiaatttt RR AA.. The risk of miscarriage and birth defects among women who use video display terminals during pregnancy. Am J Industrial Med1988; 13: 695-706.
1
122.. BBeerrggggvviisstt VVOO.. Video display terminals and health: A technical and me-dical appraisal of the state of art.Scand J Work Environ Health 1984; 10(Suppl. 2): 1-87.
1
133.. RRoosseenntthhaall SS,, GGrruunnddyy GG.. VDUs - Can visual display units prove a night-mare? Industry Safety 1979; 11-9.
1
144.. MMccAAlliisstteerr NNHH.. Visual display terminals and operator morbidity. Canad J Public Health 1987; 78: 62-5.
1
155.. HHüünnttiinngg WW,, LLaauubbllii TT,, GGrraannddjjeeaann EE.. Postural and visual loads at VDT workstations. Part 1. Constrained postures. Ergonomics1981; 24: 917-31. 1
166.. RRyyaann GGAA,, BBaammppttoonn MM.. Comparison of data process operators with and without symptoms. Commun Health Studies1988; 12: 63-8.
1
177.. SSmmiitthh MMJJ,, SSttaammmmeerrjjoohhnn LLWW,, CCoohheenn BBGGFF,, LLaalliicchh NNRR.. Job stress in video display operations. Ergonomic Aspects of Video Display Termi-nals’ da. Ed. Grandjean E, Vigliani E. London, Taylor and Francis. 1981; 201-10.
1
188.. KKnnaavvee BBGG.. Work with VDTs among office employees. I. Subjective symptoms and discomfort. Scand J Work Environ Health1985; 11: 457-66.
1
199.. BBaarrttoonn NN.. Repetitive strain disorder.Br Med J 1989; 405-6. 2
200.. LLiinnddeenn VV,, RRoollffsseenn SS.. Video display terminals and occupational dermati-tis. Scand J Work Environ Health 1981; 7: 62-4.
Gelifl tarihi: 01. 06. 1998 Kabul tarihi: 15. 08. 1998 ‹‹lleettiiflfliimm aaddrreessii:: Dr. Hüseyin Avni fiahin Yi¤itler Sok 28/7 06300 ‹ncirli ANKARA Tel: (0532) 325 25 26
