Destinasyon seçiminde tüketici tercihlerini etkileyen faktörler: Mersin örneği

DESTİNASYON SEÇİMİNDE TÜKETİCİ TERCİHLERİNİ

ETKİLEYEN FAKTÖRLER: MERSİN ÖRNEĞİ

YASİN EKİCİ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

DANIŞMAN:

DOÇ. DR. CEYHUN CAN ÖZCAN

Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fak. A1-Blok 42090 Meram Yeni Yol /Meram /KONYA Tel: 0 332 201 0060 Faks: 0 332 201 0065 Web: www.konya.edu.tr E-posta: sosbil@konya.edu.tr

ÖZET

Öğrencinin

Adı Soyadı Yasin EKİCİ

Numarası 17811201031

Ana Bilim / Bilim Dalı Turizm İşletmeciliği

Programı Tezli Yüksek Lisans X

Doktora

Tez Danışmanı Doç. Dr. Ceyhun Can ÖZCAN

Tezin Adı Destinasyon Seçiminde Tüketici Tercihlerini Etkileyen _{Faktörler: Mersin Örneği}

Günümüzde insanlar yoğun, stresli ve rutin bir hayatta yaşamaktadırlar. İnsanlar bu yaşamlarından birkaç günlüğüne de olsa ayrılmak, dinlenmek, eğlenmek veya farklı amaçlarla başka yerlere seyahat etmek isterler. Bundan dolayı bireyler isteklerini ve ihtiyaçlarını karşılayan ve satın alma sonrası tatmin olma hissini yaşatan yerler tercih etmektedirler. Bireylerin satın alma kararlarını verirken nelere dikkat edeceklerini veya nelerden etkilendiklerini bilmeleri doğru tercihler yapmalarında oldukça önemlidir. Aynı zamanda bir tüketicinin tercih ettiği destinasyon diğer tüketicileri memnun etmeyebilir. Bundan dolayı destinasyon tercihlerinde kişiden kişiye göre farklılıklar görülmektedir.

Bu tezde, destinasyon seçiminde potansiyel tüketicilerin tercihlerini etkileyen faktörlerin belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda daha önce geliştirilmiş ölçeklerden faydalanılmıştır. Anket, kolayda örnekleme yöntemi ile Mersin ilinde yaşayan, farklı yaş gruplarına, farklı meslek gruplarına ve farklı eğitim seviyelerine sahip erkek ve kadın katılımcılara yüz yüze görüşme tekniği kullanılarak uygulanmıştır. Değerlendirmeye alınan anketlerin istatiksel analizleri için SPSS 20.0 programından faydalanılmıştır. Yapılan analizlerde, destinasyon seçiminde evli ve çocuk sahibi tüketicilerin çocuk imkanları ve güvenlik faktörlerine oldukça önem verdikleri sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca katılımcıların büyük çoğunluğu hizmet kalitesi, ulaşım kolaylığı ve fiyat faktörlerine önem verdikleri tespit edilmiştir.

Anahtar kelimeler: Destinasyon, Destinasyon Seçimi, Tüketici Davranışı, Tüketici Satın Alma Karar Süreci. 

Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fak. A1-Blok 42090 Meram Yeni Yol /Meram /KONYA Tel: 0 332 201 0060 Faks: 0 332 201 0065 Web: www.konya.edu.tr E-posta: sosbil@konya.edu.tr

ABSTRACT

Aut

h

or

’s

Name and Surname Yasin EKİCİ

Student Number 17811201031

Department Turizm İşletmeciliği

Study Programme Master’s Degree (M.A.) X Doctoral Degree (Ph.D.)

Supervisor Doç. Dr. Ceyhun Can ÖZCAN

Title of the Thesis/Dissertation

An Investigation of Factors of Affecting Consumer Choice of Destination: The Case of Mersin

Nowadays people lead busy, stresful and a routine life. People want to leave this kind of life even for a few days, have a rest or have fun or travel to different places with different purposes. For this reason, individuals prefer destinations which satisfy their needs and which ensure the post purchasing sense of satisfaction. It is also important for individual that their being conscious on what they are going to pay attention or how they are being influenced when making their decisions. Additionally, a destination chosen by a customer may not satisfy the other. Because of this, differences can be seen in destination selections from person to person.

In this thesis, it is targeted to determine the factors affecting potential consumer’s preferences in destination selection. In accordance with this purpose, it is benefited from previously generated questionnaires. This questionnaire is applied to male and female participants who live in Mersin province and different age groups, different occupation groups and different education level groups by using face to face interview technique. SPSS 20.0 programme is used for statistical analyses for evaluated questionnaires. In applied analyses, it is concluded that married and with children couple consumers attach great importance to child opportunities and security factors. Also it is concluded that great majority of participants again attach great importance to service quality, accessibility and price factors.

Key Words: Destination, Destination Choosing, Consumer Behavior, Consumer Purchasing Decision Process.

İÇİNDEKİLER ÖZET ... i  ABSTRACT ... ii  İÇİNDEKİLER ... iii  ÇİZELGELER LİSTESİ ...v  ŞEKİLLER LİSTESİ ... vi KISALTMALAR ... vii ÖNSÖZ ... viii GİRİŞ ...1  BİRİNCİ BÖLÜM  DESTİNASYON KAVRAMI, ÖZELLİKLERİ VE SINIFLANDIRILMASI 1.1. Destinasyon Kavramı ... 3 

1.2. Destinasyon Ürünü ... 5 

1.2.1. Destinasyon Deneyimi ... 5 

1.2.2. Hizmet Alt Yapısı ... 6 

1.2.3. Destinasyon Çevresi ... 6 

1.3. Destinasyon Yaşam Süreci ... 6 

1.3.1. Keşif Dönemi ... 7 

1.3.2. İlgi ... 7 

1.3.3. Gelişme Dönemi ... 8 

1.3.4. Sağlamlaşma Dönemi ... 8 

1.3.5. Durgunluk Dönemi ... 8 

1.3.6. Gerileme Dönemi & Yeniden Canlandırma Dönemi ... 8 

1.4. Destinasyon Özellikleri ... 9 

1.5. Destinasyonların Sınıflandırılması ... 14 

1.5.1. Kentsel Destinasyonlar... 17 

1.5.2. Dağ Destinasyonları ... 18 

1.5.3. Deniz Kıyısı Destinasyonlar ... 18 

1.5.4. Kırsal Destinasyonlar ... 18 

1.5.5. Egzotik – Özel Destinasyonlar ... 19 

1.5.6. Otantik – 3. Dünya Destinasyonları ... 19 

1.6. Türkiye’deki Turizm Merkezleri ve Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgeleri ... 19 

İKİNCİ BÖLÜM  TÜKETİCİ DAVRANIŞI, ÖZELLİKLERİ VE SATIN ALMA KARAR SÜRECİ 2.1. Tüketici Davranışı ...22

2.2. Tüketici Davranışının Özellikleri ... 22 

2.3. Tüketici Satın Alma Davranışını Etkileyen Faktörler ... 24 

2.3.2. Sosyal faktörler ... 26 

2.3.3. Kişisel Faktörler ... 26 

2.3.4. Psikolojik Faktörler ... 28

2.3.5. Pazarlama Çabaları ... 29 

2.4. Tüketicinin Satın Alma Karar Süreci ... 31 

2.4.1. Durumsal Faktörler ... 31 

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM  DESTİNASYON SEÇİMİNDE KARAR VERME SÜRECİ, DESTİNASYON SEÇİMİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER VE LİTERATÜR TARAMASI 3.1. Destinasyon Seçiminde Karar Verme Süreci ... 35 

3.2. Destinasyon Seçimini Etkileyen Faktörler ... 39 

3.2.1. Turizm Potansiyeli ... 40  3.2.2. Doğal Kaynaklar ... 40  3.2.3. Ulaşım Olanakları ... 40  3.2.4. Hizmet Kalitesi ... 40  3.2.5. Fiyat ... 41  3.2.6. İmaj ... 41  3.2.7. Tanıtım Faaliyetleri ... 42  3.2.8. Aktivite İmkânları ... 42  3.3. Literatür Taraması ... 42  DÖRDÜNCÜ BÖLÜM  ARAŞTIRMAYA İLİŞKİN BULGULAR VE YORUMLAR 4.1. Araştırmanın Önemi ve Amacı ... 45 

4.2. Araştırmanın Hipotezleri ... 46 

4.3. Evren ve Örneklem ... 46 

4.4. Veri Toplama Araçları ve Teknikleri ... 47 

4.5. Araştırmanın Güvenilirliği ... 48 

4.6. Araştırmaya Katılan Tüketicilerin Demografik Özellikleri ... 49 

4.7. Katılımcıların Diğer Özellikleri ... 51 

4.8. Tüketicilerin Destinasyon Seçiminde Etkili Olan İfadelerin Faktör Analizleri . 54  4.9. Araştırma Hipotezlerinin Test Edilmesine Yönelik Analizler ... 58 

4.10. Araştırma Bulgularının Yorumlanması ... 71

SONUÇ ... 76 

KAYNAKÇA ... 81

EK-1 ANKET ... 88 

ÇİZELGELER LİSTESİ

Çizelge 1.1. Makro ve Mikro Destinasyonlara Örnekler ... 14 

Çizelge 1.2. Destinasyon Sınıflandırması ... 17 

Çizelge 1.3. Türkiye’deki Turizm Merkezleri (TM) ve Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgeleri (KTKGB) ... 20 

Çizelge 1.4. Dünya’da En Çok Turist Çeken 10 Ülke ve Şehir ... 21 

Çizelge 3.1. Turistik Çekicilik Unsuru Kriterlerinin Sınıflandırılması ... 38

Çizelge 4.1. Araştırma Hipotezeri ... 46

Çizelge 4.2. Katılımcıların Demografik Özelliklerine Göre Frekans Analizi ... 50 

Çizelge 4.3. Katılımcıların Beraber Tatile Gittiği Kişilere Göre Dağılımları ... 51 

Çizelge 4.4. Katılımcıların Ailelerindeki Toplam Kişi Sayısına Göre Dağılımları ... 51 

Çizelge 4.5. Tatil Yeri Kararını Veren Kişilerin Dağılımları ... 51 

Çizelge 4.6. Katılımcıların Yaz / Kış Mevsimi Tatil Tercihlerine Dağılımları ... 52 

Çizelge 4.7. Katılımcıların Tatil İçin Ayırdıkları Bütçelere Göre Dağılımları ... 52 

Çizelge 4.8. Katılımcıların Tatile Gitme Sıklığı Dağılımları ... 52 

Çizelge 4.9. Katılımcıların İfadelerine Ait Betimsel Analiz Bulguları ... 53 

Çizelge 4.10. KMO ve Bartlett’in Test Sonuçları ... 54 

Çizelge 4.11. Destinasyon Seçiminde Tüketici Tercihlerini Etkileyen Faktörleri Belirlemeye Yönelik İfadelerin Açıklanan Toplam Varyans Analizi ... 55 

Çizelge 4.12. Destinasyon Seçiminde Tüketicilerin Tercihlerini Etkileyen Faktörleri Belirlemeye Yönelik Faktör Analizi ... 56

Çizelge 4.13. Katılımcıların Cinsiyetlerine Göre t-testi Bulguları ... 58 

Çizelge 4.14. Katılımcıların Medeni Durumlarına Göre t-testi Bulguları ... 59 

Çizelge 4.15. Katılımcıların Yaz / Kış Mevsimi Tatili Tercihlerine Göre t-testi Bulguları ... 60 

Çizelge 4.16. Katılımcıların Yaşlarına Göre ANOVA Analizi Bulguları ... 61 

Çizelge 4.17. Katılımcıların Aylık Kişisel Gelirlerine Göre ANOVA Analizi Bulguları ... 62 

Çizelge 4.18. Katılımcıların Eğitim Durumlarına Göre ANOVA Analizi Bulguları 63  Çizelge 4.19. Katılımcıların Mesleklerine Göre ANOVA Analizi Bulguları ... 64 

Çizelge 4.20. Katılımcıların Ailelerindeki Toplam Kişi Sayısına Göre ANOVA Analizi Bulguları ... 65 

Çizelge 4.21. Tatil Yeri Kararını Veren Kişilere Göre ANOVA Analizi Bulguları . 66  Çizelge 4.22. Katılımcıların Tatile Ayırdıkları Bütçeye Göre ANOVA Analizi Bulguları ... 68 

Çizelge 4.23. Katılımcıların Tatile Gitme Sıklığına Göre ANOVA Analizi Bulguları ... 69 

Çizelge 4.24. Katılımcıların Beraber Tatile Gittiği Kişilere Göre ANOVA Analizi Bulguları ... 70 

Çizelge 4.25. Destinasyon Seçiminde Tüketici Tercihlerini Etkileyen Faktörlerin Katılımcıların Özelliklerine Göre Farklılıkları ... 71 

ŞEKİLLER LİSTESİ

Şekil 1.1. Destinasyon Ürününün Kavramsal Modeli ... 5 

Şekil 1.2. Destinasyon Yaşam Süreci Modeli ... 7 

Şekil 1.3. Destinasyonların Genel Özellikleri (6A Bileşeni) ... 11 

Şekil 1.5. Destinasyonların Temel Özellikleri ... 13 

Şekil 1.6. Destinasyonların Sınıflandırılması ... 17 

Şekil 1.7. Türkiye’deki Turizm Merkezleri (TM) ve Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgeleri (KTKGM) Sayılarının Grafik İle Gösterimi ... 20 

Şekil 2.1. Tüketici Satın Alma Davranışını Etkileyen Faktörler ... 24 

Şekil 2.2. Genel Tüketici Davranışı Modeli ...34

Şekil 3.1. Destinasyon Tercihlerinde Turistleri İten Faktörler ... 36 

Şekil 3.2. Destinasyon Tercihlerinde Turistleri Çeken Faktörler ... 37 

KISALTMALAR

TDK : Türk Dil Kurumu

WTO : World Tourism Organisation (Dünya Turizm Örgütü)

TM : Turizm Merkezi

KTKGB : Kültür ve Turizm Koruma ve Geliştirme Bölgeleri

SPSS : Statistical Package for the Social Sciences (Sosyal Bilimler İçin İstatistik Programı)

ÖNSÖZ

Bu tez çalışmasında, destinasyon seçimlerinde tüketici tercihlerini etkileyen faktörler araştırılmıştır.

Tüketici potansiyeline sahip her bireyin satın alma kararlarını etkileyen faktörler bulunmaktadır. Bu faktörler herkes de aynı tatmin olma hissi yaşatmayacağından kişiden kişiye göre farklılık gösterebilmektedir. Aynı zamanda tercih edilecek destinasyonların sahip olduğu özelliklerde önem taşımaktadır.

“Destinasyon Seçiminde Tüketici Tercihlerini Etkileyen Faktörler: Mersin Örneği” adlı tez konumun belirlenmesinde ve çalışmamın her aşamasında yol gösteren değerli danışmanım Doç. Dr. Ceyhun Can ÖZCAN’a, tezin uygulama kısmındaki yardımlarından dolayı Gazi Yakup EKİCİ’ye, Dr. Ozan GÜLER’e ve bana her zaman güvenen, maddi ve manevi desteklerini esirgemeyen aileme sonsuz teşekkürlerimi sunarım.

GİRİŞ

İnsanların hayatları gün geçtikçe daha rutin olmaktadır. Yoğun iş hayatının verdiği stres, yorgunluk ve rutin bir yaşam tarzı olan insanlar bulundukları yerlerden uzaklaşmak ve tatil yapmak istemektedirler. Genelde yılda bir veya birkaç kez tatil kararı verdiklerinden dolayı tatil yapacakları yerde zamanlarını en iyi şekilde geçirmek isterler. Bu yüzden tüketiciler satın alma kararlarını verirken ihtiyaçlarını en iyi karşılayacak destinasyonlara odaklanmaktadırlar. Bu bağlamda işletmelerin tüketici ihtiyaçlarını öngörmesi ve bölgede ki kaynakları en iyi şekilde kullanması ve tüketicilere sunması önemlidir. Tez, destinasyon seçiminde tüketicilerin tercihlerini etkileyen faktörleri belirlemeye yöneliktir. Bu kapsamda yapılan çalışma beş ana bölümden oluşmaktadır. Tezin ilk üç bölümünde destinasyon kavramı, Tüketici davranışı, satın alma karar süreci, destinasyon seçimini etkileyen faktörler ile birlikte konu ile ilgili literatür taramasına yer verilmiştir. Dördüncü ve son bölümünde destinasyon seçiminde tüketici tercihlerini etkileyen faktörleri belirlemeye yönelik bulgular ve sonuçlar yer almaktadır. Tezin uygulama kısmında, tüketici tercihlerini etkileyen faktörleri belirlemeyi amaçlayan nicel araştırma yöntemlerinden veri toplama amacıyla anket tekniği kullanılmıştır. Anket, daha önce benzer çalışmalarda kullanılan anket soruları dikkate alınarak düzenlenmiştir. Kullanılan anket formu iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, destinasyon seçiminde tüketici tercihlerini etkileyen faktörleri belirlemeye yönelik 5’li likert ölçeğinden oluşan 30 ifade bulunmaktadır. İkinci bölümünde ise, tüketicileri tanımaya yönelik ve demografik bilgilerin yer aldığı ifadeler bulunmaktadır. Yapılan uygulama ile daha önce veya planlanan tatil satın alımlarında tüketici tercihlerini etkileyen faktörler belirlenmiş ve elde edilen bulgular değerlendirilerek sonuçlar ortaya konmuştur.

Araştırmanın amacı, destinasyon seçiminde Mersin ilinde ki tüketicilerin tercihlerini etkileyen faktörleri belirlemektir. Bu amaç doğrultusunda, tüketicilerin destinasyon tercihlerinde en çok hangi faktörlerin etkili olduğu, hangi hizmetlerin tüketiciler tarafından tercih edildiği gibi konular incelenmiştir.

Araştırma fazla zaman alacağı ve maliyet açısından yüksek olacağı için Mersin ilinde yaşayan tüketiciler üzerinde yapılması bir sınırlılık olarak kabul edilmektedir. Aynı zamanda elde edilen bulgular ankete katılan tüketicilerin verdiği cevaplar ile

sınırlı olmaktadır. Çalışmada veri toplama aracı olarak anket tekniği kullanılmıştır. Anketler, farklı yaş gruplarına, farklı meslek gruplarına ve farklı eğitim seviyelerine sahip erkek ve kadın katılımcılara uygulanmıştır. Bu bağlamda Mersin ilinde yaşayan 550 tüketiciye anket uygulanmış ve 478 tüketici geri dönüş sağlamıştır. Ancak 56 anket eksik bilgi içerdiğinden veya özensiz doldurulduğundan geri kalan 422 anket değerlendirilmeye alınmıştır.

Araştırmada değerlendirmeye alınan anketlerden elde edilen verilerin istatiksel analizleri SPSS 20.0 programı ile yapılmıştır. Araştırmadaki verilerin güvenirliliğinin ölçümü ve bulguların doğruluğu için güvenirlik analizinden faydalanılmıştır. Aynı zamanda frekans analizleri, t-testi, ANOVA testi ve faktör analizleri uygulanmıştır. 

BİRİNCİ BÖLÜM

DESTİNASYON KAVRAMI, ÖZELLİKLERİ VE SINIFLANDIRILMASI 1.1. Destinasyon Kavramı

Destinasyon kavramı Türk Dil Kurumunun yayınlamış olduğu güncel Türkçe sözlükte ‘varılacak olan yer’ olarak tanımlanmaktadır (TDK, 2006). Turizm doğal kaynaklardan oldukça fazla yararlanan bir sektör olduğu ve turizm faaliyetleri genellikle doğal kaynakların olduğu bölgelerde gerçekleştiği için turizm sektörünün en önemli unsurlarından birisi destinasyonlardır. Kelime köküne bakıldığında destinasyon, Fransızca ve İngilizce “destination” sözcüğünden alınmakta ve “ulaşılacak hedef, gidilecek yer” anlamına gelmektedir (www.etimolojiturkce.com, 2018).

Turizm sektöründe destinasyon kavramı sık kullanılmaktadır. Bununla birlikte destinasyon kavramı farklı kaynaklarda farklı tanımlarla yer almaktadır. Kültür ve Turizm Bakanlığı destinasyonu “turizm sektörünün temel ekonomik faaliyetler arasında yer aldığı ülkeler, bölgeler ve şehirlerdir.” şeklinde tanımlamaktadır (KTB, 2019). Dünya Turizm Örgütüne (World Tourism Organization – WTO) göre destinasyon “bir turistin en az bir gece konaklamasına imkan sağlayan fiziksel mekan” olarak tanımlanmaktadır (Bağıran, 2015: 4).

Geleneksel anlamda destinasyon varış noktaları olan bir ülke, bir ada veya bir kasaba gibi coğrafi alanlardır. Aynı zamanda seyahat güzergâhlarına, kültürel geçmişlerine, ziyaret amaçlarına ve geçmiş deneyimlerine göre sübjektif olarak yorumlanan algısal bir kavramdır (Buhalis, 2000: 97). Başka bir tanımda ise, ülkenin tamamından küçük ve birçok şehirden büyük, insan beyninde imajı belirli olan, marka değerine sahip ulusal çekiciliklere, bölgede gerçekleştirilen festivallere, etkinliklere sahip olması, ulaşımın kolay olması, bölgenin ve bölgedeki tesislerin gelişimi için yeterli alana sahip bölgeler olarak tanımlanmaktadır (Ersun ve Arslan, 2011: 231). Destinasyon kavramı ile ilgili literatürde yapılan diğer tanımlar aşağıda gösterilmiştir. 1989 yılında Coltman destinasyonu, “bir turistin gidebileceği farklı doğal güzelliklere ve özelliklere sahip olan cazibe merkezleri” olarak tanımlarken, Yaraşlı

2007 yılında yaptığı çalışmasında “insanların belli amaçlarla seyahat ettikleri ve konakladıkları yerler” şeklinde tanımlamıştır (Koutoulas, 2006: 146; Yaraşlı, 2007: 2). Siyasi olarak sınırları çizilmiş bir yerden çok, turistik kaynakların kümelendiği, turizm toplumunun yerel toplum içinde bulunduğu coğrafi bir yer veya bölgedir (Yılmaz, 2015; Özdemir, 2014: 5). Başka bir tanımda ise yerel ölçekte sunulan mal, hizmet ve tatil deneyimlerinin birleşimi olarak tanımlanmaktadır (Kırca, 2014).

Destinasyon, bir ülke hatta bir kıta kadar büyük olabileceği gibi bir köy, semt, kasaba vb. kadar da küçük olabilir. İnsan beyninde imajı belirli olan, marka değerine sahip ulusal çekiciliklere, ulaşımın kolay olduğu, festivallerin ve etkinliklerin yapıldığı, bölgenin ve bölgedeki tesislerin gelişimi için yeterli alana sahip olan bölgelerdir (Ersun ve Arslan, 2011: 231; Atay, 2003: 27).

Kültür, iklim ve doğa koşullarına sahip, doğal ve kültürel zenginlikleri olan, turistlerin ihtiyaçlarını karşılayabilecek imkânları olan ve belli bir marka ve imajı bulunan coğrafik alanlardır (Bahar ve Kozak, 2013: 12).

Turistlere sunulan doğal güzelliklere, çeşitli ve zengin değerlere sahip, turistin konaklama süresi boyunca ihtiyaç duyabileceği ürünleri karşılayan coğrafi bir alandır (Ateşoğlu ve Bayraktar, 2011: 100; Çalhan, 2010: 16). Başka bir tanımda destinasyonlar, sosyal, ekonomik ve kültürel aktivitelerden oluşan birer turistik merkezlerdir (Beerli ve Martin, 2004: 623). Literatürde yapılan tanımlar çerçevesinde destinasyonu kısaca bir turistik çekim merkezi, varış noktası şeklinde tanımlamak mümkündür.

Turizm kavramı için yapılan tanımlarda da belirtildiği gibi turizm faaliyetleri turistlerin destinasyonlara gelmeleri ile gerçekleşmektedir. Destinasyonlar da tüketim yapan turistlerin ihtiyaçlarını karşılayacak ürünlere baktığımızda, tüm bu ürünler bir destinasyonu oluşturan unsurlar olarak görülmektedir (Atay, 2003: 29). Buradan anlaşılacağı üzere, turistik ürünler ile destinasyon arasında güçlü bir bağlantı olduğu görülmektedir. Destinasyon kavramı ile ilgili yapılan tanımlar göz önünde bulundurulduğunda her tüketici için destinasyon kavramı farklılık göstermektedir.

1.2. Destinasyon Ürünü

Kişilerin ikamet ettikleri yerlerden farklı amaçlarla ayrılmaları ile başlayan ve bir süre sonra ikamet ettikleri yerlere geri dönmeleri ile biten, bu süre zarfı içerisinde istek ve ihtiyaçlarını karşılayan mal ve hizmetlerin tamamı destinasyon ürününün birer parçasıdır. Aynı zamanda turistlere yurt içi veya yurt dışı seyahat hizmeti sağlayan hava yolu şirketleri, paket tur satan acente firmaları, konaklamalarını sağlayacak oteller ve türevleri, restoranlar, sağlık ve eğlence merkezleri gibi birçok turizm faaliyetleri de destinasyon ürününü oluşturmaktadır (Çiftçi, 2016: 546).

Bu bağlam da turistik ürünler bileşik yapıya sahip olup, destinasyondaki faaliyetlere dayalı somut veya soyut unsurları ifade edebilmektedir. Destinasyon ürünleri, destinasyon deneyimi, hizmet altyapısı, destinasyon çevresi olmak üzere üç grupta sınıflandırılmaktadır (Bkz. Şekil 1.1) (Murphy, vd. 2000: 46).

Şekil 1.1. Destinasyon Ürününün Kavramsal Modeli (Murphy, vd. 2000: 46)

Şekil 1.1’de görüldüğü gibi destinasyon ürünü, destinasyon deneyimi, hizmet alt yapısı ve destinasyon çevresinden oluşmaktadır.

1.2.1. Destinasyon Deneyimi

Turizm hizmetlerinin tüketimi deneyimseldir. Turistler sadece eylemlere katılmakla kalmaz aynı zamanda destinasyondaki eylemleri de şekillendirmektedir. Turistler günümüzde daha çok otantik deneyimler kazanmak için seyahat etmektedirler. Turist tercihlerinin, gerçek tüketimden önce, destinasyonların akıllarında uyandırdığı otantiklik, benzersizlik gibi olumlu duygulara dayandığı görülmektedir (Leisen, 2001: 49; Sheldon ve Abenoja, 2001: 443). Turistler seyahat

DESTİNASYON ÜRÜNÜ

Destinasyon Deneyimi

Hizmet Alt Yapısı

>Alışveriş >Rekreasyon >Yiyecek – İçecek Hizmetleri >Seyahat Hizmetleri >Ulaştırma Hizmetleri >Konaklama Hizmetleri Destinasyon Çevresi >Doğal Çevre >Hukuki Faktörler >Teknolojik Faktörler >Ekonomik Faktörler >Kültürel Faktörler >Sosyal Faktörler

deneyimlerini değerli bulduklarında, daha yüksek memnuniyet ve olumlu davranışların yararları ortaya çıkabilir (Chen ve Tsai, 2007: 1121).

1.2.2. Hizmet Alt Yapısı

Destinasyon ürünün hizmet alt yapısını, alışveriş, yiyecek – içecek, seyahat, ulaştırma ve konaklama hizmetlerini oluşturmakta ve aynı zamanda destinasyon ürününün turistler tarafından olumlu veya olumsuz olarak algılanmasını belirlemektedir. Bu hizmetler turistlerin ihtiyaçlarını karşılamaya yöneliktir (Tuna, 2018: 7).

1.2.3. Destinasyon Çevresi

Turizm sektörünün gittikçe artan rekabet niteliği, etkin bir pazarlama planı ve stratejisi geliştirmek için destinasyonlara ihtiyaç duyulmaktadır (Baloglu ve Mangaloglu, 2001: 1). Destinasyon ürünü, turistlerin satın aldığı mal ve hizmetlerin yanı sıra, destinasyon algılarını da içermektedir (Paslı, 2013: 10).

Aynı zamanda doğal çevre (manzara, mağara vb.), hukuki (vize işlemleri, gümrük vb.), teknolojik (bilgisayar, web siteleri vb.), ekonomik (fiyat uygulamaları, döviz kuru vb.), kültürel (gelenek – görenek vb.) ve sosyal (dil, aile yapısı vb.) faktörlerde destinasyon ürününün diğer bileşeni olan destinasyon çevresini oluşturmaktadır (Murphy, vd. 2000: 46).

1.3.Destinasyon Yaşam Süreci

Destinasyonu oluşturan turistik ürünlerin pazara girişinden çıkışına kadar belli aşamalardan geçmektedir. Bu aşamalar insanların doğum, yaşam ve ölüm ile ilgili biyolojik yapısına benzer şekildedir (Özdemir, 2014: 12). Bu aşamalar mal ve hizmetlerde, tüketici ihtiyaçları için pazarda doğması, satışların arttırılarak gelişmesi ve belli bir süre satışların aynı seviyede kalması, tüketiciler doyuma ulaştıklarında da satışların azalması ve zamanla ölmesi şeklindedir (Özdemir, 2014: 12).

Herhangi bir mal ve hizmetin yaşam süreci, bu mal ve hizmetin satışa sunulabilmesi için oluşumu boyunca bir ihtiyacın belirlenmesi arasındaki zaman dilimidir (Tuna, 2018: 5). Turistik ürünlerin ve destinasyonların incelenmesi ve turizm endüstrisinin değişen talepleri ile nasıl değiştiğini görmenin yollarından biri yaşam

süreci modelidir (https://geographyfieldwork.com, 2018). Çünkü turizm faaliyetlerinin gerçekleştiği en önemli faktörlerden birisi turistik destinasyonların yaşam sürecidir. R. W. Butler (1980) tarafından geliştirilen turistik destinasyon yaşam süreci keşif, ilgi, gelişme, sağlamlaşma, durgunluk ve gerileme veya yeniden canlandırma olmak üzere altı döneme ayrılmıştır (Bkz. Şekil 1.2.).

Şekil 1.2. Destinasyon Yaşam Süreci Modeli (Butler, 1980: 7).

1.3.1. Keşif Dönemi

Bir turizm destinasyonunun veya turistik ürününün insanlara sunulduğu ilk aşamasıdır. İlk etapta bölgeyi ziyaret eden turist sayısı azdır. Yapılan çeşitli tanıtım faaliyetleri sonucunda destinasyon değerli bir turizm bölgesi olmaya başlar. Keşif döneminde destinasyonların turistler üzerinde olumlu etki bırakması oldukça önemlidir (Akgündüz ve Akdağ, 2009: 299). Bu tarz bölgelere yatırımların yapılmasıyla ilerleyen zamanlarda kâr elde etmek mümkün olabilir.

1.3.2. İlgi

Yerli halk veya ticaret ile uğraşanlar turizm ile ilgili özel hizmet üretimleri için yatırım yapmaktadırlar. Yapılan yatırımlar ile temel turizm faaliyetleri ortaya çıkmış olur. Aynı şekilde yerli halk ile turizm sektörü arasında bir etkileşim başlamıştır

Zaman Gelişme Destin asyon & Turistik Ürü n Keşif İlgi Sağlamlaşma Durgunluk Yeniden Canlandırma Gerileme

(Butler, 1980: 7). Yapılan yatırımlar neticesinde bölgeye gelen turist sayısında artışlar gözlemlenebilir. Turist sayısındaki artışlar ile altyapı çalışmaları yetkili kişiler tarafından kontrollü bir şekilde geliştirilebilir.

1.3.3. Gelişme Dönemi

Bölgesel tanıtımların attırıldığı ve bununla birlikte turist sayısında artışların meydana geldiği dönemdir. Bu dönemde kâr artışı daha yüksek oranlarda olabilmektedir (Tuna, 2018: 6). Destinasyonların gelişme gösterebilmesi için yerli halkın desteği esastır. Yerli halkın turizmi desteklemesi ile bölge ekonomisi gelişmekte ve bölgenin tanınırlığı artmaktadır (Ekici ve Çizel, 2014: 74). Turist sayısındaki artış ile bölgede yapılan değişiklikler yerli halk tarafından hoş karşılanmayabilir (Butler, 1980: 8). Ancak bölgede turizm ile ilgili mal veya hizmet satışı yapan yerli halk ekonomik açıdan daha rahat bir konuma ulaşabilir.

1.3.4. Sağlamlaşma Dönemi

Bu dönemde bölge ekonomisinin büyük bir kısmı turizm sektörüne bağlıdır. Aynı zamanda tanıtımlar ve pazarlama faaliyetleri daha geniş çapta yapılır. Bölgede zincir işletmeler kurulmaya başlar (Butler, 1980: 8). Ancak bununla beraber turist sayısında düşmeler görülebilmektedir. Bunun nedeni, bir sonraki durgunluk aşamasına girmesinin sonucu olabilmektedir (Kocaman, 2012: 27).

1.3.5. Durgunluk Dönemi

Bu dönemde, turist sayısı maksimum seviyeye ulaşmış, bölgenin taşıma kapasitesi artmaya ve bölge çekiciliğini kaybetmeye başlamış olur. Bu durum çevresel, sosyal ve ekonomik sorunları beraberinde getirebilmektedir (Tuna, 2018: 6; Boğan ve Sarıışık, 2016: 328).

1.3.6. Gerileme Dönemi ve Yeniden Canlandırma Dönemi

Gerileme döneminde, satışlar azalmaya başlamıştır. Yeni destinasyonlar keşfedilmeye ve ziyaret edilmeye başlanmıştır. Bu durumda gerileme döneminde olan destinasyonların sürekli değişen şartlara göre modernize edilmesi ve yeni pazarlara yönelmesi gerekmektedir (Buluç, 1997: 144; Kocaman, 2012: 64).

Yeniden canlandırma döneminde ise, ürünlerde yeniliğe gidilmesi veya geliştirilmesi, otantikliğe dönüş gibi çabalarla yerel yönetim bölgede sektöre can vermeye çalışır (Butler, 1980: 9). Yeniliklerin planlı ve kontrollü bir şekilde yapılması bölgenin çekiciliğinin artmasına ve sektörün sürdürülebilir olmasına katkı sağlayabilir. Destinasyon yaşam süreci, bölgeye gelen turist sayısını dikkate almakta ve turistlerin kalış sürelerini önemsememektedir. Bununla beraber her destinasyon, destinasyon yaşam sürecinin her evresinden geçmemektedir. Bu süreç destinasyondan destinasyona farklılık göstermektedir. Destinasyonların sürdürülebilirliğini sağlayabilmek için destinasyon yaşam eğrisi pazarlama faaliyetleri açısından stratejik karar almada önemli bir rehberdir (Özdemir, 2014: 13-14).

1.4. Destinasyon Özellikleri

Bir bölgeyi turizm destinasyonu yapan o bölgeyi gezip – görmeye gelen, bu bölgede değer bulan turistlerin varlığından oluşmaktadır. Bir bölgenin destinasyon olması, turizm açısından gelişebilmesi ve o bölgenin turistler tarafından tercih edilebilir özelliklere sahip olması gerekmektedir. Destinasyonlar birbirinden farklı özelliklere sahip olsa da, turistler tarafından tercih edilebilmesi için hepsinin ortak bazı özellikleri bulunmaktadır (Kurt , 2009: 10; Paslı, 2013: 10; Özdemir, 2014: 7).

 Destinasyonlar çekici özelliklere sahiptir. Bölgelerde bulunan doğal güzellikler, yapay şelaleler vb. şeklinde örnekler verilebilir.

 Destinasyonların kültürel değerleri bulunmaktadır. Destinasyonlar, turistler tarafından ziyaret edilmeye değer nitelikler taşıması gerekmektedir.

 Destinasyon ürünü tüketicinin elde ettiği hizmet ve deneyimlerden oluşur. Bu durumda bir ürün her turist için farklı anlamlar taşıyabilmektedir.

 Destinasyon ürünleri sahip oldukları bölgelerde üretildiği gibi aynı bölgede tüketilme özelliğine sahiptir. Destinasyonlar iyi korunmadığı takdirde yok olabilir veya bozulabilir.

 Sadece turistler değil aynı zamanda bölgede yaşayan yerel halk ve esnaflar tarafından da kullanılmaktadır. Bu yönüyle çoklu satışa uygun ve bir yılın tüm aylarında ikamet ve hizmet sunmaktadır. Örneğin, tarihi bir kent, sağlık

merkezli bir kent veya kış sporlarının yapıldığı bir kent gibi farklı türlerde sunulması mümkündür.

 Destinasyonlarda sunulan ürünler doğrudan ve dolaylı olarak turizm sektörü ile ilişkilendirilebilir.

Turizm sektöründe sadece çekiciliklerin veya turizm işletmelerinin pazarlanması günümüzde hızla azalmaktadır. Ancak bünyesinde birden fazla niteliğe (doğal cazibesi, konaklama vb.) sahip olan çekici bölgelerin pazarlanması ise hızla artmaktadır. Turistler tatillerini geçirmek istedikleri bölgelerde sadece tek bir hizmeti değil, birden fazla hizmetten oluşan ürünler satın almaktadırlar (Duman ve Öztürk, 2005: 10). Destinasyonların genel özellikleri ve aralarındaki farkları belirlemek için Buhalis (2000) tarafından geliştirilen 6A bileşenleri Şekil 1.3’de gösterilmiştir (Bkz. Şekil 1.3).

Şekil 1.3. Destinasyonların Genel Özellikleri (6A Bileşeni) (Buhalis, 2000: 98). 

DESTİNASYONUN ÖZELLİKLERİ AÇIKLAMALAR

Çekicilikler (Attractions) Doğal ve yapay manzaralar, el yapımı _{heykeller, biblolar, tarihi kalıntılar vb.}

Fiziksel Altyapı (Amenities) Sağlıklı ortamlar, temiz ve içilebilir su, _{tuvaletlerin temiz olması vb.} Ulaşılabilirlik (Accesibility) Havayolu, karayolu vb. ulaşım araçları ile _{destinasyonlara ulaşılabilirlik.}

Konaklama (Accomodition)

Pansiyon, otel vb. ayrıca bölgelerde konaklama işletmeleri olmazsa bölgeye gelen turistler günübirlik gelmiş ve turlar sınırlanmış olacaktır.

Faaliyetler – Aktiviteler (Activities)

Festivaller, yöresel yemeklerin tanıtılması, özel günler vb. bu tarz aktivitelerin olması bölgeye gelen turistlerin devamlı gelmelerini ve memnun kalmalarını sağlayacaktır.

Daha önce de söylendiği gibi destinasyonların farklı kriterlere göre farklı özellikleri bulunmaktadır. Cooper vd. (1999), çalışmalarında belirttikleri destinasyon özellikleri ise şu şekilde gösterilmektedir (İçöz, 2013: 12);

 Destinasyonlar tüketicilere sadece bir mal ve hizmeti değil birçok mal ve hizmeti bir bütün olarak sunan yapıya sahiptir.

 Destinasyonlar mal ve hizmetleri aynı yerde sunmaktadır. Bu destinasyonların ayırt edilemez özelliğidir.

 Yerel, bölgesel ve ulusal bağlamda değerlendirilmektedir.

 Turistlerin destinasyonları tercih etmeleri, bulundukları bölgelere göre farklı doğal güzellikler vb. sunmasıdır.

 Turistler destinasyonları farklı amaçlarla ziyaret etmektedir.

Akyurt (2008) yılında yaptığı çalışmasında destinasyonların özelliklerini şu şekilde sıralamıştır (Paslı, 2013: 12; Çalhan, 2010: 17-18).

 Herhangi bir sosyal, ekonomik veya politik unsurlardan kolay bir şekilde etkilenmektedir. Örneğin, terör olaylarının yaşandığı bir bölge olması, yaşanan ekonomik krizler gibi.

 Destinasyonlar sadece sosyo-kültürel (soyut) varlıklar değil aynı zamanda fiziksel (somut) varlıkların bir arada sunulduğu bölgelerdir.

 Destinasyonlar bir mal ve hizmet olabileceği gibi birden fazla mal ve hizmette olabilir.

 Güncel veya geçmişte olan herhangi bir olay destinasyonu olumlu veya olumsuz bir şekilde etkileyebilir.

 Bölge içerisinde farklı özelliklere sahip birden fazla bölgeyi kapsayabilmektedir.

 Destinasyonlar sahip olduğu özelliklerinin dışında da popüler hale gelebilmektedir. Örneğin, bölgede daha önce yaşanmış tarihi olaylar gibi. Destinasyonlar bulundukları bölgelere ve sunduğu hizmete göre farklılık gösterse de tüm destinasyonların dayanıksızlık, soyut olma ve risk, ikame edilebilirlik ve birbirine bağımlılık ve değişkenlik gibi temel özellikleri bulunmaktadır (Bkz. Şekil 1.4).

Şekil 1.4. Destinasyonların Temel Özellikleri (Babacan, 2010: 44-45; Çelik, 2014: 18).

İkame Edilebilirlik

Destinasyonların fazla olması hem rekabeti doğurmakta hem de benzerliklerinden dolayı birbirlerinin yerini ikame edebilmektedirler. Turistlerin beklentilerini karşılayacak birçok destinasyon olduğundan seçenekler artmaktadır. Tam bu noktada fiyat ön plana çıkmaktadır. Destinasyonları, zaman ayırdıkları bütçelere göre de tercih ederek seçenek azaltabilirler.

DESTİNASYONUN

ÖZELLİKLERİ AÇIKLAMA

Dayanıksızlık

Destinasyon hizmetleri herhangi bir mağazada, alışveriş merkezlerinde vb. yerlerde satılmadığı ve turizmin yoğun olduğu dönemlerde satılması için saklanma gibi bir durum söz konusu olmadığı için dayanıksızdır. Dayanıksız olmasından dolayı mevsimsellik özelliği taşımakta ve anında tüketilmesi gerekmektedir.

Birbirine Bağımlılık ve Değişkenlik

Destinasyonlarda üretim ve tüketim eş zamanlı olduğu için mal ve hizmetin sunulması aşamasında müşteriler aktif rol oynamaktadır. Turistlerin destinasyonlardan memnun kalmaları markalaşmayı beraberinde getireceği gibi memnun kalmama gibi durumlarda bölgenin çekiciliklerini zayıflatmaktadır. Aynı zamanda her destinasyon herkes için aynı şeyleri ifade etmemektedir. Farklı turist potansiyeline sahip kişiler için farklı şekillerde algılanır.

Soyut Olma ve Risk

Somut ürünler gözle görülebilen ve dokunduğunda hissedilen varlıklardır. Ancak destinasyonların fiziksel kanıtları sadece broşürler, fotoğraflar, web siteleri ve sosyal medyadaki bilgilerdir. Böylece turistin tatili satın alması ve aldığı tatilin beklentileri karşılayıp karşılamayacağı bilinmemektedir. Bu nedenle satın alma işlemi beraberinde riski doğurmaktadır. Bu riskler şu şekilde sınıflandırılabilir;

>Performans Riski: Doğal felaketler, terörizm, kötü

hava koşulları vb.

>Sosyal Risk: İletişim kurmakta zorluk yaşamak vb. >Fiziksel Risk: Trafik kazaları, gürültü vb.

>Finansal Risk: Mal ve hizmetlerinin değerini

1.5. Destinasyonların Sınıflandırılması

Milliyetlerine, yaşlarına vb. kriterlere göre farklılık gösteren turistlerin seyahat amaçlarının farklı olması nedeniyle farklı kriterler baz alınarak bir çok kategoride sınıflandırma yapılmaktadır (Yüksek, 2014: 7). Aynı zamanda bu kriterler çerçevesinde pazarlamacılar turist profillerine göre destinasyon ürünlerini geliştirmekte ve pazarlara sunmaktadır. Literatür incelendiğinde destinasyonların çok çeşitli kriterlere göre sınıflandırıldığı görülmektedir. Çeşitli kriterlere göre yapılan bu sınıflandırmaların başında siyasi yetki kriteri yer almaktadır. Bu siyasi yetki kriterine göre destinasyonlar altı gruba ayrılmaktadır (Çelik, 2014: 19). Bunlar;

 Ülkeleri içerisinde barındıran makro bir bölge (kıta) (ABD, Asya, Avrupa, Afrika…)

 Bir ülke (Türkiye, Almanya, Romanya…)

 Ülkenin içerisinde yer alan bir il (Antalya, Muğla, Paris…)

 Ülkenin içerisinde yer alan bir bölge (Akdeniz Bölgesi, Marmara Bölgesi…)  Bir şehir veya kasaba (Kemer, Alanya, Fethiye…)

 Daha küçük ve kendine özgü yerler (Tarihi Yerler, Göreme…)

Kotler, Bowen ve Makens (1999), destinasyonları mikro ve makro olmak üzere ikiye ayırmıştır. Mikro destinasyon sınırları fiziki olarak yani genel anlamda var kabul edilen yerler iken, makro destinasyon, bir çok destinasyonu içeren yani mikro destinasyonlardan oluşmaktadır (İlban, 2007: 6). Bu tanımlara göre birçok örnek verilebilir. Bunlardan birkaç tanesi Çizelge 1.1’de gösterilmiştir (Bkz. Çizelge 1.1).

Çizelge 1.1. Makro ve Mikro Destinasyonlara Örnekler

MAKRO DESTİNASYON ÖRNEKLERİ MİKRO DESTİNASYON ÖRNEKLERİ

Mersin Kız Kalesi, Cennet ve Cehennem

Nevşehir Kapadokya, Göreme

Denizli Pamukkale

Antalya Yanartaş, Alanya Kalesi

Paslı (2013) yılında yaptığı çalışmasında destinasyonları turizm türlerine göre altı grupta incelemiştir (Paslı, 2013: 12-13). Bunlar;

 Etnik turizm ve turistik destinasyonlar:

İlgi çeken toplulukların yaşam şekillerini ve kültürel değerlerini izlemek amacıyla yapılan gezilere etnik turizm denir. Bu destinasyonlarda ev ziyaretleri, danslar, dini törenler gibi faaliyetlere katılım sağlanmaktadır (Pekyaman, 2008: 8)

 Kültürel turizm ve turistik destinasyonlar:

Doğal ve tarihi yerleri ziyaret etmek, kültürel etkinliklere katılmak, yok olmaya yüz tutmuş yaşam şekillerini görmek gibi faaliyetlerin gerçekleştiği destinasyonlardır (Emekli, 2006: 54).

 Tarihi turizm ve turistik destinasyonlar:

Daha önceleri yaşanmış olan tüm medeniyetlerin izlerini bizlere ulaştıran kalıntılarını, kültürlerini, bilgilerini ve yaşam şekillerini görmek için gerçekleştirilen faaliyetlerdir (Yahşi, 2018).

 Eko turizm ve turistik destinasyonlar:

Bu turizm türü coğrafik özelik taşımaktadır. İnsanları doğa ile bütünleştiren, yürüyüşler, geziler, tarım turizmi, ulusal park ziyaretleri, dağa tırmanma, rafting gibi faaliyetlerin gerçekleştiği destinasyonlardır (Paslı, 2013: 13).

 Eğlence turizmi ve turistik destinasyonlar:

Rahatlatıcı ortamlarda insanların birbirleri ile ilişkilerini geliştirmek, spor etkinliklerine katılmak gibi faaliyetlerin yapıldığı destinasyonlardır (Pekyaman, 2008: 8).

 İş amaçlı ve turistik destinasyonlar:

İnsanların toplantı, konferans, kongre gibi faaliyetlere katıldığı yerlerdir. Turistik destinasyonlarda çeşitli turizm olanakları bulunmaktadır. Örneğin eğlence, sağlık vb. turizm hizmeti sunan bölgelere aynı zamanda iş amaçlı seyahatlerinde gerçekleştirilmesi gibi (Pekyaman, 2008: 8).

Destinasyonu sınıflandırmak için kullanılan diğer bir kriter ise şu şekildedir (Bkz. Çizelge 1.2) (Yüksek, 2014: 7-8);

Çizelge 1.2’de gösterilen sınıflandırmalardan büyüklüklerine göre destinasyonlar makro ve mikro olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Daha önce de belirtildiği gibi makro destinasyonlar bölge, ülke hatta kıtalardan oluşabilirken mikro destinasyonlar şehir, kasaba gibi küçük bölgelerden oluşabilmektedir. Örnek vermek gerekirse Türkiye veya Akdeniz Bölgesi makro destinasyon olurken, İstanbul, Antalya gibi illerde mikro destinasyon olmaktadır. Konumuna göre destinasyonlara bakıldığında ise destinasyona yakın olan pazarlar yakın destinasyon, uzak olan pazarlar ise uzak destinasyonlardır. Buradaki kriterler saat, km vb. ölçeklerden oluşabilmektedir. Örneğin, Rusya’dan kalkan bir uçağın Türkiye’de ki bir havaalanına inişi 4 saatten az sürdüğü için yakın destinasyon olmaktadır. Ancak Rusya’dan kalkan bir uçağın Amerika’ya gitmesi 4 saatten fazla süreceği için uzak destinasyon olmaktadır.

Faaliyet sürelerine göre destinasyon biçimlerine bakıldığında yıllık ve mevsimlik olarak görülmektedir. Sağlık merkezleri, termal işletmeler, dağ evleri vb. yıllık destinasyonlar iken, kış sporları, kitle turizmi vb. ise mevsimlik destinasyonlardır. Sınıflandırmada son madde ise sahip olduğu çekiciliklerine göre destinasyonlardır. Bu destinasyonlar birincil ve ikincil olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Birincil destinasyonlar ana destinasyonlar yani bölgeye gelen turistleri tatmin eden destinasyonlar iken ikincil destinasyonlar ise ana destinasyona seyahat ederken ziyaret edilmesi gereken ilginç yerlerdir. Aynı zamanda birincil destinasyonlara göre ikincil destinasyonlar daha az gelişmiş veya gelişmemiş olmasına rağmen ziyaretçi sayısının fazla olduğu destinasyonlardır. Örneğin, Antalya da Belek birincil destinasyon iken, Kaş vb. yerlerde ikincil destinasyonlardır.

Çizelge 1.2. Destinasyon Sınıflandırması

Büyüklüklerine Göre Destinasyonlar Makro Destinasyon _{Mikro Destinasyon} Konumuna Göre Destinasyonlar Yakın Destinasyon _{Uzak Destinasyon} Faaliyet Sürelerine Göre Destinasyonlar Yıllık Destinasyon _{Mevsimsellik Destinasyon} Sahip Olduğu Çekiciliklerin Gücüne Göre

Destinasyonlar

Birincil Destinasyon İkincil Destinasyon

Kaynak: Yüksek, 2014: 7-8.

Farklı demografik özelliklere sahip olan turistler farklı destinasyonlara seyahat etmesi destinasyonların çekicilikleri ile ilgilidir. Bu nedenle destinasyonların farklı özellikleri ve çekicilikleri mevcuttur (Tuna, 2018: 8-9). Bu özellikler ve çekicilikler şekil 1.5’de gösterilmiştir (Bkz. Şekil 1.5).

Şekil 1.5. Destinasyonların Sınıflandırılması (Tuna, 2018: 8-9).

1.5.1. Kentsel Destinasyonlar

Turizm kentlerinde coğrafi, kültürel ve tarihi özellikler, kentsel ve kültürel turizm faaliyetleri olarak turistlere sunulmaktadır (Kaynak ve Karabulut, 2016: 185).

Kentsel destinasyonlar uygarlığın ilk yıllarında olimpiyat oyunları gibi organizasyonlar olarak da görülebilmektedir. Kentlerde sunulan hizmetlerin

Destinasyon Sınıflandırmaları

Kentsel Destinasyonlar

Kırsal Destinasyonlar Deniz Kıyısı Destinasyonları

Dağ Destinasyonları

Egzotik – Özel Destinasyonlar

çeşitliliğinden dolayı turizm yaygınlaşmıştır. Genellikle konferans, toplantı, dini ziyaretler vb. amaçlarla 1-3 günlük şehir merkezlerine yapılan seyahatlerdir. Ayrıca seyahat edecek kişilerin boş zamanlarında özellikle hafta sonu tatillerinde kent ziyaretlerinde bulunmasıdır (Karabıyık ve İnci, 2012: 5). Kentsel destinasyonlarda turizmin geliştirilmesi, kent imajının belirlenmesi ve güçlendirilmesi ve ekonominin sürdürülebilir olabilmesi için daha geniş çalışmalar yapılmalıdır (Altanlar ve Kesim, 2011: 2).

1.5.2. Dağ Destinasyonları

Turizm faaliyetlerinin dağlık alanlarda gerçekleştirilmesidir. Merkezden uzak ve deniz seviyesinden yüksek bölgelerde birkaç gün konaklamak, dinlenmek ve dağ sporları yapmak, bölgeye gelen turistlerin rahatlamasını ve gürültülü şehir ortamındaki stresten uzaklaşmasını sağlamaktadır. Aynı zamanda doğa ile iç içe olduğundan insanlar için farklı deneyimler sergileyecektir. Göller, manzaralar, kış sporlarının yapıldığı yerler dağ destinasyonlarının çekiciliğini arttırmaktadır (Örs, 2017).

1.5.3. Deniz Kıyısı Destinasyonlar

Turizmin en çekici unsurlarından birisi denizdir. Deniz, kum ve güneş, özellikle sürekli soğuk olan bölgeler için daha ön plandadır. Denize kıyısı olan ve iklim şartlarına uygun olan bölgeler deniz turizmi (kitle turizmi) için uygun destinasyonlardır. Örneğin, Antalya, Muğla, Aydın Türkiye için en belirgin destinasyonlardır.

1.5.4. Kırsal Destinasyonlar

Bölgelerin kendilerine özel, doğal ve kültürel yapısı ile iç içe olan turizm faaliyetlerinin yapıldığı destinasyonlardır. Aynı zamanda tarımı canlandırmak ve insanların rutin hayatlarından uzaklaşarak tarımla uğraşmalarını sağlamak için turizm ile tarım faaliyetleri birleştirilmektedir. Bu bağlam da turizm tarım için bir araç görevi görmektedir. Kırsal turizm, doğa gezileri, tarım turizmi, kaplıcalar, arıcılık turizmi vb. aktivitelerden oluşmaktadır (Tuna, 2018: 10; Karabıyık ve İnci, 2012: 5).

1.5.5. Egzotik – Özel Destinasyonlar

Bu destinasyonlarda elde edilecek deneyimler “ yaşam boyunca bir kez” şeklinde ifade edilmektedir. Aynı zamanda ücretler normal turizm faaliyetlerinin üstünde olmaktadır. Bu destinasyonlar turistlerin hayallerini gerçekleştirmekte ve düğün, balayı gibi ürünleri içermektedir (Karabıyık ve İnci, 2012: 5).

1.5.6. Otantik – 3. Dünya Destinasyonları

Genellikle fazla tercih edilmeyen, keşfedilmemiş, gidilmesi zor veya sık gidilmeyen yerlerdir. Bu bölgelerde turizm gelişimleri sınırlı olduğu için turistlerin yaşayacakları tecrübeler farklı olacaktır (Tuna, 2018: 10). Asya, Güney Amerika ve Afrika’daki bazı destinasyonların gelişebilmesine rağmen kaynakların sürekliliği için düzenli bir şekilde planlamalara ihtiyaç duyulmaktadır (Karabıyık ve İnci, 2012: 5).

1.6.Türkiye’deki Turizm Merkezleri ve Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgeleri

Tarihi ve kültürel değerlerin yoğun olduğu yerler ve turizm potansiyelinin yüksek olduğu yerleri korumak, kullanmak ve planlı gelişimi sağlamak amacıyla tespit edilen bölgeler kültür ve turizm koruma ve gelişim bölgeleri iken, bu bölgeler içerisinden önceden geliştirilmesi öngörülen yerler ise turizm merkezleridir (KTB, 2018).

Çizelge 1.3’de görüldüğü gibi Türkiye’nin sahip olduğu Turizm Merkezleri (TM) ve Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgeleri (KTKGB) toplamda 268 bölgeden oluşmaktadır. Bu bölgeler arasında en fazla 81 TM /KTKGB ile kıyı kesimleri, 80 TM / KTKGB ile termal bölgeler yer alırken, en az 4 TM / KTKGB ile turizm kenti yer almaktadır. Yukarıda verilen bilgiler çerçevesinde Türkiye’deki TM ve KTKGM sayılarının grafik ile gösterimi şu şekildedir (Bkz. Şekil 1.6).

Çizelge 1.3. Türkiye’deki Turizm Merkezleri (TM) ve Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgeleri (KTKGB)

TEMA KTKGB / TM SAYISI

Kıyı 81

Termal 80

Yayla, Ekoturizm, Doğa 34

Kış 29

Kent Turizmi 19

Kongre, Kültür, İnanç 12

Spor Turizmi (Golf vb.) 9

Turizm Kenti 4

Toplam 268

Kaynak: KTB, 2018.

Şekil 1.6. Türkiye’deki Turizm Merkezleri (TM) ve Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgeleri (KTKGB) Sayılarının Grafik İle Gösterimi

Şekil 1.6’da görüldüğü gibi Türkiye de en fazla kıyı kesimlerinde turizm gelişim göstermektedir. Türkiye’nin üç tarafının denizlerle çevrili olması ve kıyı kesimlerinin yazları sıcak iklime sahip olması kıyı bölgelerinde turizm faaliyetlerini arttırmıştır. Kıyı turizminden hemen sonra termal turizm gelmektedir. Bu durumda ülkenin yeraltı sıcak su kaynaklarına sahip olması en önemli etkenler arasındadır.

Kültür ve Turizm Bakanlığa göre 4 adet turizm kenti bulunmaktadır (KTB, 2018). Bunlar;

 Didim Turizm Kenti  Oymapınar Turizm Kenti  Kuzey Antalya Turizm Kenti  Çeşme – Alaçatı Turizm Kenti

81 80 34 ₂₉ 19 ₁₂ 9 ₄ 0 20 40 60 80 100

Kıyı Termal Yayla -Ekoturizm - Doğa Kış Kent Turizmi Kongre -Kültür -İnanç Spor

Turizmi TurizmKenti

Kıyı Termal Yayla - Ekoturizm - Doğa

Kış Kent Turizmi Kongre - Kültür - İnanç

Çizelge 1.4’de görüldüğü gibi 2018 yılında en çok ziyaretçi çeken yer Çin olmuştur. Aynı şekilde bu sıralamaya bakıldığında Çin’in üç defa yer aldığı görülmektedir. Türkiye 2018 yılında ilk ona giremese de on ikinci ve on altıncı sırada yer almıştır. İstanbul 2018 yılında 12.121.100 kişi ile on ikinci sırada yer alırken, Antalya 10.729.300 kişi ile on altıncı sırada yer almaktadır. Ülke de yaşanan olaylar sonrasında ülkeye gelen turist sayısında artışlar meydana gelmiştir. Ancak ülkenin bu zorlu olayları atlatarak turistler üzerinde tekrar güven kazanmaya başladığı çizelgede görülmektedir.

Çizelge 1.4. Dünya’da En Çok Turist Çeken 10 Ülke ve Şehir

Ülke Şehir Ziyaretçi Sayısı

1. Çin Hong Kong 29.827.200

2. Tayland Bangkok 23.688.800

3. UK Londra 20.715.900

4. Singapur Singapur 18.551.200

5. Çin Macau 18.931.400

6. Fransa Paris 16.863.500

7. Birleşik Arap Emirlikleri Dubai 16.658.500

8. ABD New York 13.500.500

9. Malezya Kuala Lumpur 13.434.300

10. Çin Shenzen 12.437.300

İKİNCİ BÖLÜM

TÜKETİCİ DAVRANIŞI, ÖZELLİKLERİ, SATIN ALMA KARAR SÜRECİ VE DESTİNASYON SEÇİMİNDE KARAR VERME SÜRECİ

2.1. Tüketici Davranışı

Tüketici, kişisel ihtiyaçlarını karşılamak için pazarlama bileşenlerini satın alan veya satın alma potansiyeline sahip olan gerçek kişilerdir (İslamoğlu, 2002: 105)Tüketicilerin tercih edecekleri mal ve hizmetleri ne amaçla seçtiklerini anlayabilmek için tüketicinin davranışlarını izlemek gerekmektedir (Pekyaman, 2008: 5).

Tüketici davranışı, bireylerin veya grupların ihtiyaçlarını karşılamak için ürün – hizmet seçme, satın alma, kullanma ve başkasına satmadaki kararları ve bunlarla ilgili faaliyetleri içeren bir süreçtir. Tüketici davranışını satın alma eylemi oluşturmaktadır (Erdem, 2018). Başka bir tanımda ise, çok fazla hareketlerden oluşan insani bir eylem olması ve etkileşim sürekliliği içerisinde etkisel bir döngüyü ortaya çıkaran eylemlerin tümüdür (Özsungur, 2017: 121). Bahar (2004: 9) tüketici davranışını, kişinin özellikle ekonomik ürünleri ve hizmetleri satın alma ve kullanmadaki kararları ve bunlarla ilgili faaliyetleri şeklinde tanımlamıştır.

Günümüzde tüketici davranışı sadece satın alma sırasında gerçekleşen faaliyetleri değil aynı zamanda satın alma aşamasından öncesi ve sonrası durumları, deneyimleri incelemektedir (Koç, 2008: 22).

2.2. Tüketici Davranışının Özellikleri

Sınırlı kaynakların nasıl tüketildiği ile ilgili olan Tüketici davranışını analiz ederken yedi özelliğin bilinmesi gerekir (Odabaşı ve Barış, 2019: 30). Bunlar;

 Tüketici davranışı güdülenmiş bir davranıştır: Tüketici ihtiyaçlarını karşılamak ve tüketiciyi tatmin etmek için yapılan davranışlardır. Belli amaçları gerçekleştirmek için yapılmaktadırlar (Erdem, 2018).

 Tüketici davranışı dinamiktir: Satın alma karar süreci ve bu sürecin boyutlarının neden farkı oldukları incelenebildiği gibi, satın alma sonrası oluşan davranışlar da incelenebilir. Satın almada süreç birbirine bağlı ve

birbirini izleyen adımlar serisinden oluşmaktadır. Bu adımlar; satın alma öncesi, satın alma sırası ve satın alma sonrası adımlar olmak üzere üçe ayrılmaktadır (Bahar, 2004: 9-10).

 Tüketici davranışı çeşitli faaliyetlerden oluşur: Bu faaliyet satın alma öncesi ve sonrasında farklılık göstermektedir. Ürünler hakkında bilgi edinme, seçenekleri değerlendirme satın alma öncesi faaliyetleri oluştururken, alınan üründen memnun kalması veya kalmaması durumunda ürün hakkında başkalarına bilgi vermesi ise satın alma sonrası faaliyetleri oluşturmaktadır (MEGEP, 2012: 7).

 Tüketici davranışı karmaşıktır ve zamanlama açısından farklılıklar gösterir: Zamanlama, kararın ne zaman verildiği, sürecin ne kadar sürdüğü ile ilgilidir. Karmaşıklık ise, satın alma kararını verirken etkili olan diğer faktörlerin sayısını açıklamaktadır. Karmaşık ve zor kararlar verme daha fazla enerji ve zaman tüketimine neden olmaktadır. Karar sürecini basitleştirmek için daha önce deneyim kazanan tüketicilerin önerilerine açık olmak gerekmektedir (Odabaşı, 2012: 7-8).

 Tüketici davranışı farklı rollerle ilgilidir: Tüketim sürecinde tüketiciler farklı roller üstlenebilirler. Başlatıcı, etkileyici, karar verici, satın alıcı veya kullanıcı olmak üzere beş başlık altında toplayabiliriz. Karar verme kişiden tüm aileye kadar genişleyebilmektedir. Örneğin, tatil yeri seçimi tüm aileyi kapsarken temizlik ürünlerinde karar genellikle bayanlar tarafından verilmektedir. (Erdem, 2018; Bahar, 2004:10-11). Bunlar;

Başlatıcı: İstek ve ihtiyaçlar doğrultusunda satın almayı öneren kişilerdir. Etkileyici: Bilinçli veya bilinçsiz bir şekilde davranış ve sözleri ile, satın alma kararını, satın almayı veya mal ve hizmeti kullanımını olumlu ya da olumsuz olarak etkileyen kişilerdir.

Karar verici: Mal ve hizmetin seçiminde kabul ettirmede finansal gücü olan kişilerdir.

Satın Alıcı: Satın alma işlemini gerçekleştiren kişilerdir. Kullanıcı: Satın alınan ürünü kullanan kişilerdir.

 Tüketici davranışı çevre faktörlerinden etkilenir: Çevresel faktörler tüketici davranışını etkilemektedir. Tüketicilerin satın alma amaçları farklı olduğundan

çevresel faktörler değişebilmektedir (Erdem, 2018). Örneğin, yeni evlenen çiftin balayı için destinasyon seçimleri ile evli ve çocuklu bir ailenin destinasyon seçimleri farklılık gösterebilmektedir.

 Tüketici davranışı, kişilere göre farklılık gösterebilir: Tüketici davranışını anlamak için insanların neden farklı davranışlarda bulunduğunu anlamak gerekir. Tüketicilerin sahip olduğu özelliklerin çok çeşitli ve farklı olması tüketicilerin farklı kişisel özelliklere sahip olmasından kaynaklanmaktadır (Odabaşı ve Barış, 2019: 36). Örneğin, yirmili yaşlardaki birinin tatil yeri seçimi ile ellili yaşlardaki birinin tatil yeri seçimleri farklı olacaktır.

2.3. Tüketici Satın Alma Davranışını Etkileyen Faktörler

Destinasyonların imajı turizm sektöründe satın alma davranışları açısından önemlidir. Turistlerin tatil yeri seçimlerinde etkin bir role ve destinasyonları farklılaştırma özelliğine sahip olabilmektedir.

Tüketiciler herhangi bir şeyi satın alma aşamasında iken bir karar verme sürecinde bulunmaktadırlar. Karar alma sürecinde tüketicileri etkileyen temel faktörlerin kültürel, sosyal, kişisel ve psikolojik faktörler çerçevesinde incelendiği görülmektedir (Çalhan, 2010: 59).  

Şekil 2.1. Tüketici Satın Alma Davranışlarını Etkileyen Faktörler (Çalhan, 2010: 60 düzenlenmiştir).

Karar Alma Sürecini Etkileyen Faktörler

-Kültür -Alt kültür -Sosyal sınıf -Motivasyon -Algı -Öğrenme -İnançlar ve tutumlar -Yaş -Meslek -Ekonomik durum -Yaşam tarzı -Kişilik ve benlik -Referans grupları -Aile -Rol ve statü Kültürel Faktörler Psikolojik Faktörler Kişisel Faktörler Sosyal Faktörler -Ürün -Fiyat -Dağıtım -Tutundurma Pazarlama Çabaları

2.3.1. Kültürel Faktörler

Kültürel faktörler kültür, alt kültür ve sosyal sınıf olmak üzere üçe ayrılmaktadır.

 Kültür

Her ülkenin kendisine özgü olan ve nesilden nesle aktarılan toplumsal norm, değer ve inançlardır (Çalhan, 2010: 60). Bu bağlamda destinasyonların sahip olduğu tarihi varlıklar ve kültürel miras turistleri etkileyebilmektedir. Güvenç (1997)’e göre kültür, öğrenilen bilgiyi, sanatı, gelenek ve görenekleri vb. davranışları içine alan karmaşık bir sistem bütünüdür. Bu sistemin varlığını sürdürebilmesi için sahip olduğu özelliklere uygun bir çevreye ihtiyacı vardır. Kültürel sisteme ait her şey bu çevrede yer almaktadır (Duran, 2011: 293). Ayrıca kültürel mirasın korunması, geliştirilmesi ve faaliyetlerin arttırılması ile birlikte destinasyonun marka değeri de artmaktadır (Boz, 2017: 376).

 Alt Kültür

Ortak yaşam deneyimlerine dayanan ve bir grup insan tarafından paylaşılan din, ırk vb. değerler bütünüdür. Her toplumun kendine özgü kültürel değerleri bulunmaktadır. Bu kültürel değerler çerçevesinde tüketicilerin satın alma davranışlarında değişiklikler görülmektedir (Pekyaman, 2008: 86). Örneğin Müslüman ülkelerde domuz eti yenmezken diğer ülkelerde yenilmektedir. Kimileri ibadetlerini yerine getirmek için seyahat etmekte kimileri de destinasyonları görmek için ziyaret etmektedir.

 Sosyal Sınıf

Bireylerin toplum içerisindeki statüleridir. Aynı sosyal sınıf içerisindeki bireylerin değerleri ve davranışları benzerlik göstermektedir (Odabaşı, 2012: 135). Tüketicilerin bulunduğu sosyal sınıflarda satın ama süreçlerini etkilemektedir. Örneğin, ekonomik durumu iyi olanlar diğerlerini etkilemek için marka ve daha pahalı ürünleri tercih etmektedirler.

2.3.2. Sosyal Faktörler

Tüketicilerin karar alma süreçlerini etkileyen sosyal faktörler arasında referans grupları, aile, rol ve statü bulunmaktadır.

 Referans Grupları

Bireylerin kendi istekleri veya demografik özellikleri ile toplum içerisindeki sosyal gruplara üye olmalarıdır. Bu gruptaki üyeler arasında sıkı bir ilişki vardır. Bu nedenle birbirlerinin satın alma karar süreçlerini etkilemektedirler. Ancak referans verenlerin güvenilir olmaları gerekmektedir (Karaca, 2016: 212).

 Aile

Tüketicilerin ailesi ve arkadaş çevresi satın alma sürecini etkileyen en önemli faktörlerdir. Kişiler bir şey satın almak istediklerinde ailesinin düşüncesi, yaklaşımları süreci etkileyebilmektedir. Bu yüzden bireyler bu ve bunun gibi sosyal açıdan satın almalarını etkileyecek faktörleri göz önünde bulundururlar.

 Rol ve Statü

Bireylerin bir grup içindeki konumları, rolleri ve statüleri olarak adlandırılmaktadır. Bireyler farklı gruplarda farklı rollerde bulunmaktadırlar (MEGEP, 2012: 23). Örneğin, çalışan birinin iş yerindeki ve evdeki rolü veya birey arkadaşlarının yanında farklı bir role ama ailesinin yanında farklı bir role bürünmektedir.

2.3.3. Kişisel Faktörler

Kişisel faktörler arasında yaş, meslek, ekonomik durum, yaşam tarzı ve kişilik gibi faktörler bulunmaktadır.

 Yaş

Kişilerin turizm faaliyetlerini satın alma sürecindeki her aşama da etkisi görülmektedir (Tuna, 2018: 24). Örneğin, genç nüfusun henüz evli olmaması, boş vakitlerinin daha fazla olması ve çocuk bakmak gibi seyahatlerini kısıtlayıcı özellikleri olmadığından daha aktif ve isteklidirler. Aynı zamanda farklı yaşlardaki insanlar farklı şeylerden haz alacağı gibi satın alacakları tatil paketleri de ona göre farklılık gösterebilir. Örneğin 60 yaş ve üstü grubun daha çok sessiz ortamlarda bulunmak ve

dinlenmek isteyeceği gibi, genç yaş grubunun da eğlence, macera gibi aktivitelere katılmak istemesi.

 Meslek

Tüketiciler farklı meslek gruplarına sahip olduklarında gelirleri ve statüleri de farklı olmaktadır. Bu nedenle her tüketicinin satın alma davranışlarında farklılıkların görülebileceği anlamına gelmektedir (Çalhan, 2010: 67-68; Polat, 2017: 236). Örneğin, iş adamlarının tatil yapmak için daha çok fırsatları varken serbest meslek erbaplarının dükkânlarını kapatıp gidemeyeceklerinden daha az imkânları olmaktadır.

 Ekonomik Durum

Ekonomik durum, tüketicilerin mal ve hizmet seçiminde karar verirken içinde bulunduğu şartlar ve durumlardır. Tüketicilerin ekonomik durumlarına göre satın alma davranışları değişmektedir (Bozkurt ve Şahin, 2015: 127). Örneğin, ekonomik durumu iyi olan birey tercih edeceği destinasyonun fiyatına değil imajına ve kalitesine odaklanmaktadır. Ekonomik durumu kötü olan birey ise kendi bütçesine uygun destinasyonlar arasında tercih yapmaktadır. Bu bağlamda ekonomik durumu kötü olan bireylerin sadece destinasyon tercihleri için değil diğer tüm mal ve hizmet tercihlerini de kısıtlamaktadır.

 Yaşam Tarzı

Yaşam tarzı, daha çok bireylerin nerede yaşadıkları, ne işle meşgul oldukları, neler yedikleri veya boş zamanlarında neler yaptıkları gibi günlük yaşantılarını kapsamaktadır (Durmaz, vd. 2011: 119). Her bireyin toplumdaki yeri farklı olduğundan yaşam tarzları da farklılık göstermektedir. Örneğin, kadın ve erkeğin bulundukları yerlere göre yaşam tarzlarında farklılıklar olabilir.

 Kişilik ve Benlik

Kişileri birbirlerinden ayıran duygu, düşünce ve davranış özelliklerinin tümünü kapsamaktadır. Örneğin, kişinin algılamaları, olaylara bakış açısı, özgüven ve otorite gibi değişkenleri içermektedir (Durmaz, vd. 2011: 120).

2.3.4. Psikolojik Faktörler

Karar alma sürecini etkileyen faktörler arasında motivasyon, algı, öğrenme, inançlar ve tutumları kapsayan psikolojik faktörler yer almaktadır.

 Motivasyon

Tüketicileri turizm faaliyetlerine yönelten çeşitli motivasyon unsurları bulunmaktadır. Tüketiciler ihtiyaçlarını karşıladıklarında ortaya çıkan motive edici unsurdur. Bu unsurlar sosyolojik veya psikolojik unsurlar olabilmektedir. Ancak bir tüketiciyi motive eden durum diğer tüketicileri etmeyebilir. Bu bağlamda motivasyon kişisel bir olaydır (Özcan, 2013: 55; Ünsar, vd. 2010: 250)Tüketiciler günümüzde daha çok kendilerini motive eden destinasyonlarda bulunmayı, yeni yerler ve inanışlar keşfetmeyi ve öğrenmeyi istemektedirler.

 Algı

Her bireyin turizm destinasyonlarını algılama biçimleri farklıdır. Bu algılama biçimlerine göre destinasyonlar arasında kişisel değerlendirmeler, elde edilen bilgiler ve ihtiyaçlar göz önünde bulundurularak seçim yaparlar. Kimileri sadece deniz, kum ve güneş isterken kimileri de doğa ile iç içe olmak isteyebilirler. Örneğin, turistlerin bir kısmı deniz, kum ve güneş için gelirken, diğer kısmı da bölgenin sahip olduğu güzellikleri görmek için gelmiş olabilir. Turistlerin algılamalarında etkili olan faktörler birbirlerinden bağımsız şekilde ele alındığında zamanla azaldığı görülmektedir. Bu nedenle, algılamalara etki eden faktörleri incelemek faydalı olacaktır (Bilim, 2004: 12). Bu faktörler şu şekildedir;

Geçmiş Tecrübeler: Turistlerin önceki deneyimlerinden yola çıkarak bir sonraki seyahatlerini planlama aşamasında tüm bu deneyimleri göz önünde bulundurmaktadır. Ancak daha önce herhangi bir deneyime sahip olmamışsa, yapılan reklamlar ve medya kişinin algısını etkileyebilmektedir.

İmaj: Önceki deneyimlerin algılama üzerindeki etkilerinden farklı bir şekilde, insanların kişisel fikirlerine ve inanışlarına göre şekillenmektedir (Bilim, 2004: 13). Yani kişi tercih edeceği destinasyonu kafasında tasarlamış olmaktadır. 

Sosyal Yapı: Tercih edilecek destinasyondaki politik, güvenlik, siyasi vb. durumlar kişilerin algılarını etkileyebilmektedir. Politik karmaşıklığın ortaya çıkması turistlerin olumsuz algılamalarına sebep olmaktadır (Bilim, 2004: 15).

Güvenlik :Turistler tercih ettikleri destinasyonlarda güvende olduklarını hissetmek isterler. Bu nedenle destinasyonların güvenli olup olmaması turistlerin algılarını etkilemektedir. Destinasyonlarda gerçekleşen terör olayları gibi durumlar, turistleri sadece o bölge için değil tüm ülke için olumsuz bir şekilde etkileyebilmektedir. Örneğin, Suriye, Mısır, Fransa vb. ülkeler.

 Öğrenme

Tüketicilerin davranışlarında meydana gelen kalıcı değişiklikleri kapsamaktadır (Ciritci, 2016). Aynı zamanda tüketici 5N 1K (nasıl, nerede, niçin, ne, ne zaman, neyi ve kim) sorularına cevap verebiliyorsa bilgiyi öğrenme yoluyla kazanmıştır (Tuna, 2018: 27).

 İnançlar ve Tutumlar

Tutum genel anlamıyla, bir kişiye, bir soruna veya bir objeye karşı sergilediği eğilimdir (Sardarov, 2012). Tutum aynı zamanda inançları da etkilemektedir. Bu bağlamda da inanç, kişilerin herhangi bir durum hakkında ki tamamlayıcı düşüncesidir (MEGEP, 2012: 31). Ayrıca kişilerin geçmiş deneyimleri, aile ve yakın çevresi ile olan ilişki bağları önemli rol oynamaktadır (Satıcı, 1998: 12).

2.3.5. Pazarlama Çabaları

Pazarlama, mal ve hizmetlerin üretildiği noktadan tüketildiği noktaya kadar yapılan tüm işlemlerin ve geçtiği kanalların uyum ve bütünlük içinde ele alınmasıdır (Bozkurt ve Şahin, 2015: 21). Turizm pazarlaması ise, turizm işletmelerinin pazarda en yüksek paya sahip olmak ve yüksek kazanç elde etmek için tüketici ihtiyaçlarını dikkate alarak turistik ürünlerin araştırılması, düzenlenmesi ve seçilmesini hedefleyen kararlarla ilgili yönetim felsefesidir (İnce, vd. 2017: 115).

Pazarlama çabaları (karması), işletmelerin satışlarını belli bir seviyede tutmak ve pazarlama amaçlarını gerçekleştirmek için kullanılan pazarlama araçlarıdır (Bozkurt ve Şahin, 2015: 75). Karar alma sürecini etkileyen faktörler arasında son olarak ürün, fiyat, dağıtım ve tutundurmadan oluşan pazarlama çabalarıdır.