Bir resim okuması: Babil Kulesi

BİR REsİMOKUMASI:BABİLKULESi

Elif~,i\IEN

READING APAINTING: TOWER OF BABEL

Codes ofthe painting "Tower ofBabel". whicb has been nu/de in the i6tbcenıury ~yPie/er RTUegel the E/der whoisone ofthe most

jamaılSandextraordinaı}'artisls ofRenal:~sance,has been examinedwiıhtbe help ofE1'1ı:inpanojik}"s three pbased iconological method and semeiological methods.IIhisıoricalmul geqgraphica/ hackgmundı'esearchhas heen nu,deabouııheanist and Cily of Babel, andıhepainJing has been examinedi~~ ıhe denoıalionwitbinıhis wnıexl, jiJlloıı;ed I~a connotation analysis. Fina/J)'itis

ımi/ers/ood thaııhe arlisıbas a sign(ficant message inıhepainling, directed toıbehumanil)' ofthe caming ages

Anahtar Kelime/er:İkonografi, İkanoloji,Göstergebilim,YaşlıPie/er Bruegel, Babil Kulesi

KeyWords:lconograpf~y,konology, Semiolics, Pieter Bruegel theEldeı;Tower o/Babel

...bel'imgetan'hı·e!.toplumsalı'ekültürelaçıdankel1flilerine özgü oil.mı'e birhidetiyleçekişen ı'e çeUşengöl7lıe tarzlarınısomut/tlr. "

RictumlLepperl LEPPERT1,

GİRİş

Sanat yapmndaki imgelerin görüncnkısmından

daha çokardında)-atanm merak edilmesi,sanatçının hangi tarihsel süreçtc, Mngi toplumsal ve kültürel erkilerJe yapmm

oluşturduğunun da bilinmesi gereksiniminidoğurmakta,

böylece basit bir ilgidenkapsamlıbiraraştırmayagiden süreçbaşlamaktadır. Herhangi bir üsluptaoluşturulmuş

görsel bir sanatyapıtındayer alan imgelerevebiçimlere yüklenenanlamlarınçözümlenmesisorunsalından

kaynaklanançalışmalardaöncelik kazanan "Ikonoloji", 20,

yüzyılsanatkuramcısı Erwin Panof.'ky tarafindangeliştirilen

Ibir yöntembilimdir. ?anaf,ky'ningeli,'itirdiği ve üçaşamaya ayırdığıikonolojik yöntemle "ön ikonografik betimleme",

"ikonografıkçözümleme" ve "ikon< )lojik yorum"adını verdiği

katmanlaryardunıylaönceyapıtıııkonusu veiçerdiğiimgeler, motiflertanımlanmakta, ardından yapıt, üretildiği çağın şifreleri, sanatçının ortamı, algıJan, kültürelkodları,

birikimlerinden yolaçıkarak yapı,[an anlamlandırma çalışmalarına göreyorumlanmaktadır.

Yinegeçtiğimiz yüzyıldaF.De Saussure ve eS.Peirce gibi dilbilimcilertarafından başlanıanvc A.].Grcimas, RBartes gibikuramcılarca geliştirilcn

Göstergebilim (Semiyoloji)yöntemlerikuııanarak sanat

yapıtınıyorumlama olanaklanbulunmaktadır. Bubağlamda

bilimsel biranlarrılandmlJasüreci izleyerekyapıunbildi risini bir üst-diledönüştürme anlayışıçerçevesinde, özgün,sıra

dışıvedönemininşifreleriyleyüklü bir Rönesansyapıunı okumayaçalışacağız,

Yapıt,.!\lmanRönesansı'nınöncü isimlerinden biri olan "Köylü"lakaplı YaşlıPieter Bmegel'e aittir, Hassas ve bilinçli birsanatçı olduğuveyapıtlanndaköylüleri çok

iyibetimlediği içjn kendisine bu lakapyakıştırılmıştır.

Kaynaklarda, kesin olmamak!a birlikte 1525vılında

Hollanda'da Kuzey Br<ibam'tadoğduğu, 1552:)3'te İtalya'da

kaldığı belirtilmekıcdir. IIuxleyonu "bir antrOpolog ve toplumsal hirfıJozof'olarak yorumlarkenYenıurionu ''traji· komediozanı" ilan eder. ltalvanRönesans'ınıivi hilen ve buözelliğine Kuzey'c özgü ahlili değer de yükleyen ressamın eserlerincic,OrtaçağileRönesans, Reform iledoğafelsefeSi, ahlakiyaşamla yaratıcıözgürlük sentezleriniaçığa çıkardığı

sövlenir2_{Ressamm dinsel bir mitren yolaçıkarak insanlık} komedisininalaylı betimlemelerinden biri -olduğu kabul edilen, 1563yılında yaptığı"Babil Kulesi"adlı yapıtıda bu türdcn bir örnektir.

Söz konusuyapıt,Bruegel'in,kuleııinberimindeki tükenmez zenginlik imgeseflik, gösteren ve gösterilenlerm

• Yrd. Doç..Balıkeoj[Üniversitesi Güzel Sanatlar FakültesiRe.ıiınBölümü.Balıkesir. 1 LEPPERT, Richard; SanattaAnlamın Görüntlisıi.[s(anbuL 2002, sayia no; 18. ,

2VENTUR!. ]jonello:"HicronyınusBosch'dan Bruegel'e"Röııesansın Seıüveni.lstanbul,2005, sayfa no: ll5,

boııuğu bakımından yapıdan arasındabenzeriolmadığı

söylenen bir resmidir. Buradakonuşansadece formlar

değildir.Bu temaBnıegel'denönce bu kadar büyük bO}lltta

çalı~ılınamıştırve buişsanatsal imgelemindonık noktası

olarak kabul edijmektedir.) Okumayabaşlamadan evvel ciddi bir an-alanvean-zaman incelemesi gerekmektedir. JeanBolıem'yagöre Babil kentinin arkeolojik

incelenmesinde; temeli. bir kenan90metre olan kareplanlı, yüksekliğinin de90metreolduğutabmin edilen çok kath bir ziggurata ail küçük bir temeJkalınlısı dışındabirbelırtiye rastlanmam~tır4 Kule/ıeilgili olarak Tevrat"tabulunan mine "kerpicintaŞyerine,katranınharçyeıine kuııanıldığı,kavrnin

dağılmaması için birşehirve semaya kadar yükselen bir kule bina etmekten" söz edilir.

s

uzun

dair izlerdebulunmaktadır. Heroclot tarihinde; Pers

egemenliğidöneminden söz ederek, kulenin sekizkatlı,

yukandoğruincelerekçıkıığıllL, en üstteseçilmi,ş

rahibekrdenba,~kasının giremediği hirtapınak olduğunu,

Babil kentininetrafı sağlamsurlarla çevrili, üç dönkarlı

evlerelenoluştuğunu anlatmaktadu·.G Babil kulesininbeşbin

yıJöncesinde Sümer'lerdenbaşlayarak ikibinbeşyüz yıl

öncesine kadarki süreçte kavimlerin istHalanyla defalarca yıkılıpYIPrauhpyeı1iden yapıldığı, aDarddığı bilinmektedir. En son(1.0.555-539)Per)istilası sonrası yıkılarak y:ızg15lyla baş başa bırakılmı.~nr.

Resim;YaşlıPieier Bruegel, "Babil Ku/es/':. 1563

3 SElT' ,'1,Wiltred: PicrerBnıcgclıhe.Elder, Vienna,1998,sa)'fa no.55 4 BülTERO, Jean;Külıürümü:cün Şaf.ığıBabil, Isranbu!, 2006,saytıno: 125. 5CERAM C.W;Tanrılar Me7:ıriarveBilginler,Ist:lobuL1994,sayfa no: 2'12 6 HERODOTOS: Hemdot Tanhi,Ist30bu!,1991.sayfu no:73

Resme düzanlamsalbağlamda bakuğunlZ.da, ana izlek olan kule, tipikbir Roma mimarisiclir.RessamınItalya'ya

yapmış oldnğuseyahatindegördüğü (oliseum'un mimari etkileriaçıkçaseçiliL Yine hn dizgede yer alaninsanların

n7.iksd özellikleri, giyimtarılan, kullantiıklan in~aat

malzemeleli,yapıiskelelen, mekanik düzenekler,kaldıraçlar,

silahlar. gemiler, evler, surlar. kuleler, köprüler, yel

değirmenleri, sudeğirmenleıi, diğer yapılar,hana kral ve avanesi gibi gösterenler tümüyleAvrupalıdır. Dikçatılı

evlenfledoğrudan bir Kuzey Avrupa kemine gönderme

yapılmaktadır. O denli ki kentte kilise kulelerine benzer etkideyapılaryeralmaktadır. Yapı iskeleleıinin

betimlemesinde haç gönclermesi fark edilmektedir. Kulenin düz anlamsal ezicibüyüklüğünü, tlgürlerin ve nesnelerin

küçüklüğü vurgulamaktadıL Kent ve liman kUll'yesaygı

gösterir gihi sessiz ve etkisiz.lIir. !<ule hembiımemiş hem deyıkılmışizJenimi vermektedir.Işçilerya da esirleryıprauCl

hirçalı.5masergilemektedirler. Hepsişehirde değilde kuledeki o küçük evlerdeyaşamakıadırlaL Kule, görünen iç bölmeleri de dikkatea'lınclığında, mükemmelbiı yapı

etkisiyaratmaktadır, ancakmımarlıkya da mühendislik

bakımındançokayrıntılı bakıldığında imlcinsızbiryapı olduğunun açıkça görüldüğü ve ressamJIl bunun bilincinde

olduğusöylenmektedir.'

Dikeyokumaaşamasında ise~~nekulenin kendisinin yananlamlarından birinin "insan eüretiflin" simgesiold·uğufolunda bir söylemden söz edilebilir. Günümüzde Asur tabletlerininokunmasısonucu Kral

Nebııkadııezar'ın babasından devraldığı işlerden hirinin de

tanrıMareluk'un onuruna kuleyi onarmak ve "tepesi gökle

yarışsın" diye yükseltmekolduğunu biliyoruzB_{Ohalde bu} resimde yan anlamsal düzlemde, Tanrıl'a, belki de cennete

yaklaşmayısimgelerken uzamsal anIamda yerin

maddeseııiğinden uzaklaşarak buludannarasından göğün tinselliğine doğru çıkma isteğine dönüşıüğünü

düşündürüyor. Bulutun yan anlamlannelan birinin de geçidUk

olduğunu belirtmektehıydavar. Yahudiler degöğe ulaşma

nkrinden yolaçıkarak"insanküstahlığı"mrı örneğiolarak simgeler Babil kn1esini. Yine Teveat'ta Babirelen "Büyük

Fahişe" ya da <·günahkar kent" diyesözedildiğimyazan Arkeolog Koldewey'egöre de gücün vezenginliğinsimgesidir bu devasa gösterge.9

Öte vanclan kuleninhitirilememiş olmasınında "insanU1başarısııhğının" simgesiolduğu. ha;arl'ı olmasının ise"insanoğlunun devamlılığınavemükemmelliğine kar~ın

eninde sonunda yenilmeye mabkumoluşnnu" simgelediği

söylemlerarasındadır. Ayncabitmemişliğin, Incil'deki "insan eliyleyapıları herşeyin yarım kalması gerektiği" paradigmasıyla örtüştüğüresimde, kuledeki buyıpr'JIlmışlık

7 SEIPEl.,w;sayfu no: 56 8 CERA\l, C.W;sal'fu no:178 9 CtRA.\l, C\1';sayfa no 179.

"büyükfahişe" eğretilemesi de olabilir. Kulenin mimariSinin Roma'dakiKolezyunı'a benzemesi pagan dönemalegorisİ olmalıdırKentin, dikçatılıevleriyle Kuzey Avrupaşehit'lerine

göndermeyapınası, ressamın kültürel kodlanrun birazizliği

de olabilir. Kulenin yamuk,eğreligibiolması, karmaşıkve mimari anlamdaolanaksızbiryapı oluşu,gibi birçok göstergeyi zekiceyapılmış ironiler dizgesi olarak

dcğerlendirehiliriz. Bu ironi kendiler,ini evrensel mimar ilan edenlere bir naz.ire olabilir. Ona kana,devınimi olanaksız tx)~'l([takimetal vinein bir topa benzemeSi, bu vediğerinsan gücüyleçalışanmakine ve çarklann içinde yürüyen minicik esirlerin,fa~itdairedeki den.ey fdreleriniçağrıştırması, insan

zekasınayine ironik bir vurgudur. Ancak tüm teknik olanaklara. gayretlere,Kral'ındenetiminekarşın, yapının

tamamlanabilecek gibiolmamasıda "burnu çok havada bir

bırsınson safhadaolduğunu"simgelemektedir. Burada,

izleğinbirtarat.ıonanilrkendiğer taraJinın yıkılıyol' olmasının,

tam daaynı coğrafyadagünümüzdeyaşananlariçin de

geçerlilı.~i trajik hirr'd..'iılantı değilmidir?

Sonuç olarak, kule imgesinintamamlanruasının imkansızlığı, insanın haşarısızlığının, giderek de ilerleyen

insanın açmazınınbelinisidir. Bruegel insani ve toplumsal

çelişkileritarihsel biröğeetrannda öflülü birala~{a işleyerek, ak\lcılıkla mamıkS17lık aıClSıııdakiince çizgiyiaçığa çıkarmıştır.

KAYNAKÇA

· BOITERO,Jeaa;Kü]rürüınüzün ŞafağıBabil, Istanbul, 2006, YKY

· Cf~RAM,C.W;TanrılarMezarlarve Bilginler, Istanbul, 1994, Rema.

DAJ\USCH,Huocrl; "Göstergebilim veİkanagratl"

Sanaı Dünyamız, sayı:lOO, Istanbul, 2006, Sayfa no: 400-405 ECO,Umberıo;Yorum veAşınYorum, istanbul, 1997, Can.

HERüDOroS; Hemdot Tarihi.İstanbul, ]991, ReınD.

KRA.USSE, Anna-Carola; Rönesans'tan Günümüze ResimSanatınınÖyküsü, Almanya, 2005, Literatür. · tEPI'ER'!', Richard;SanattaAnlamın Görümüsü, Istanhul, 2002,Avrımı.

SErPEL, Wilfred; Picter Brnegc! the Elder, Vienna, 1998. Skil'a.

. TÜKEL,Uşun, Resmin Dili ikonografiden Göstergebilime, Istanbul, 2005, HomerK.

VE:'1TURI, !jonello; ·,]-"!ieronymus Bosch'dan Bruegel'e"

Rönesansın Serüveni, Istanbul, 2005, Sayfa no:] 15-126