LİBYA DEVLET ÜNİVERSİTELERİNE AİT WEBSİTELERİNİN KULLANILABİLİRLİK DEĞERLENDİRMESİ

T.C.

KASTAMONU ÜNİVERSİTESİ

FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

LİBYA DEVLET ÜNİVERSİTELERİNE AİT WEBSİTELERİNİN

KULLANILABİLİRLİK DEĞERLENDİRMESİ

Osama Saad Saıd ALSHARIF

Danışman Dr. Öğr. Ü

yesi İsmail YILDIZ

yesi H.İbrahim AKYÜZ

yesi

YÜKSEK LİSANS TEZİ

MALZEME BİLİMİ VE MÜHENDİSLİĞİ ANA BİLİM DALI KASTAMONU – 2020

ÖZET

Yüksek Lisans

LİBYA DEVLET ÜNİVERSİTELERİNE AİT WEBSİTELERİNİN KULLANILABİLİRLİK DEĞERLENDİRMESİ

Osama SAAD SAID ALSHARIF Kastamonu Üniversitesi

Fen Bilimleri Enstitüsü

Malzeme Bilimi ve Mühendisliği Ana Bilim Dalı Danışman: Dr. Öğr. Üyesi İsmail YILDIZ

İletişim ve İnternnet alanındaki teknolojik gelişmelerin hızlanması, üniversiteler ve diğer büyük eğitim kurumlarının görsel estetiğiyle öne çıkan websiteleri tasarlayarak rekabet yeteneklerini arttırmayı amaçlamaları ve bunu son kullanıcının bakış açısıyla kullanma imkanının olması, ayrıca bu yolla öğrencilere ve ziyaretçilere daha iyi hizmet sunulması gibi sebeplerle, web tasarımcıları hedef kitlelerinin güvenini ve memnuniyetini kazanabilmek için söz konusu sitelerin kullanılabilirlik boyutuna ilgi duymaya başladılar. Libya Devlet Üniversitelerine ait websitelerinin sayısındaki büyük artışa rağmen, bu sitelerin kullanılabilirliğinin düşük olması ziyaretçilerin ihtiyaçlarının ve beklentilerinin karşılanmasına engel olmaktadır. Bu bağlamda, yaptığımız çalışmayla üç adet Libya Devlet Üniversitesinin web sitelerinin kullanılabilirliğini ölçümlemeyi bu web sitelerinin avantajları ve dezavantajlarıyla ilgili ortak sorunları tanımlamayı amaçladık. Bu çalışmada iki farklı değerlendirme yöntemi kullanılmaktadır; ilk yöntem kullanıcı testi ve memnuniyet anketidir, ikincisi ise Nielsen’in sezgisel değerlendirme yöntemidir (uzman incelemesi). Her iki yöntemle de aynı devler üniversiteleri üzerinde farklı katılımcılarla websitelerinin kullanılabilirliği, kullanıcı açısından değerlendirilmektedir. Kullanılabilirlik sonuçları, seçili Libya Devlet Üniversitelerinin pek çok kullanılabilirlik sorunu olduğunu göstermektedir ve bu da çalışmamızın üniversiteler açısından pratik uygulamaları ima ettiğini ortaya koyar; üniversitelerin web tasarımcıları bu sonuçlardan faydalanarak daha kullanılabilir web siteleri tasarlayabilirler. Bu çalışma ayrıca Libya Devlet Üniversiteleri hakkında kullanılabilirlik ölçümü yapma girişiminde bulunan ilk çalışmalardan birini oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler: Kulanılabilirlik değerlendirmesi, üniversite websiteleri, internet kullanılabilirliği, kullanıcı testi, sezgisel değerlendirme

2020, 58 sayfa Bilim Kodu: 91

ABSTRACT

MSc. Thesis

USABILITY EVALUATION OF WEBSITES OF LIBYA STATE UNIVERSITIES Osama SAAD SAID ALSHARIF

Kastamonu University

Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Material Science and Engineering

Supervisor: Assist. Prof. Dr. İsmail YILDIZ

Due to the acceleration of technological development in the field of communications and the Internet and in view of the interest of large educational institutions such as universities and others to increase their competitive capabilities by creating distinctive websites in their visual aesthetics and the possibility of using them from the viewpoint of the end user and providing good services to students and visitors, the developers were interested in this aspect in order to gain the satisfaction and confidence of users Targeted. Despite the recent huge increase in the number of websites of Libyan public universities, their low usability leads to a failure to meet the needs and expectations of visitors. Therefore, the aim of this study was to assess the usability of three Libyan public universities and to identify common issues related to the advantages and disadvantages found in these university websites. Two methods of evaluation were used in this study, the first method was user testing and satisfaction questionnaire, and the second method was Nielsen’s heuristics evaluation (Expert review). Both methods used the same selected public universities with different participants and assessed website usability from a user’s perspective. Usability results also revealed that selected Libyan university websites suffer from many usability problems and the results of this study have practical implications for universities so that university web developers can design more usable websites. This study is also one of the first attempts to assess levels of Usability in the Libyan public universities.

Key Words: Usability evaluation, university websites, web usability, user testing heuristics evaluation

2020, 58 pages Science Code: 91

TEŞEKKÜR

Öncelikle, bizlere bildilerimizi öğreten, sağlık ve sabır veren Yüce Allah’a şükürler olsun.

Bu çalışmayı başarıyla tamamlamamda katkı sağlayan;

Başta danışmanım Sayın Dr. Öğr. Üyesi İsmail YILDIZ’a minnettarım, mükemmel yol göstericiliği, bilgisini paylaşma yeteneği ve bu çalışmanın her adımında yardım ettiği için de ayrıca teşekkür ederim. Bana bu eğitim fırsatını verdiği için ülkem Libya’ya minnettarım. Kastamonu Üniversitesi çalışanlarına da teşekkürlerimi iletmek istiyorum. Özellikle annem, babam ve sevgili eşim başta olmak üzere bütün aileme, beni destekleme konusundaki kararlılıkları için teşekkür ederim.

Son olarak ancak son derece önemli olarak, bana yardım etmiş olan bütün arkadaşlarıma da teşekkür ederim.

Osama Saad Saıd ALSHARIF 2020

İÇİNDEKİLER Sayfa TEZ ONAYI ... ii TAAHHÜTNAME ... ii ÖZET ... iv ABSTRACT ... v TEŞEKKÜR ... vi İÇİNDEKİLER ... vii ŞEKİLLER DİZİNİ ... viii 1. BİRİNCİ BÖLÜM ... 1

1.1 Bilgi Teknolojileri ve Web Geliştirme ... 1

1.2. Çalışmanın Amacı ve Araştırma Soruları ... 3

1.3. Tezin Yapısı ... 4

2. LİTERATÜR TARAMASI ... 5

2.1 Web Teknolojileri ... 5

2.2 Kullanılabilirlik ... 5

2.3 Kullanılabilirliği Test Etme Yöntemleri ... 7

2.3.1. Kullanıcı Testi ve Anket ... 7

2.3.2. Sezgisel Değerlendirme Çalışmaları ... 9

2.3.3. Otomatik Araçların Kullanıldığı Çalışmalar ...10

2.4. Eğitimsel Websitelerinin Kullanılabilirlik Değerlendirmesi ...11

2.5. Kullanılabilir Eğitimsel Websitelerinin Özellikleri...12

2.6. Üniversite Websitelerinin Kullanılabilirliği Üzerine Çalışmalar ...13

2.7. Libya’da Üniversite Websiteleri ...14

3. YÖNTEM ...15

3.1. Çalışmanın Tasarımı ...15

3.1.1. Çoklu Durum Çalışması ...15

3.1.2. Araştırma Soruları ...16

3.2. Araştırmanın Kullanıcı Testi Tasarımı ...17

3.2.1. Üniversite Websitelerinin Seçimi ...17

3.2.2. Kullanılabilirlik Değerlendirmesinin Kullanıcı Testi ...18

3.2.3. Katılımcılar ...19

3.2.4. Kullanıcı Testindeki Görevler ...20

3.2.5. Veri Toplama Süreci ...22

3.2.6. Ölçüm Aracı...23

3.3. Sezgisel Değerlendirme (Uzman İncelemesi) ...24

3.3.1. Katılımcılar ...26

3.3.2. Veri Toplama Prosedürü...27

4. SONUÇLAR ...29

4.1. Kullanıcı Testi Görevleri ve Memnuniyet Anketi ...29

4.1.1. Gözlem Analizi ...31

4.2. Kullanılabilirliğin Sezgisel Değerlendirmesi ...32

5. TARTIŞMA ...42

5.1. Kullanıcı Testi ...42

5.2. Sezgisel Değerlendirme: (Uzman İncelemesi) ...44

6. SONUÇ ...46

ŞEKİLLER DİZİNİ

Sayfa Şekil 3.1. Yöntemler ...17 Şekil 3.2. Veri toplama süreci ...23 Şekil 4.1. Kullanıcı Testlerinin Ortalama Süreleri ...29

TABLOLAR DİZİNİ

Sayfa

Tablo 3.1. Üniversite Detayları ...18

Tablo 3.2. Eğitim Seviyeleri ...20

Tablo 3.3. Kullanıcı Testi İçin Belirlenen Görevler ...21

Tablo 3.4. Nielsen’in kullanılabilirlik sezgiseli ve ciddiyet ölçeği ...25

Tablo 4.1. Kullanıcı Testi Süreleri Açısından Üniversitelerin Sıralanması ...30

Tablo 4.2. Üniversite Web Sitelerine İlişkin Kullanıcı Memnuniyeti ...31

Tablo 4.3. Katılımcı Gözlemleri ...32

Tablo 4.4. Sezgisel Kurallardaki Hata Sayıları ...33

Tablo 4.5. Her Üniversite için Ciddiyet Ölçeği Sonuçlarının Karşılaştırılması ...34

Tablo 4.6. Sistem Durumunun Görünürlüğü ...35

Tablo 4.7. Kullanıcı Kontrol ve Sertbestliği ...36

Tablo 4.8. Tutarlılık ve Standartlar ...37

Tablo 4.9. Hata Önleme ...37

Tablo 4.10. Hatırlamadan Çok Tanıma ...38

Tablo 4.11. Kullanımda Esneklik ve Verimlilik ...38

Tablo 4.12. Estetik ve Minimalist Tasarım ...39

Tablo 4.13. Kullanıcıların Tanımasına Yardım Etme ...40

1. GİRİŞ

1.1 Bilgi Teknolojileri ve Web Geliştirme

Bilgi teknolojilerindeki ve bu teknolojilerin en görünen yüzünü oluşturan internetteki muazzam gelişme nedeniyle, dünya nüfusunun yarısından fazlasının artık İnternet'i günlük olarak kullandığını gösteren istatistikler mevcuttur [1]. Alışveriş web siteleri, eğitim web siteleri, sosyal ağ web siteleri ve uygulamaları, internetin günümüz itibariyle kazanmış olduğu her yerde hazır ve de nazır konumuna erişmesinde yardımcı olmuştur. Dünya genelinde milyonlarca kişi İnternet web sitelerini her zamankinden daha hızlı şekilde aradıkları bilgiye ulaşmak için kullanmaktadır [2]. Son kullanıcının istediği bilgiye ulaşması, bu bilginin kalitesi ve erişim hızı açısından, hali hazırda mevcut olan çok sayıda web sitesi nedeniyle kolay bir iş değildir. Şu anda aktif olduğu rapor edilen yaklaşık bir milyar web sitesi bulunmaktadır, ancak bunların çok azı hedeflenen son kullanıcı memnuniyeti seviyesinde bir hizmet sunmaktadır [1]. İnsanlar daha önce basılı dergilerden, gazetelerden ve halk kütüphanelerinden araştırıp veya inceleyip bilgiye ulaşıyorlardı, ancak günümüzde web siteleri bilgiyi kitlelere yaymanın birincil aracı haline gelmiştir [3]. İnternetin olağanüstü büyümesi ve gelişmesi, günümüz kullanıcılarının iletişim becerilerine bağlı olarak önemli ölçüde bilgi alışverişinde bulunmalarını sağlamıştır [2]. Birçok alanı açıkça etkileyen İnternet'in bu hızlı gelişimi, araştırmacıların ve İnternet tabanlı yazılımlara aşina olanların bu değişimi bilgi devrimi olarak isimlendirmesine yol açmıştır. Bu BİT devriminin eğitim kurumları üzerinde de önemli bir etkisi olmuştur. Bu değişim üniversiteler için pek çok web sitesi gereksinimi doğurmuştur; mevcut programlar, ders içerikleri, öğrenci işleri, araştırma çalışmaları vb. akademik enstitüler internet ortamının ilk katılımcıları ve geliştiricileri arasında yer almaktadır [5, 6, 7]. Bununla birlikte, zaman içinde bu web sitelerinin amacı teknolojik ilerlemeler ve artan İnternet kullanıcısı sayısı nedeniyle farklılık gösterdi. Örneğin, 1990'ların başında, üniversite web siteleri yalnızca web'de yer almayı amaçlayan bilgilendirici internet sayfalarıydı [7, 5]. Günümüzde ise, web siteleri akademik kurumların hayati bir parçasıdır ve en görünür yüzlerinden birini oluşturmaktadır [5]. Üniversitelere ait web siteleri aynı zamanda akademik programlar ve üniversite hakkında bilgi almak isteyen potansiyel öğrencilerin öncelikli başvuru kaynağı haline gelmiştir. Bu nedenle, tüm paydaşların ihtiyaçlarına

azami seviyede cevap veren etkin bir web sitesi hazırlamak üniversiteler için bir zorunluluktur [6]. Lise öğrencileri genellikle yüksekokullar ve üniversiteler hakkında bilgi toplamak için interneti kullanmayı tercih etmektedir [9, 10, 11]. İnternet ve bilgi teknolojilerinin sunduğu avantajlar, üniversitelere potansiyel öğrencileri çekmek için küresel rekabet üstünlüğü kazandırabildiğinden, web siteleri temel olarak tanıtım ve pazarlama amaçlı kullanılmaktadır [12, 13, 8]. Üniversitelerin web sitelerinin ziyaretçilere daha etkili, verimli ve tatmin edici hizmetler sunmak için ek avantajları olabilir. Ancak, bu ziyaretçilerin web hizmetlerinden maksimum fayda sağlayabilmeleri için kullanılabilirlik kriterlerinin karşılanması gerekir. Web sitelerinin sayısında son zamanlarda meydana gelen büyük artışa rağmen, söz konusu web sitelerinin kullanılabilirlik özelliklerinin zayıf olması ziyaretçilerin ihtiyaç ve beklentilerini karşılayamama sonucunu netice vermektedir. Güçlü iletişim potansiyeline rağmen, üniversite sitelerinin birçoğu iyi tasarlanmamıştır ve kullanılabilirlik sorunlarından muzdariptir. Bu bağlamda, birçok çalışma yükseköğretim web siteleri için kullanılabilirliğin önemine vurgu yapmaktadır [14, 15, 16]. Ayrıca, özellikle akademik personel ve öğrenciler için zaman gün geçtikçe daha önemli hale gelmektedir, bu nedenle üniversite web siteleri, istenen bilgilerin kolayca bulunabileceği, kullanıcı dostu ve etkin olacak şekilde tasarlanmalıdır [9]. Kullanılabilirlik, herhangi bir kullanıcı arayüzünün en önemli özelliklerinden biridir; arayüzün kullanımının ne kadar kolay olduğunu ölçer [10]. ISO 9241-210'da [11] kullanılabilirlik, “bir ürünün, belirli bir kullanıcı gurubu tarafından, belirlenen bağlam ve amaçlar çerçevesinde etkililiği, verimliliği ve kullanıcı memnuniyeti” olarak tanımlanmaktadır [11]. Kullanılabilirlik sadece bir web sitesinin kalitesini değerlendirmekle kalmaz, aynı zamanda yöneticilere potansiyel sorun alanlarına ilişkin bilgiler de sunar [12]. Nielsen, kullanılabilirliği beş kalite bileşeniyle tanımlar; öğrenilebilirlik, etkinlik, hatırlanabilirlik, hatalar ve memnuniyet [13]. Web erişimi, bir siteye mümkün olduğunca fazla kişinin erişebilme derecesi ile ilgilidir [14]. Web sitesinin kullanılabilirliğinin kullanıcıların memnuniyeti üzerinde doğrudan etkisi vardır; bir site iyi tasarlanmazsa, kullanıcıların etkin ve verimli bir şekilde siteye erişme veya siteyi kullanma imkanı olmaz ve dolayısıyla kullanıcılar web sitesini tekrar ziyaret etmeyebilir [15].

Sitelerin kullanılabilirliğini değerlendirmek veya ölçümleyebilmek amacıyla birçok farklı yöntem geliştirilmiştir. Bu yöntemler kullanılabilirlikle ilgili problemlerin kim tarafından tanımlandığına göre, örneğin “uzman” değerlendiricilerin, kullanıcıların veya araçların değerlendirmesi, üç kategoriye ayrılır. Değerlendirici tabanlı yöntemler, “uzman” değerlendiricinin bakış açısına göre, kullanıcıların arayüzle etkileşim esnasında karşılaşabileceği kullanılabilirlik sorunlarını bulmayı amaçlamaktadır. Gösterge değerlendirmesi, uzman denetçiye dayalı yöntemlerin en kullanışlılarındandır [16]. Belirli bir sayıdaki “uzman” değerlendirici, kullanıcı arayüzünü değerlendirir ve bu arayüzün kullanılabilirliğin çıkarımı ilkelerine, yani sezgisel yöntemlere uygun olup olmadığına karar verir [17]. Kullanılabilirlik problemlerini belirleme sürecine kullanıcıları dahil eden diğer kullanılabilirlik değerlendirme yöntemlerine gözlemler, anketler ve mülakatlar dahildir. Bu çalışmanın temel amacı, Webometrics'ten alınan dünya sıralamalarına göre belirlenen üç Libya devlet üniversitesine ait web sitelerinin kullanılabilirliğini değerlendirmek ve bu üniversitelerin zayıf yönlerini tartışarak kullanılabilirlik düzeylerini karşılaştırmaktır. Ayrıca, bu çalışma Libya'daki devlet üniversitelerine dair yeni bir değerlendirmedir ve bildiğimiz kadarıyla, şu anda bir dizi Libya devlet üniversitesine ait web sitelerinin kullanılabilirlik düzeylerini değerlendiren yayınlanmış bir çalışma bulunmamaktadır. Bu çalışma bu boşluğu kısmen doldurarak literatüre katkıda bulunmaktadır. Son olarak, bu çalışma hem geliştiriciler hem de arar alıcılar için üniversite web sitelerinin kullanılabilirliğini geliştirmek yolunda kayda değer öneriler getirerek katkıda bulunmaktadır.

1.2. Çalışmanın Amacı ve Araştırma Soruları

Bu çalışmanın temel amacı, Libya'da seçili devlet üniversitelerinin web sitelerinin gelişmesine katkıda bulunmak hedefiyle bu web sitelerine ilişkin problemleri tespit edip tanımlamak, hatalarını araştırmak, bu sitelerin verimliliğini, etkinliğini ve kullanıcıların ve memnuniyetini etkileyen faktörleri analiz etmektir. Ayrıca, çalışmada kullanılabilirlik değerlendirmesi için iki yaygın yöntem kullanılmıştır: ilk yöntem kullanıcı testidir, ikinci yöntem ise Nielsen’e bağlı olarak sezgisel değerlendirmedir. Ve çalışmamızın ana amacına bağlı olarak, aşağıdaki araştırma sorularına cevap aranacaktır:

• Hedef üniversitelerdeki web siteleri için en önemli kullanılabilirlik sorunları nelerdir?

• Üniversite web siteleri ziyaretçilere bilgi ve hizmet sağlamada ne kadar etkilidir?

• Kullanılabilirlik eksikliğinin, söz konusu üniversiteler üzerinde oluşturduğu etki nedir?

• Üniversite web sitelerindeki sorunları azaltmaya yönelik pratik adımlar ve bu web sitelerini geliştirmeye ve zenginleştirmeye yönelik adımlar nelerdir? 1.3. Tezin Yapısı

Çalışma altı bölümden oluşmaktadır. Birinci Bölüm araştırmaya giriş şeklindedir, araştırma konularını kısaca açıklar. İkinci Bölüm üniversitelerin web siteleri ve kullanılabilirliğe dair literatürü inceler, ayrıca Libya’nın devlet üniversiteleri hakkında arka plan bilgileri sunar. Üçüncü Bölüm, araştırmada kullanılan metodolojiyi detaylandırmaktadır. Dördüncü Bölüm, sistematik bir şekilde çalışmada toplanan verilerinin sonuçlarını sunar. Beşinci Bölüm, çalışmanın bulguları üzerine bir tartışma sunar ve kapanış olan Altıncı Bölümde ise, çalışmanın genel sonucu ve gelecekteki çalışma önerileri ele alınmaktadır.

2. LİTERATÜR TARAMASI

2.1 Web Teknolojileri

İletişimin artan rolüne rağmen, küresel web büyük ölçüde sansürsüz kalmaktadır, bireyler ve kuruluşlar belge ve bağlantılarla dolu web siteleri oluşturmakta serbesttir [18]. Web sayfaları, artık düzenli bir uygulama haline gelen İnternet üzerinden yazışma öğrenme ve öğretme yoluyla eğitim sektörünü geliştirmeyi amaçlamaktadır. Akademi'de gelişen web siteleri teknolojisinin benimsenme seviyesi artmaktadır. Bununla birlikte, çevrimiçi eğitim uygulamasına büyük bir engel, öğrencilerin özelliklerinin sınırlı anlaşılması ve bu teknolojilerin kullanımının algılanmasıdır. Varlan'ın [19] belirttiği gibi, dünya öğrenmeye dayalı bir topluma doğru ilerledikçe iletişim ve internet küreselleşmiştir. İletişim, mevcut öğrenmenin paylaşımı, sanal bir dünyada çalışma ve bireyleri etkileyen bilginin yayılması ile başarımızın derecesini etkiler. İnternet işlemleri ve web sayfaları aracılığıyla kullanıcılar, konumlarına bakılmaksızın başkalarından bilgi edinebilir ve benzer veriler sağlayabilir. Dünyadaki birçok şirket, kullanıcıların hizmetleri ve ürünleri hakkında bilgi almasına yardımcı olmak için web portalları aracılığıyla özel araçlar kurmuştur [20]. Web siteleri, belirli İnternet uygulamalarını ve araçlarını kullanarak kullanıcı isteklerini destekleyebilir. Barnard’ın [21] belirttiği gibi, yüksek öğrenim yüksek kaliteli bir aktarım sürecinden geçmektedir. Günümüz telekomünikasyonunun kapsamlı gelişimi, İnternet'in büyümesi ve günümüz eğitimcilerinin elinde, neredeyse tüm konular için çok miktarda görsel, metin ve ses verilerine erişebilecekleri yüksek kaliteli araçların geliştirilmesi için açık bir desteği temsil etmektedir. BİT araştırmacılara ve eğitimcilere bir öğrenme ortamı sağlar ve entegre öğrenme ve geliştirilen diğer yeni araçlar yoluyla öğrenme sürecini teşvik eder ve güçlendirir [22].

2.2 Kullanılabilirlik

Web sitesi kullanılabilirliğinin hedefi yüksek görev performansı, kullanıcı memnuniyeti, öğrenme kolaylığı ve düşük hata oranlarıdır. [23]. Bazı kuruluşlar kullanılabilirliğe odaklanarak kâr elde etmişlerdir. Bu nedenle, yazılım geliştirme yaşam döngüsünde tasarım aşamasındayken kullanılabilirlik, yeniden kullanılabilir

standartlara dayalı olarak geliştirmede genel zamanı, çabayı ve maliyeti azaltmak için önemlidir. Tobar vd [24]’ne göre, sitelerin kullanılabilirliğini ve erişelebilirliğini garanti etmek için tasarlanmış prosedürlerin ileri analizi ve takibi moderatörler ve değerlendiriciler için sıkıcı bir iştir. Xenos [25]'a göre, kullanılabilirlik hakkındaki ISO 9126 standardı anlaşılabilirlik (müşterinin ürünün temel fikrini algılama çabası), öğrenilebilirlik (müşterinin ürünü nasıl kullanacağını anlamaya yönelik çabası) ve çalışabilirlik (müşterinin fare desteği ve tam ölçekli çağrılar gibi görev ve etkinlik kontrolü için uğraşması) olarak bölünebilir. Ayrıca ISO 9126'nın kalite hedeflerini belirlemek için çok sayıda tasarımcı tarafından kullanıldığını ve kullanılabilirliğin güvenilir bir şekilde yazılım kalitesinde birincil bir endişe olarak kaldığını açıkladılar. Nielsen [13] kullanılabilirliği, öğrenilebilirlik, verimlilik, hatırlanabilirlik, hatalar ve memnuniyetin beş kalite bileşenine dayanarak tanımlamıştır. ISO 9241-210'a göre, [11] kullanılabilirlik “bir ürünün belirli bir kullanım bağlamında etkililik, verimlilik ve memnuniyet ile belirlenen hedeflere ulaşmak için belirli kullanıcılar tarafından ne ölçüde kullanılabileceği olarak tanımlanır. Bazı araştırmacılar, web sitelerinin kullanılabilirlik değerlendirmesi için yöntemler geliştirmeye çalışmışlardır. Örneğin, 1990 yılında Nielsen ve Molich tarafından [17] geliştirilmiş ve 1995 yılında Nielsen [26] tarafından revize edilmiş, sezgisel değerlendirme listesi 10 madde içermektedir. Bu değerlendirme kullanılabilirliğin en sık kullanılan ve popüler değerlendirme yöntemlerinden biri haline gelmiştir [45, 46]. Nielsen’in buluşsal değerlendirmesinde, 10 buluşsal öğe, sistemlerin temel özelliklerine ve kullanıcı dostu özelliklerine atıfta bulunmaktadır [27]. Sezgisel yöntemi kullanmanın amacı, kullanılabilirlik sorunlarından kaynaklanan sorunları değerlendirmektir [28]. Sezgisel değerlendirmede, uzman değerlendirici sistemin arayüzünü analiz eder ve sezgisel maddelere göre kullanılabilirlik problemlerini belirler [29]. Kullanılabilirlik buluşsal yöntemi sadece sistemleri test eden değerlendiriciler için değil, aynı zamanda sistemleri geliştirme yaşam döngüsü boyunca tasarlayan ve geliştiren geliştiriciler için çok önemli bir araçtır [30]. Sezgisel değerlendirme, web sitelerini değerlendirmek ve kullanılabilirlik sorunlarını tanımlamak için uzun zaman ve özel ekipman gerektirmediği için en iyi kullanılabilirlik değerlendirme yöntemlerinden biri olarak kabul edilmektedir [31]. Ayrıca, sezgisel değerlendirme, maliyet ve zaman etkinliği ve kullanılabilirlik sorunlarını gidermek ve web sitelerinin kalitesini artırmak için

değerli geri bildirim sağlama potansiyeli nedeniyle geliştiriciler arasında çok popüler olmuştur. Sezgisel değerlendirmenin amacı, hükümet web sitelerinde insanların bir hizmet alırken veya bu web sitelerinden bilgi alırken karşılaşabilecekleri kullanılabilirlik sorunlarını belirlemektir [30]. Bununla birlikte, sezgisel tarama kullanarak devletçe sağlanan dijital kamu hizmetlerinin kullanılabilirliğini değerlendiren çok az sayıda çalışma vardır ve bu çalışmaların çoğu Nielsen'in sezgisel öğelerini bir kullanılabilirlik denetim yöntemi olarak kullanmaktadır [31]. 2.3 Kullanılabilirliği Test Etme Yöntemleri

Kullanım testlerinin önemi birçok dergide, özellikle de web sitelerinde ve uygulamalarda artmaktadır. Kullanılabilirlik testi, bir web sitesinin işlevselliğini değerlendirmek ve insanların web sitesinde verimli bir şekilde gezinmesini sağlamak için güçlü bir araçtır [87]. Ve bu testlerin temel amacı, son kullanıcı perspektifinden elde edilen verilerle tasarım veya geliştirme sürecini zenginleştirmektir, çünkü kullanıcı merkezli tasarım gerçek kullanıcı için tasarıma odaklanır. Aslında, kullanıcı deneyimi alanındaki araştırmacılar son yıllarda web sitelerini test etmek için çeşitli teknikler geliştirdiler. Birçok kullanılabilirlik testi mevcuttur, ancak bu çalışmada iki tür test kullanacağız.

2.3.1. Kullanıcı Testi ve Anket

Alexander [50] 15 üniversitenin (13 Avustralya, bir İngiltere ve bir ABD) potansiyel öğrencilerinin web sitesi deneyimlerini üç kullanıcı test yöntemi (sesli düşünme, gözlem ve anket) kullanarak araştırmıştır. Kullanıcı testinde, değerlendirilen web sitesiyle ilgili önceden belirlenmiş görevleri yerine getirirken kullanıcılar gözlemlenir [81, 82]. Bireysel kullanıcı testlerinde, kullanıcılar belirli bir web sitesini test ederken önceden atanmış görevleri yerine getirirken izlenirler [51, 83]. Testler sırasında katılımcılardan sesli düşünmeleri istenir, böylece araştırmacı, Sesli Düşünme Protokolü olarak bilinen sözlü yorumlarını kaydedebilir [84, 85]. Bu kullanıcı testi yöntemi, belirli bir görevi tamamlamak için gereken süre, kullanıcının web sitesinden memnuniyet derecesi ve her görev için kullanıcının başarı oranı gibi sonuçların elde edilmesini sağlar. Chaparro [56], her bir görev için ekran olaylarını kaydetmek amacıyla Sungard'ın Luminus Platformu 3.3.3'ü çalıştıran üniversite

portalına erişmek için 1024x768 piksel ekranlı bir Windows XP Pentium bilgisayar kullanarak bir üniversitenin web sitesinin kullanılabilirlik değerlendirmesine odaklandı. Buna ek olarak, her katılımcının ziyaret ettiği sayfa sayısı ve her görev için geçen süre de dahil olmak üzere performans verilerini toplamak için Morae TM kullanıldı. Üniversite portalının kullanılabilirlik analizi, son kullanıcının memnuniyetini etkileyen bir dizi kullanılabilirlik sorununu ortaya çıkarmıştır. Belirli konuların veya etiketlerin kullanılmasıyla, önceden belirlenmiş cevaplar, ayarlanmış bir dizi soru oluşturulabilir ve daha sonra soruları cevaplamak için seçilen bir grup arama modeline göre belirlenen bir çalışma grubu oluşturulabilir. Mentes ve Turan [57] tarafından yapılan çalışmada sunulduğu üzere yaptıkları araştırmalar, Türkiye'deki üniversitelerin örnek bir çalışması olarak üniversite web sitelerinin kullanılabilirliğini değerlendirmiştir. Hasan [65], çalışmaya katılan iki kullanılabilirlik uzmanı ve üç ağ uzmanı olarak beş değerlendirici kullanarak Ürdünlü bir üniversitenin web sitesinin kullanılabilirliğinin değerlendirilmesine odaklanmıştır. Arapça eğitim web sitelerinin araştırılabilirliği ve uygulanabilirliği incelendiğinde bir boşluk görülmüştür. Hasan [58], tasarım özellikleri için öğrenci tercihlerine dayanan bir eğitim portalının kullanılabilirliğini bir anket yaklaşımı ile değerlendirmek için araştırma yürütmüştür. Günümüzün son derece rekabetçi pazarında, yükseköğretim kurumlarının yeni öğrenci almak için her türlü yolu araştırması büyük önem taşımaktadır. Bu nedenle, kurumların web sitelerinin etkinliğini değerlendirmeleri önemlidir. Araştırmacılar, US News ve World Report sıralamasına dayanarak ABD'deki en iyi 50 üniversiteyi seçtiler. Web siteleri, her bir web sitesinin tasarımı ve geliştirilmesi hakkında araştırma yapan iki uzman tarafından sınıflandırılmıştır. Üniversitelerin web sitelerindeki bilgileri daha iyi güncellemeleri ve kullanıcıların anlamlı öneme sahip bilgileri daha kolay bulabilecekleri bir düzen sunmaları gerektiği bildirilmiştir. Tasarımcılar, web sayfalarının çok hızlı yüklendiği açıkça gösteren sonuçlardan mutluydular. Ancak, üniversitelerin güvenlik, özelleştirme, kullanılabilirlik ve sitede gezinme alanlarında gelişmeleri gerekiyordu. WAMMI yöntemini ve performansa dayalı değerlendirmeyi kullanarak Roy vd [59], insan algısına dayalı olarak üç popüler akademik sitenin kullanılabilirlik ve erişilebilirlik düzeyini değerlendirmek için bir anket geliştirmişlerdir. Kullanılabilirlik çalışmalarındaki toplam 68 katılımcıdan 30'u üç web sitesinin performansa dayalı bir değerlendirmesine katılmayı kabul etti.

Kullanılabilirlik değerlendirmesi, misyonun başarı oranı, görevin tamamlanma süresi, iş tatmini ve geri bildirimden elde edilen sonuçlar analiz edilerek gerçekleştirilmiştir. Ankete dayalı değerlendirme sonuçlarının performans sonuçları, görev tamamlama süresi olarak performans metrikleri, görev başarısı ve Windows Media Kodlayıcısı kullanılarak katılımcıların kaydedilen kullanım oturumlarına yapılan tıklama sayısı ile tutarlı olduğu bulunmuştur. Kullanılabilirlik standartları, üniversitenin yol gösterici rol ifadesini dikkate alarak üniversite kütüphanesi web sitelerini geliştirebilir. Stephan vd [60], Mississippi Üniversitesi kütüphanelerinde kullanılabilirliğin, kütüphanelerin ve ilgili idarelerinin hızlı ilerleyişinin ve gelişmesinin önemli bir yönü olarak ele alındığını bildirmişlerdir. Araştırmacılar, gözden geçirmenin başarısını ölçmek için standartlar belirleyerek, kütüphanelerin web sayfalarının kütüphanelerin amaçlarını ve hedeflerini etkili bir şekilde karşılayıp karşılamadığını değerlendirmeyi başardılar [61].

2.3.2. Sezgisel Değerlendirme Çalışmaları

Son yıllarda sezgisel değerlendirme yaygın olarak kullanılmaktadır ve bu yöntemin birçok kullanıcısı kendi çıkarım kümelerini geliştirmektedir [42]. Bazı çalışmalar sezgisel değerlendirmenin en sık değerlendirici tabanlı kullanılabilirlik değerlendirme yöntemlerinden biri olduğunu göstermektedir. Sezgisel değerlendirme, kanıtlanmış bir çerçevenin uygulanmasıyla bilinen web sitesi meselelerinin ve sorunlarının tespit edilmesidir. Allen vd’ne göre, web siteleri içeriğe dikkat edilerek ve veriler sürekli güncellenerek geliştirilebilir. Hasan'a göre [44], akademik kuruluşların ve öğretici sitelerin yöneticilerinin web sitelerinde yaşanabilecek kullanılabilirlik sorunlarının türlerini bilmeleri gerekir. Sezgisel değerlendirme tekniği kullanarak öğretici sitelerin, özellikle de Arapça web sitelerinin kullanılabilirliğini ölçümleyen araştırmaların eksikliği ortadadır [43]. Sezgisel değerlendirmenin kullanıldığı bazı çalışmalara burada kısaca değineceğiz. Alotaibi [45], Suudi Arabistan'daki 12 üniversite web sitesinin sezgisel kullanılabilirlik değerlendirmesi üzerine 30 değerlendiriciyle geliştirilmiş sezgisel tarama listesi kullanarak bir çalışma yürüttü. Sonuçlar Suudi Arabistan'da kullanıcı dostu üniversite web siteleri tasarlamak ve geliştirmek için olumlu bir girişim olduğunu gösterdi. Ayrıca, devlet üniversiteleri web sitelerinin özel üniversite web sitelerine kıyasla daha kullanışlı olduğu görülmüştür. Hasan [44], Ürdün'deki üç

büyük devlet üniversitesi web sitesinin kullanılabilirlik konularını sezgisel değerlendirme kullanarak analiz etmiştir. Kullanılabilirlik uzmanları ve web uzmanlarından oluşan beş değerlendirici toplam 34 kullanılabilirlik problemi belirledi. Çalışmada bulunan birkaç önemli probleme dayanarak, yazar sezgisel değerlendirme yönteminin kullanılabilirlik problemlerini ortaya koymada önemini ve etkinliğini vurgulamıştır. Başka bir çalışmada, Kostaras ve Xenos [34] bir üniversite web sitesini değerlendiren uzman bir grup aracılığıyla kullanılabilirliği araştırdılar. Sezgisel değerlendirme yöntemi, tespit edilen 38 kullanılabilirlik hatası ile etkili oldu. Ayrıca uygulanan yöntemin hem zaman hem de maliyet açısından etkili olduğu düşünülmüştür. Hasan [44], sezgisel değerlendirmenin eğitim alanlarının karşılaştığı farklı türdeki sorunları belirleme yeteneğinin olayları ve süreçlerini etkili bir şekilde tespit etmek için kullanıldığını rapor etmiştir. Özellikle Arapça üniversite web sitelerinin anlamlı ve spesifik bir şekilde değerlendirilmesi alanında araştırma eksikliği vardır [43] . Her bir kullanılabilirlik sorununun kritikliğini tanımlamak ve sınıflandırmak için birçok çalışmada bir ciddiyet/şiddet ölçeği kullanılmıştır. [69, 70, 45]. Benzer şekilde, bu çalışmada, her sezgisel madde için belirlenen kullanılabilirlik sorunlarını daha iyi anlamak için bir ciddiyet/şiddet ölçeği kullanılmıştır.

2.3.3. Otomatik Araçların Kullanıldığı Çalışmalar

Faustina ve Balaji [47], Hindistan'dan seçilen üç web sitesinin bir araştırmasında veri toplamaları için internette bulunan ücretsiz web teşhis araçlarının çoğunu kullanmışlardır. Ayrıca, her bir sitenin kalitesini değerlendirmek için bir dizi spesifik kriter listelenmiştir. Web sitelerinin dinamik doğası nedeniyle, sonuçlarda önemli farklılıklar olabilir, ancak aramalarında dinamik değişiklikler gözlenmedi, sonuçlar seçilen üç üniversitenin web sitelerinin önceden belirlenmiş kriterlere göre iyi çalıştığını gösterir. Chamba-Eras vd [48]’nin çalışmasında, 24 üniversite veri madenciliği teknikleri kullanılarak hedeflenmiştir, temel amaç üniversite web sitelerinin kullanılabilirlik düzeyini araştırmaktır. Tasarımları tek aşamalı bir durum içeriyordu ve kullanıcı memnuniyeti ile ilgili veri toplamak için 10 soru kullanan bir ölçeğe dayalı olarak verimlilik, etkililik ve öğrenme hakkında veri toplamak için “gözlem yöntemi” kullanıldı. Deney, ilgili işe dayalı kontrollü bir laboratuvar ortamında gerçekleştirildi. Kiyea ve Yusuf [49], veri toplama için web siteleri analizörü ve HTML araç kutusu gibi otomatik araçlar kullanarak Nijerya'daki bir

üniversitenin web sitesini değerlendirdi. Çalışmalarında kullanılabilirliğin çeşitli yönlerine değinildi. HTML doğrulama hataları, tarayıcı uyumluluk sorunları, kötü sayfalar, yetersiz yükleme süresi veya bozuk sayfalar gibi kabul edilebilir bazı performans seviyeleri bulunmamasına rağmen, Nijerya üniversite sitesinin uygulanan değerlendirme kriterlerine göre makul olarak kabul edilebilir olduğu bulunmuştur. 2.4. Eğitimsel Websitelerinin Kullanılabilirlik Değerlendirmesi

Bu bölüm, eğitim sitelerinin kullanılabilirliğini değerlendiren çalışmalar üzerinedir. Bu çalışmalarda, kullanılabilirlik problemlerinin karakterizasyonu sürecinde çeşitli kullanılabilirlik yöntemleri kullanılmıştır. Astani ve Elhindi [4], ilk 50 kolej ve üniversitenin kullanılabilirliğini değerlendirmek için sezgisel değerlendirme yöntemini kullandılar. Araştırma, siteleri (Likert ölçeğine göre) beş farklı açıdan değerlendiren ve derecelendiren iki uzman tarafından yürütülmüştür: Bilgi içeriği, mobilite, kullanım kolaylığı, özelleştirme, indirme hızı ve güvenlik. İncelenen alanların kullanılabilirlik sorunları olduğu bulunmuştur [33]. Kostaras ve Xenos [34], Helenik Açık Üniversitesi'nin (Hellenic Open University) web sitesinin kullanılabilirliğini değerlendirmek için Nielsen vd [15] tarafından öne sürülen sezgisel değerlendirme yöntemini kullandı. Üniversite web sitesinde aşağıdakilerle ilgili yalnızca 38 kullanılabilirlik sorunu belirlediler: Gezinme desteği bağlantılarının eksikliği, tutarsızlık sorunları (örneğin, yazı tipi boyutlarının bir çeşitlemesi kullanılıyordu), dahili arama işlevindeki hatalar ve kullanılan menü buluşsal yönteminin uygunsuz tasarımı. Harvard Üniversitesi web sitesinin kullanılabilirliğini değerlendirmek için kullanıcı test yöntemleri geliştiren Nielsen vd [38] sezgisel değerlendirme olarak anılan on sezgisel madde belirlediler. Sonuçlar sitede temel olarak aşağıdakilerle ilgili bazı kullanılabilirlik sorunları tespit etmiştir: Gezinme araçlarının eksikliği, tutarsızlık sorunları ve ana sayfanın uygun olmayan tasarımı. Diğer çalışmalar kullanıcıları eğitim alanlarındaki kullanılabilirlik sorunlarını değerlendirmek için kullanmıştır [35]. Benzer şekilde Christoun vd [36] öğrencilerin çevrimiçi bir anket kullanarak teknolojisi, kullanılabilirliği, estetiği ve içeriği ile ilgili akademik bir web sitesindeki toplam memnuniyetini araştırmıştır. Sonuç, öğrencilerin sadece %53.4'ünün sitenin arama işlevinin etkili olduğunu düşünerek birleştiğini ve %66'sının bilgi bulmanın kolay olduğunu kabul ettiğini gösterdi. Mustafa ve Al-Zoua’bi [37] tarafından yapılan çalışma, Arap web siteleriyle ilgili

yapılan az sayıdaki çalışmaya bir örnektir. Dokuz Ürdünlü üniversite sitesinin kullanım kolaylığını değerlendirmek için anket kullandılar. Sonuç, web sitelerinin genel kullanılabilirlik seviyesinin kabul edilebilir olmasına rağmen, sitelerin bazı kısımlarında (ör. tasarım, arayüz, performans) birkaç eksiklik olduğunu göstermiştir . 2.5. Kullanılabilir Eğitimsel Websitelerinin Özellikleri

Öğrencilerin bakış açısıyla kullanılabilecek eğitim alanlarının değerlendirilmesinde site özelliklerinin öneminin belirlenmesinde etkili olan birçok çalışma bulunmaktadır. Örneğin Astani [39], bir üniversite web sitesindeki öğrenciler açısından en önemli ve en az önemli özellikleri belirleyen bir çalışma yürütmüştür. Sonuçlar, en önemli dört özelliğin şunlar olduğunu göstermiştir: Çevrimiçi kabul uygulamaları, arama araçları, basit ve net metin, kaynaklar. Ayrıca, Sandvig ve Bajwa [8] en çok tercih edilen siteleri dokuz üniversite sitesi üzerine yapılan 48 araştırmayı inceleyerek belirlemeye çalışmıştır. Sonuçlar en çok öne çıkan olayların basit format, değerli bilgiler, grafik ve rengin iyi kullanılması, basit ve kapsamlı menü, verimli bilgi, araştırılması kolay ve anlaşılması kolay olduğunu göstermiştir. Diğer yandan, Guilikson vd [40] altı fakülteden 24 öğrenciden altı sorunun uygun yanıtlarını bir üniversite web sitesinde keşfetmelerini istemişlerdir. Sonuçlar, katılımcıların soruların sadece yüzde 62'sine cevap bulduklarını göstermiştir. Guilikson vd [40], araştırmalarında bu düşük oranın sebeplerini tanımladılar, başlıca sebep olarak sorunları tespit etmede zayıf olan eski çalışmaların temel alınmasının yanı sıra diğer sebepler şu şekildeydi: Site bilgilerinin belirsiz bir şekilde düzenlenmesi, bir arama motorunun olmaması, menülerin karışması ve zayıf gezinme yetenekleri. Arap sitelerine dair ise, Hasan'ın yönettiği tek bir çalışma bulunmuştur [41]. 237 öğrenci açısından eğitim web sitelerinin kullanılabilirliğinin değerlendirilmesinde kullanılabilirlik kriterlerinin göreli önemi incelenmiştir. Kriterler beş sınıfa dağıtılan 25 web sitesi özelliğinden oluşur: Navigasyon, organizasyon/mimari, kullanım ve iletişim kolaylığı, tasarım. Yukarıdaki literatürde, sezgisel değerlendirme yönteminin eğitim web sitelerinde farklı kullanılabilirlik sorunlarını belirleme yeteneği açısından kullanışlılığı gösterilmiştir. Eğitim web sitelerinde bulunabilecek her türlü kullanılabilirlik konusunda önemli bilgiler verirler.

2.6. Üniversite Websitelerinin Kullanılabilirliği Üzerine Çalışmalar

Dünyadaki çoğu üniversitenin kendi web siteleri vardır, ancak kullanılabilirlik ve bileşenlerde büyük farklılıklar gösterirler. Birçok kurum sadece internette temel bir varlık göstermeyi amaçlasa da, eğitim kurumları geçmişte web sitelerinin ilk geliştiricileri arasındaydı [4]. Eğitim kurumları, çoğunlukla, kendi işleriyle ve İnternet üzerindeki etkinlikleriyle ilgilenen, kar amacı gütmeyen kuruluşlardır [4]. Başka bir bakış açısından, üniversiteler çalışmalarına ve neler sunabileceklerine dikkat çekmekle ilgilenirler, böylece web siteleri daha fazla insana cazip gelecek ve ziyaretçi sayıları artacaktır. Bu tür kurumlar için web siteleri, bir üniversitenin genel olarak dünyayla olan bağlantısının ve ödeme yapan öğrencilerin kullanıcı tabanıyla temel bir bileşeni olarak tanımlanabilir. Bir üniversitenin web sitesinin en önemli yararı, kullanıcıların bilgilere tek bir noktadan erişebilmesidir [77]. Akademik bilgilere erişim için bu tek nokta esastır ve web tasarımcıları çeşitli hedef son kullanıcıları için uygun bir şekilde kullanılabilecek uygun bir web sitesi arayüzü sağlamak için bu zorluğu aşmalıdır [56]. Ayrıca, üniversitelerin web portalları dünya çapında dijital topluluklarını temsil eder, çünkü kampüste olanlara değer katan hizmetler ve güncellenmiş bilgiler sağlarlar [78]. Bunu göz önünde bulundurarak, bugünün üniversiteleri internette önemli bir yer edinen ve kullanımı da kolay olan çekici bir bilgi kaynağı temsil eden web siteleri kurmak için çok önemli bir sebebe sahiptir. Akademik web sitelerinin kurulmasının temel nedeni genellikle bilgi sağlamaktır ve bu da iyi tasarlanmış bir web sitesi sunarak elde edilir [79]. Web tasarımcıları, bu girişimde hedef kullanıcıların ihtiyaçlarını belirleyebilmek ve kullanıcı geri bildirimlerini tahmin etmek gibi bazı zorluklarla karşılaşmaktadır. Web siteleri bağlamında, internetteki herhangi bir web sitesini kullanılabilirlik yöntem ve tekniklerini kullanarak tanımlamak ve değerlendirmek mümkündür [37]. Bir web sitesinin kalitesi, yazı tipi türü, yazı tipi boyutu, renkler, resimler ve web sayfalarında kullanılan anahtar ifadeler gibi öğelerin yanı sıra kullanıcıların sorunlarını çözmek için hızlı bir yanıt verme yeteneğine dayanır. Buna göre, web siteleri, kullanıcıların kalite ile ilgili belirli özelliklerin varlığı ile aradıklarını bulabilmeleri halinde, kullanıcılarının kalıcı memnuniyetini alma olasılıkları daha yüksek olacaktır [79]. Web sitesi sayfaları arasında gezinme sorunları, son kullanıcıların karşılaştığı en önemli engellerden biridir. Barnard [34] tarafından belirtildiği gibi, yüksek öğrenim

yüksek kaliteli bir aktarım sürecinden geçmektedir. Günümüz telekomünikasyonunun kapsamlı gelişimi, İnternet'in büyümesi ve günümüz eğitimcilerinin elinde, neredeyse tüm konular için çok miktarda görsel, metin ve ses verilerine erişebilecekleri yüksek kaliteli araçların geliştirilmesi için açık bir desteği temsil etmektedir. BİT araştırmacılara ve eğitimcilere bir öğrenme ortamı sağlar ve entegre öğrenme ve geliştirilen diğer yeni kavramlarla öğrenme sürecini teşvik eder ve güçlendirir [81]. Hasan [43] tarafından yapılan bir araştırmaya göre, birçok öğrenci kolej web sitelerinin kullanılabilirliği, madde ve site navigasyonu ve kullanımı kolay arayüzlerinden memnun kaldı; yine de sitelerin genel tasarımından memnun değillerdi.

2.7. Libya’da Üniversite Websiteleri

E-öğrenme uygulanması Libya üniversiteleri için sayısız zorluklar getirmektedir [62]. Libya üniversiteleri belirli web hizmetlerini kullanıyor olsalar da, yüz yüze iletişimi tercih ederek geleneksel eğitime güvenmektedirler. BİT'lerin kullanımı, Libya'da e-öğrenmenin uygulanması ile birlikte hala başlangıç aşamasındadır [63]. Bazı Libya üniversiteleri, örneğin Trablus Üniversitesi, Bingazi Üniversitesi ve Lisansüstü Çalışmalar ve Ekonomik Araştırmalar Akademisi, temel BİT çerçevesine sahipken (örneğin, İnternet hizmetlerine bağlı kişisel bilgisayarlar), göz-göze sınıf bağlantılarına ve sadece fiziksel sınıf ortamında erişilebilen öğrenme alıştırmalarına dayanan “geleneksel” eğitim modelini kullanmaya devam ediyorlar. [64]. Abod-her’e göre [82], Libya kolejlerinde BİT kullanımı, BİT'lerin Libya yüksek öğreniminde nasıl kullanıldığını görmek için araştırılan tercihlere dayanmaktadır. BİT'lerin mevcut potansiyel istihdamını analiz etmek için süreç haritaları ve sistem profili kullanıldı. Ayrıca, Libya kolejlerinde BİT kullanımının araştırılması için bir model geliştirilmiş ve kuzey Libya'daki Mısrata Üniversitesi'nde uygulanmıştır [80].

3. YÖNTEM

3.1. Çalışmanın Tasarımı

Bu çalışmanın amacı, Libya'daki üç devlet üniversitesine ait internet sitelerini kullanım kolaylığı açısından incelemek ve ilgili sorunlarını tanımlamaktır. Bu amaçla, bir Çoklu Durum Çalışması tasarlanmış ve uygulanmıştır. Çalışma ile ilgili yöntemler ikiye ayrılmıştır. İlk yöntem kullanıcı testi, ikinci yöntem ise sezgisel değerlendirmedir. Seçili üniversitelerde her iki yöntem de farklı katılımcılarla birlikte uygulanmış ve web sitelerinin kullanılabilirliği kullanıcı açısından değerlendirilmiştir. Bu yöntemlerin detaylı izahı aşağıda alt kısımlarda verilmekte ve Şekil 1'de gösterilmektedir.

3.1.1. Çoklu Durum Çalışması

Çalışmanın birden fazla durum içermesi ve her biri için bağlamın farklı olması sebebiyle çoklu durum çalışması tasarlanmış ve uygulanmıştır. Baxter ve Jack (2008) ve Stake (1995)'e göre, tek bir durum çalışması ile çoklu durum çalışması arasında fark bulunmaktadır; çoklu durum çalışmasında araştırmacı durumlar arasındaki benzerlik ve farklılıkları anlamak için birden fazla durum üzerinde çalışmak durumundadır [92, 94]. Çoklu durum çalışmasında, durumlar arasındaki benzerlik ve farklılıkları anlayabilmek için birkaç durum incelenir. Stake (1995) durum çalışmalarını üç terimle tanımlamaktadır; asli, araçsal/enstrümantal ve kolektif (İng. intrinsic, instrumental, colective) [92]. Durum çalışmalarında, durumun belirli bir bağlam içinde incelenmesi, durum ile etkileşen değişkenlerin değerlendirilmesine olanak sağlar. Böylece, araştırmacı durum çalışması ile beraber bütüncül bir tanım sunabilir (Merriam, 2009) [88]. Zikmund (2000), hedef nüfusun, bir araştırma projesi ile ilgili olan ve belirli bir amaca hizmet eden insanların bir kısmından ya da tamamından oluştuğunu ileri sürer [89]. Yin (1994) ise çok sayıda durumun, örüntüleri çoğaltarak sonuçları güçlendirdiğini ve böylece bulguların sağlamlığını arttırdığını vurgulamıştır [90]. Bu, Cooper ve Schindler’in (1998) temsil ettiği hedef popülasyonun karakteristik özelliklerini yansıtan bir örneklemin seçilmesi tavsiyesi ile uyumludur [91]. Gall vd (1996) durum çalışmasına dayalı araştırmaları “bir fenomenin içinde yer alan katılımcılar açısından aynı fenomenin durumlarının doğal

bağlamında ve derinlemesine çalışılması” olarak tanımlamıştır [95]. Veri toplamanın ve analizinin birincil aracı araştırmacıdır (Merriam, 2009) [88]. Creswell (2007), durum çalışması yaklaşımında araştırmacı tarafından bir durumun/durumların araştırılmasını, detaylandırılmasını ve birden fazla kaynaktan (örneğin gözlemler, röportajlar) derinlemesine veri toplamayı ve durum için temaları rapor etmeyi içerdiğini belirtir [96].

3.1.2. Araştırma Soruları

Çalışmamızın temel amacı çerçevesinde aşağıdaki araştırma sorularına cevap aranmıştır:

• Hedef üniversitelerdeki web siteleriyle ilgili en önemli kullanılabilirlik sorunları nelerdir?

• Ziyaretçilere bilgi sağlamada ve hizmet vermede üniversite websiteleri ne kadar etkilidir?

• Söz konusu web sitelerindeki kullanılabilirlik eksikliğinin hedef üniversiteler üzerindeki etkileri nelerdir?

• Üniversite websitelerindeki sorunları hafifletmeye dönük pratik adımlar ve bu siteleri geliştirmeye yönelik adımlar nelerdir?

Bu çalışmanın amacı, Libya'daki üç devlet üniversitesine ait internet sitelerini kullanım kolaylığı açısından incelemek ve ilgili sorunlarını tanımlamaktır. Bu amaçla, bir Çoklu Durum Çalışması tasarlanmış ve uygulanmıştır. Çalışma ile ilgili yöntemler ikiye ayrılmıştır. İlk yöntem kullanıcı testi, ikinci yöntem ise sezgisel değerlendirmedir. Seçili üniversitelerde her iki yöntem de farklı katılımcılarla birlikte uygulanmış ve web sitelerinin kullanılabilirliğini kullanıcı açısından değerlendirilmiştir. Bu yöntemlerin detaylı izahı aşağıda alt kısımlarda verilmekte ve Şekil 1'de gösterilmektedir.

.

Şekil 3.1. Yöntemler (Evluation methodologies = Değerledirme Yöntemleri User Testing=Kullanıcı Testi

Tasks=Görevler

Satisfaction Questionnaire=Memnuniyet Anketi

Heuristic Evaluation (Expert Review)=Sezgisel Değerlendirme (Uzman İncelemesi))

3.2. Araştırmanın Kullanıcı Testi Tasarımı

Bu bölümde, araştırmanın tasarımı, veri toplama yöntemi, veri toplamada kullanılan araçlar ve toplanan verilerin analizinde kullanılan yöntemler sunulmaktadır. Ayrıca, katılımcıların sayısı ve demografik özellikleri, katılımcıların yapması beklenen görevler ve çalışma için seçilen üniversiteler hakkında ayrıntılar yer almaktadır. 3.2.1. Üniversite Websitelerinin Seçimi

En iyi üç Libya devlet üniversitesi web sitesini belirleyebilmek için, uluslararası üniversite sıralamalarında önde gelen web sitelerinden biri olan Webometrics (http://webometrics.info/en) kullanılmıştır. Webometrics üniversite sıralaması, üniversiteleri uluslararası düzeyde değerlendiren en büyük sistemdir ve söz konusu

kuruluş tarafından her altı ayda bir üniversitelerin dünya sıralaması yayınlanır. Dolayısıyla bu çalışmanın amacı, araştırmanın başlangıç tarihi olan Şubat 2019 itibariyle sıralamalardaki ilk üç Libya üniversitesini belirlemekti. Belirlenen üniversiteler şu üçüydü: Bingazi Üniversitesi, Mısrata Üniversitesi ve Trablus Üniversitesi. Toplam web sitesi sayısı arttıkça katılımcıların kullanılabilirlik testleri için harcadığı zaman da fazlasıyla artmaktadır. Bu nedenle toplam web sitesi sayısını, araştırmayı üstesinden gelinebilir bir boyutta tutma ve katılımcıların testin sonuna doğru sıkılmalarını engelleme kriterlerine göre belirlemeye çalışılmıştır. Katılımcıların gerçekleştirdiği görevler, seçili Libya üniversite web sitelerinin Arapça arayüzleri kullanılarak yürütülmüştür. Belirlenen üniversiteler ve sıralamaları hakkında bilgi Tablo 3.1'de sunulmaktadır.

Tablo 3.1. Üniversite Detayları

Üniversite Dünya Sıralaması Websitesi

1 Bingazi Üniversitesi 4189 http://www.uob.edu.ly

2 Trablus Üniversitesi 4560 http://uot.edu.ly

3 Mısrata Üniversitesi 5305 http://www.misuratau.edu.ly 3.2.2. Kullanılabilirlik Değerlendirmesinin Kullanıcı Testi

Gerçekten de, İnternet sitelerinde veya genel olarak Web’te kullanım kolaylığı veya daha genel adıyla kullanılabilirlik kavramı, çok kapsamlı ve sürekli olarak da genişleyen bir temadır. Kullanıcı testi, kullanıcıların bir ürünü kullanırken (bizim araştırmamız bağlamında web sitesini kullanırken) karşılaştığı sorunları öngörmek ve belirlemek için önemli bir yöntemdir [52]. Kullanıcı testinde kullanıcılar belirlenen görevleri yerine getirir ve bu uygulama sırasında dikkatli bir şekilde gözlemlenirler [51]. Testler sırasında kullanıcıların sözlü tepkilerinin bir kaydını oluşturabilmek için “Sesli Düşünme Protokolü”ne uygun olarak [54, 55] kullanıcılardan sesli düşünmeleri, yani düşüncelerini sesli olarak ifade etmeleri istenmiştir. Kullanılabilirlik konusunda kullanıcı girdisi elde etmek ve sistemin kullanıcı memnuniyetini ölçümleyebilmek için anketler değerli veri toplama araçlarından biri olarak kabul edilir [53]. Memnuniyet veya tatmin olma, bir kısım çalışmada web sitelerinin kullanım kolaylığı açısından önemli bir belirteç olarak kabul edilmiştir

[65, 59, 66, 67, 16]. Kullanıcı testi yönteminde iki test tekniği kullanılacaktır. İlk teknik görevlerdir, burada katılımcılardan belirlenen web sitelerinin her biri için yapmaları gereken görevler beklenmektedir. Ayrıca bu aşamaya, katılımcıları izlemek ve görevleri yerine getirirken karşılaşabilecekleri sorunları ayırt etmek amacıyla gözlem yapmak da dahildir. İkinci teknik ise, katılımcıların web sitelerinin farklı bölümlerinden memnuniyetlerini ölçümlemek amacıyla hazırlanan memnuniyet anketidir. Her ne kadar bu araştırmanın amacına benzer amaçlar güden farklı çalışmalar daha önce yapılmış olsa da, Libya devlet üniversitelerine ait web sitelerinin kullanılabilirliğini değerlendirmeyi amaçlayan yeterli çalışma yapılmadığını görülmektedir.

3.2.3. Katılımcılar

Toplam 12 katılımcının hepsi çeşitli bilimsel disiplinlerden Libya üniversitesi öğrencileriydi ve çalışmanın gerçekleştirildiği sırada Türkiye Cumhuriyeti'nde çeşitli yükseköğretim kademelerinde eğitim alıyorlardı. Katılımcılar iki temel şarta bağlı olarak seçilmiştir; ilk olarak, iyi seviyede bilgi işlem becerilerine sahip olmalıydılar (kullanıcı olarak), bu becerileri çoğunlukla akademik araştırmaları sırasında çeşitli web sitelerinde gezinerek ve Ankara’da bulunan Libya Büyükelçiliği’ndeki burs sistemi aracılığıyla Libya hükümeti ile iletişim kurma amaçlı İnternet'i kullanarak elde etmiş durumdaydılar. İkinci şart olarak ise, katılımcıların yakın zamanda belirlenen üniversite web sitelerini ziyaret etmemiş olmaları gerekmekteydi. Katılımcıların yaşları 27 ile 45 arasında değişmektedir. Türkiye'de yükseköğretim çalışmalarına devam eden Libyalı kız öğrencilerin sayısı erkek öğrencilere göre çok düşük olduğu için örneklemin cinsiyet açısından eşit olmadığı görülmüştür.

Katılımcı örneklemi 9 erkek (% 75) ve 3 kadın (% 25) idi. O anda devam etmekte oldukları eğitim seviyesine göre ise katılımcılar bir yüksek lisans programına kayıtlı 7 öğrenciden (% 58.3) ve bir doktora programına kayıtlı 5 öğrenciden (% 41.7) oluşuyordu. Tablo 3.2, katılımcıların sayılarını ve oranlarını kayıtlı oldukları eğitim seviyesine göre göstermektedir. Yüksek lisans eğitimi almakta olan katılımcı sayısı, doktora eğitimi almakta olan katılımcı sayısından biraz daha fazlaydı.

Tablo 3.2. Eğitim Seviyeleri

Eğitim Katılımcı Yüzde Toplam Yüzde

Master 7 %58.3 %58.3

Doktora 5 %41.7 %41.7

Toplam 12 %100 %100

3.2.4. Kullanıcı Testindeki Görevler

Virzi (1992) ve Nielsen'e (2006) göre, beş test deneğiyle tüm kullanılabilirlik problemlerinin yaklaşık yüzde 80-85'ini tanımlamak mümkündür. Ayrıca Rubin ve Chisnell (2008), katılımcı sayısının en az sekiz olmasının, kritik bir sorunu kaçırmamak için yeterli olduğunu belirtmişlerdir. Her bir katılımcının seçilen Libya devlet üniversitelerinin web sitelerinde beş görevi tamamlaması gerekmektedir ve uygulanan testin nesnesi kullanıcılar değil web siteleri olduğu için, testte yapılması istenen görevler web sitesinin son kullanımını temsil etmek için mümkün olduğunca net tanımlanmaya çalışılmıştır. Kullanıcıların görevi tamamlama konusundaki güvenini etkileyebileceği için görevlerin karmaşık veya çok zor olmamasını tercih ettik, ayrıca görevlerin tamamlanabilir nitelikte olmasını temin edebilmek için belirlenen üç web sitesi arasında bir karşılaştırma yaptıktan sonra görevleri belenmiştir. Test görevleri, gerektiğinde başvurulabilmesi için ve katılımcıların test sırasında karşılaşabileceği engelleri azaltmak için yazılı olarak sunuldu, ayrıca görevlerin yanlış yorumlanma riskini azaltmak için kullanıcıya gerektiğinde izah edilebilir durumdaydı. Kullanabilme kabiliyeti, araçlar, bu araçların kullanıcıları/faydalanıcıları ve kullanıcıların görevleri yerine getirmelerini veya mümkün olan en iyi şekilde kullanmalarını sağlayan etkin araç arasındaki ilişkiyi tanımlar; ve bu tanım elektronik bilgisayarlar, programlar ve web siteleri için de geçerliliğini korur. Bu sistemlerin kendilerinden beklenen işlevleri yerine getirdiklerini söylemenin veya aynı sistemleri bekleneni veriyor olarak tanımlamanın anlamı, faydalanıcılar tarafından kullanılabilmeleridir [83]. Kullanım kolaylığı, belirli bir hedefe ulaşmak için faydalanıcının ürünü öğrenmede ve kullanma konusunda ne derece başarılı olduğudur [84]. Bu tanımların üstünde Uluslararası

Standart Örgütü (ISO 9241) tanımı yer alır. Burada verilen tanıma göre kullanılabilirlik “bir ürünün, belirli bir kullanıcı gurubu tarafından, belirlenen bağlam ve amaçlar çerçevesinde etkililiği, verimliliği ve kullanıcı memnuniyeti” olarak ifade edilmektedir [85]. ISO tanımına göre, kullanılabilirliğin Etkililik, Verimlilik ve Memnuniyet şeklinde üç temel unsurunun olduğu açıktır [86]. Etkililik veya etkinlik, bir hedefe ne ölçüde ulaşıldığını; Verimlilik, belirli bir hedefi veya görevi tamamlamak için gereken çabayı; Memnuniyet ise, faydalanıcının ya da basitçe kullanıcının ürünü kullanırken yaşadığı memnuniyet seviyesini ve hedeflerine ulaşmak için söz konusu ürünü bir araç olarak ne derecede benimsediğini ifade eder [7]. Daha sonra görevleri tamamlamak için gereken azami süreyi tahmin etmek amacıyla deneysel bir çalışma yapılmıştır. Pilot çalışma katılımcıları için tüm testi tamamlamak ortalama 3 dakika sürdü. Bu süre bir kısıtlama dahilinde hesaba katılmıştır; bir görev başarıyla tamamlanamadıysa, o görev için harcanan zaman analize dahil edilmemiştir. Belirlenen görevler Tablo 3.3'te gösterilmektedir.

Tablo 3.3. Kullanıcı Testi İçin Belirlenen Görevler

No Görev

1. Mühendislik Fakültesi sayfalarına gidin ve Makine Mühendisliği Bölümü’nde açılan dersleri inceleyin

2. İktisadi İdari Bilimler Fakültesi altında İşletme (Pazarlama) Bölümü’nde listelenen hocaları inceleyin

3. Diş Hekimliği Fakültesi bünyesinde yer alan Periodontoloji Bölümü’nü arattırın

4. Tıp Fakültesi sayfası altında öğrenciler veya hocalar için hazırlanan rehbere ulaşın

5. Bilişim Teknolojileri Fakültesi bünyesinde yer alan Bilişim Sistemleri bölümünde hangi derslerin açıldığını bulun .

3.2.5. Veri Toplama Süreci

Belirlenen görevleri yerine getirmeye başlamadan önce, katılımcıların her birine çalışmanın amacı ve çalışmanın işleyişine ilişkin belirli talimatlar açıkça ifade edildi. Birçok çalışmada [100, 101] kullanılabilirlik ve kullanım kolaylığı web kullanıcıları için önemli bir faktör olarak ifade edilir ve görevlerin tamamlanma süresi bu faktör için temel gösterge olarak kabul edilmektedir. Bu bağlamda, performans kriteri olarak görev tamamlanma süresi ve görev başarı oranı baz alınmıştır [53]. Analistin tepkileri gözlem yoluyla kaydedebilmesi amacıyla katılımcılardan sesli düşünmeleri istenmiştir [101, 100]. Görevler katılımcılar tarafından yapılır ve her görev için geçen süre kaydedilir. Daha sonra ise, katılımcıların her birinden sesli düşünmeleri, yaşadıkları hayal kırıklığı ve kafa karışıklığı gibi hususları sözlü ifade ederek kendilerinden sağlanan geri bildirimleri kaydetmek üzere temasa geçilir. Bu tür veriler, katılımcıların ilgili görevi yerine getirirken karşılaştıkları olası zorlukların belirlenmesine imkan verdi ve geribildirimleri hakkında yararlı bilgiler ortaya koydu. Katılımcıların görevleri tamamlayabilmeleri ve sonuçların güvenilir bir şekilde düzenlenmesini sağlamak için, her testte aynı İnternet sunucusuna bağlı bir bilgisayar kullanıldı. Ayrıca, katılımcılar yaygın kullanılan İnternet tarayıcılarından biri olan Google Chrome’u tercih ettiler. Sonrasında ise, katılımcılar memnuniyet anketini cevaplandırdılar. Katılımcılardan elde edilen veriler istatistiksel analize tabi tutuldu. Toplanan verileri analiz etmek için IBM’in SPSS istatistiksel analiz programı (sürüm 18) kullanıldı. İlk olarak, katılımcılarının cinsiyet dağılımı, eğitimsel çalışma düzeyleri gibi bilgileri içeren demografik özelliklerini ortaya koymak için betimsel analiz yapılmıştır. Anket ayrıca kullanıcı memnuniyetlerini kendilerine verilen görevlere göre ölçmektedir. İkinci olarak, memnuniyet anketinden elde edilen verilere dayanarak, katılımcıların memnuniyet anketinin sonuçlarını analiz etmek için ortalama değeri hesaplanmıştır.

Şekil 3.2. Veri toplama süreci 3.2.6. Ölçüm Aracı

Çalışmamızda kullanıcı testinden veri elde edebilmek için iki teknik kullanılmıştır; görevler ve memnuniyet anketi. Katılımcılar belirlenen üç Libya devlet üniversitesinin web sitelerinde verilen beş görevi tamamladılar ve gözlemlerini kaydettiler. Daha sonra, katılımcılardan kullanıcı memnuniyeti seviyelerini belirlemek ve zaman faktöründen bağımsız olarak web sitelerinin verimliliğini ölçmek için bir memnuniyet anketi doldurmaları istenmiştir.

Uygulanan anket, Ek1 A'da ayrıntılı olarak sunulmaktadır. Anket iki bölümden oluşmaktaydı:

Başlangıç

Her bir görev için geçen süreyi kaydet

Görevi tamamla

Kişisel mülakat için tarih belirle ve randevu al

Mülakat Bütün görevlerin tamamlandığını doğrula Bitiş Katılımcı geribildirimlerini ve gözlemlerini kaydet Ziyaretçilerin

web sitelerini ilk kez ziyaret ettiğinden emin ol Bitiş

Demografi:

Bu bölüm, katılımcıların cinsiyet dağılımını, eğitim durumunu kısaca demografik özelliklerini analiz etmeye yönelik sorular sormaktadır.

Memnuniyet Anketi:

Anketler, kullanıcı memnuniyetini ölçmek ve sistemin kullanılabilirliği hakkında kullanıcı yorumlarını almak için oldukça kullanışlı veri toplama araçlarıdır (Dumas ve Fox, 2009). Her bir web sitesi için kullanıcı yada katılımcıların memnuniyet derecesini belirlemek, ayrıca web sitelerinin etkililiğini ve verimliliğini ölçmek için 10 değerlendirme maddesinden oluşur, bu maddeler beş noktalı Likert türü bir ölçeğe sahiptir.

Özetleyecek olursak, anketin birinci bölümü demografik veri sorularını [68], ikinci bölümü ise katılımcı memnuniyet seviyelerini yönelik soruları içermektedir [65, 32, 103].

3.3. Sezgisel Değerlendirme (Uzman İncelemesi)

Uzman incelemesi olarak da adlandırılan sezgisel değerlendirme, kullanıcı arayüzünüzün iki veya daha fazla kullanılabilirlik uzmanı tarafından gözden geçirilmesidir, bu değerlendirme veya incelemenin bir uzman tarafından yapılmasının sebebi, değerlendiricilerin deneyiminin ve bilgisinin değerlendirme sonuçlarını etkileyebilmesidir [69]. Uzman incelemesinde, yorumcular sezgisel yöntemleri zaten biliyor ve anlıyorlardır. Bu nedenle, değerlendiriciler belirli bir sezgisel yöntem kümesi kullanmazlar. Sezgisel değerlendirmede kullanılabilirlik uzmanları web sitesinin arayüzünü inceler ve bu arayüzü kabul edilen kullanılabilirlik ilkeleriyle karşılaştırırlar. Analizin neticesi, potansiyel kullanılabilirlik sorunlarından oluşan bir listedir. En sık kullanılan yöntem Nielsen ve Molich tarafından geliştirilen sezgisel değerlendirmedir [71]. Birçok araştırmacı kullanılabilirliğe dair orijinal sezgisel yöntemlerini daha da geliştirmiş veya farklı uygulama alanları için yenilerini ortaya koymuştur. Ling ve Salvendy bu çalışmaların bir özetini sunmaktadır [70]. Bu liste, web siteleri, e-öğrenme sistemleri, grup yazılımı, bildirim sistemleri ve oyunlar gibi alanları içerir. Bu çalışmanın ilk amacı

belirlenen üç Libya devlet üniversitesine ait web sitelerinin sezgisel değerlendirme yoluyla kullanılabilirliğini ölçümlemekti. Sezgisel değerlendirme, kullanılabilirlik sorunlarını tanımlamak için en sık kullanılan tekniklerden biridir [72]. Söz konusu yöntem, pek çok çalışmada devlet web sitelerinin kullanılabilirliğini değerlendirmek için de kullanılmıştır [109, 50, 69, 70]. Sezgisel değerlendirme için özel ekipmanlara veya çok sayıda uzmana gerek duyulmamaktadır, web sitesinin kısa sürede analiz edilmesi mümkündür ve sezgisel öğelerle ilgili kullanılabilirlik sorunları hızlıca tanımlanabilir [31]. Söz konusu yöntem aynı zamanda devlet web sitelerini optimize etmek için de uygundur [46]. Nielsen’in belirlediği sezgisel tarama yöntemi (1995) kullanılabilirlik değerlendirmelerinde en popüler ve yaygın uygulamalardan biridir. Bu çalışmada da belirlenen Libya devlet üniversitelerine ait web sitelerinin kullanılabilirlik değerlendirmesi için Nielsen’in sezgisel taraması [26] uygulanmıştır. Önceki makalelerde sezgisel tarama sonuçlarının birden fazla veri toplama yöntemiyle desteklenmesi tavsiye edilmektedir, böylece daha fazla kullanılabilirlik problemini tanımlamak mümkün olacaktır [29]. Kullanılabilirlik değerlendirmesi Tablo 3.4'te gösterildiği gibi Nielsen [26] tarafından geliştirilen 10 sezgisel kritere göre yapılmıştır. Ayrıca her bir kullanılabilirlik sorununun ne kadar kritik olduğunu tanımlamak ve kategorize etmek için birçok çalışmada bir ciddiyet/şiddet ölçeği kullanılmıştır [69, 70, 45]. Benzer şekilde bu çalışmada da, her bir sezgisel maddeyle ilişkili kullanılabilirlik sorunlarını daha iyi anlamak için bir ciddiyet/şiddet ölçeği kullanılmıştır.

Tablo 3.4. Nielsen’in kullanılabilirlik sezgiseli ve ciddiyet ölçeği

Sezgiseller Ciddiyet Yorumlar Hiçbir sorun yok Yüzeysel Bir Problem Küçük Bir Problem Büyük Bir Problem Çok Büyük Bir Problem 1.Sistem durumunun görünürlüğü

Table 3.4 Devam 2.Sistemle gerçek dünya arasındaki uyum 3.Kullanıcı kontrolü ve serbestliği 4.Tutarlılık ve standartlar 5.Hata önleme 6.Hatırlamaktan çok tanıma 7.Kullanımda esneklik ve verimlilik 8.Estetik ve minimalist tasarım 9.Kullanıcıların tanımasına, analiz etmesine ve hatalardan kurtulmasına yardım etme 10.Yardım ve dokümantasyon