Kullanılabilirliğin Sezgisel Değerlendirmesi

Nielsen’in sezgisel analizi Libya devlet üniversiteleri web siteleri üzerinde 8 uzman tarafından yapılmıştır. Çalışmada, değerlendiricilere web sitesi ara yüzleri sunularak web sitelerinde gezinmeleri ve her bir sezgisel kuralın uygulanıp uygulanmadığını

Gözlemler Trablus Üniversitesi Bingazi Üniversitesi Mısrata Üniversitesi

1. Bazı fakültelerin kendi web siteleri bulunmuyor, yalnızca metinsel veri verilmiş.

3 2 11

2. Yazı karakteri rengi ve boyutu uygun değil, okumayı zorlaştırıyor.

7 3 9

3. Bazı durumlarda gözü rahatsız eden renkler kullanılmış.

8 2 7

4. Web sitesi düzenli olarak

güncellenmediği için tarihi geçmiş bilgiler içermekte.

8 5 4

5. Bölümlere bağlantı verilmemiş. 7 5 8

6. Üniversite web sitesinin kullanımı zor. 2 3 7 7. Önemli bazı bilgiler doğru biçimde

görüntülenemiyor (sayfanın sonu).

8 2 8

8. Akademik personelle ilgili eksik bilgi sunulmuş.

7 10 4

9. Arama kutucuğu doğru biçimde çalışmıyor.

6 7 10

10. Fakültelerde sunulan bilgiler arasında çakışmalar var.

3 5 4

dikkatle incelemeleri istenmiştir. Bir kural ihlali belirlendiğinde ise değerlendiriciler bu ihlalin nerede oluştuğunu bulmuştur. Değerlendirme işinin sonunda her değerlendirici kendi bulgularını açıklayan bir rapor oluşturmuştur. Yineleyen bulguların elenmesinin ardından her bir sezgisel kuralla ilgili belirlenen hataların sayısı aşağıda sunulmuştur (Tablo 4.4). Kullanıcıların beyanına göre incelenen web siteleri aynı hataları içermektedir, ancak bunların ciddiyet derecesi her web sitesinde farklılık göstermektedir. Bu nedenle, kullanılabilirlik sorunları üniversite bazında önem ölçeği sonuçlarıyla karşılaştırılmıştır (Tablo 4.5). Çalışma sırasında 32 adet kullanılabilirlik sorunu ortaya konmuştur. Kullanılabilirlik sorunlarının çoğu birden fazla değerlendirici tarafından bildirilen sonuçlardır. Bu durum, Nielsen’in, 4 ya da 5 değerlendiricinin sorunların %80’ini ortaya koyacağı yönündeki görüşünü doğrulamaktadır. Tablo 4.4'de her sezgisel kural için belirlenen ihlaller sunulmaktadır. Sezgisel kullanılabilirlik sorunları şunlardır:

1. Sistem durumunun görünürlüğü

2. Sistem ve gerçek dünya arasındaki uyum 3. Kullanıcı kontrolü ve bağımsızlığı 4. Tutarlılık ve standartlar

5. Hata önleme

6. Anımsamadan çok tanıma 7. Esneklik ve kullanım verimliliği 8. Estetik ve minimalist tasarım

9. Kullanıcıların hataları tanımasına, teşhis etmesine ve hatalardan kurtulmasına yardımcı olma

10. Yardım dokümantasyonu

Tablo 4.4. Sezgisel Kurallardaki Hata Sayıları

Sezgisel Kural 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Tablo 4.5. Her Üniversite için Ciddiyet Ölçeği Sonuçlarının Karşılaştırılması

Sezgiler Yüzeysel Küçük Büyük Çok Büyük

Bingazi Üniversitesi 7 10 12 3

Trablus Üniversitesi 5 12 9 6

Mısrata Üniversitesi 3 8 13 8

4.2.1. Sistem Durumunun Görünürlüğü

Değerlendiriciler, her üniversite web sitesinin kullanılabilirliği açısından “sistem durumu görünürlüğü” bileşeni ile ilgili olarak altı sorun bildirmiştir. Bu sorunlar farklı derecelerde (küçük, büyük ve çok büyük) kategorilere ayrılmıştır. Aşağıdaki tabloda (Tablo 3.3) her sorunun önem derecesi üniversiteler bazında gösterilmektedir. Mesaj sisteminde yeterli geri bildirimin bulunmaması ve ilerleme eksikliğinin göstergesi olarak "Bir sonraki aşama için ne kadar beklemeliyim?" sorunları değerlendiriciler tarafından küçük, büyük veya çok büyük sorunlar olarak derecelendirilmiştir. Ayrıca, web sitesinden indirilen dosyanın boyutunu görememe sorunu küçük bir sorun olarak kategorize edilmiştir. Benzer şekilde, kullanıcıların arama sürecini anlamalarını zorlaştıran bir etmen olarak arama bileşeni ile ilgili sistem durumunun görünmezliği, küçük, büyük veya çok büyük olarak derecelendirilmiştir. Bu kullanılabilirlik sorununu “küçük” olarak değerlendiren bir değerlendirici "mesaj sisteminin mesajlara yanıt vermesinin çok uzun sürdüğünü" açıklamış ve diğer bir değerlendirici "arama sürecinde bir sorun var, bu yüzden herhangi bir yanıt alamadım" açıklamasında bulunmuştur. Bunların yanı sıra, değerlendiriciler web siteleriyle etkileşime girme ile ilgili olarak genel bir geri bildirim eksikliğine vurgu yapmışlar ve önemli taleplere verilen taahhüt tepkilerindeki eksikliği eleştirmişlerdir. Kullanıcının kafasını karıştıran bir etmen olarak çalışmada keşfedilen bir başka sorun ise menüde birçok seçeneğin bulunması durumunda menünün uzaması ve menü seçeneklerinin geri kalanını görmek için sayfayı aşağı kaydırma zorunluluğunun bulunmasıdır.

Tablo 4.6. Sistem Durumunun Görünürlüğü 1. Sistem Durumunun

Görünürlüğü Yüzeysel Küçük Büyük Çok Büyük

Bingazi Üniversitesi 0 3 2 1

Trablus Üniversitesi 0 4 1 1

Mısrata Üniversitesi 0 2 1 3

4.2.2. Sistem ve Gerçek Dünya Arasındaki Uyum

İncelenen web sitelerinde kullanılan terminoloji, tipik kullanıcılar için kesin, net ve uygun bulunmuştur. Dolayısıyla bu kategoride kayda değer bir kullanılabilirlik sorunu belirlenmemiştir. Çalışmaya katılan tüm değerlendiriciler, bu madde ile ilgili olarak herhangi bir sorunla karşılaşmadıklarını belirtmiştir. Ara yüzdeki kelime ve ifadelerin değerlendiriciler açısından anlaşılabilir aşina oldukları belirlenmiştir. Bir değerlendirici “web sitesinde kendi dilimizi (Arapça) kullandığından dil ile ilgili bir sorun yok” ifadesiyle bu durumu açıklamaktadır.

4.2.3. Kullanıcı Kontrolü ve Serbestliği

“Kullanıcı kontrolü ve serbestliği” ile ilgili olarak, değerlendiriciler çok sayıda kullanılabilirlik sorununu rapor ederek bu sorunları büyük ya da çok büyük olarak sınıflandırmıştır. Yalnızca 2 değerlendirici incelenen web sitelerinde kullanıcı kontrolü ve serbestliği açısından herhangi bir kullanılabilirlik problemi olmadığını bildirmiştir. Bu kullanıcılarından biri, "üniversite sitesinin hem deneyimli kullanıcılar hem de siteyi ilk kez kullananlar için kullanım gereksinimlerini karşıladığını" belirtmiştir. Her sayfada “ana sayfa” bağlantısının olmaması ya da olsa bile belli belirsiz biçimde sayfanın altında olması ve kullanıcıların yapılan işlemi geri alamaması değerlendiriciler tarafından büyük veya çok büyük sorun olarak değerlendirilmiştir. Değerlendiriciler bu tür sorunlarla karşılaştıklarında kendilerini çok rahatsız hissettiklerini belirmiştir. Örneğin, arama sayfası sonuçlarından bir çıkış seçeneğinin bulunmaması, kullanıcı denetimi ve serbestliği öğesi altında çok büyük bir kullanılabilirlik sorunu olarak değerlendirilmiştir. Bir değerlendirici bu durumu “Web sitesinin hızlı arama için herhangi bir seçenek sunmamaktadır. Örneğin, arama

sekmesini kullandığımda, bu işe yaramadı.” İfadeleriyle belirtmektedir. Değerlendiriciler web sayfalarında gezinme bağlantılarının eksik olduğunu tespit etmiştir. Bir başka sorun ise giriş sayfasından sitenin ilk sayfasına gelindiğinde “geri” düğmesini kullanarak giriş sayfasına geri dönülememesidir.

Tablo 4.7. Kullanıcı Kontrol ve Sertbestliği 3. Kullanıcı Kontrol ve

Sertbestliği Yüzeysel Küçük Büyük Çok Büyük

Bingazi Üniversitesi 0 0 4 2

Trablus Üniversitesi 0 0 2 4

Mısrata Üniversitesi 0 0 3 3

4.2.4. Tutarlılık ve Standartlar

Web sitelerine ait "tutarlılık ve standartlar" maddesi ile ilgili kullanılabilirlik sorunları aşağıdaki tabloda sınıflandırılmış (yüzeysel, küçük, büyük) olarak gösterilmektedir. Çoğu uzman değerlendirici (n = 5), tutarlılık ve standartlar hakkında bir kullanılabilirlik sorunu olmadığını bildirmiştir. Değerlendiriciler, işlevlerin kullanımındaki tutarlılıkta eksiklerin bulunmasını ve sayfalardaki düğmelerin ve ara yüz tasarımının daha açık hale getirilmesi için yeterli sayıda renk ve yazı tipinin kullanılmamasını küçük sorunlar olarak bildirmiştir. Diğer değerlendiriciler, tutarsız sekme kullanımını büyük bir kullanılabilirlik sorunu olarak bildirmiştir. Değerlendiriciler, web sitesinin iyi bir tasarıma sahip olmadığını ve web sitelerini daha tutarlı ve anlaşılır hale getirmek için sitelerde kullanılan renk ve yazı tiplerinde iyileştirmeler yapılabileceğini belirtmiştir. Bir değerlendirici ise yüzeysel sorunları şu şekilde açıklamıştır: “Web sitesinin daha düzenli olması gerekiyor. Renkler, yazı tipleri ve yazı tipi boyutları arasında bir uyum yok. Ayrıca, bazı kategorilerin sayfaları boş. Bu durum, kullanıcılarda kafa karışıklığına sebep olmakta. Bazı sayfalarda, sayfaların geneline göre, farklı boyut tipte yazı karakteri kullanılmakta."

Tablo 4.8. Tutarlılık ve Standartlar

4. Tutarlılık ve Standartlar Yüzeysel Küçük Büyük Çok Büyük

Bingazi Üniversitesi 3 2 1 0

Trablus Üniversitesi 3 2 1 0

Mısrata Üniversitesi 2 2 2 0

4.2.5. Hata Önleme

“Hata önleme” maddesiyle ilgili olarak değerlendiriciler, her web sitesi için küçük ve büyük olarak sınıflandırdıkları ikişer adet kullanılabilirlik problemi bildirmiştir. Değerlendiricilerin yarısından fazlası hata önleme ile ilgili bir mesaj gerekmediğini belirtmektedir. İki değerlendirici ise hata mesajlarının görüntülenmesinin beklendiği durumlarda görüntülenmediklerini belirtmiştir. Örneğin, bir öğrenci dijital depoya giriş yaptığında gerçekleştirilen işlemler için onay mesajı görüntülenmemektedir.

Tablo 4.9. Hata Önleme

5. Hata Önleme Yüzeysel Küçük Büyük Çok Büyük

Bingazi Üniversitesi 0 1 1 0

Trablus Üniversitesi 0 1 1 0

Mısrata Üniversitesi 0 0 2 0

4.2.6. Hatırlamadan Çok Tanıma

Değerlendiriciler, “hatırlamadan daha çok tanıma” kategorisinde her bir siteyle ilgili yüzeysel, küçük ve büyük olarak derecelendirdikleri ikişer kullanılabilirlik sorunu rapor etmiştir. Web sitesinde amaçlara ilişkin ipuçlarının olmaması değerlendiriciler tarafından yüzeysel bir kullanılabilirlik sorunu olarak derecelendirilmiştir. Bunun küçük bir sorun olduğunu düşünen bir değerlendirici ise bu durumu “Fare imlecini bir düğmeye veya başka bir öğenin üzerine getirdiğimde web sitesi herhangi bir ipucu vermemekte.” şeklinde ifade etmiştir. Değerlendiricilere göre web sitesi ipuçları ve eğitsel rehberlik sunmalıdır. Gerektiğinde geri alınabilir olmayı ve eğitsel rehberlik eksikliğini çok büyük sorunlar olarak değerlendiren katılımcılar bu durumu

“Tüm maddeler ve simgeler herhangi bir yardım içermiyordu. Bu yüzden amaçlarını ve işlevlerini hatırlamak zaman ve çaba gerektirdi.” şeklinde açıklamaktadır.

Tablo 4.10. Hatırlamadan Çok Tanıma

6. Hatırlamadan Çok Tanıma Yüzeysel Küçük Büyük Çok Büyük

Bingazi Üniversitesi 1 0 1 0

Trablus Üniversitesi 0 1 1 0

Mısrata Üniversitesi 0 1 1 0

4.2.7. Kullanımda Esneklik ve Verimlilik

“Kullanımda esneklik ve verimlilik” maddesiyle ilgili olarak, değerlendiriciler 3 kullanılabilirlik sorunu bildirmiş ve bunları küçük ve büyük sorunlar olarak sınıflandırmıştır. Değerlendiricilerin yarısından fazlası (n = 5) kullanımda esneklik ve verimlilik konusunda herhangi bir kullanılabilirlik problemi olmadığını belirtmektedir. Kullanıcıların web sitesinde belirsiz bir konumda oldukları için mesaj sistemine giriş yaparken gerekli bağlantıyı bulmada çok fazla zaman ve çaba harcamaları “küçük sorun” olarak bildirilmiştir. Ayrıca, sayfalar arasında gezinme zorlukları ise önemli bir kullanılabilirlik sorunu olarak vurgulanmıştır. Bunu küçük bir sorun olarak gören bir değerlendirici, web sitesindeki gezinme sisteminin daha etkili olması gerektiğini belirtirmiş ve değerlendiricilerden biri ise bireylerin bu web sitesini kolay ve etkili bir şekilde kullanmasına yardımcı olacak bazı görsellerin veya ipuçlarının gerekliliğine dikkati çekmiştir. Bu değerlendiriciye göre, bir öğretim üyesinin adının arama kutucuğuna yazılarak bulunması çok yararlı olacaktır.

Tablo 4.11. Kullanımda Esneklik ve Verimlilik 7. Kullanımda Esneklik

ve Verimlilik Yüzeysel Küçük Büyük Çok Büyük

Bingazi Üniversitesi 1 2 0 0

Trablus Üniversitesi 1 2 0 0

4.2.8. Estetik ve Minimalist Tasarım

Değerlendiriciler, “estetik ve minimalist tasarım öğesi” ile ilgili olarak her ikisi de (yüzeysel ve küçük) olarak sınıflandırılan 2 kullanılabilirlik problemi bildirmiştir. Değerlendiricilerin çoğunluğu (n = 7) ise estetik ve minimalist tasarım konusunda herhangi bir kullanılabilirlik problemi olmadığını bildirmiştir. Değerlendiricilerin daha çekici renkler içermemesi dolayısıyla web sitesi tasarımını eleştirdiği görülmektedir. İlgili işlevlerin kullanıcılar açısından açık ve anlaşılır olmasını sağlamak için çekici renklerin ve net simgelerin bulunmayışı yüzeysel ve küçük kullanılabilirlik sorunu olarak derecelendirilmiştir. Buna ek olarak, web sitesinin tasarımını genel olarak eleştiren değerlendiriciler, sadece bazı sayfaların çok dağınık ve karmaşık olduğunu belirterek içerik ve tasarımın daha iyi organize edilmesi gerektiğini bildirmiştir. Bir değerlendirici, “Renklerle rahat hissetmedim. Web sitesi, kullanıcıların ziyaretlerinin tadını çıkarmak için net ve çekici renklere sahip olsaydı daha iyi olurdu." şeklindeki beyanıyla bu durumu açıklamıştır.

Tablo 4.12. Estetik ve Minimalist Tasarım 8. Estetik ve Minimalist

Tasarım Yüzeysel Küçük Büyük Çok Büyük

Bingazi Üniversitesi 2 0 0 0

Trablus Üniversitesi 1 1 0 0

Mısrata Üniversitesi 0 2 0 0

4.2.9. Kullanıcıların Tanımasına Yardım Etme

“Kullanıcıların hataları tanımasına, teşhis etmesine ve hatalardan kurtulmasına yardımcı olma” maddesiyle ilgili olarak değerlendiriciler 2 kullanılabilirlik sorunu (büyük ve çok büyük) bildirmiştir. Bir hata oluştuğunda web sitesinin kullanıcıyı çözüme yönlendirmemesi ve hatalarla ilgili net mesajların bulunmaması “büyük sorun” olarak değerlendirilmiştir. Değerlendiricilerden biri bu sorunu şu şekilde açıklamaktadır: “Dijital ambar giriş sayfasında bir hata mesajı aldım, ancak web sitesi hata hakkında belirli bir ayrıntı verilmedi.” Benzer şekilde, net hata mesajı açıklamalarının olmayışı “büyük” veya “çok büyük” kullanılabilirlik sorunu olarak

derecelendirilmiştir. Ek olarak, büyük kullanılabilirlik sorunu olarak karşılaşılan durumların çözümü için açık ve anlaşılabilir talimatların eksik olduğu da bildirilmiştir. Ayrıca, iki değerlendirici, hata mesajlarına fazla ihtiyaç olmadığından bahsetmiştir.

Tablo 4.13. Kullanıcıların Tanımasına Yardım Etme 9. Kullanıcıların

Tanımasına Yardım Etme Yüzeysel Küçük Büyük Çok Büyük

Bingazi Üniversitesi 0 0 2 0

Trablus Üniversitesi 0 0 2 0

Mısrata Üniversitesi 0 0 1 1

4.2.10. Yardım ve Dokümantasyon

Değerlendiriciler, “yardım ve dokümantasyon” maddesi ile ilgili olarak “küçük”, “büyük” veya “çok büyük” olarak derecelendiren 3 kullanılabilirlik problemi bildirmiştir. Dört değerlendirici ise bir kullanılabilirlik sorunu olmadığını belirtmiştir. Değerlendiriciler, web sitesinde yardım özelliklerinin eksikliğini “küçük”, “büyük” veya “çok büyük” kullanılabilirlik sorunu olarak görmektedir. Ayrıca, üniversite web siteleri yalnızca bir arama alanı, çok sınırlı sayıda “sık sorulan sorular” (SSS) içerirken kullanıcı için yardım sorguları içermemektedir. Değerlendiriciler, web sitesinin kolay ve etkili bir şekilde nasıl kullanılacağına ilişkin talimatların, kılavuzların ve yardım desteğinin yeterli olmayışından veya bunların hiç bulunmayışından bahsetmektedir. Değerlendiricilerden biri, “Web sitesinin bazı özelliklerini anlamak için yardıma ihtiyacım vardı, ancak yardım sayfası ya da belge yoktu” ifadesiyle bunu açıklamaktadır. Bu maddeyle ilgili kullanılabilirlik sorunlarını “çok büyük sorun” olarak değerlendiren bir katılımcı ise “Ne yapacağımı anlamak için yardım almam gerekiyordu, ancak web sitesinde yardım özelliği yoktu.” biçiminde yorum yapmıştır (Kullanıcılara çok yararlı olacak ancak eksik olan tek şey bir site haritasıdır).

Tablo 4.14. Yardım ve Dokümantasyon 10. Yardım ve

Dokümantasyon Yüzeysel Küçük Büyük Çok Büyük

Bingazi Üniversitesi 0 2 1 0

Trablus Üniversitesi 0 1 1 1