T.C.
NAMIK KEMAL ÜNĠVERSĠTESĠ
FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ
ZEYTĠN TOPLAMA PLATFORMU
PROTOTĠPĠNĠN GELĠġTĠRĠLMESĠ
HAZIRLAYAN : Mak.Müh.Eyup Selçuk ATAR
TARIM MAKĠNALARI ANABĠLĠM DALI DANIġMAN : Yrd.Doç.Dr. Cihangir SAĞLAM
TEKĠRDAĞ – 2009 Her hakkı saklıdır
Yrd. Doç.Dr. Cihangir SAĞLAM danıĢmanlığında, Eyup Selçuk ATAR tarafından hazırlanan bu çalıĢma 14/07/2009 tarihinde aĢağıdaki juri tarafından Tarım Makinaları Anabilim Dalı‟nda Yüksek lisans tezi olarak kabul edilmiĢtir.
Juri baĢkanı : Prof.Dr. Poyra ÜLGER İmza:
Üye: Doç.Dr. Ġbrahim YALÇIN İmza :
Üye : Yrd.Doç.Dr. Cihangir SAĞLAM (DanıĢman) İmza :
Fen Bilimleri Enstitüsü Yönetim Kurulunun tarih ve sayılı kararıyla onaylanmıĢtır.
Prof.Dr.Orhan DAĞLIOĞLU Enstitü Müdürü
ÖZET
Yüksek Lisans Tezi
ZEYTĠN TOPLAMA PLATFORMU PROTOTĠPĠNĠN GELĠġTĠRĠLMESĠ Eyup Selçuk ATAR
Namık Kemal Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarım Makineleri Ana Bilim Dalı DanıĢman: Yrd.Doç.Dr.Cihangir SAĞLAM
Tarım yapılabilir toprakların azaldığı , küresel ısınma nedeni ile ürün verimlerindeki düĢüĢlerin yaĢandığı, buna karĢılıkta devamlı olarak nüfusun arttığı günümüz dünyasında, tarımsal faaliyetlerde ve tarımsal ekonomide kıyasıya bir rekabet vardır.Tarımla uğraĢan tüm kuruluĢlarda ve tarımı ekonomik bir faaliyet alanı kabul eden ülkelerde tarımsal ürünleri, en az iĢçilik ve maliyetle en verimli ve kaliteli Ģekilde üretmek konusunda devamlı yeni araĢtırmalar ve teknolojik yatırımlar yapılmaktadır.
Tarımsal üretimde önemli bir yeri olan zeytin ve zeytin yağı üretiminin, ekonomik değerini koruması ve hatta mümkün olan en yüksek değerlerde yer alabilmesi için etkili olan önemli faktörlerden biri danenin zedelenmeden toplanmasıdır. ZedelenmiĢ olan tane, hem yağ kalitesini olumsuz yönde etkilemekte hem de zeytinin sofralık değerinde önemli kayıplara neden olmaktadır.
Diğer taraftan hasat sırasında, iĢçilik süreleri ve maliyetleri önemli boyutlara ulaĢmakta ve ürün maliyetine olumsuz etki yapmaktadır.
Direk olarak maliyet azaltma ve kaliteyi artırma odaklı bu araĢtırmada zeytin hasadında kullanılan bir ürün toplama platformu tasarlanmıĢ ve geleneksel yöntemlerle yeni yöntem arasındaki verimlilik ve kalite karĢılaĢtırmaları yapılmıĢtır.
Tasarlanıp geliĢtirilen zeytin toplama platformunun; Dal sarsıcı veya dal çırpıcı makinelerle birlikte kullanıldığında klasik hasat yöntemlerine göre özellikle yeni kurulan ve mekanizasyona uygun bahçelerde çok daha avantajlı olduğu gözlenmiĢtir.
AraĢtırmalar sonunda sofralık zeytin hasadında % 56 lık , yağlık zeytin hasadında ise % 33 lük bir iĢ gücü verimlilik artıĢı gözlenmiĢtir. Dane zedelenmesi oranı ise yeni yöntemle her iki ürün içinde 0 dır.
Anahtar Kelimeler: Zeytin toplama platformu ,verimli hasat , kaliteli ürün , dal sarsma ve dal çırpma makineleri.
ABSTRACT
MSc.Thesis
EVALUATION OF OLIVE GATHERĠNG PLATFORM Eyup Selçuk ATAR
Namık Kemal University
Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Agricultural Machinery Supervisor : Assist.Prof.Dr. Cihangir SAĞLAM
In today‟s World, global warming cause diminution of agricultural areas and reduction of growing crops; at the same time, there is an accelerated growth on world population; which creates a competition on agricultural activities and agricultural economy. The States and agricultural companies are trying to get best results with lower labor cost, maximum efficiency and quality. They are making many different researches and technological investments.
Gathering the grain without bruising, is one of the most important point of the olive and the olive oil production; because the bruised grain reduce the oil quality and the economic value of table olives .
On the other hand, while gathering the olives, labor duration and costs are increasing and it has negative effects on the product cost.
This research is focused on decreasing costs and the improvement of quality. Instead of traditional gathering methods, a new product gathering platform is designed and in this research comparison of quality and efficiency between traditional method and new method was analysed. When we use this new “ Olive Gathering Platform” with the branch shaking and
flapping machines, we saw that, it is more advantageous than traditional methods.
At the end of insvestigations it has been seen,taht in the area of table oilvee 56%
efficiency incerease , oil olive area 33% efficiency increase has been observed. Defect of the pcs on both type is 0 in the new platform.
Key words: “ Olive Gathering Platform”, efficient harvest, quality product, the branch
2009 , 43 Sayfa
SĠMGELER VE KISALTMALAR DĠZĠNĠ
SD1 : Sofralık zeytin denemesi 1 SD2 : Sofralık zeytin denemesi 2 SD3 : Sofralık zeytin denemesi 3 SD4 : Sofralık zeytin denemesi 4 YD1 : Yağlık zeytin denemesi 1 YD2 : Yağlık zeytin denemesi 2 YD3 : Yağlık zeytin denemesi 3
ĠÇĠNDEKĠLER
ÖZET I
ABSTRACT II
SĠMGELER ve KISALTMALAR DĠZĠNĠ III
ĠÇĠNDEKĠLER IV ġEKĠLLER DĠZĠNĠ VI ÇĠZELGE DĠZĠNĠ VIII 1. GĠRĠġ 1 2. ÖNCEKĠ ÇALIġMALAR 5 3. MATERYAL VE YÖNTEM 7 3.1. Materyal 7 3.1.1. Deneme alanı 7 3.1.2. Zeytin çeĢidi 9
3.1.3. Dal sarıcı ve silkeleyici meyve toplama makinesi 9
3.1.4. Dal çırpıcı meyve toplama makinesi 10
3.1.5. Zeytin toplama platformu 11
3.1.6. Kronometre 17
3.1.7. Hassas terazi 17
3.2. Yöntem 18
3.2.1. Denemelerin düzenlenmesi ve yürütülmesi 18
3.2.2. S D 1 18 3.2.3. S D 2 19 3.2.4. S D 3 20 3.2.5. S D 4 21 3.2.6. Y D 1 22 3.2.7. Y D 2 23 3.2.8. Y D 3 24
3.2.9. Toplanan zeytinlerin tartılması 25
3.2.11. Verilerin değerlendirilmesi 26
4. ARAġTIRMA BULGULARI VE TARTIġMA 27
4.1. AraĢtırma Sonuçları 27
4.1.1. Sofralık zeytin araĢtırma sonuçları 27
4.1.1.1. Efektif ürün iĢ kapasitesi ve iĢ gücü tüketimi 27
4.1.1.1.1 S D 1, S D 2, S D 3, S D 4 Deneme sonuçları 27
4.1.1.2. Sofralık zeytin zedelenme oranları 28
4.1.2. Yağlık zeytin araĢtırma sonuçları 29
4.1.2.1. Efektif ürün iĢ kapasitesi ve iĢ gücü tüketimi 29
4.1.2.1.1. Y D 1, Y D 2, Y D 3 Deneme sonuçları 29
4.1.2.2. Yağlık zeytin zedelenme oranları 30
4.2. TartıĢma 31
4.2.1. Efektif ürün iĢ kapasitesi karĢılaĢtırmaları 31
4.2.1.1. Sofralık zeytin ( Kasım 2008 ) 31
4.2.1.2. Yağlık zeytin ( Kasım 2008 ) 32
4.2.2. ĠĢ gücü tüketimi karĢılaĢtırmaları 33
4.2.2.1. Sofralık zeytin ( Kasım 2008 ) 33
4.2.2.2. Yağlık zeytin ( Kasım 2008 ) 34
4.2.3. Zedelenme oranları 35 4.2.3.1. Sofralık zeytin 35 4.2.3.2. Yağlık zeytin 36 5. SONUÇ VE ÖNERĠLER 39 6. KAYNAKLAR 40 7.ÖZ GEÇMĠġ 42 8.TEġEKKÜR 43
ġEKĠLLER DĠZĠNĠ
ġekil Sayfa
1.1. Bazı Akdeniz Ülkelerinin zeytin üretim alanları 2
1.2. Bazı Akdeniz Ülkelerinin zeytin üretim miktarları 2
1.3. Türkiye zeytin üretim alanları 3
3.1. Zeytin hasadı ve toplama platformunun denendiği ġarköy ve Ayvalık Ġlçeleri 7
3.2. Hasat edilen bahçe (Gemlik çeĢidi) 8
3.3. Toplama platformu 8
3.4. Dal sarsıcı makine 9
3.5. Dal çırpıcı makine hareketli tarak 10
3.6. Toplama platformu açılmıĢ hali 12
3.7. Gerdirmeyi sağlayan ve otomatik açılan lastikli menteĢe sistemi 13
3.8. Platform üzerine gerilen ağ,serge 14
3.9. Platformun toplanmıĢ halde yandan görünüĢü 15
3.10. Platformun 1. kademe açılımda üstten görüntüsü 15
3.11. Platformun teknik resimleri 16
3.12. Dijital kronometre 17
3.13. 3 bayan iĢçi ile elle hasat 19
3.14. 2 bayan iĢçi ile elle hasat 20
3.15. 1 bayan iĢçi ile elle hasat 21
3.16. Dal sarsıcı ve platformla zeytin hasadı 22
3.17. Sırıkla zeytin silkme ve toplama iĢlemi 23
3.18. Dal çırpıcı ile yere zeytin silkme ve toplama iĢlemi 24
3.19. Dal çırpıcı ve platformla zeytin silkme ve toplama iĢlemi 25
4.1. Yere sergi üzerine yapılan hasatta oluĢan ezilme ve hasarlanmalar 30
4.2. Sırıkla yapılan hasadın zeytine verdiği hasar 31
4.3. Sofralık zeytin hasadında efektif ürün iĢ kapasitesi karĢılaĢtırması 32
4.4. Yağlık zeytin hasadında efektif ürün iĢ kapasitesi karĢılaĢtırması 33
4.5. Sofralık zeytin hasadında iĢ gücü tüketimi karĢılaĢtırması 34
4.8. Yağlık zeytin hasadında platform & dal çırpıcı uygulaması 37 4.9. Sofralık zeytin hasadında ezilme ve zedelenme oranları 38 4.10.Yağlık zeytin hasadında ezilme ve zedelenme oranları 38
ÇĠZELGE DĠZĠNĠ
Çizelge Sayfa
3.1. Hasat yöntemleri deneme tablosu 18
4.1. Sofralık zeytin araĢtırma sonuçları 27
4.2. Sofralık zeytin denemeleri için zedelenmiĢ dane miktarları ve oranları 28
4.3. Yağlık zeytin araĢtırma sonuçları 29
1. GĠRĠġ
Tüm dinlerde Kutsal kabul edilen ve Anavatanı Türkiye, Anadolu olan zeytin ağacı Oleaceae familyasının Olea genusuna aittir. Olea europaea L.‟nin geniĢ olarak dağıldığı bu genesusun yaklaĢık 35 türü vardır. (Saraçoğlu 2001).
Ağaç kabuğu esmer ve çatlaklı, odunu sarı, dalları seyrek ve dağınık, yaprakları uzunca, parlak, yaprak üstü koyu yeĢil, yaprak altı gümüĢ rengindedir. Çiçekler beyaz renkte olup salkım halindedir. Etli ve çekirdekli zeytin meyveleri baĢlangıçta yeĢildir, olgunlaĢınca siyaha dönüĢmektedir. Zeytin meyvesinin besi dokusu bol miktarda yağ içermektedir. Zeytin ağacı 15-20 metreye kadar boylanmakta, çapı ise 5-6 metreye kadar ulaĢmaktadır. Zeytinin yağı çıkarıldıktan sonra kalan kısım “prina” olarak adlandırılmaktadır. Prina, gübre, hayvan yemi ve yakıt olarak değerlendirilmektedir. (Burker 1999, Saraçoğlu 2001).
Zeytin yetiĢtiriciliğinin ilk insanlardan günümüze kadar geldiği kabul edilmektedir (Mendilcioğlu 1990). En eski kültür bitkisi olan zeytin Güney Anadolu‟dan Batı Anadolu‟ya, oradan Ege adaları yoluyla Yunanistan, Ġtalya, Fransa ve Ġspanya‟ya kadar yayılmıĢtır. Sicilya yoluyla Kuzey Afrika‟ya geçen zeytin, Güney Anadolu‟dan çıkarak Suriye ve Mısır üzerinden ilerleyen ikinci bir yol ile birleĢmiĢ ve Fas‟a kadar uzanarak, Akdeniz kıyılarındaki yayılıĢını tamamlamıĢtır. Irak ve Ġran üzerinden Afganistan‟a ve Pakistan‟a kadar yayılan zeytin XVI. Yüzyılda Ġspanyollar tarafından Kuzey ve Güney Amerika‟ya götürülmüĢtür. Zeytinin yayılıĢında Finikeliler baĢta olmak üzere Grekler, Romalılar, Kartacalılar ve Araplar büyük rol oynamıĢtır (BaĢer 1991).
Dünya‟da 8,5 milyon ha alanın üzerinde 15 milyon tondan fazla zeytin üretimi yapılmaktadır. Mevcut 810 milyon zeytin ağacının yaklaĢık %97‟si Akdeniz ülkelerinde, diğer kısmı Latin Amerika ülkeleri (Arjantin, Brezilya, ġili, Meksika, Peru) olmak üzere Güney Afrika, Avustralya ve ABD‟de bulunmaktadır (Anonim 2006).
Dünya zeytin üretiminde önde gelen bazı Akdeniz ülkelerinin zeytin üretim alanları ġekil 1.1‟de, zeytin üretim miktarları ise ġekil 1.2‟de verilmiĢtir (Anonim 2006).
%5 %6 %6 %8 %10 %15 %19 %31 0 500 1000 1500 2000 2500
İspanya İtalya Tunus Yunanistan Türkiye Suriye Fas Portekiz
Bin Hektar
. ġekil 1.1. Bazı Akdeniz ülkelerinin zeytin üretim alanları (bin hektar).
%2 %3 %3 %7 %13 %17 %23 %32 0 1000 2000 3000 4000 5000
İspanya İtalya Yunanistan Türkiye Tunus Suriye Fas Portekiz
Bin Ton
ġekil 1.2. Bazı Akdeniz ülkelerinin zeytin üretim miktarları (bin ton). ġekil 1.1 ve 1.2 incelendiğinde, Ġspanya‟nın 2.400 bin hektar alanda 4.556 bin ton zeytin üretimiyle dünyada birinci sırada yer aldığı anlaĢılmaktadır. Türkiye ise, zeytin üretimi yapılan alan bakımından 597 bin hektar ile beĢinci sırada; zeytin üretim miktarı açısından 1.800 bin tonla dördüncü sırada bulunmaktadır.
Türkiye, Dünya zeytin yağı üretimindeki %5 lik payı ile Tunus tan sonra 5. sıradadır. Sofralık zeytin üretiminde 2. sırada yer almakta ve özellikle siyah sofralık zeytin üretiminde ise 1. sırada bulunmaktadır (Anonim 2006).
Türkiye‟de yaklaĢık 600 bin hektara yakın alanda 90 milyonu meyve veren, 9 milyonu meyve vermeyen olmak üzere toplam 99 milyon zeytin ağacı bulunmaktadır. Zeytinlikler toplam tarım alanında % 2, bağ bahçe alanında %22‟lik bir paya sahiptir. 36 ilde yetiĢtiriciliği yapılmakta olan zeytin, önemli bir geçim kaynağını oluĢturmaktadır (Anonim 2006).
Türkiye‟de zeytin tarımı baĢta Ege, Akdeniz ve Marmara bölgeleri olmak üzere Güneydoğu Anadolu ve Karadeniz ile birlikte toplam 5 ayrı bölgede yapılmaktadır (ġekil 1.3). Bunların arasında üretim açısından en önemli bölge, Türkiye‟nin toplam zeytin ağacı varlığının %75‟ine sahip olan Ege Bölgesi‟dir. Bu bölgede üretilen zeytinin %80‟i yağlık, %20‟si ise sofralık olarak değerlendirilmektedir (Göksu 2003).
ġekil 1.3. Türkiye Zeytin üretim alanları
Türkiye‟de zeytinliklerin çoğu tarla bitkilerinin yetiĢtirilmesine uygun olmayan fakir topraklarda, tepelik ve dağlık eğimli arazilerde bulunmaktadır. Genel itibariyle zeytinliklerin %75‟i meyilli, %25‟i az meyilli veya düz arazilerde bulunmaktadır. Birçok zeytinlik, dağlık arazide bulunan delicelerin aĢılanması ile oluĢturulmuĢtur (Göksu 2003).
Türkiye‟de zeytin hasadı, Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde Ekim ayı ortalarında, Ege ve Marmara'da ise Kasım ayı ortalarında baĢlamaktadır (Göksu 2003). Hasat hem maliyet hem de kalite açısından önem arz etmektedir. Elle hasat yöntemi kullanıldığında yoğun iĢçilik gerektiğinden maliyet çok artmaktadır. Etkin olmayan hasat uygulamaları ise kaliteyi ve verimi olumsuz yönde etkilemektedir (Arıkbay ve Yıldırım 1990).
Makine ile hasat üretim maliyetlerinde önemli ölçüde azalma sağlamasına, kalite ve verimi olumlu etkilemesine rağmen Türkiye'de mevcut yapı ve çoğu zeytinliğin durumu makine ile hasat için elveriĢli olmamaktadır. Zeytinliklerin eğimli arazilerde bulunmasının yanı sıra ağaç sıralarının düzenli bir çizgide olmaması ve iĢletmelerin küçük ölçekli olmalarından dolayı da yeterli kaynağa sahip olmamaları makine kullanımına imkân tanımamaktadır. Bu sebeple hasat, mecburi olarak yoğun iĢçilik gerektiren bir iĢ olmakta bu da maliyeti artırmakta, hasadın uzamasına ve zeytinlerin olumsuz koĢullarda uzun süre beklemesine sebep olmaktadır (Göksu 2003).
Ayrıca toplandıktan sonra uzun süre bekletilen ve/veya uygun koĢullarda depolanmayan zeytinlerin asitliği artmakta, hem fiziksel hem de duyusal özellikleri bozulabilmektedir (Oktar ve ark. 1983). Sofralık için ayrılan zeytinler ise elle toplanarak daha iyi koĢullarda iĢlenmektedir (Göksu 2003).
Toprağın iĢlenmesinden hasada, zeytinliklerin bakımından zeytinin iĢlenmesi ve nakliyesine kadar olan birçok süreç yağ kalitesini doğrudan etkilemektedir (ÇavuĢoğlu ve Oktar 1994, Sibbett ve ark. 1994).
Hasat tekniğinden dolayı meyvede oluĢan hasarlar , daneye gelen darbeler ile zedelenmiĢ daneler ve olgunlaĢmadan yere düĢen , hasar gören danelerin toplanması ve bekleme sonrasında danenin karĢılaĢtığı dinamik ve statik yükler sonucunda hasar görmesi dane üzerinde mikroorganizma faaliyetlerinin geliĢmesine sebep olmaktadır.(Alaca ve ark.1958, Alayunt ve Aksoy 1999 )
Bu çalıĢmada geleneksel hasat yöntemlerinden kaynaklanan olumsuzlukları berteraf etmek amacı ile geleneksel hasat yöntemleri ile modern hasat yöntemleri arasında bir ara çözümle yeni bir toplama platformu geliĢtirilmesi düĢünülmektedir. Platform ters Ģemsiye biçiminde ağaç altına açılacak ve daneler direk platform üzerinden alt kısımdaki ahĢap kasalara yuvarlanacaktır.
2. ÖNCEKĠ ÇALIġMALAR
Göksu (2003), zeytin tarımı ve Türkiye‟de zeytincilik konusunda yaptığı çalıĢmada Ģu bilgileri vermiĢtir.
“Türkiye‟de zeytin ağaçlarına genellikle sadece var yıllarına girerken bakım yapıldığından periyodisitenin Ģiddeti artmakta ve ağaç baĢına zeytin verimi de düĢük olmaktadır. Oysa düzenli bir verim için yok yıllarında da düzenli olarak bakım çalıĢmalarının yapılması gerekmektedir. Bunun yanı sıra özellikle geleneksel yöntemlerle budama ve hasat yöntemlerinin devam ettiği bölgelerde yok yıllarındaki verim düĢüklüklerini yoğun olarak hissedilmektedir
Hasat çoğunlukla ağaca zarar vermesine rağmen dallara sırıklarla vurulması suretiyle yapılmaktadır. Bu da yeni gelen sürgünlere zarar vererek periyodisitenin Ģiddetini artırmakta ve yok yılında alınacak olan ürün miktarını daha da düĢürmektedir. Genellikle hasat esnasında yere düĢen zeytinlerin doğrudan toprakla temas ederek berelenmemesi amacıyla, ağacın altına örtü serilmektedir. Bir baĢka yöntem olarak ağacın altına file gerilmesi suretiyle zeytinin yere düĢmeden toplanması da kaliteyi olumlu yönde etkilemektedir. Ancak meyilli arazilerde bu iĢlem daha zor olmaktadır. Türkiye‟de düz arazilerde bulunan yeni plantasyonlardaki hasat uygulamalarının daha modern olduğu ve hasatta mekanizasyonun yaygınlaĢmaya baĢladığı görülmektedir. Buralarda çoğunlukla ağaç silkme makinaları kullanılmakta olup iĢçilik maliyetleri düĢmektedir. Fazla yaygınlaĢmamıĢ olsa da zeytinlerin direk olarak ağaçtan toplandığı vakumlu makineler da kullanılmakta ve kalitenin daha da yükselmesi sağlanmaktadır.
Türkiye'de zeytinliklerin küçük ve bölünmüĢ yapıda olmaları, güçlü bir ekonomik yapıya sahip olmalarına engel olmaktadır. Bu oluĢum nedeniyle üretim maliyetleri artmakta ve verimlilik azalmaktadır. Ayrıca zeytincilik uygulamaları açısından pratik yöntemlerin kullanılması ve yaygınlaĢması da zor olmaktadır. Birçok küçük zeytin iĢletmesi ekonomik olarak yaĢama sınırının altında çalıĢmaktadır. Öyle ki zeytincilikten elde edilen gelir ancak iĢçi maliyetlerini karĢılayabilmektedir. Ancak yine de bu tip iĢletmelerin birçoğu aile iĢletmesi olması sebebiyle iĢçiliğin aile içinden sağlanması yoluyla maliyetlerini düĢürebildiklerinden zeytincilik sürdürülebilmektedir.‟‟
Martin ve ark. (1994), zeytin hasadı üzerine yaptıkları çalıĢmada aĢağıdaki bilgileri vermiĢlerdir.
“Hasatta kullanılan yöntemler meyve ve ağaca zarar verebilmektedir. Dal sarsıcı kullanımlarında operatörden kaynaklanan hatalardan dolayı dallar zarar görmekte ve uzun vadede
verimde düĢmelere sebep olmaktadır. Ayrıca meyvelerde oluĢacak yaralanmalar, ürünün pazar değerini düĢmesine yol açmaktadır.
Zeytinlerin iyi muhafazasının yanında, zeytin çeĢit özelliklerinin, hasat öncesi yapılan iĢlemlerin, hasat tekniğinin ve zeytinlerin nakli esnasında meydana gelebilecek zararlarında meyve kalitesine, dolayısıyla yağ verimine etki ettiği unutulmamalıdır.
Hasat esnasında ya da hasat sonrasında zeytinler yaralanmamalı, iyi kaliteli yağ elde edebilmek için, hiç bekletilmeden iĢlenmelidir. “
Bollen ve ark. (2001), yaptıkları çalıĢmada aĢağıdaki bilgileri sunmaktadırlar.
“Meyve ve sebzelerin hasadında ürünlerin hassas oluĢu, mekanik hasarın meydana gelmesinde birincil etkendir. Hasattan sonraki iĢlemler, meyve ve sebzeleri sayısız darbe ve sıkıĢtırıcı kuvvete maruz bırakmaktadır. Birçok durumda bu kuvvetler ürünün elastiklik sınırını aĢmakta ve meyvede hasara sebep olmaktadır. Hasat sonrasındaki oluĢan kayıpların ana sebebini mekanik hasarlar oluĢturmaktadır.”
Olaoye (2000), fındığın bazı fiziksel özellikleri ve iĢleme ekipmanları üzerine yaptığı çalıĢmada aĢağıdaki bilgileri vermektedir.
“Bitkisel materyallerin özelliklerini bilmemek yeni bir hasat metodu, iĢleme ekipmanı veya depolama yapısı geliĢtirmede çıkacak problemlerin temelini teĢkil eder. Fiziksel ve 3.x mekanik özelliklerin bilinmesi, makine tasarımları, depolama konstrüksiyonları, iĢleme ve kontrol yapılarının tasarımındaki temel mühendislik verileri açısından önem arz etmektedir. Bu temel verileri bilmek sadece mühendislik açısından değil aynı zamanda bitkisel materyalin yeni kullanımları bakımından da önemlidir.”
Özarslan ve Saraçoğlu (2000), geçmiĢten günümüze geliĢim sürecinde bazı zeytin hasat makineleri, tutma platformları ve toplama makineleri hakkında bilgi vermiĢlerdir.
Pırlak ve Güleryüz (2000) , meyvecilikte kullanılan hasat yöntemleri, meyvelerin mekanik hasadı konusunda açıklamalar yapmıĢlardır.
Sağlam ve Akçay (2000), çalıĢmalarında sofralık zeytinlerde hasat etkinliği açısından makineli hasadın el ile yapılan hasada oranla çok daha etkili iken, zeytin danelerindeki zedelenme oranları incelendiğinde, makineli hasat yönteminin sofralık olarak kullanılacak zeytinlerde önemli oranda zedelenmeye neden olduğunu bildirmiĢlerdir.
3. MATERYAL VE YÖNTEM 3.1. Materyal
3.1.1. Deneme alanı
Bu araĢtırmanın ana materyali olan zeytin, 2008 sezonunda, Kasım ayı sonunda Tekirdağ ili ġarköy ilçesinde Gemlik türü zeytin ağaçları ile tesis edilmiĢ bir zeytin bahçesinden ve Balıkesir ili Ayvalık ilçesinde Ayvalık çeĢidi ile tesis edilmiĢ bir bahçeden hasat edilmiĢtir. Zeytin toplama platformunun her iki bahçede de hasat iĢleminde denenmesi 2 gün sürmüĢtür (ġekil 3.1 ġekil 3.2 ,ġekil 3.3)
ġekil 3.1. Zeytin hasadı ve toplama platformunun denendiği ġarköy ve Ayvalık ilçeleri. ġarköy
ġekil 3.2. Hasat edilen bahçe (Gemlik çeĢidi)
3.1.2. Zeytin çeĢidi
ÇalıĢmada ana materyal olarak Gemlik türü sofralık zeytin ve Ayvalık çeĢidi yağlık zeytin kullanılmıĢtır. Bu çeĢitlerin yetiĢtiriciliği Marmara bölgesi ve Ege bölgesinin her kesimlerinde yoğun bir Ģekilde yapılmaktadır.
3.1.3. Dal sarsıcı zeytin hasat makinesi
ġarköy‟deki denemede tek silindirli, hava soğutmalı, iki zamanlı bir dal sarsıcı kullanılmıĢtır ( ġekil 3.4 ) Dal sarsıcı makine; Motor, gövde ve titreĢim çubuğu olmak üzere 3 kısımdan meydana gelmektedir. Motordan alınan hareket eksantrik mekanizmasıyla titreĢim çubuğuna iletilmektedir. Dal sarsıcı, askı takımı yardımıyla sırta asılmakta ve operatörün her iki elini de kullanabilmesine imkan vermektedir.
-Makine gücü 2,8 Hp ,Silindir hacmi 52,5 cc, Benzinli -Dakikadaki çırpma sayısı 1350 çırpma dır.
-TitreĢim çubuğu teleskopik Olup boyu 3 m ye kadar çıkabilmektedir.
-TitreĢim çubuğunun ucunda ağız açıklığı 42 mm olan bir „ C , kanca vardır. -Makinenin komple ağırlığı 14,5 kg dır.
3.1.4. Dal çırpıcı zeytin hasat makinesi
Ayvalık‟ da yapılan denemede dal sarsıcı makine ile aynı prensipte çalıĢan, taraklı, hareketi 12 Volt luk bir akü yardımı ile elektrik motorundan alan dal çırpıcı kullanılmıĢtır (ġekil 3.5.)
-Güç ünitesi : 12 Volt akü (72 amper standart oto aküsü) -Standart uzunluk : 2,5 m ( Teleskopik çubukla max 4 m )
-ÇalıĢma kafası : 3 ayrı pozisyonda ayarlanabilir taraklı (Dikey, 30,45 derece) -Taraklar : 6 adet kırılmaz fiber karbon çubuklar
-Ağırlık : 2 kg
3.1.5. Zeytin Toplama platformu
Platform tasarımında öncelikle, Platformun tarla içinde kolayca yürüyebilmesi için tek dingil üzerine iki sabit tekerlek ve ön kısımda da bir döner tekerlek olacak Ģekilde bir Ģase dizayn edilmiĢtir.
-Sabit tekerlekler Ø 400 mm, öndeki döner tekerlek ise Ø 250 mm dir. Öndeki döner tekerlek bir manivela kol sayesinde dümen görevi yaparak platforma yön verebilir. Bu özellikle ağaçtan ağaca geçiĢler sırasında platforma hareket kolaylığı sağlamaktadır.
-ġase 2 m x 2 m ebatlarında 50 mm lik profil ve 40 mm lik köĢebent ten imal edilmiĢtir. Bahçe içindeki taĢımalar ve traktörle taĢımalar düĢünülerek Ģasenin ana gövdesi köĢebent, ara bağlantılar profilden imal edilmiĢtir.
-Platform yol durumunda traktör 3 ayak askı sistemine bağlanarak taĢınabilmektedir. -Platformun Ģasesinin yerden yüksekliği 400 mm
-Dingilin yerden yüksekliği 200 mm dir.
-ġase nin kalan 200 mm lik boĢluğunda da zeytinlerin toplandığı ve her birisi ayrı yönlerden alınabilen ahĢap çekmeceler vardır (7 adet) .
-ġase üzerine 8 köĢeli ve Ø 1250 mm çapında, 5 mm et kalınlığında, T profilden yapılmıĢ
teleskopik ayakları taĢıyan bir metal çerçeve yapılmıĢtır.
-Çerçevenin 1 kenarı ağaçlara giriĢ için 500 mm açık bırakılmıĢtır.
-Sekizgen çerçeve üzerine 90 derecelik bir açı ile açılıp kapanan özel bir menteĢe ile çalıĢan teleskopik fiber çubuklar yerleĢtirilmiĢtir. Teleskopik çubukların ana gövdesi Ø 40 mm çapındadır ve açıldığında uç kısmı Ø 20 mm çapa düĢmektedir. Teleskopik çubuklar fiber olduğundan dolayı hava Ģartlarına karĢı dayanıklıdır.
. -Çubuklar her biri 1000 mm olmak üzere 3 kademe açılmakta ve her kol için toplam uzunluk 3000 mm olmaktadır.
-Teleskopik çubuklar sekizgen çerçeve üzerine 13,8 derecelik açılarla 26 adet olarak monte edilmiĢtir.
-Kollar açıldığında sekizgen çerçevenin de çapı ile beraber toplam kol açıklığı 7250 mm olmakta , yani platform Ø 7,25 m çapında, uçlardan iç kısma doğru hafif bir meyilli ters Ģemsiye haline gelmektedir ( ġekil 3.6 )
ġekil 3.6. Toplama platformu açılmıĢ hali
Teleskopik kolların 90 derecelik açı ile rahatça açılıp toplanabilmesi ve kollar üzerine gerdiğimiz sergenin gergin durabilmesi için kolların 1. kademeleri bitiĢ noktalarına gerilmeyi otomatik olarak sağlayan lastikli özel bir menteĢe sistemi geliĢtirilmiĢtir ( ġekil 3.7 ).
7,25 m
ġekil 3.7 Gerdirmeyi sağlayan ve otomatik açılan lastikli menteĢe sistemi
Teleskopik kollar üzerine 3 x 3 mm gözenekli polietilen esaslı arı tülü veya serge diye isimlendirilen bir ağ gerilmiĢtir ( ġekil 3.8.). Kollar üzerine gerilen ağ gerginliği zeytinlerin aĢırı zıplamasını sönümleyecek , fakat zeytinlerin ağırlığı ile de çöküp torbalaĢmayacak Ģekilde ayarlanmıĢtır. Platformun ağaca giren kısmı ve operatör giriĢi için bırakılan boĢluklardaki ağ bir perde Ģeklinde açılıp kapanabilmekte ve bir koldan diğer kol üzerine çekilerek sabitlenebilmektedir.
ġekil 3.8. Platform üzerine gerilen ağ (serge)
Kollar 3 kademe olarak açılıp kapanırken ağ kendi üzerinde katlanmaktadır. Ağ misinesi türü bir iplikle örüldüğü için herhangi bir kopma veya kırılma yaĢanmamaktadır.
Teleskopik kolların her birinin altına menteĢe bağlantısından sonraki 250 mm den itibaren 1 er adet yükseklik ayar çubukları konmuĢtur. Bu ayar çubukları ile platform Ģemsiyesinin kenardan ortaya doğru eğim açısı ayarlanabilir ( ġekil 3.6.)
Platformun tarla içinde kolay yürütülebilmesi ve taĢ, dal, toprak vs takıldığında kolay atlaması için taĢıyıcı dingilde Ø 400 mm lik lastik ĢiĢme 2 adet sabit tekerlek ,ön kısımdaki manevra kolunda ise Ø 250 mm lik lastik ĢiĢme bir adet döner tekerlek kullanılmıĢtır. ġekil 3.9,3.10,3.11‟de platformun teknik resimleri görülmektedir.
ġekil 3.9. Platformun toplanmıĢ halde yandan görünüĢü
3.1.6. Kronemetre
ÇalıĢmalar sırasındaki zaman etütlerinde 1/100 s hassasiyetli dijital kronometre kullanılmıĢtır ( ġekil 3.12.).
ġekil 3.12. Dijital kronometre
3.1.7 Hassas terazi
Toplanan zeytin miktarının belirlenmesinde 1 g hassasiyetle ölçüm yapabilen dijital terazi kullanılmıĢtır.
3.2. Yöntem
3.2.1. Denemelerin düzenlenmesi ve yürütülmesi
Denemeler ġarköy ilçesin de sofralık (Gemlik çeĢidi ) ve Ayvalık ilçesin de (Ayvalık çeĢidi) yağlık zeytin üretimi yapılan bahçelerde tesadüfi olarak belirlenen zeytin ağaçlarında gerçekleĢtirilmiĢtir.
Deneme sırasında kullanılan yöntem ve eleman sayıları Çizelge 3.1. „de verilmiĢtir Çizelge 3.1. Hasat yöntemleri deneme tablosu
Yere yaygı Platform Eleman Elle Dal Sarsıcı Dal çırpıcı Sırık Yaprak,dal Çuvallama Denemeler serme hazırlama Sayısı sıyırma kullanımı kullanımı kullanımı ayıklama kasalama
S D 1 X 3 Bayan X X X S D 2 X 2 Bayan X X X S D 3 X 1 Bayan X X X S D 4 X 2 Erkek X X Y D 1 X 3 Erkek X X X Y D 2 X 2 Erkek X X X Y D 3 X 2 Erkek X X 3.2.2. S D 1
Hasat iĢlemi 3 bayan iĢçi ile ağaçtan elle sıyırma yöntemi ile yere serilen yaygı üzerine gerçekleĢtirilmiĢtir.Yapılan iĢlemlerde kronometre ile zaman ölçümleri yapılmıĢtır.ĠĢçiler sırası ile aĢağıdaki iĢlemleri gerçekleĢtirmiĢlerdir ( ġekil 3.13.).
1- Yere, ağaç altına yaygı yayma iĢlemi , 2-Ağaçtan direk yaygı üzerine elle toplama ve sıyırma iĢlemi ,
3-Yaygı üzerindeki zeytinleri yaygının ortasına toplayarak, yaprak ve dalların ayrılması iĢlemi ile zeytinleri plastik kasalara boĢaltma iĢlemleri yapılmıĢtır.
ġekil 3.13 3 bayan iĢçi ile elle zeytin toplama 3.2.3. S D 2
Hasat iĢlemi farklı 2 bayan iĢçi ile ağaçtan elle sıyırma yöntemi ile yere serilen yaygı üzerine gerçekleĢtirilmiĢtir.Yapılan iĢlemlerde kronometre ile zaman ölçümleri yapılmıĢtır. ĠĢçiler sırası ile aĢağıdaki iĢlemleri gerçekleĢtirmiĢlerdir ( ġekil 3.14.).
1- Yere, ağaç altına yaygı yayma iĢlemi ,
2- Ağaçtan direk yaygı üzerine elle toplama ve sıyırma iĢlemi ,
3- Yaygı üzerindeki zeytinleri yaygının ortasına toplayarak, yaprak ve dalların ayrılması iĢlemi ile zeytinleri plastik kasalara boĢaltma iĢlemleri yapılmıĢtır.
ġekil 3.14 2 bayan iĢçi ile elle zeytin toplama
3.2.4. S D 3
Hasat iĢlemi 1 bayan iĢçi ile ağaçtan elle sıyırma yöntemi ile yere serilen yaygı üzerine gerçekleĢtirilmiĢtir. Yapılan iĢlemlerde kronometre ile zaman ölçümleri yapılmıĢtır. ĠĢçi sırası ile aĢağıdaki iĢlemleri gerçekleĢtirmiĢtir ( ġekil 3.15 ).
1- Yere, ağaç altına yaygı yayma iĢlemi ,
2- Ağaçtan direk yaygı üzerine elle toplama ve sıyırma iĢlemi ,
3- Yaygı üzerindeki zeytinleri yaygının ortasına toplayarak yaprak ve dalların ayrılması iĢlemi ile zeytinleri plastik kasalara boĢaltma iĢlemleri yapılmıĢtır.
ġekil 3.15 1 bayan iĢçi ile elle zeytin toplama
3.2.5. S D 4
Hasat iĢlemi 2 erkek iĢçi ile platform ve dal sarsıcı makine kullanılarak gercekleĢtirilmiĢtir. ĠĢçilerin tüm yaptığı iĢlemler için tek tek kronometre ile zaman ölçümü yapılmıĢtır. ĠĢçiler sırası ile aĢağıdaki iĢlemleri gerçekleĢtirmiĢlerdir ( ġekil 3.16 ).
1- Platformun ağaç altına yerleĢtirilmesi ve açılması iĢlemi,
2- Dal sarsıcı makinenin çalıĢtırılması ve ağacın dal sarsıcı yardımı ile silkme iĢlemi, 3- Platformun ağaç altından çekilmesi ve platform kasalarına toplanan zeytinin plastik kasalara aktarılması iĢlemleri yapılmıĢtır.
ġekil 3.16. Dal sarsıcı ve platformla zeytin hasadı
3.2.6. Y D 1
Hasat iĢlemi 3 erkek iĢçi ye sırıkla yere, serge üzerine silkme Ģeklinde yaptırılmıĢtır. ĠĢçilerin tüm yaptığı iĢlemlerin zamanı kronometre ile ölçülmüĢtür. ĠĢçiler sırası ile aĢağıdaki iĢlemleri gerçekleĢtirmiĢlerdir ( ġekil 3.17. ).
1- Yere, ağaç altına sergi yayma iĢlemi , .
. 2- Ağaç‟ın sırıkla yaygı üzerine silkelenmesi, .
. 3- Yaygı üzerindeki zeytinleri yaygının ortasına toplayarak yaprak ve dalların ayrılması iĢlemleri ile zeytinleri plastik kasalara boĢaltma iĢlemleri yapılmıĢtır.
ġekil 3.17. Sırıkla zeytin silkme ve toplama iĢlemi
3.2.7. Y D 2
Hasat 2 erkek iĢçiye yere, yaygı serilerek üzerine dal çırpıcı makine ile silkme iĢlemi yaptırılarak gerçekleĢtirilmiĢtir. ĠĢçilerin tüm yaptığı iĢlerin zamanı kronometre ile ölçülmüĢtür. ĠĢçiler sırası ile aĢağıdaki iĢlemleri gerçekleĢtirmiĢlerdir ( ġekil 3.18. ).
1- Yere, ağaç altına sergi yayma iĢlemi ,
2- Dal çırpıcı makinenin çalıĢtırılması ve ağaç‟ın dal sarsıcı yardımı ile silkelenmesi ,
. 3- Yaygı üzerindeki zeytinleri yaygının ortasına toplayarak yaprak ve dalların ayrılması iĢlemi ile zeytinleri plastik kasalara boĢaltma iĢlemleri yapılmıĢtır .
ġekil 3.18. Dal çırpıcı ile yere zeytin silkme ve toplama iĢlemi 3.2.8. Y D 3
Hasat 2 erkek iĢçi ile platform ve dal çırpıcı makine kullanılarak yaptırılmıĢtır. ĠĢçilerin tüm yaptığı iĢlemler için tek tek kronometre ile zaman ölçümü yapılmıĢtır.ĠĢçiler sırası ile aĢağıdaki iĢlemleri gerçekleĢtirmiĢlerdir ( ġekil 3.19 ).
1- Platformun ağaç altına yerleĢtirilmesi ve açılması ,
2- Dal çırpıcı makinenin çalıĢtırılması ve ağaç‟ın Dal sarsıcı yardımı ile silkelenmesi, 3- Platformun ağaç altından çekilmesi ve platform kasalarına toplanan zeytinin plastik kasalara aktarılması iĢlemlerini yapmıĢlardır.
.
ġekil 3.19. Dal çırpıcı ve platformla zeytin silkme ve toplama iĢlemi 3.2.9. Toplanan zeytinlerin tartılması
Tüm denemelerde toplanan zeytinler hassas terazide ayrı ayrı tartılarak kayıt altına alınmıĢtır.
3.2.10. ZedelenmiĢ tanelerin saptanması
Yukarıda belirtilen yöntemlerle hasat edilen zeytinlerden her yöntem için tesadüfi olarak 100 er tanelik 5‟erli gruplar halinde zeytinler alınmıĢ ve zedelenmiĢ taneler gözle tespit edilip seçilerek zedelenme oranları yüzde ( % ) olarak saptanmıĢtır.
3.2.11. Verilerin Değerlendirilmesi
Elde edilen tüm veriler değerlendirilerek ,her deneme için ayrı ayrı Efektif Ürün ĠĢ kapasitesi ve Birim Ürün Hasat zamanı,ĠĢ güçü tüketimi hesaplanmıĢtır ( Ġnan Ġ.H., 2001 ) Ürün miktarı (kg) Efektif Ürün ĠĢ Kapasitesi = --- Emek miktarı (dk) Emek miktarı (dk) ĠĢ güçü tüketimi = --- Ürün miktarı (kg)
4. ARAġTIRMA SONUÇLARI VE TARTIġMA 4
.
1 AraĢtırma Sonuçları4.1.1 Sofralık Zeytin AraĢtırma Sonuçları
4.1.1.1 Efektif Ürün ĠĢ kapasitesi ve ĠĢ Gücü Tüketimi 4.1.1.1.1 S D 1, S D 2, S D 3, S D 4 Deneme sonuçları
Denemeler sırasında yapılan iĢler takip edilerek bu iĢlerin standart zamanları saptanmıĢtır.
Yapılan iĢlerle ilgili Standart zamanlar ve toplanan zeytin miktarları çizelge 4.1 de verimlilik hesapları ile birlikte gösterilmiĢtir. Denemeler değiĢik 1 er ağaçta yaptırılmıĢtır.
Bütün denemelerde erkek iĢçiler için iĢ birim katsayısı 1 bayan iĢçiler için iĢ birim katsayısı 0,75 olarak alınmıĢ ve bayan iĢçilerin çalıĢma süreleri erkek iĢçiye dönüĢtürülmüĢtür. (Ġnan Ġ.H., 2001)
Çizelge 4.1 Sofralık zeytin araĢtırma sonuçları
SD1 SD2 SD3 SD4
Ağaç altına, yere yaygı serme 4,35 dk 3,97 dk 3,60 dk ...
Ağaçtan elle zeytin toplama 40,65 dk 39,3 dk 29,1 dk ...
Yaprak temizleme ve zeytinin kasalara boşaltılması 8,85 dk 6,04 dk 5,15 dk ... Platformun ağaca yanaştırılması ve açılması ... ... ... 5,56 dk Dal sarsıcı makine ile zeytinin silkelenmesi ... ... ... 22,4 dk Platform kasalarındaki zeytinin boşaltılması ... ... ... 5,73 dk
Hasat toplam zamanı 53,85 dk 49,31 dk 37,85 dk 33,69 dk
Toplanan zeytin miktarı 27,8 kg 23,9 kg 18,6 kg 26,18 kg
Efektif ürün iş kapasitesi,iş verimi 0,52 kg/dk 0,484 kg/dk 0,491 kg/dk 0,777 kg/dk
Çizelge 4.1 de görüldüğü gibi Verimlilik açısından en uygun deneme SD4 olmuĢtur. Elle
yapılan diğer denemelerin ortalamalarına göre SD4 denemesi % 56 daha verimlidir.4.1.1.2 Sofralık zeytin zedelenme oranları
Her denemeden 100 danelik 5 tekerrür örnek alınarak dane zedelenmeleri görsel olarak tespit edilmiĢ ve Çizelge 4.2 de sunulmuĢtur.
Çizelge.4.2 Sofralık zeytin denemeleri için zedelenmiĢ tane miktarları ve oranları ZEDELENMİŞ DANE SAYISI VE ORANLARI
Denemeler Tekerrür 1. Tekerrür 2. Tekerrür 3. Tekerrür 4. Tekerrür 5. dane oranı Hasarlı
S D 1 0 1 1 0 0 0,004
S D 2 1 1 0 1 0 0,006
S D 3 0 0 1 0 1 0,004
S D 4 0 0 0 0 0 0
SD1, SD2 ve SD3 denemelerinde çalıĢan iĢçiler yerdeki yaygı üzerinde gezindikleri için ayakları ile birçok zeytinin ezilmesine ve zedelenmesine neden olmaktadırlar. Çizelge 4.2 de görüldüğü gibi SD1, SD2 ve SD3 denemelerinde yaklaĢık % 0,5 oranında dane zedelenmesi vardır.
Toplama platformu ve dal silkme makinesi ile yapılan SD4. denemesinde ise zeytinler yere değil platformun yaygısı üzerine düĢtüğü için hasarlı daneye rastlanmamıĢtır.Dolayısı ile bu yöntem ve denemede zedelenme oranı SIFIR dır.
4.1.2. Yağlık Zeytin AraĢtırma Sonuçları
4.1.2.1. Efektif Ürün ĠĢ kapasitesi ve ĠĢ Gücü Tüketimi 4.1.2.1.1 Y D 1, Y D 2, Y D 3 deneme sonuçları
Denemeler sırasında yapılan iĢler takip edilerek bu iĢlerin standart zamanları saptanmıĢtır.
Yapılan iĢlerle ilgili Standart zamanlar ve toplanan zeytin miktarları çizelge 4.3 de verimlilik hesapları ile birlikte gösterilmiĢtir. Denemeler değiĢik 1 er ağaçta yaptırılmıĢtır. Efektif ürün iĢ kapasitesi ve iĢ gücü tüketimi
Tüm çalıĢanlar erkek olduğu için iĢ birim katsayısı 1 olarak alınmıĢtır. Çizelge 4.3 Yağlık zeytin araĢtırma sonuçları
YD1 YD2 YD3
Ağaç altına, yere yaygı serme 7,6 dk 8,2 dk ...
Sırıkla yaygı üzerine zeytin silkme 98,85 dk ... ...
Yaprak,dal temizleme ve zeytinin kasalara boşaltılması 36,43 dk 18,8 dk ... Dal çırpıcı makine yere ,yaygı üzerine zeytin silkme ... 6,98 dk ...
Platformun ağaca yanaştırılması ve açılması ... ... 6,21 dk
Dal çırpıcı makine ile zeytinin silkelenmesi ... ... 6,61 dk
Platform kasalarındaki zeytinin ayıklanıp boşaltılması ... ... 17,4 dk
Hasat toplam zamanı 142,88 dk 33,98 dk 30,22 dk
Toplanan zeytin miktarı 68 kg 20,3 kg 19,1 kg
Efektif ürün iş kapasitesi,iş verimi 0,47 kg/dk 0,60 kg/dk 0,63 kg/dk
İş gücü tüketimi, 2,10 dk/kg 1,67 dk/kg 1,58 dk/kg
Çizelge 4.3 te görüldüğü gibi en verimli çalıĢma YD3 denemesinde olmuĢtur. Bu deneme de en yüksek zamanı 17,4 dk ile zeytinlerin dal ve yapraklardan ayıklanması almaktadır.Dal çırpıcı makine çok hızlı bir silkme iĢlemi yaparken sırıkla silkme kadar olmasa bile bir miktar dal ve yaprak dökmektedir.
4.1.2.2 Yağlık Zeytin Zedelenme Oranları
Her denemeden 100 danelik 5 parti numune seti alınarak dane zedelenmeleri görsel olarak tespit edilmiĢ, sayılmıĢ ve Çizelge 4.4 de sunulmuĢtur.
Çizelge.4.4 Yağlık zeytin denemeleri için zedelenmiĢ tane miktarları ve oranları
ZEDELENMİŞ DANE SAYISI VE ORANLARI
Denemeler 1. Tekerrür 2. Tekerrür 3. Tekerrür 4. Tekerrür 5. Tekerrür Hasarlı dane oranı
Y D 1 2 1 2 3 1 0.018
Y D 2 0 1 0 1 0 0.004
Y D 3 0 0 0 0 0 0
Çizelge 4.4 de görüldüğü gibi YD1. de (Sırıkla direk yere yapılan hasat denemesinde) sırık darbeleri ve yerde çiğnemeden dolayı oluĢan ezilmeler % 1.8 gibi yüksek bir hasar ve zedelenme oranı oluĢturmaktadır. ( ġekil 4.1 ve ġekil 4.2 )
YD2 de ( Dal çırpıcı makine ile yere hasat denemesi ) yerde çiğnenmelerden dolayı % 0.4 lük bir zedelenme oranı vardır ( ġekil 4.1).
Toplama platformu ve dal çırpıcı makine ile yapılan YD3‟de incelenen örneklerde hasarlı dane ye rastlanmamıĢtır. Dolayısı ile bu yöntem ve denemede zedelenme oranı SIFIR dır.
ġekil 4.2 Sırıkla yapılan hasatın zeytine verdiği hasar
4.2 TartıĢma
4.2.1 Efektif ürün iĢ kapasitesi karĢılaĢtırmaları 4.2.1.1 Sofralık zeytin ( Kasım 2008 )
S D 1: Elle Hasat Efektif Ürün ĠĢ Kapasitesi = 0.520 kg / dk S D 2 : Elle Hasat Efektif Ürün ĠĢ Kapasitesi = 0.484 kg / dk S D 3 : Elle Hasat Efektif Ürün ĠĢ Kapasitesi = 0.491 kg / dk
Elle zeytin Hasadında ortalama Emek Efektif Ürün ĠĢ Kapasitesi = 0.498 kg / dk S D 4 : Platform & Makine ile Hasat Efektif Ürün iĢ Kapasitesi = 0.777 kg / dk
Denemeler de görüldüğü gibi Sofralık Zeytin Hasadında Platform & Dal Sarsma Makinesi Kullanımında % 56 lık bir EFEKTĠF ÜRÜN Ġġ KAPASĠTESĠ ARTIġI vardır. Bu durum aĢağıda grafik halinde gösterilmiĢtir (ġekil 4.3 ).
0,52 0,484 0,491 0,498 0,777 0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 SD1 SD2 SD3 SD1,2,3 ORT. SD4 kg / dk
EFEKTİF ÜRÜN İŞ KAPASİTESİ
. ġekil 4.3 Sofralık zeytin hasadında efektif ürün iĢ kapasitesi karĢılaĢtırması
4.2.1.2 Yağlık zeytin ( Kasım 2008 )
Y D 1 ; Sırıkla yere silkme ile zeytin hasadı: Efektif ürün iĢ kapasitesi = 0.476 kg / dk
Y D 2 ; Dal çırpıcı makine ile yere silkme ile zeytin hasadı: Efektif ürün iĢ Kapasitesi = 0.597 kg / dk
Y D 3 ; Platform ve Taraklı sarsıcı Makine ile Hasat : Efektif Ürün ĠĢ Kapasitesi = 0.632 kg / dk
Denemelerde görüldüğü gibi Platform & Taraklı sarsıcı makine ile zeytin Hasadında Sırıkla hasada göre % 33 lük, sadece dal çırpıcı kullanımına göre de % 5,8 lik bir EFEKTĠF ÜRÜN Ġġ KAPASĠTESĠ ARTIġI VARDIR ( ġekil 4.4 )
0,476 0,597 0,632 0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7
YD1 YD2 YD3
kg / dk
EFEKTİF ÜRÜN İŞ KAPASİTESİ
. ġekil 4.4 Yağlık zeytin hasadında efektif ürün iĢ kapasitesi karĢılaĢtırması
4.2.2 ĠĢ gücü tüketimi karĢılaĢtırmaları 4.2.2.1 Sofralık zeytin ( Kasım 2008 )
S D 1 : ĠĢ gücü tüketimi = 1.93 dk / kg S D 2 : ĠĢ gücü tüketimi = 2.06 dk / kg S D 3 : ĠĢ gücü tüketimi = 2.03 dk / kg
Elle sofralık zeytin hasadında ortalama iĢ gücü tüketimi = 2.01 dk / kg S4.Deneme: Platform & Makine ile iĢ gücü tüketimi = 1.28 dk / kg
Denemeler de görüldüğü gibi Sofralık Zeytin Hasadında Platform & Dal Sarsıcı Makinesinin Ġġ GÜCÜ TÜKETĠMĠ için 0.73 Dk lık bir ZAMAN TASARRUFU vardır. AĢağıdaki grafikte denemelerin sonuçları gösterilmiĢtir ( ġekil 4.5 ).
1,94 2,06 2,03 2,01 1,28 0 0,5 1 1,5 2 2,5 SD1 SD2 SD3 SD1,2,3 ORT SD4
İŞ GÜCÜ TÜKETİMİ
dk / kg
. ġekil 4.5 Sofralık zeytin hasadında iĢ gücü tüketimi karĢılaĢtırması
4.2.2.2 Yağlık zeytin ( Kasım 2008 )
Y D 1 ; Sırıkla yere silkme ile zeytin hasadı: iĢ gücü tüketimi = 2.10 dk / kg
Y D 2 ; Dal çırpıcı makine ile yere silkme ile zeytin hasadı: iĢ gücü tüketimi = 1.67 dk / kg
Y D 3 ; Platform ve dal çırpıcı makine ile hasat : iĢ gücü tüketimi = 1.58 dk / kg
Denemelerde görüldüğü gibi Platform & Taraklı sarsıcı makine ile zeytin hasadında;
iĢ gücü tüketiminde sırıkla hasat yöntemine göre 0.52 dk lık, sadece dal çırpıcı kullanımına göre de 0,09 dk lık, bir ZAMAN TASARRUFU VARDIR ( ġekil 4.6 ).Burada dal çırpıcı ile yere, yaygı üzerine yapılan hasatla platforma yapılan hasat arasında çok büyük bir fark olmasa da ileride görüleceği gibi dane zedelenmesi oranları açısından bir fark vardır.
ġekil 4.6 Yağlık zeytin hasadında iĢ gücü tüketimi karĢılaĢtırması
4.2.3 Zedelenme Oranları 4.2.3.1 Sofralık Zeytin
Çizelge 4.2 de ve aĢağıdaki grafikte de görüldüğü gibi Elle yapılan SD1, SD2 ve SD3 denemelerinde yerde,yaygı üzerinde gezinme zorunluluğu ile ayak altında ezilmelerden dolayı yaklaĢık olarak % 0.5 lik bir hasarlı dane tespit edilmiĢtir.
Toplama Platformu ve Dal silkme makinesi ile yapılan SD4 de zeytinler direk olarak platform üstüne düĢüp, yuvarlanarak platformun altındaki ahĢap sandıklarda toplandıkları için hasarlı dane oranı 0 dır (ġekil 4.9 ).Özellikle dane hasarlanma oranını SIFIR‟ a indirmesi platformun en önemli faydalarından biridir.
2,1 1,67 1,58 0 0,5 1 1,5 2 2,5
YD1 YD2 YD3
İŞ GÜCÜ TÜKETİMİ
ġekil 4.7 Sofralık zeytin hasadında zedelenme ve ezilme oranları
4.2.3.2 Yağlık Zeytin
Çizelge 4.4 de ve aĢağıdaki grafikte de görüldüğü gibi YD1 de (Sırıkla direk yere yapılan hasat denemesinde) sırık darbeleri ve yerde çiğnemeden dolayı oluĢan ezilmeler % 1.8 gibi yüksek bir hasar ve zedelenme oranı oluĢturmaktadır. Bu oran yaptığımız tüm denemeler içind ezedelenme oranını en yüksek olduğu denemedir.Daha öncede bahsettiğimiz gibi sırıkla hasat geleneksel yöntemler içinde mahsule en fazla zarar veren ve dane zedelenmesi nedeni ile hem zeytin hem de yağ kalitesine olumsuz etki eden en zararlı yöntemdir.
YD2 de ( Dal çırpıcı makine ile yere hasat denemesi ) yerde çiğnenmelerden dolayı % 0.4 lük bir zedelenme oranı gözlenmiĢtir.
Toplama platformu ve dal çırpıcı makine ile yapılan YD3 de ise hasarlı daneye rastlanmamıĢtır. Burada aynen sofralık zeytinde olduğu gibi yağlık zeytinde de toplama platformunun dane zedelenmeyi önleyici faydası ön plana çıkmıĢtır (ġekil 4.10).
0,4 0,6 0,4 0 0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 SD1 SD2 SD3 SD4
ZEDELENMİŞ, EZİLMİŞ DANE ORANLARI
ġekil 4.8 Yağlık zeytin hasadında zedelenme ve ezilme oranları 1,8 0,4 0 0 0,2 0,4 0,6 0,8 1 1,2 1,4 1,6 1,8
YD1 YD2 YD3
ZEDELENMİŞ, EZİLMİŞ DANE ORANLARI
%
ġekil 4.9 Platform & dal sarsıcı makine ile sofralık zeytin hasat denemeleri
5. SONUÇ VE ÖNERĠLER
ÇalıĢmamızda her geçen gün önemi daha iyi anlaĢılan zeytin ve zeytin yağı üretiminde, çiftçilerimize hem zaman hem de ekonomik açıdan destek olabilecek bir toplama platformu tasarlanarak prototip imalatı gerçekleĢtirilmiĢtir.
Prototip üretimi gerçekleĢtirilen toplama platformu sofralık ve yağlık çeĢitlerin hasat iĢlemleri esnasında devreye sokularak sonuçları incelenmiĢtir.
Yapılan değerlendirmeler sonucunda toplama platformunun her iki çeĢit zeytin hasadında da hem iĢçilik, hem zaman , hem de hasarlanmıĢ dane oranları açısından olumlu katkılar sağladığı saptanmıĢtır.
Efektif iĢ ürün kapasitesinde; Sofralık zeytinde % 56 lık, yağlık zeytinde ise % 33 lük bir iĢ gücü verim artıĢı sağlanmıĢ. ĠĢ gücü tüketimi açısından sofralık zeytinde kg baĢına 0,73 dk lık ( yaklaĢık 43 sn.) yağlık zeytinde de 0,52 dk lık (yaklaĢık 31 sn) bir zaman tasarrufu sağlanmıĢtır. Dane zedelenmesinde ise ; Hem sofralık zeytinde, hem de yağlık zeytinde zedelenme oranı SIFIR çıkmıĢ ve özellikle geleneksel yöntemlerden sırıkla toplamaya karĢı çok avantajlı olduğu kanıtlanmıĢtır..
Sonuç olarak prototip üretimi gerçekleĢtirilen platformun zeytin yetiĢtiriciliğin de özellikle yeni kurulan mekanize tarıma uygun , bahçelerde devreye sokularak üreticilere olumlu katkılar sağlayabileceği düĢünülmektedir.Konu ile ilgili çalıĢma ve denemeler devam ettirilerek platformun geliĢtirilmesi mümkündür.
KAYNAKLAR
Alayunt, N.F., Aksoy, U.,1999. Taze Ġncirin Bazı Fiziko - Mekanik Özellikleri ve Mekanik Zedelenmeler, Ege Üniversitesi AraĢtırma Fonu Proje Raporu, Proje No: 1995 ZRF-030, Bornova, Ġzmir.
Alayunt, N.F., 2000. Biyolojik Malzeme Bilgisi Ders Kitabı, E.Ü. Ziraat Fakültesi Yayınları No:541, Bornova, Ġzmir.
Alaca , J.M.R.D.L.B.Y., Herrera, C.G., Caucho, F.G., Diez, M.J.F., 1958. Yağlık Zeytinlerin Muhafazası. ( Yenicesu, Ġ., 1964 yılı çevirisi ) Tarım Bakanlığı Ziraat ĠĢleri Genel Müdürlüğü Yayınları No: D-104, Ankara.
Anonim, 1997. Dünya Zeytin YetiĢtiriciliği Ansiklopedisi, Uluslararası Zeytinyağı Konseyi, S:269-270.
Anonim , 2006. http://www.zae.gov.tr.
Arıkbay, C., Yıldırım, ġ., 1990. Zeytinin Değerlendirilmesindeki Kayıplar ve Önleme Yöntemleri, Milli Prodüktivite Merkezi Yayınları No:410.
BaĢer, N. 1991.Memecik ve Ayvalık Yağlık Zeytin ÇeĢitlerinde Hasat ve Hasat Sonrası KoĢulların Meyve Metabolizması ve Yağ Kalitesine Etkileri , E.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı (Yüksek Lisans Tezi), Bornova, Ġzmir.
Bollen, A.F., Cox, N.R., Dela Rue, B.T., Painter, D.J., 2001. A Descriptor for Damage Susceptibility of A Population of Produce, J. Agric. Engng Res. 78 (4), 391-395.
Burker, M.M., 1999. Olive, (Temperate and Subtropical Fruit Production. Ed. D.I. Jonson and N.E. Looney), CAB International, Oxon, UK.
ÇavuĢoğlu, A., Oktar, A., 1994. The Effects of Agronomical Factors & Pre - Milling Storage Conditions on Olive Oil Quality, Olivea No:52.
Göksu, Ç., 2003. Türkiye‟de ve Avrupa Birliği‟nde Zeytinyağı Sektörü, T.C. BaĢbakanlık DıĢ Ticaret MüsteĢarlığı Ġhracatı GeliĢtirme Etüd Merkezi (ĠGEME), Ankara
Ġnan,Ġ,Hakkı Tarım Ekonomisi ve ĠĢletmeciliği , Trakya Üniversitesi 2001 Tekirdağ
Martin, G.C., Klonsky, K., Ferguson, L., 1994. The Olive Harvest, ( Olive Production Ferguson, G.S. Sibbett, G.C. Martin), University of California Division of Agriculture and Natural
Resources Publication 3353. P:117-122.
Mendilcioğlu, K., 1990. Subtropik Ġklim Meyveleri (Zeytin). Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları No.12, Bornova, Ġzmir.
Oktar, A., Çolakoğlu, A., IĢıklı, T., Acar, H., 1983. Zeytinyağı ve Teknolojisi , Zeytincilik AraĢtırma Enstitüsü Yayınları NO:27, Bornova,Ġzmir.
Olaoye, O.J., 2000. Some Physical Properties of Castor Nut relevant to The Design of Processing Equipment, J. Agric. Engng Res., 77 (1), 113-118
Özarslan, C. ve T. Saraçoğlu. 2000. Zeytin Hasat Mekanizasyonunda geliĢmeler. Mekanizasyon 19. Ulusal Kongresi 1-2 Haziran. 259-264,Erzurum.
Pırlak,L. ve M.Güleryüz. 2000 Meyve türlerinin Mekanik Yolla Hasadı Tarımsal Mekanizasyon 19. Ulusal Kongresi 1-2 Haziran 253 – 258 ,Erzurum
TardaĢ Tarımsal DanıĢmanlık Gıda Ġthalat ,Ġhracat Ltd.ġti. Ġzmir
Sağlam,C.,M.E.Akçay .2000. Sofralık Zeytinlerde Makineli ve El ile Hasat Yöntemlerinin karĢılaĢtırılması. Türkiye 1. Zeytincilik Sempozyumu 6 - 9 Haziran 2000 248-254 , Bursa Saraçoğlu, T., 2001. Elle TaĢınan Bazı Zeytin Hasat Makinelerinin Performanslarının Belirlenmesi ( Yüksek Lisans Tezi ) , Adnan Menderes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Aydın. Sıbbet, G.S., Connell, J.H., Luh, B.S., Ferguson, L., 1994. Producing Olive Oil,(Olive Production Manual. Ed. L. Ferguson, G.S. Sibbett, G.C. Martin ) , Univercity of California Division of Agriculture and Natural Resources Publication 3353. P: 143-147.
ÖZ GEÇMĠġ
1960 yılında EskiĢehir ili, Sivrihisar ilçesinde doğdum. Ġlk okul eğitimimi babamın ziraat memuru olması nedeni ile Kayseri ve EskiĢehir‟ in bazı ilçelerinde tamamladıktan sonra Orta öğrenimimi Bilecik ilin de Ertuğrul gazi orta okulu ve lisesinde parasız yatılı olarak tamamladım.
1976 - 1977 Öğretim yılında EskiĢehir Anadolu Üniversitesi Makine fakültesi Genel makine bölümünde Üniversite eğitimine baĢladım.1981 yılında mezun olduktan sonra Konya ve Niğde Aksaray TÜMOSAN motor fabrikaları nın kurulum aĢamasında ġantiye Ģefi olarak 1 yıl çalıĢtım.
1982 - 1983 Yılları arasın da Konya da UlaĢtırma Ast. Olarak Vatani görevimi yaptıktan sonra 1983 Yılı Ağustos ayında halen çalıĢmakta olduğum BSH A.ġ Beyaz eĢya fabrikasında göreve baĢladım.
26 yıl boyunca BSH A.ġ nin Soğutucu fabrikasın da Mühendislik ten Müdür muavinliğine kadar çeĢitli kademelerde çalıĢtım. Halen soğutucu fabrikası mekanik üretim kısmı alan yöneticisiyim.
Evliyim, EĢim 23 yıl PTT de Ģef olarak çalıĢtıktan sonra 2 yıl önce emekli oldu.
22 yaĢında Anadolu Üniversitesi sınıf öğretmenliği 3. sınıfta okuyan bir kızım ve Anadolu lisesi 10. sınıfa giden 16 yaĢında bir oğlum var.
TEġEKKÜR
“Zeytin toplama platformu tasarımı ve prototip yapımı” konulu Yüksek Lisans tez çalıĢmamın seçiminde, yürütülmesinde ve sonuçlandırılmasında önemli katkıları bulunan değerli hocam Sayın Yr.Doç.Dr. Cihangir SAĞLAM‟a, Teknik bilgi ve katkılarından dolayı ve çalıĢmam süresince gösterdikleri yardım ve anlayıĢtan dolayı Sayın Poyraz ÜLGER‟e , Sayın Prof Dr.Birol KAYIġOĞLU‟na, Sayın Prof Dr. Bahattin AKDEMĠR‟e, Sayın Yr.Doç.Dr. Yılmaz BAYHAN‟a, Sayın Yr.Doç.Dr Erkan GÖNÜLLOL‟a, Sayın Yr.Doç.Dr. Fulya TORUK‟a , Sayın Yr.Doç.Dr. Ġlker ÇELEN‟e, Sayın Dr. Recai DURGUT‟a, Ġzin ve maddi destek dolayısı ile çalıĢmakta olduğum BSH Aġ.ye ve Soğutucu Fabrikası direktörümüz Sayın Aydın KUZALTI‟ya, üretim müdürümüz Sayın Yalçın POLAT‟a ve Prototip yapım esnasında teknik destek veren Sayın Mak.Müh. Nurdoğan HAKVAR‟a , Sayın Endüstri Müh. Arif YILMAZ‟a, Sayın Elek. Müh. Muzaffer BAYSU „ya ve Sayın Mekanik Teknisyen Zeki ASAN‟a, bizzat benimle çalıĢan Mekanik teknisyen Sayın Zeki PEKTAġ‟a , Platformu ve yağ sıkma ünitemizi denememiz için bize yardımcı olan ġarköy ve Ayvalık zeytin üreticilerine,ayrıca sabır ve desteğinden dolayı aileme sonsuz teĢekkürlerimi sunarım.
Saygılarımla, Eyup Selçuk ATAR Mak. Müh
