5.1. Kullanıcı Testi
Kendisine ait web sitesinin kullanılabilirliği, herhangi bir kurum veya kuruluşun dikkate alması gereken temel unsurlardandır. İnternetin etkilerinin ölçülmesi günümüz araştırmacıları arasında önemli bir çalışma konusu haline gelmiştir [73]. Bu çalışmada, 2004'ten bu yana altı ayda bir üniversitelerin sıralamalarını yayınlayan Webometrics sıralama listesini kullandık. Bu veriler, kullanılabilirlik değerlendirme yöntemlerinin (kullanıcı testi ve memnuniyet anketi) uygulanabileceği daha fazla araştırma ve çalışma için bir fırsat sunmaktadır. Sadece sezgisel değerlendirme yöntemlerini kullanan diğer çalışmalara kıyasla ek katkılarla zenginleşen bu çalışmamız, daha kesin ve kapsamlı kullanılabilirlik değerlendirme sonuçları vermektedir; bu nedenle elde edilen sonuçlar ve çıkarımlar potansiyel olarak daha güvenilirdir. Araştırmamızda 12 katılımcı yer almıştır; katılımcılarımız çalışma anında Türkiye Cumhuriyeti'nin farklı yükseköğretim kurumlarında çeşitli bilimsel disiplinlerden farklı seviyelerde öğrenim gören Libya’lı üniversite öğrencileriydi. Çalışmaya katılanlardan toplanan verilerden alınan sonuçlar farklı testler yapılarak elde edilmiştir. Mevcut çalışmamızın katılımcıları, Libya devlet üniversitelerinin web sitelerinin uygunsuz yazı tipi boyutları ve metin renkleri kullanmak gibi birçok yaygın kullanım probleminden muzdarip olduğunu gözlemlediklerini rapor ettiler. Ayrıca belirli bilgilerin alakasız yerlere yerleştirilmesine ek olarak, bazı web siteleri çok eski, tarihi geçmiş bilgi ve veriler içeriyordu çünkü, bilgilerin ve verilerin düzenli olarak güncellenmesi gibi bir durum söz konusu değildi. Bu sonuçlar değerlendirilen web sitelerinin kullanılabilirlik düzeylerinin çok düşük olduğunu göstermiştir. Bu sonuçlar Bairamzadeh ve Bolhari [74] bulguları ile uyumludur, aynı yazarlar temel web sayfası kavramlarının net olmaması ve web sitesinde gerekli yönlendirici yardımcılarının bulunmamasının, web sitelerinin kullanılabilirliğini olumsuz etkilediğini belirtirler. Ayrıca, Gullikson vd [40], kavramların yanlış etiketlenmesinin, yönlendirici yardımcılarının bulunmamasının ve bilginin çok kötü organize edilmesinin inceledikleri web sitelerinin kullanılabilirliğini açıkça etkilediğini bulmuşlardır. Bu çalışmada, benzeri görevleri tamamlamak için harcanan zaman göz önüne alındığında, önceki çalışmalarla kıyaslandığında görevlerin zorluk
derecesinde bir fark vardı. Bu, Libya devlet üniversitelerinin test edilen web sitelerindeki verimlilik ve etkililik yönünden zayıflığı yansıtmaktadır.
Şekil 4.1, Mısrata Üniversitesi web sitesinde Görev 5'i tamamlamanın ne kadar zor olduğunu göstermektedir. Sonuçlara göre bu görevin tamamlanması diğer görevlerden çok daha uzun sürdü. Bu çalışmada yer alan katılımcıların gözlemlerine göre, değerlendirilen Libya devlet üniversitelerinin web sitelerinde tasarım eksikliği ve veri sınıflandırmasının yokluğu öne çıkmaktadır. Bunun web sitelerinin etkililiği üzerinde olumsuz bir etkisi olduğu tartışmasızdır. Ürdün üniversiteleri üzerine yapılan bir araştırmada Hasan [75], kullanım kolaylığı açısından üniversitelerin web sitelerinden öğrencilerin memnun olduklarını bildirmiştir. Mevcut araştırmaya katılanlar ise, belirlenen üç Libya devlet üniversitesinin web sitelerinde katılımcıların aşina olduğu ifadeler ve kelimeler kullanılmasına rağmen, kullanıcıların gereksinimlerini ve beklentilerini karşılamada başarısızlıklara ek olarak, kullanım kolaylığı ile ilgili birçok sorun bildirmişlerdir. İslam ve Tsuji'nin [76] Bangladeş'teki üniversiteler üzerine yaptığı bir çalışmanın sonuçları, üniversite web sitelerinin kullanım kolaylığının beklenen güç ve kaliteye sahip olmadığını göstermiştir; söz konusu sonuçlar çalışmamızda belirtilen Libya devlet üniversitelerinin web sitelerindeki tasarım, içerik, kullanım kolaylığı, sayfa gezintisi gibi kriterler açısından eksikliği bulgusuyla uyumludur. Bu çalışmada uygulanan memnuniyet anketi, katılımcıların elde etmeleri istenen veri ve bilgilere ulaşmada karşılaşılan sorunlar nedeniyle memnun olmadıklarını göstermiştir. Web sitelerinde bilgilerin düzenli olarak güncellenmemesi, kullanılabilirliği olumsuz etkilemektedir. Ayrıca, ankete verilen yanıtlara dayanarak, Bingazi Üniversitesi’nin web sitesinin, değerlendirilen web siteleri arasında en yüksek ortalama puanı aldığı ve katılımcılar için en cazip siteye sahip olduğu kabul edilmiştir. Çalışmamızda rapor edilen memnuniyetsizlikler genellikle veri/bilgi eksikliğinden ve zamanında güncellenme yapılmamasına dair şikayetlerden kaynaklanırken, memnuniyetler ise web sitesinin kalitesi ve estetiğinden kaynaklanmaktadır. Gullikson vd [40] yükseköğretim ve akademik topluluklar üzerine yaptıkları çalışmada, iletişimi kolaylaştırmak için internette web sitelerinin bulunmasının önemine vurgu yapmışlardır. Aynı şekilde, üniversite web sitelerinin kullanıcılarının memnuniyeti, bu tür kurumların başarısıyla doğrudan ilişkili bir faktördür. Bu çalışma, kullanıcıların web sitesinden
memnuniyetlerini, söz konusu sitenin verimliliğiyle ve katılımcıların doldurduğu memnuniyet anketiyle test etmiştir.
5.2. Sezgisel Değerlendirme: (Uzman İncelemesi)
Bu yöntemde Nielsen’in sezgisel tarama değerlendirmesini uyguladık, katılımcılar aynı uzmanlık alanından 8 kişiydi. Değerlendiriciler kullanılabilirlik uzmanlarıydı, web ve sezgisel değerlendirme konusunda da deneyimliydiler, ayrıca Libya üniversitelerinde Bilgisayar bölümünde öğretim üyesi olarak çalışıyorlardı. Sezgisel değerlendirme yöntemi uzmanlar tarafından tartışıldı ve belirlenen üniversitelerin genel olarak öğrencilere ve ziyaretçilere hizmet veren web sitelerinin değerlendirilmesinde kullanıldı. Sonuçlar, üniversitelerin web sitelerinin ciddi sorunları olduğunu, ve genel olarak da kullanım kolaylığı yani kullanılabilirlik sorunundan muzdarip olduğunu göstermiştir.
Eğitsel web sitelerinin kullanım kolaylığı üzerine yapılan önceki çalışmalar, sezgisel değerlendirme yöntemi ile tanımlanabilen az sayıda kullanılabilirlik sorununu ortaya koymuştur [5, 53, 116]. Bu çalışmada uyguladığımız yaklaşım, daha farklı kullanılabilirlik sorunları hakkında faydalı bilgiler sağlamaktadır. Dolayısıyla bu yöntem, belirlediğimiz web sitelerine benzer ve halihazırda kullanımda olan bir sistemin kullanılabilirlik değerlendirmesinde çok etkili bir şekilde uygulanabilir. Burada uyguladığımız yöntemin etkinliği, 32 kullanılabilirlik sorununun tespit edildiği değerlendirme sonuçlarında gösterilmektedir. Ayrıca bu araştırmada, kullanılabilirlik sorunlarını belirleme sürecinde belirlenen üç üniversite web sitesinde çok sayıda sayfayı kapsamlı bir şekilde araştıran sezgisel değerlendiricilerden elde edilen veriler de kullanılmıştır. Libya devlet üniversiteleri web sitelerindeki arama işlevselliğinde yaşanan sorunlar, arama sürecinde sistem durumunun görünür olmayışı ve arama sekmesi ile ilgili kullanılabilirlik sorunları farklı sezgisel maddeler altında katılımcılar tarafından sık sık rapor edilmiştir. Suudi Arabistan'da devlete ait web sitelerinin kullanılabilirliği üzerine yapılan bir çalışmada [50, 68] arama işlevselliğine ve veri giriş formlarına dair problemler en sık rapor edilen kullanılabilirlik sorunu olarak tanımlanmıştır. Bu araştırmanın sonuçları sezgisel değerlendirme ile tespit edilen kullanılabilirlik sorunlarının ayrıntılı tanımlarını
vermesine rağmen, bu araştırmanın sonuçları ile daha önceki bazı çalışmaların sonuçları arasında bir uyumluluğun söz konusu olduğu görülmüştür.
Bu çalışmanın katılımcıları, sistem yani web siteleri ile gerçekteki olguların örtüşmemesi gibi bir durum olmadığını belirtmişlerdir. Bu, belirlenen Libya devlet üniversitesi web sitelerinin dil anlamında kullanıcı gereksinimlerini karşıladığını gösterir; bunun anlamı ise, web sitelerinde kullanılan dilin kullanıcı diliyle yani günlük dille aynı olduğu, kelimelerin/deyimlerin/cümlelerin kullanıcıların aşina olduğu şekilde kullanıldığıdır. Sistem durumunun görünürlüğü, kullanıcı kontrolü, özgürlük, tutarlılık ve standartlar konusunda ciddi eksikler saptanmıştır. Bu sonuçlar, hükümet web sitelerinin sezgisel değerlendirmesini yapan çalışmalarla uyumludur; sistem durumu, tutarlılık, standartlar ve görünürlük konusu sezgisel öğelerin içinde en sık ihlal edilen veya en sık şikayet edilen hususlardır [27]. Bu çalışmada ayrıca bazı kullanılabilirlik problemlerinin değerlendiriciler tarafından farklı sezgisel ögeler altında tekrarla rapor edildiği görülmüştür. Örneğin; arama sorunları, sistem durumunun görünürlüğü, kullanıcı kontrolü ve özgürlük iki farklı sezgisel taramada tekrarlanmaktadır. Bu sonuçlar da bir kullanılabilirlik sorununun birden fazla sezgisel maddede belirtilebileceğini rapor eden önceki çalışmalarla uyumludur [48, 70]. Ayrıca bu çalışmanın katılımcıları, her bir üniversiteye göre, farklı ciddiyet seviyelerinde aynı kullanılabilirlik sorunlarına parmak basmışlardır. Örneğin, katılımcılardan biri Bingazi Üniversitesi'nde bazı kullanılabilirlik sorunlarını küçük veya büyük bir problem olarak tanımlarken, diğer katılımcılar başka bir üniversitedeki aynı problemi çok büyük bir problem olarak tanımlamaktaydı.