P
OLONYA g e v e n a s ırla r d a k i e d e b î şö h re tin e m u k a b il b u a s ır b a ş ın d a n b e ri ilim ve fe lse fe sa h a sın d a m ü h im h a m le le r y a p m ış tır. Ü ç d e ğ e rli v e y a b irç o k d e ğ e rli m a n tık la rın k u ru lm a s ın d a ' P o lo n y a lI m a n tık ç ıla r ın b ü y ü k ro l le r i o ld u : T a rs k i. P o s t, v.s. gibi. P sik o lo jid e A b ra m o v s k i'n ln a d ın ı h e rk e s b ilir. B a lici de ilk m illî sosyolog o la ra k g ö rü n ü y o r. B irin c i C ih an H a rb in d e n ö n ce b u m e m le k e tte te e r ü b î te tk ik le r y a p m a m e ra k ı ve k u d r e ti y o k tu . B u n u n için P o lo n y a â lim le ri d a h a ço k n a z a riy a ta d o lu y o rla r v e y a e s e rle rin d e n d e rh a l siy a sî n e tic e le r ç ık a rm a ğ a . k a lk ıy o rla rd ı. İlm în siy a se te b a ğ lılığ ı, te c r ü b e v e te tk ik im k â n ın ın azlığı P o lo n y a d a b u aceleci ilim m e r a k ın ı â d e ta b ir lâ tife v e n ü k te m ev zu u h â lin e g e tirm işti.
H a r p te n so n ra a r a ş tırm a m e rk e z le ri k u ru lm a ğ a b a şla d ı. E sk i C ra - covie, L w ov Ü n iv e rsite le rin d e n b as k a , V arşo v a, P o z n a n v e V iln o ’da ü ç y e n i Ü n iv e rsite d a h a a ç ıld ı. Ö n ce y a ln ız iç tim a ! ta r ih o k u tu lu r k e n 1935 d e C h a la c b in sk i sosyoloji ö ğ re tim g ö re v lisi o ld u . F lo ria n Z n a n ie c k l, y en i P o z n a n Ü n iv e rsi te s in e so sy o lo ji p ro fe s ö rü g e tirild i. V iln o 'd a so sy o lo ji d e rsi o lm a m a k la b e r a b e r ceza h u k u k u p ro fe s ö rü sosyolojik b ir m e to d k u lla n ıy o rd u . E n e sk i Ü n iv e rsite o lan C raco v i d e 11364 de k u r u lm u ş tu r) so sy o lo ji ön ce m ü s ta k il b ir d isip lin d eğ ild i. A n cak 1935 d e B y stro n d e rs in in e tn o lo jid e n so sy o lo jiy e ç e v rilm e s i ni İstediği z a m a n b a şla d ı. A y rıc a L ü b lin 'd e b ir k a to lik Ü n iv e rs ite si v a rd ı. B u Ü n iv e rsite n in h o c a la r ın d a n C z a rn o v sk i P a r is te Ecole P ra tiq u e d e s H a u te s E tu d e s’d e k o n fe ra n sç ı p ro fe s ö r tâ y in e d ild i. O ra da D u rk h e im m e to d u n u b e n im siv e r e k ç a lıştı. A n n é e so c io lo g iq u e’d e k i y a z ıla rı v e " K a h ra m a n la ra İ b a d e t” a d lı e s e riy le ta n ın d ı. F a k a t P o lo n y a lI so sy o lo g la rın e n m ü h im i Z n a n ie c k i’d ir. B u z a t h e m P o lo n y a , h e m A m e rik a d a ta n ı n m a k ta d ır. R c la tlv is t b i r k ü ltü r fe l se fesiy le b a s lıy a ra k o ra d a n so sy o lo jiy e geçti. F e lse fe y e a i t ilk e s e r le rin d e n so n ra k e n d in i ta m a m e n sosy o lo jiy e v e rd i. B u n la rd a n e n m ü h lm i “ P o lo n y a k ö y lü sü ” a d lı t e t k ik id ir k i A m e rik a n so sy o lo jisin d e d e ğ e r k a z a n m ış tır. B u ra d a sosyolo jiy e a l t n a z a ri fik ir le r in i ç ık a rd ı. O. so sy o lo jiy i p sik o lo ji v e y a b io - lo jiy c b a ğ la m a m a k ta , h u su s i k ü l t ü r ilim le rin d e n b ir i s a y m a k ta d ır. O nca so sy o lo jin in v azifesi iç tim a i sis te m le rin v e d e ğ işm e le rin in m u k a y e s e li te tk ik id ir. H e r iç tim a i
sis--
_ n -
^ 5 ^
Yazan:
Hilmi Ziya Ülken
te m b ü n y e b a k ım ın d a n k a p a lıd ır, f a k a t fo n k sy o n b a k ım ın d a n d i t e r sis te m le re b a ğ lıd ır. K o m p Iex lik d e re c e siy le b ir ib irin d e n a y rıla n d ö rt iç tim a i siste m n ev i v a r d ır:
1 — İç tm a î a c tio n ’la r, 2 — İ ç ti m a i m ü n a s e b e tle r. 3 — İç tim a i ro l le r. 4 — İç tim a ! z ü m re le r. Z n a - n ie c k i b irk a ç e s e rin d e iç tim a i ac- tio n ’la rd a d e ğ iş m e le rin n a s ıl izah e d ile b ile c e ğ in i a r a ş tırıy o r, o n la rı s ı n ıfla m a ğ a ç a lışıy o r, iç tim a i m ü n a s e b e tle r v e z ü m re le ri b â z ı m o n o g r a file r le m ü şa h h a s o la ra k g ö ste riy o r.
B y stro n . e tn o lo jid e n so sy o lo jiy e g e çm ek le b e ra b e r so sy o lo jid e sis te m a tik b ir n a z a riy e k u rm a d ı. D a h a çok e tn o g ra fy a ve ta r ih p r o b le m le rin e so sy o lo jik g ö rü sü ta tb ik e tti. C h e la sin sk i so sy o lo ji s a h a s ın d a y o ru lm a k b ilm ez b i r çalışm a g ü c ü g ö ste rd i. B ilh a ssa te rb iy e v e k ö y so sy o lo jisiy le m e ş g u l o ld u . B u sıra d a P o lo n y a 'd a b irç o k sosyoloji m ü e sse se le r! k u ru lm u ş tu . P o lo n y a Sosyoloji E n s titü s ü n ü Z n a n le c k i, İ ç tim a i İ k tis a t E n stitü sü n ü K rzy w s k i id a r e e d iy o rla rd ı. K ö y S osyoloji E n s titü s ü n ü n b a s ın d a G ra b sk i, K öy M illi E n s titü sü n ü n b a sın d a C h a - la sin sk i b u lu n u y o rd u .
B u n la ra m uvazi fa k a t d a h a z a y ıf o la ra k şe h ir so sy o lo jisi in k işa f e tti. İşç ile r ve issizlik ü z e rin d e b â zı a r a ş tır m a la r y a p ıld ı. Bu sa h a d a k i a r a ş tır m a la r m arkım ı g ö rü se sap la n m a d a n Um! v e o b je k tif o lra k y a p ılıy o rd u . A y rıca te r b iy e so sy o lo jisi Z n a n ie c k i'd e n so n ra b ilh a ssa C h a la sin sk i ta r a fın d a n ele a lın m ış tır . B u . h e m te tk ik h e m r e fo rm h â lin d e n a z a ri ve am e lî b ir ç a lış m a id i. A rtık P o lo n y a ilm i acelec i v e siy a s e te e s ir olm a te n k id le r in - d e n k u r tu lm u ş tu r. T am b u gelişm e s ıra s ın d a (1938) P o lo n y a 'n ın H jtle r ta r a fın d a n istilâ sı b u ilm i ç a lışm a la r ı b a lta la d ı. D a h a s o n ra b u roem le k e tin D e m irp e rd e ç e m b e rin e g i r m e k z o ru n d a k a lm a s ı v a z iy e ti b ü s b ü tü n v a h im le ştird i. İlm î te d r is a t ta n m ü h im b ir k ısm ı v e E n s titü le r d u rd u . 1949 d a M ille tle ra ra sı S osy o lo ji C e m iy e ti k u r u lu r k e n a - ra m ız d a P o lo n y a lI sosyolog O sovs- kf b u lu n u y o rd u . B u z a t u z u n m ü d d e t llrnî fa a liy e te g ire m e m iş v e b ir zam an d â m e m le k e tin d e n d ı ş a rıd a y a şa m ıştı. N ih a y e t 1956 da A m ste rd a m ’d a k i Ü ç ü n c ü D ü n y a K o n g re sin d e t e k r a r g ö rü ld ü . G e re k k e n d is i g e re k M adam O so v sk a’m n
r a p o rla r ı so sy o lo jin in d irild iğ i h is sin i u y a n d ırıy o rd u . H â le n D e m ir p e rd e y e b a ğ lı m e m le k e tle r a ra sın d a b i r » o ıy o lo ji c e m iy e ti o la n y a ln ız
P o lo n y a ’d ır. O sovski “ İç tim a i sın ıf m e fh u m u n u n ta h lili” n d e M a rk sis t g ö rü sü n e k s ik le rin i v e y a n lış l a r ın ı g ö ste riy o r. M a d am O sovska d a c e m iy e tte a h lâ k p ro b le m in i ele a la r a k b u n u n so sy o lo jik v e p sık o lo Jik ik i c e p h e d e n a y n ı z a m a n d a t e t k ik ed ilm esi z a r u r e ti ü z e rin d e d u r u y o r. B u r a p o rla r P o lo n y a 'd a sos y o lo jin in b ir d e re c e y e k a d a r b a s k ıd a n k u rtu lm a ğ a b a ş la d ığ ım a a - lâ m e tle ri g ib i g ö rü lm e k te d ir.
