B e s l e n m e v e D i y e t D e r g is i, C ilt - 12, s. 43 - 56; 1983.
10 - 12 YAŞ GRUBU İLKOKUL ÇOCUKLARININ BESLENM E VE SAĞLIK DURUMLARI ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA
Doç. Dr. Gülden PEKCAN*
10 -12 yaş grubu toplam 355 ilkokul çocuğunun beslen m e durum u araştırılm ıştır. Çocukların % 16.9'u zayıf ve çok zayıftır. Vücut ağırlığı ortalam ası erkeklerde 31.7 ± 4.66 kg., kızlarda 31.5 ± 6.41 kg., boy uzunluğu ortalam ası ise erkek lerde 138.4 ± 6.22 cm., kızlarda ise 138.4 ± 8.03 cm ’dir. Ço cukların diyeti tahıla dayalıdır. Süt, yoğurt, kuru baklagil, ' yeşil yapraklı sebzelerin ve yağın tüketim i yetersiz düzey dedir. Enerji, kalsiyum , A vitam ini, riboflavin ve kısm en C vitam ini tüketim i yetersiz düzeydedir. Ortalama dem ir tüketim i yeterli, ancak enıilim oranı düşük ve az olan ta hıllardan sağlanm aktadır. Bu besin öğelerinin yetersizliğine bağlı olarak konjunktiva solukluğuna % 22.5, keylozis ve angular lezyona % 7.0, dişeti kanam asına % 2.0 ve diş çürü ğüne % 42.8 hızında rastlanm ıştır. Çocukların % 35.8’inin hem oglobin düzeyi 12.0 gr./lOO ml'nin altında bulunm uştur. GİRİŞ
Y etersiz ve dengesiz beslenm e gelişmiş ve gelişm ekte olan ü l kelerde sağlık so ru n ların ın artm asına neden olan önem li etm enler d endir. Yapılan a ra ştırm a la r tüm yaşlarda yetersiz ve dengesiz beslenm eye bağlı sorunların az veya çok görüldüğünü o rtay a koy m ak tad ır.
Okul çağında olan çocuklar sürekli b ir büyüm e ve gelişm e sü reci içindedirler. Bu dönem de enerji harcam ası vücut ölçüsünün b irim i b aşın a yetişkinlerden fazladır. Ayrıca, yeni dok u ların yapı m ı d aha fazla m ik tard a protein, m ineral ve vitam inleri gerek tir in ek ted ir. T üm enerji ve besin öğeleri, gereksinm elerinin k arşılan a bilm esi için de çocukların tüketm eleri gereken b esin ler iyi kaliteli ve yeterli m ik ta rd a olm alıdır (1).
44 BESLENME VE DİYET DERGİSİ Bu a ra ştırm ad a ; 10 - 12 yaş gru b u ilkokul ço cu k ların ın beslen m e ve sağlık d u ru m ların ın sap tan m ası am acıyla yapılm ıştır. ARAŞTIRMA YÖNTEMİ ve ARAÇLARI
A raştırm a A nkara'da, sosyo-ekonom ik k o şu lları b irb irin d en fark lı olan Y enişehir K ü ltü r M ahallesi’nde b u lu n a n M im ar Kemal îlk o k u lu ve B algat Ç u k u ram b ar gecekondu m ahallesinde b u lu n a r A rjantin İlkokulunda toplam 355 çocuk üzerinde K asım 1981 - Mayıs 1982 ta rih le ri a ra sı y apılm ıştır.
Ö rneklem i sab ah ve öğleden so n ra öğrenim gören tü m beşinci sınıflar o lu ştu rm u ştu r. Ancak en erji ve besin öğeleri gereksinm esi aynı olan 10-12 yaş g ru b u çocukların so ru k â ğ ıtla rı d eğ erlen d iril m iştir.
Çocuk ve ailesi ile ilgili so ru la rı içeren K işisel Bilgi F o rm u ha zırlanm ış ve 10- 15’e r kişilik g ru p la rd a n o lu ştu ru la n ço cu k lara uy
gulanm ıştır. . ’
A ntropom etrik ölçüm ler : Ç ocukların vü cu t ağırlığı ve boy uzunlukları tekniğine uygun o larak ö lçü lm ü ştü r (2). V eriler 10-12 yaş grubu erkek ve kız çocukları için önerilen s ta n d a rtla rla karşı- laştırılm ıştır (3).
Ayrıca çocukların hem oglobin düzeyleri ölçülm üş, hekim m u ayenesiyle beslenm e yetersizliğine bağlı klin ik b e lirtile r sap ta n m ış tır.
Bireysel B esin T üketim inin S ap tan m ası : B ireysel besin tü k e ti mi b ir günü h a fta sonu ta tilin e ra stlay a c ak şekilde b irb irin i izle yen üç gün süreyle yap ılm ıştır. Ç ocuklara g ü n lü k b e sin tü k etim fo rm ların d an ü çer ad et d ağ ıtılm ıştır. Ç ocuklara fo rm la rı d o ld u r m alarıyla ilgili açıklam a yapılm ış ve ö rn e k le r v erilerek yenilen b e sin tü rlerin in m ik ta rla rın ın n asıl yazılm ası gerektiği a n latılm ıştır. M enünün en erji ve besin öğeleri değerleri h e sa p la n m ıştır (4, 5). Bi rey b aşın a düşen günlük o rta la m a b esin tü k e tim düzeyi ve birey b aşm a düşen günlük o rta la m a e n erji ve b e sin öğeleri b u lu n m u ş ve T ürkiye'ye özgü tü k e tim s ta n d a rtla rıy la k a rş ıla ş tırılm ış tır (1). H er çocuğun en erji ve besin öğeleri tü k e tim i yetersiz, sın ırd a, yeterli ve fazla o larak d eğ erlen d irilm iştir (Tablo 1).
İLKOKUL ÇOCUKLARININ BESLENME DURUMU 45
Tablo 1 : Enerji ve B esin Öğeleri Tüketim Düzeylerinin D eğerlendirilm esi
Y etersiz ( - d e n az)
Sınırda Yeterli Fazla ( - d e n fazla) E nerji (kkal) Erkek 1798 1799-2249 2250-2750 2751 Kız 1726 1727-2159 2160-2640 2641 T oplam Protein (gr) Erkek 32.2 32.340.4 40.549.5 49.0 Kız 30.8 30.9-38.6 38.747.3 47.4 Yağ (gr) Erkek 59.8 59.9-74.9 75.0-91.7 91.5 Kız 57.5 57.6-71.9 72.0-88.0 88.1 K alsiyum (nıg) Erkek 430 431-539 540-660 661 Kız 430 431-539 540-660 661 D em ir (mg) Erkek 7.0 7.1-8.9 9.0-11.0 11.1 Kız 7.0 7.1-8.9 9.0-11.0 - 11.1 V itam in A (I.Ü) Erkek 2765 2766-3458 34594227 4228 Kız 2759 2760-3450 34514217 4218 Tiamin (mg) Erkek 0.70 0.71-0.87 0.88-1.10 1.11 Kız 0.70 0.71-0.87 0.88-1.10 1.11 R iboflavin (mg) Erkek 0.99 1.00-1.25 1.26-1.54 1.55 Kız 0.92 0.93-1.16 1.17-1.43 1.44 N iasin (mg) Erkek 11.7 11.8-14.8 14.9-18.2 18.3 Kız 11.3 11.4-14.3 14.4-17.6 17.7 V itam in C (mg) Erkek 27 28-35 3644 45 Kız 27 28-35 3644 45
E n erji ve diğer besin öğeleri için yeterli diye tan ım lan an de ğ erler stan d a rd ın ± % 10’udur. Yetersiz diye tan ım lan an değer ye terli değerlerin — % 20’si kadar, sınırda olarak tan ım lan an değer ler ise yeterli değerlerin — % 10’u olarak hesaplanm ıştır. Besin tü k etim i çalışm ası toplam 350 çocuk üzerinde tam am lanm ıştır.
46 BESLENME VE DİYET DERGİSİ İstatistik sel D eğerlendirm e : V erilerin değerlendirilm esinde da ğılım lar ve yüzdeleri, grup o rta la m a ları (x), s ta n d a rt sap m a (S) ve sta n d a rt h a taları (Sx) v erilm iştir (6).
BULGULAR
A raştırm a Y enişehir’de M im ar K em al İlk o k u lu n d a 153 çocuk, B algat - Ç u k uram b ar’da A rjan tin İlk o k u lu n d a 202 çocuk o lm ak üze re toplam 355 çocuk üzerinde y ü rü tü lm ü ştü r. Ç ocukların '% 53.1'i erkek (190 çocuk) ve % 46.5'i ise (165 çocuk) kızdır.
Ç ocukların % 4.5'i ailede tek çocuk, % 67.9’u 2 - 4 k ard eş, %27.6 sı ise 5'ten fazla k ard eştir. 2 ile 4 kişiden o lu şan aile sayısı % 51.0 6'dan fazla kişiye sahip aile oran ı ise % 49.0’dur.
Y enişehir bölgesi ilk o k u lu n a giden ço cu k ların b ab aların ın % 69.3’ü, annelerinin % 48.3’ü o r ta - li s e ve yük sek o k u l b itirm iş; B algat bölgesinde ise b a b ala rın % 52.9’u ilkokul, an n elerin % 27.2’si o k u r yazar ve % 22.8’i ilkokul b itirm iştir.
M im ar Kem al İlk o k u lu n d a çocuğu okuyan b a b a la rın % 43.8’i m em ur, annelerin % 73.8'i ise ev k ad ın ıd ır. Diğer o k u ld ak i çocuk ların b ab alarının % 46.5'i işçi, an n elerin ise % 90.0’ı ev k ad ın ıd ır.
Vücut Ağırlığı ve B oy Uzunluğu :
Tablo 2 : Cinsiyet ve_Y aşa Göre Çocukların V ücut A ğırlığı Ö lçülerinin Ortalam a
Değerleri (x), (kg.)
Standart Sapm a (S) ve Standart H ata (Sx)
Çocuk
C insiyet ve Yaş Sayısı X S Sx
Erkek 10 46 29.3 3.43 0.51 11 118 32.0 4.38 0.40 12 26 34.8 5.72 1.12 Toplam 190 31.7 4.66 0.34 Kız 10 59 29.4 5.03 0.65 11 83 31.5 5.37 0.59 12 23 37.1 9.23 1.92 Toplam 165 31.5 6.41 0.50
İLKOKUL ÇOCUKLARININ BESLENME DURUMU 47
Tablo 3 : Cinsiyet ve Yaşa Göre Çocukların Boy Uzunluğu Ölçülerinin Ortalama (x), Standart Sapm a (S) ve Standart Hata (Sx) D eğerleri (cm.) C insiyet ve Yaş Çocuk Sayısı X S Sx Erkek : 10 46 136.3 5.60 0.83 11 118 138.4 5.95 0.55 12 26 142.3 6.84 1.34 Toplam 190 138.4 6.22 0.45 Kız : 10 59 134.7 6.92 0.90 11 83 139.1 7.14 0.78 12 23 145.5 8.61 1.79 Toplam 165 138.4 8.03 0.62
E rk ek çocuklarm % 60.0’ı, kızların % 46.0’sı norm al ve erkek-lerin % 24.2’si, kızların ise '% 35.8’i norm al ü stü ağırlıktadır. Çocuk ların to p lam % 16.9’u zayıf ve çok zayıf olarak b u lu n m u ştu r (Tab lo 4).
Tablo 4 : Çocuklarm Vücut Ağırlığı Ölçülerinin Standarda Göre Değerlendirilm esi Cinsiyet N orm al Üstü Sayı % Norm al Sayı % Zayıf Sayı % Çok Zayıf Sayı % Toplam Sayı % Erkek 46 24.2 ~ 114 60.0 26 13.7 4 2.1 190 100.0 Kız »59 35.8 76 46.0 26 15.8 4 2.4 165 100.0 Toplam 105 29.6 190 53.5 52 14.6 8 2.3 355 100.0
Ç ocukların toplam % 88.7’sinin boy uzunluğu norm al sın ırlar dadır.
48 BESLENME VE DİYET DERGISj Tablo 5 : Çocukların B oy Uzunluğu Ö lçülerinin Standarda Göre
D eğerlendirilm esi Norm al Üstü Cinsiyet Sayı % N orm al Sayı % K ısa S ayı % Toplam Sayı % Erkek 10 5.3 Kız 28 17.0 180 94.7 135 81.8 0 0.0 2 1.2 190 100.0 165 100.0 Toplam 38 10.7 315 88.7 2 0.6 355 100.0 B e s le n m e y e t e r s i z l i ğ i n e b a ğ lı k l i n i k b u lg u la r T a b lo 6 'd a g ö r ü l m e k t e d ir .
Tablo 6 : Çocukların H ekim Göre D ağılım ı
K ontrolü S onucu Saptanan K linik B ulgulara
' Bulgular Y enişehir Sayı % B algat Sayı % T oplam S ayı % Konjunktiva solukluğu
Keylozis, angular lezyon D işte çürük
Diş eti kanam ası
18 11.8 2 1.3 48 31.4 3 2.0 62 30.7 23 , 11.4 104 51.5 4 2.0 80 22.5 25 7.0 152 42.8 7 2.0
Ç ocukların Besin T üketim Düzeyleri :
Birey b aşın a düşen günlük o rta la m a besin g ru p la rın ın çeşit ve m ik ta rla rı Tablo 7'de v erilm iştir. T üketilen ta h ılla rın b a şın d a o r talam a 298.5 gram ile ekm ek gelm ektedir. P irinç, m a k a rn a ve şeh riye tü ketim i Y enişehir bölgesi ilk o k u lu ço cu k ların d a, B algat ilk- ok u lu 'n a kıyasla fazla b u lu n m u ştu r.
Hayvansal kaynaklı b esin lerd en e t ve ü rü n le ri tav u k ve balık tüketim i 74.1 gram , y u m u rta tü k e tim i ise 21.1 g ram d ır. S ü t ve ü rü n lerinin tük etim i ise h er iki bölgede de d ü şü k düzeylerde b u lu n m u ş tu r.
E n çok tük etilen sebze p a ta te s tir. Yeşil y a p ra k lı sebzelerin tü ketim i ise d ü şü k tü r. Mevsim gereği tu ru n çg illerin tü k e tim i 109.8 gram o larak sap tan m ıştır.
B u besinlerden sağlanan en erji ve besin öğelerinin o rtalam a (x) s ta n d a rt sapm a (S) değerleri Tablo 8’de g ö rü lm ek ted ir.
Tablo 7 : B irey B aşına Düşen Günlük Ortalama Besin Tüketim Düzeyi
B e sin g r u p la n
Birey Başına Günlük Ortalama Tüketim Düzeyi (gram)
Genel Yenişehir Balgat Ortalama
2. 3. 4. 5. 6. 8. T ahıllar E km ek 253.5 343.4 298.5 B ulgur 5.3 5.1 5.2 Pirinç 23.1 15.6 19.4 M akarna, şehriye 16.4 9.5 13.0 Tarhana 3.0 8.3 5.7
B isk ü vi, kraker 7.8 6.3 7.1
D iğerleri 14.0 5.5 9.8
E t, Y um urta, Kuru Baklagil
Et ve ürünleri 95.8 29.7 C2.8
Tavuk, balık 16.0 6.6 S 1.3
Y um urta 22.9 19.3 21.1
K uru baklagil 18.7 22.9 20.8
Y ağlı tohum lar 8.2 17.1 12.7
Süt ve Ü rünleri
Süt 127.5 49.4 88.5
Y oğurt 59.8 43.5 51.7
Peynir 35.3 . 27.8 31.6
T aze S eb zeler
Y eşil yapraklı sebzeler 31.8 19.0 25.4
P atates 43.9 51.7 47.8
Kuru soğan 17.4 16.4 16.9
D iğerleri 75.7 49.5 62.6
Taze ve K uru M eyveler
T urunçgiller 145.2 74.4 109.8 Diğerleri 49.8 53.1 51.5 Kuru m eyve 1.5 2.7 2.1 Y ağlar Margarin 24.2 19.5 21.9 T erevağ 3.8 0.5 2.2
B itk isel sıvı yağ 4.5 3.0 3.8
Ş ek er ve B enzeri Şeker 21.7 28.4 25.1 R eçel, bal 7.4 ' 5.2 6.3 Pekm ez 1.0 1.2 1.1 Tahin helvası 2.6 2.4 2.5 Tath 10.1 2.8 6.5 D iğerleri Zeytin 8.6 15.7 12.2 Turşu 3.5 7.2 5.4 Salça 3.4 2.8 3.1
H azır m eyve suları l 4.1 0.8 2.5 K olalı ve k olasız içecekler 18.9 5.9 12.4
Çikolata v.b. 3.1 0.4 1.8
G ofret, çok om el v.b. 1.1 2.0 1.6
1
50 BESLENME VE DİYET DERGİS' T a b lo 8 : K işi B aşına Günlük Ortalama Enerji ve B esin Öğeleri
T üketim Düzeyleri Y e n i ş e h i r B a l g a t B e s in ö ğ e le r i Erkek (n : 51) Kız (n : 62) Erkek (n : 97) Kız (n : 100) X S X S X S X S E n erji (kkal.) 2142 523 2065 559 2019 565 1900 504 T otal protein (gr.) 72.8 18.3 70.7 19.7 64.2 20.5 60.3 16.7 Y ağ (gr.) 75.8 26.1 74.4 24.4 51.8 19.4 52.7 16.9 K alsiyum (mg.) 490 209 325 231 352 185 395 186 Demir (mg.) 15.1 4.9 13.8 4.6 13.1 4.5 13.3 4.8 Vitamin A (I. U.) 7358 6291 6390 5251 3467 4126 4687 4382 Tiamin (mg.) 1.43 0.37 1.34 0.40 1.58 0.56 1.55 0.54 R iboflavin (mg.) 1.25 0.82 1.07 0.43 0.81 0.36 0.85 0.37 N iasin (mg.) 14.8 4.6 14.0 4.9 13.2 4.1 12.2 3.6 Vitam in C (mg.) 91 64 88 69 52 51 73 66
Hazırlama ve pişirm e esnasında oluşan kayıplar için % 50 düzeltm e faktörü kullanılm ıştır.
Çocukların çeşitli düzeylerde en erji ve besin öğeleri tüketim düzeylerine göre dağılımı Tablo 9’da görülm ektedir.
Tablo 9 : Enerji ve B esin Öğeleri Tüketim Düzeyine Göre Çocuklarm Dağılım ı ( % ) B esin öğeleri Y etersiz ' % Sınırda % Y eterli % Fazla % Erkek 33.5 31.9 20.2 14.4 Kız 37.6 30.9 20.4 11.1 Erkek 1.6 2.7 13.8 81.9 Kız 1.9 4.9 • 11.1 82.1 Erkek 612 17.0 8.5 13.3 Kız 59.3 16.7 14.8 9.2 Erkek 2.1 7.5 19.7 70.7 Kız 5.6 10.5 17.9 66.0 Erkek 47.9 2.1 5.3 4.7 Kız 35.2 8.0 6.2 50.6 Erkek 59.0 18.1 13.3 9.6 Kız 58.0 18.5 14.2 9.3 Erkek 34.1 6.9 7.4 51.6 Kız 22.8 11.1 10.5 55.6 Enerji (kkal.) Toplam protein (gr) K alsiyum (mg) D em ir (mg) V itam in A (I.U.) R iboflavin (mg) V itam in C (mg)
İLKOKUL ÇOCUKLARININ BESLENME DURUMU 51
TARTIŞMA .
B u a ra ş tır m a d a 10 -1 2 yaş gru b u çocukların vücut ağırlığı de ğ erleri ü lk em ize özgü s ta n d a rtla ra göre değerlendirilm iştir. Araş tırm a so n u c u n d a ç o cu k ların vücut ağırlığı o rtalam aları ulusal dü zeyde y a p ıla n a ra ş tırm a d a n o rta la m a 3 kg. d aha az, boy uzunluğu o rta la m a sı ise 1.5 cm. d a h a kısa o larak sap tan m ıştır (3). Yine bu a ra ş tır m a d a n elde edilen boy uzunluğu o rtalam aları Gürsoy ve N eyzi’n in (7) b u lg u la rın d a n yüksektir.
Ç o cu k ların v ü cu t ağırlığı bulguları diğer araştırm a bulguları ile b e n ze r düzeydedir. A ncak b u a ra ştırm ad a kısa boylu çocuk Jarın o ra n ı u lu sal düzeyde yapılan a ra ştırm a (3), ve Güneyli'nin (8) d e ğ erlerin d en d a h a d ü şü k düzeyde bulunm uştur.
B esin tü k e tim b u lg u la rın a göre kişi başına günlük ortalam a ek m ek tü k e tim i 298.5 g ram d ır, ekm ek tüketim i için bu yaş grubu n a salık v erilen m ik ta r olan 250 gram ın üzerindedir (1).
H ay v an sal k ay n ak lı b esin lerd en et ve ürünleri, tavuk ve balık tü k e tim i o rta la m a 74.1 gram , y u m u rta tüketim i 21.1 gram ve kuru b ak lag il tü k e tim i 20.8 g ram d ır. Y enişehir bölgesi ilkokulunda 95.8 g ra m olan e t tü k e tim i ö n erilen m ik ta rla rd a n fazla, gecekondu ilk o k u lu o la n B a lg a t’ta k i ilk o k u ld a ise 29.7 gram olup çok düşük dü zeyd ed ir (1). B elirli besin g ru p ların ın tüketim düzeyine etki eden ö nem li b ir e tm e n sa tın alm a gücüdür. E tin pahalı olm ası bu be sin d en y a ra rla n m a y ı engellem ektedir. Ulusal ortalam aya göre, kişi b a şın a 55.4 g ra m e t ve ü rü n le ri, 9.0 gram y u m u rta ve 9.8 gram ku- ru b a k la g il d ü ş m e k te d ir (3).
B u a ra ş tırm a d a sü t ve yoğurdun tü k etim düzeylerinin çok ye tersiz düzeyde o ld u ğ u g ö rülm ektedir. Çocuk başına 88.5 gram süt ve 51.7 g ra m y o ğ u rt tü k etilm ek ted ir. Özellikle gecekondu ilkokulu ç o c u k la rın d a 49.4 g ram o lan yoğurt tü ketim i çok düşüktür. Peynir tü k e tim i ise y eterli m ik ta rd a d ır.
A ra ştırm a n ın kış ay ların d a yapılm ış olm ası sonucu sebzeler den p a ta te s , havuç, yeşil yap rak lı sebzeler, m eyvelerden elma ve tu ru n ç g ille rin tü k e tild iğ i sap tan m ıştır. Patates tüketim i 47.8 gram o lup, u lu sa l o rta la m a d a n y ü k sek tir (3). Patatesin çocuklar tarafın d a n sevilen b ir b e sin olm ası tük etim in i a rttırm ak ta d ır. Yeşil yap ra k lı seb zelerin tü k e tim i çok d ü şü k tü r. A raştırm anın kış aylarında y ap ılm a sın a bağ lı o la ra k turu n çg il tü ketim i birey başına 109.8 gram o la ra k sa p ta n m ış tır.
52 BESLENME VE DİYET DERGİSİ A raştırm a sonuçları yağ tüketim inin düşük düzeyde olduğunu g ö sterm ek ted ir. K ullanılan yağ çeşidi genellikle m argarindir. Çocuk b a şın a şeker ve şekerli besinlerin tüketim i ise yüksek düzeydedir. Ç ocukların şeker ve şekerli besinleri sevmesi reklam ların etkisi ile gofret, çokomel vb, besinlerin tüketim inin arttığ ı görülm ektedir Ayrıca çay da şeker tüketim ini arttırm ak tad ır.
Kişi başına günde ortalam a 12.2 gram zeytin tüketilm ektedir Bu gecekonduda 15.7 gram dır. Çocuklar okula gitm eden veya okul d an döndükten sonra çay, zeytin, ekm ek tüketim ini evde büyük bu lunmayışı, annenin çalışm ası sonucu tercih etm ektedirler. Günde ortalam a birey başına 12.4 gram kolalı ve kolasız içecek tüketil m ektedir. Yenişehir ilkokulu çocukları kolalı ve kolasız içecekleri 18.9 gram hazır meyve sularını ise 4.1 gram tüketm ektedir. Balgat bölgesindeki çocuklar ise 5.5 gram kolalı ve kolasız içecekler ve 0.8 gram hazır meyve suyu tüketm ektedirler.
Besinlerden kişi başına sağlanan günlük o rtalam a enerji erkek lerde 2081 kalori, kızlarda 1983 kaloridir. Bu değerler salık verilen enerji tüketim i stan d a rtların d an erkekler için 419 kalori, kızlar için 417 kalori daha azdır. E n erji tüketim düzeyi yönünden çocuk lar arasında önem li fark lılık lar göze çarp m ak tad ır. Bu du ru m ço cuklarının büyük b ir çoğunluğunda en erji yetersizliği so ru n u oldu ğunu işaretlem ektedir. Yine a ra ştırm a bulgularına göre çocukların % 16.9’unun zayıf ve çok zayıf olm ası enerji yetersizliği sorununu desteklem ektedir.
B esinlerden kişi başına sağlanan o rtalam a toplam pro tein er keklerde 68.5 gram , kızlarda 65.5 gram dır. Toplam p ro tein olarak bu m ik ta r önerilen tük etim stan d a rtların ın üzerindedir, ancak b it kisel kaynaklı oluşu sonucu kalitesi d ü şü k tü r. H ayvansal kaynak lardan sağlanan pro tein m ik tarın ın yeterli olm adığı du ru m lard a çeşitli bitkisel besin gru p ların ın eksik olan am ino asitleri tam am layacak k arışım lar halinde yenm eleri ö ngörülm ektedir (1). B u a ra ş tırm ad a to tal p ro tein in büyük b ir kısm ı tah ıllard an sağlanm akta olup sınırlı am ino asit düzeyini dengeleyecek k u ru baklagil tü k e tim i de salık verilen tük etim stan d ard ın d an düşük düzeydedir.
G ünlük o rtalam a kalsiyum tük etim i 391 mg. b u lu n m u ştu r. Bu değer salık verilen tü k etim stan d ard ın d an çok d ü şü k tü r.
A raştırm a sonuçları, çocukların % 12.6’sınm yetersiz ve sınırda dem ir tük ettiğ in i gösterm ektedir. Diğer a ra ştırm a la rd a da b u n a benzer sonuçlar elde ed ilm iştir (3, 8, 12). Bu a ra ştırm a d a dem irin
İLKOKUL ÇOCUKLARININ BESLENME DURUMU 53
d ah a çok tah ıl ve sebzelerden sağlanm ası sonucu em ilim o ranı dü ş ü k tü r (5, 13, 14). E rk ek çocukların % 50.0’si, kızların % 43.2’si ye tersiz ve sın ırd a A V itam ini tü k etm ek ted ir (Tablo 9).
Yine yetersiz tü k etilen vitam inlerin başında riboflavin gelm ek ted ir. Genel o larak sü t ve ü rü n lerin in ve yeşil yapraklı sebzelerin tü k etim in in az olm ası b u n a neden olm aktadır.
C V itam ini kaynaklarının m evsim nedeniyle fazla bulunm ası özellikle tu ru n çg illerin bol m ik tard a tüketilm esi; (günlük kişi b a şın a 109.8 gram ) çocuklarm C vitam ini alım ında yeterli düzeylerin o lu şm asın a neden olm uştur. Ancak B algat’tak i ilkokul çocukların da % 41.1 o ra n ın d a yetersiz C vitam ini tüketildiği sap tan m ıştır. Bu d a tu ru n çg illerin bu g ru p ta sosyo-ekonomik koşullara bağlı olarak az tü k etilm esi, sebzelerin ise hazırlam a ve pişirm e esnasında ilke lere uyulm am ası sonucu, C vitam ini kaynağı olan p atatesin ise yağ d a k ız artm a şeklinde tüketilm esi, yetersizliği o lu ştu rm ak tad ır. C v itam in i yetersizliği de anem inin oluşm asında b ir nedendir.
A ra ştırm a bulguları besin öğelerinden kalsiyum , A vitam ini, rib oflav in ve kısm en C vitam ininin yetersiz düzeyde tüketildiğini g ö sterm ek ted ir. Bu besin öğelerinin yetersizliğine bağlı olarak kon- ju n k tiv a solukluğunda % 22.5, keylozis ve angular lezyona % 7.0, diş eti k an am asın a % 2.0 ve diş çürüğüne ise % 42.8 oranında ra st lan m ıştır. Ç ocuklarm '% 35.8’inin hem oglobin düzeyi 12.0 gr/100 mİ. a ltın d a sap tan m ıştır. Diş çürüğü ve dem ir yetersizliği ane m isi ilkokul çocuklarında önem li sağlık so ru n ların ı o lu ştu rm a k ta dır.
SONUÇ ve ÖNERİLER
Sonuç o larak a ra ştırm an ın bulguları ülkem izdeki tü m ilkokul ço cu k ların ın d u ru m u n u yansıtm ayabilir; ancak b ir fik ir verebil m ek ted ir. B u a ra ştırm an ın ışığı altında ilkokul çocuklarında görü len sağlık ve beslenm e soru n ların ın çözüm ünde ilk ve en y ararlı çab a yaygın b ir beslenm e eğitim inin yapılm asıdır. Ç ocuklar deği şik yaş ve fizyolojik d u ru m d a olan kim selerin besin gereksinm ele ri, beslenm e ile sağlıkları arasın d a ilişkiler, çeşitli besinlerin besin değerleri yeterli ve dengeli beslenm eyi sağlam ak için besin gru p la rın d a n seçim yapım ı ve m enü planlam ası, besinlerin hazırlanm ası, p işirilm esi ve saklanm ası için yapılan işlem lerin besin değerleri üzerindeki etk ileri k o n u ların d a eğitilm elidir. Okul k an tin leri sürek -li o la ra k denetlenm e-li ve besin değeri düşük besinlerin satışı engel lenm elidir.
54 BESLENME VE DİYET DERGİSİ
SUMMARY
A SURVEY ON THE NUTRİTİONAL AND HEALTH STATUS OF SCHOOL CHILDREN BETW EEN
TH E AGES OF 10 - 12 YEARS
The n u tritio n al and h ealth statu s of 355 school children, aged 10-12 years old have been investigated. 16.9% of th e children w ere below the stan d ard s fo r T u rk ish children. The rneans an d the Standard deviations of the body vveight and height fo r boys and girls w ere 31.7 ± 6.22 kg. and 31.5 ± 6.41 kg., 138.4 ± 6.22 cm. and 138.4 ± 8.03 cm. respectively. The consum ption of cereals vvere high b u t the consum ption of m ilk an d m ilk p ro d u cts, legum es, green leafy vegetables and fats vvere low. Energy, calcium , vitam in A, riboflavin and generally vitam in C con su m p tio n s w ere insuffici- ent; Mean iro n consum ption level w as seem ed to b e sufficient; b u t as it cam e from cereals a n d vegetables, its a b so rp tio n \vas low. 22.5 % of children h ad pale conjunctiva, 7.0 % of cheilosis and angular lesions, 2.0% of bleeding gum s an d 42.8% of d en tal caries w ere determ ined. 35.8 % of th e child ren h a d hem oglobin values below 12.0 gr/100 mİ. In th e prev en tio n of th e n u tritio n a l problem s of the school children, n u tritio n ed u catio n \vas recom m ended.
K A Y N A K L A R
1 — Baysal, A .: B eslenm e, H acettepe Ü n iversitesi Y ayınları, A /13, Çağ M at baası, Ankara, 1983.
2 — Jelliffe, D. B . : N utritional A ntropom etry, The A ssessm en t o f N u trition al Status o f the Com m unity, WHO M onograph Scries No. 53, G eneva, 50, 1966.
3 — K oksal, O .: Türkiye 1974 B eslen m e Sağlık ve Gıda T üketim i A raştırm a Raporu, H acettep e Ü n iversitesi, Ankara, 1977.
4 — K utluay. T .: Toplu B eslen m e Y apılan K urum lar İçin Standard Y em ek Tarifeleri, Cihan M atbaası, Ankara, 1977.
5 — K oksal, A., B aysal, A., Pekdur, U. : Gıda K om p ozisyon C etvelleri, H a cettep e Ü niversitesi B eslen m e ve D iyetetik B ölüm ü, Ankara, 1969. 6 — Süm büloğlu, K . : S ağlık B ilim lerin d e A raştırm a T eknikleri ve İsta tis
tik. M atiş Yayınları, Ankara, 1978.
7 — N eyzi, O., G ürson, C. T . : İstan b u l B ö lg esi Ç ocuklarının B eslen m e Du rum u, B esin Sim pozyum u, TÜBİTAK Y ayını, Ankara, 1İ0, 1969.
İLKOKUL ÇOCUKLARININ BESLENME DURUMU 55
8 — Güneyli, U. : Ankara - Çubuk İlçe Merkezi ve Köylerinde Ailenin B es len m e D urum larım Saptam ada Uygulanan Değişik Araştırma Y öntem lerinin D eğerlendirilm esi, H. Ü. Sağlık Teknolojisi Yüksek Okulu, B es len m e ve D iyetetik B ölüm ü D oçentlik Tezi, Ankara, 1977.
9 — K oksal. O .: B eslen m e Sorunları ve Bunların Çözüm Y ollarının Araştı rılm asın d a Türkiye İçin G eliştirilm iş Bir M etodoloji Denem esi. Sağlık ve S o sy a l Y ardım Bakanlığı H ıfzıssıhha Okulu Yayınlarından 37, An kara, 1968.
10—-Uzel, A .: K ayseri İlinin Tomarza İlçe Merkezi ve Artı Köyünde B eslen m e Durum u. B eslen m e ve Diyet Dergisi, 1 : 1 : 26, 1972.
11 — Uzel, A., Y iicecan, S., Ekinciler, T., Özbayer, V . : E d im e İlinde B eslen m e A raştırm ası III. Aile B esin Tüketim Durumu, Beslenm e ve D iyet D ergisi, 2 : 4, 1973.
12—-B aysal, A : K entleşm e ve M evsim lere Göre Beslenm e Durumunda De ğişm eler, B eslen m e ve D iyet Dergisi, 4 :20, 1975.
13 — N arasinga, R.B.S. : Physiology of Iron Absorption and Supplem entation, B ritislı M edical B ulletin, 37 : 1 : 25, 1981. '
14-— H ercberg. S., Ronaud, C .: N utritional Anaemia, Children in the Tropics, In tern ation al Childrens Centre, No: 133, Paris, 1981.
