• 13 OCAK 19S3
r • •-Eyüboğlu ve
10. yılında
dene meleri
Atilla ÖZKIRIMLI
O
n yıl önce, 13 ocak 1973’te öldü Sabahat tin Eyüboğlu. Ardın da yüzlerce deneme, Eilatun’dan Babeuf’e sayısız çeviri bırakarak... örnek bir aydiD kimliğiyle Cumhuri yet scnrası Türk kültüründe yer almakla kalmadı yalnız; bu kültürün oluşturulmasın da etkili oldu. Her yeni adı mın ya başında, ya içindey di. Diion (1928), Lyon (1930) ve Paris (1931) üniversite- lerinae edebiyat, estetik öğ renim* görüp yurda döndü ğü (1932) günden öldüğü gü ne kadar... Eğitimci, düşün ce adamı, deneme yazarı, sa nat tarihçisi ve çevirmen o- larak...Kısaca özetlenirse. «Ten- kid» adlı ilk sazısı Hakimi yet-! Milliye’de (sonradan Ulus) çıkar Sabahattin Eyu boğlu’nun. Ama asıl 1934’- ter sonra edebiyat konuları n ıc yanısıra tiyatro, müzik, sinema, resim konularında da eleştiri, deneme, inceleme türlerinde yazılar yayımlar. Sürekli yeniden yana olan. Doğu ile Batı’yı karşılaştıra rak araştırıcı düşüncenin ya ratıcılığına inanan, çağdaş kültürle eski Anadolu uygar lığı arasında bağ kurmaya çalışan hümanizma yanlısı denemeleriyle' bir düşünce adamı olarak belirir. 1940’- lt yıllar ortak çalışmanın, Eyuboğlu’ndan kaynaklanan bir imecenin coşkusunun ya şandığı yıllardır. Tercüme Bürcsu’nda yöneticilik ve çe virmenlik, Hasanoğlan Yük sek Köy Enstitüsü’nde öğret menlik yılları... Ama çok sürmez bu mutluluk. Köy Enstitüleri üzerine koparılan fırtınanın ilk kurbanı Ha san Âl! Yücel’den sonra hem Hasanoğlan’daki, hem de Tercüme Bürosu’ndaki göre vinden uzaklaştırıldı Eyuboğ lu.
1950’lj yıllarda Sabahattin Eyuboğu’nu daha çok bir sa nat tarihçisi ve deneme ya zan olarak görürüz. Mazhar Şevket İpşiroğlu ile başladı ğı. sonradan Macit Gökberk
ve Aziz Albek’le de işbirliği
— Değerli kültür adamı Sa bahattin Eyuboğlu’nu on yu önce yitirmiştik..
yapıp sürdürdüğü Anadolu uygarlığını belgelemeye yö nelik filim çalışmalan da bu doneme rastlar. Berlin Filim Festivalinde ödüllendirilen Hitit Güneşi’nin (1957), ar dından çektiği Siyah Kalem, Karanlıkta Renkler - Göre me. Surname. Anadolu Yol ları. Anadolu’da Roma Mo zaikleri. Eski Antalya’nın Sulan gibi filimleri, Anado lu kültürüne ve uygarlığına bakış açısının somut bel geleridir.
Bir de deneme yazan Sa bahattin Eyuboğlu vardır. Ama deneme yazan Eyuboğ lu. öğıetmen, çevirmen, sa nat tarihçisi Eyuboğlu’ndan ayn düşünülemez. Düşünce leri eylemi, yapıp ettikleriy le bir bütündür Eyuboğlu. Düşündüğünü eyleme dönüş türen aydındır. Deneme tü rünün özellikle Cumhuriyet döneminde geliştiği düşünü lürse. bu gelişimde Nurul lah Ataç’la onun payı bü yü ktür. Deneme yazan ola rak İkisinin karşılaştırılma sı. bir bakıma oluşturulmak istenen Cumhuriyet kültürü nün de kaba çizgilerini ve rir
Nurullah Ataç’m yazıları, tıpkı Montaigne’de olduğu gibi deneme türünün bütün başat özelliklerini taşır. Ko nuşur gibi yazar Ataç d a ,. alabildiğine öznel, kişiseldir yargılarında, bireyciliği sa vunur. üstelik onun çıkış
m
Sabahattin Ali / Bütün Eserleri 4: Yeni Dünya
BASKIYA HAZIRLAYAN ATİLLA ÖZKIREVILI / 64 SAY FA / CEM YAYINEVİ
Sabahattin Ali’nin «Bütün Eserleri»ni yayımlamayı sürdüren Cem Yayınevi, dördüncü kitabı da çıkardı. İlk baskısı 1943 yı lında Remzi Kitabevi, ikinci baskısı da 1966’da Varlık Yayıne vi tarafından yapılan «Yeni Dünya» bu. Kitapta, çoğu daha önce dergilerde çıkmış on üç öykü var. Bunlar, Çaydanlık, Hanende
nı_ XToc1*»5fn B a ş
-noktası da Yunan - Latin kül türüdür. Sabahattin Eyuboğ lu ise halkçı bir tavrı benim ser O da kişiseldir. Ama ki şiselliği bireycilikle özdeşleş
mez. Ataç’m tersine dil ve anlatım amaç değil, araçtır onun için. Ataç’ta hümanizm insanın' bireyliğini vurgula yan bir kavramdır. Eyuboğ- lu’nda ise bir inanç, bir dün ya görüşü olarak çıkar karşı miza. Ataç dalla çok edebi yatın, ezellikle de şiirin çev resinde dolaşır. Eyuboğlu ise bütün bir kültürü kucakla maya çalışır. Çıkış noktalan aynıdıı ama bakış açılan farklıdır. Bu farklılık ikisini ayrı yerlere götürmüş, Ataç tümüyle Batı’va yönelirken, Eyuboğlu uyanışı halk kül türünde, Anadolu uygarlığın da aramıştır.
Sabahattin Eyuboğlu’nun denemelerinin bir bölüğü il kin.Mavi ve Kara adıyla ya yımladı (1961. genişletilmiş 2. bas. 1967). Ölümünden sonra bu kitap dışında ka lanlar Sanat Üzerine Dene meler (1974) adıyla birara- ya getirildi. Her ölüm yıldö nümünde Eyuboğlu’nun bir kitabının yeni basımını ger çekiştirm eyi gelenekleşti ren Cem Yaymevi’nin kuru cusu Oğuz Akkan, bir Saba hattin Eyuboğlu dizisi oluş turmaya karar verince, bü tün yazılarını toplama işini de Azra Erhat yüklendi.
Azra Erhat’m eleştirel ya yıma hazırladığı Sabahattin Eyuboğlu’nun bütün yazıları ilet ciltten oluşuyor. Sanat Üzerine Denemeler ve Eleş tiriler genel başlığını taşıyan yapıtın birinci cildi Söz Sa nattan (1981), ikinci cildi ise Görsel Sanatlar (1982) üzeri ne yazılmış yazılan kapsı yor. Yapıtın önemi .salt Eyu boğlu'nun bütün yazılarının toplanmış olmasından gelmi yor. Yazılar yazıldıkl.an, ya- yımlandıklan biçimiyle, ya yımlandıkları yer belirtile rek veriliyor. Böylece, Eyu boğlu’nun dilsel ve düşünsel gelişimi de yansıtılmış olu
yor.
A yn ca belki bunlar kadar önemli duygusal bir yanı da h& var bu yayımın. Yapıtın hazırlanmasına önayak olan Oğuz Akkan’la, yapıtı hazır layan Azra Erhat da aramız da değiller artık. Belki ger çekdışı. belki saçma, ama şöyle düşünmek güzel: Eyu boğlu’nun iki dostu, ellerin de dostluklarının ürünü ar mağanlarıyla Eyuboğiu’na gittiler sanki. Onun çok sev dıği Yunus Emre’nin belirt- tiğmce: «Ben benliğimden geçtim gözüm hicabın açtım
/ Dost vaslrna eriştim güma nım yağma olsun.»
