Lnparatorun kızı
Bizans devletinin uğradığı zail için de imparator hanedanlan arasındaki rekabet yüzünden imparatorlar Aydın, Saruhan, Osmanlı beyiikierile ve Ve nedik, Ceneviz Cumhuriyteleriie çap raşık bir takım siyasî münasebetlerde bulunmak mecburiyetini hissediyor lardı.
İmparator Kantagüzinos OsmanlI hükümetinin Bizans işlerinde rakip leri olan Aydm ve Saruhan beylerile bir ittifak akdetmişti. Bu hareket Gazi Orhan beyi bu sırada BizanslI larla muharib bulunan Cenevizlilere meylettirmiş, Osmanlı ve Bizans hü kümetleri arasında mevcut sulhu boz muştu. İstanbul’da Paleologos ailesi de boş durmuyordu. Yani Paleologos' un validesi Anna Saruhan beyine müracaat ederek yardım va’di almıştı. Saruhan beyi ile arası açılan Kanta- güzinos da Gazi Orhan beyle sulhu tecdit etmeği muvafık bulmuştu.
Bizansta İmparatorluk hanedanla rına mensup kızlar, kadınlar çok de fa etraftaki hükümdarlarla siyasî münlsebetler tesisine ve bu münase betlerin takviyesine hizmet edecek hoş ve gönül kapan birer takdime ola rak kullanılıyordu.
Gazi Orhan bey de kendisine böyle bir takdime istedi. Bir elçi göndererek Kantagüzinos’un üç kpnndan birine talip oldu.
Kantagüzinos katî bir cevap ver medi. Osmanlı hükümdarının elçisini bir çok hediyelerle iade etti. Dostu Aydın beyi Umur beyin bu hususta reyini almak istedi. Umur bey:
(Orhan bey sadık bir dost olmasa bile himayesi daima kıymetli olacağı için talebin reddedilmemesini) tavsiye etti.
Bu sırada Kantagüzinos’un rakibi Yani Paleoîogos’un validesi nefsini Orhan beye tezviç eylemek arzusunda ve teşebbüsünde bulunmaktaydı.
Kantagüzinos için Orhan bey gibi kuvvetli bir müttefiki daimi olarak kaybetmek tehlikesi hasıl olmuştu. Kantagüzinos bundan korktu. Kızla rından Teodora’yı vereceğini Orhan beye bildirdi.
İzdivaç şartları kararlaştı. Orhan bey nişanlısını almak için bazı rical ve bir miktar muhafız ile Silivri’ye otuz gemi gönderdi Kantagüzinos da hanedan âzası, imparatorluğun büyük memurları ve askerle beraber Silivri sahrasına gitti.
Ecnebi bir prens ile bir Bizans prensesinin izdivacında cari olan Bi zans âdeti mucibince prenses Teodora kocası nezdine azimetten evvel bura da rengârenk kaliçelerle mefruş yük sek bir şerir üzerinde son defa olarak halka gösterilecekti. Şeririn yanında imparatoriçe ile üç kızma mahsus bir çadır dikilmişti.
Prensesin halka gösterilmesi için muayyen akşam gelince imparator devlet ricalile beraber at üzerinde gö ründü. Kadınlar çadırlarında bulu nuyorlardı. Şeririn etrafını saran halk prensesin cemalini arzedeceği ânı sabırsızlıkla bekliyordu. Verilen işaret üzerine altın sırma işlemeli ipek perdeler düştü: ellerinde meşaleler bulunduğu halde diz çökmüş hadım larla muhat nişanlı prenses bütün şaşaasile göründü.
Dümbelek ve trampetlerin yekâ- henk, fakat şevkli nağmeleri sahraya aksetti. Zümre, zümre terennüm edenler yeni zevceye methiyeler te- ganni ettiler.
Bu töreni Orhan beyin ve impara torun adamlarının birlikte hazır bu lundukları mükellef ziyafetler takib- etti; bu ziyafetler birkaç gün sürdü. Bunlar da bitince prensese Teodora yine şen şarkılarla gemiye bindirildi. Kocasının nezdine gönderildi.
Gazi Orhan bey bu sırada (1347) en az altmış yaşında İdi., Bizans impara torları Âli Cengiz’den gelen hüküm
darlara dostluklarını, himayelerini temin eylemek veya zararlarından kendilerini korumak emelile birkaç defa prensesler takdim eylemişlerdi. Bizans imparatorluğunun Osmanlı devleti karşısında mahkûm vaziyete düşmesi de Orhan beyin bu prenses Teodora ile evlenmesile başlar.
Orhan beyin ilk haremi Nilüfer ha tun ile kadın kapmaca şeklinde evlen mesi ile bu Bizans prensesile İzdivacı arasında geçen yarım asır kadar müddette ne büyük bir tahavvül vu kua gelmiş bulunuyordu.
Koca bir Bizans imparatorluğu yıkı lırken yanı başında küçük bir beylik o imparatorluğun muazzam mirasına konmağa hazırlanıyordu!
Orhan bey Nilüfer hatundan sonra fetholunan kalelerden birinin Rum hâkiminin kızı o’ m ası muhtemel As
-purça hatun ile evlenmişti. Tarihleri miz Orhan beyin bu ikinci İzdivacın dan bahsetmezler ve yalnız üç oğlu nun adiannı gösterirler:
Süleyman, Murat, Kasım.
Halbuki Bizans tarihleri Orhan be yin Halil İsminde bir şehzadesinden bahsettikleri gibi Bursada Gazi Os man bey türbesinde Orhan beyin oğlu İbrahim ile bu İbrahim’in vali desi diye kayıtlı bu Aspûrça hatunun kabirleri vardır. İlk nazarda bu Halil ve İbrahim ayrı şahıslar gibi görünü yorsa da Halil ve İbrahim isimleri bizde ekseriya beraber kullanılmak mutad olduğu için bu iki isimle gös terilen şehzade bir ve isminin de Halil İbrahim veya İbrahim Halil olması İhtimali pek kuvvetlidir.
Muhakkak olan keyfiyet bu Aspurça hatunun Orhan beyin haremi olduğu dur. Hattâ Tarih encümeninin yedinci nüshasında neşredilmiş olan bir vak fiyeye nazaran Orhan bey Aspurça hatun ile daha babasının sağlığında ve H. 723 senesinden evvel evlenmiş tir.
Nilüfer hatunun vefatı terihi maz but değildir. Aspurça hatunun Bursa da gümüş kiimbeddeki sandukası üs tünde asılmış bir levhaya göre oğlu İbrahim’den sonra ölmüştür; buna göre Orhan beyin prenses Teodora ile izdivacı esnasında hayatta bulunmak lâzımgeliyor. Çünkü Bizans tarihleri Orhan beyin kayınpederi Yuannis Kantagüzinos’u ziyarete geldiği zaman dört şehzadesi bulunduğunu zikredi yorlar. Bu halde Aspurça hatun orta ğı Teodora Orhan beyin Bursa’daki sarayına geldiğinden epey bir müddet sonra vefat etmiş olacaktır. Koca şar kî Roma imparatorluğunun on dör düncü asır ortalarında ne hale geld- ği imparatorun kızını Bizans sınırın da yerleşmiş, nispetle küçük bir bey liğin altmş yaşındaki hükümdarına debdebeli bir alayla göndermeğe ve prensesin bir harem ortağı olmasına razı olması ile pek açık olarak görü lüyor.
Orhan beyle prenses Teodofa’nın nikahlan nerede ve nasıl yapıldığı, hattâ bir nikâh töreni yapılıp yapıl madığı malûm değildir. Belki bir ta rafın talebi ve diğer tarafın m uvafa kati bu hususta resmî bir akid şek linde kâfi görülmüştür.
Orhan bey Teodora ile izdivacından bir sene sonra kayınpederi ile görüş mek üzere yeni haremini, oğullarını ve sarayı halkını yanına alarak Üskü dar’a geldi.
İki hükümdar birkaç gün avlar, zi yafetlerle vakit geçirdiler. Ziyafetler de Orhan beyle imparator Kantagüzi nos yalnz olarak bir sofrada oturdu lar. Teodora’nın da babası ye kocası ile bu sofrada yemek yediği Bizans tarihlerinde gösterilmediğine nazaran onun için çadırında ayrıca bir sofra kurulmuş olmak icahediyor. Orhan beyin Teodoradan evve ki haremlerin den doğmuş dört oğlu hükiimda>rtar
T a rS Ihta ni
Ihlfeller
(Baş tarafı 5 inci sahifede) sofrasının yanında diğer bir sofrada yiyorlardı.
Etrafta Türk ve Bizans büyükleri toprak üstüne ferşedilmiş halılarda oturuyorlardı.
İmparator kızım ve Orhan beyin oğullamı İstanbul’a götürdü. Orhniı bey yerinde bunların avdetlerine inti zar etti.
Teodora İstanbul’da validesüe kız kardeşleri yanmda, ailesi efradı ara sında birkaç gün kaldıktan sonra üvey oğullarile beraber kocasının ya nma avdet etti. İmparator OsmanlI şehzadelerine kıymetli hediyeler verdi.
Bursa etrafında hayrat vücuda ge tirmiş olan Nilüfer hatunun islâmi- yeti kabul ettiği muhakkak sayılırsa da Orhan beyin diğer haremi olup beyaz mânasına gelen Rumca bir kelimeye pek benziyen adını muhafa za eden Aspurça hatunun da üininl değiştirmiş olduğun.! bu derece kuv
vetle hiiküm verilemez.
Daha sonradan bile ık .ıci Sullan Murad’ın haremi Sırp prensesinin di nini değiştirmediğini kati olarak bi liyoruz. Teodora’nm da Hıristiyan’ıkta kaldığı İstanbul’ u'ziyaretinden anla şılıyor. Diğer taraftan Köse Mihal be^ İhtidasında Abdullah ismini almış İken yine eski adı ile yadedilmekte devam olunmuştu; bu zattan başkası olmak ihtimali galib olan ve ' -adanı efradı akıncılara şeflik ederek namı na (Gazi) ünvanı dahi izafe edilen Mihal bey gibi bazı Osmanlı ümera sının Hıristiyanlık isimlerini muha faza ettiklerini de tarihler gösteriyor. Bu zamanda küçük Osmanlı sara yında sıkı mestûriyet âdetine sonra ları olduğu gibi pek önem verilme diği Arap seyyahı İbni Batûtanın verdiği malûmattan istinbat olunuyor:
İbni Batûta İzniki ziyaretinde Or han beyin haremi bir Biyelûn ha tundan bahis ve bu kadının hüküm darın İznikteki huddamma hükmet tiğini, saliha ve fazıla olduğunu zikretmektedir.
(Sultanönü) lü fakıh imam Alâad- din ile birlikte bu Biyelûn hatunun
ikametgâhına gittiğini, hatunun ken dilerine İkram, ziyafet, ihsan ettiğini de ilâve ediyor. Acaba bu Biyelûn ha tim Orhan beyin zevcelerinden han gisi idi?
Orhan beyin dördüncü bir kadınla evlendiği hakkında tarihlerde blı kayde tesadüf edilmiyor.
Hammer tahlrinin mütercimi Âta bey Biyelûn hatunun prenses Teodo ra olduğunu yazıyor. Bu doğru değil dir. Çünkü İbni Batûtanın İzniki ziyareti H. 732 (M. 1331 - 1332) sene sine müsadif olduğu seyahatnamenin mütercimi damat Şerif paşanın sey yahın tercüme! haline dair yazdığı mukaddemede gösterilmektedir. Or han beyin Teodora ile İzdivacı da H. 747 (M. 1347) tarihindedir. Bu se beple Arap seyyahının İznikte ika metgâhına gittiğini bildirdiği kadın, tabiî, prenses Teodora olamaz.
Bu halde bu kadın ya Nilüfer ve Aspurça hatunlardan biridir; ismi de seyyahın kendisince yahut seyahat nameyi istinsah edenlerce yanlış zapt ve kaydoiunmuştur; veya Ga zi Orhan bey tarihlerin göstermedik leri dördüncü bir kadınla daha ev lenmiştir.
Ne olsa, Orhan beyle prenses Teo- doranın izdivaçlarından sonra cere yan eden hâdiselere bakılınca görü lür ki;
Aydın hükümdarı Umur beyin d e diği gibi Orhan bey kaynatası impa rator Kantagüzinos için «sadık btı dost» olmamış ve prenses Teodora ba basının kendisinden beklediği rolü ifa edememiştir.
Bu izdivaç da ancak altmış yaşın da Orhan beye Bizans beylerinin kız larından sonra bir Bizans imparato runun kızını da âgûşuna almak zev kini vermekle kalmıştır.
Süleyman Kâni İrtem
