UYARLANABİLİR EĞİTSEL HİPERORTAMLARDA İÇERİK
OLUŞTURMAYA YÖNELİK WEB TABANLI BİR UYGULAMA
GELİŞTİRİLMESİ VE UYGULAMANIN KULLANILABİLİRLİĞİ
Yıldız ÖZAYDIN AYDOĞDU
YÜKSEK LİSANS TEZİ
BİLGİSAYAR VE ÖĞRETİM TEKNOLOJİLERİ EĞİTİMİ ANA
BİLİM DALI
GAZİ ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
i
TELİF HAKKI VE TEZ FOTOKOPİ İZİN FORMU
Bu tezin tüm hakları saklıdır. Kaynak göstermek koşuluyla tezin teslim tarihinden itibaren bir (1) ay sonra tezden fotokopi çekilebilir.
YAZARIN
Adı : Yıldız
Soyadı : Özaydın Aydoğdu
Bölümü : Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümü
İmza :
Teslim tarihi :
TEZİN
Türkçe Adı : Uyarlanabilir Eğitsel Hiperortamlarda İçerik Oluşturmaya Yönelik Web Tabanlı Bir Uygulama Geliştirilmesi Ve Uygulamanın Kullanılabilirliği İngilizce Adı : Development of a Web Based Applicatıon Towards Content
Development in Adaptive Educational Hypermedia and Usability of Application
ii
ETİK İLKELERE UYGUNLUK BEYANI
Tez yazma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyduğumu, yararlandığım tüm kaynakları kaynak gösterme ilkelerine uygun olarak kaynakçada belirttiğimi ve bu bölümler dışındaki tüm ifadelerin şahsıma ait olduğunu beyan ederim.
Yazar Adı Soyadı: Yıldız ÖZAYDIN AYDOĞDU İmza:
iii
JÜRİ ONAY SAYFASI
Yıldız ÖZAYDIN AYDOĞDU tarafından hazırlanan “uyarlanabilir eğitsel hiper ortamlarda içerik oluşturmaya yönelik web tabanlı bir uygulama geliştirilmesi ve uygulamanın kullanılabilirliği” adlı tez çalışması aşağıdaki jüri tarafından oy birliği ile Gazi Üniversitesi Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Anabilim Dalı’nda Yüksek Lisans tezi olarak kabul edilmiştir.
Danışman: Yrd. Doç. Dr. Nursel YALÇIN
Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi, Gazi Üniversitesi ……… Başkan: Prof. Dr. Halil YURDUGÜL
Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi, Hacettepe Üniversitesi ……… Üye: Doç. Dr. Tolga GÜYER
Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi, Gazi Üniversitesi ………
Tez Savunma Tarihi: 06/07/2017
Bu tezin Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Anabilim Dalı’nda Yüksek Lisans tezi olması için şartları yerine getirdiğini onaylıyorum.
Prof. Dr. Ülkü ESER ÜNALDI
iv
TEŞEKKÜR
Araştırma sürecindeki desteklerinden dolayı danışmanım Yrd. Doç. Dr. Nursel YALÇIN hocama, tez jürimde bulunarak eleştiri ve yönlendirmeleri ile çalışmama katkılarından dolayı Doç. Dr. Tolga GÜYER ve Prof. Dr. Halil YURDUGÜL hocalarıma, araştırmada uygulama geliştirme konusunda ve manevi desteklerinden dolayı sevgili eşim Yrd. Doç. Dr. Şeyhmus AYDOĞDU’ya, eğitim hayatım boyunca maddi ve manevi tüm desteklerinden dolayı canım aileme teşekkürlerimi sunarım.
v
UYARLANABİLİR EĞİTSEL HİPER ORTAMLARDA İÇERİK
OLUŞTURMAYA YÖNELİK WEB TABANLI BİR UYGULAMA
GELİŞTİRİLMESİ VE UYGULAMANIN KULLANILABİLİRLİĞİ
(Yüksek Lisans Tezi)
YILDIZ ÖZAYDIN AYDOĞDU
GAZİ ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
Temmuz, 2017
ÖZ
Öğrencilerin özelliklerine, bilgilerine ve amaçlarına göre bireyselleştirilmiş öğrenme ortamı sunan ortamlar uyarlanabilir eğitsel hiper ortamlardır. Genel olarak uyarlanabilir eğitsel hiper ortamlarda kullanıcı özelliklerine göre bir kullanıcı modeli oluşturulur ve oluşturulan kullanıcı modeline göre metin, içerik veya sunum düzeyinde uyarlamalar gerçekleştirilir. Uyarlanabilir eğitsel hiper ortamlarda kullanıcı modeli oluşturma kadar oluşturulan kullanıcı modeline göre farklı içerik gösterim biçimlerini sağlamak da öğrenme açısından büyük önem taşımaktadır. Bu araştırmanın amacı, uyarlanabilir eğitsel hiper ortamlarda içerik oluşturmaya yönelik web tabanlı bir uygulama geliştirilmesi ve geliştirilen uygulamanın kullanılabilirliğinin incelenmesidir. Araştırmanın modeli gelişimsel araştırmadır ve araştırmada belli bir ürün üzerine odaklanılmıştır. Geliştirilen uygulamanın kullanılabilirliğinin incelenmesi amacıyla alan uzmanı görüş formu geliştirilmiş ve 7 farklı alan uzmanından sistemin kullanılabilirliğine yönelik görüşler istenmiştir. Sonuç olarak geliştirilen uygulamanın yüksek kullanılabilirlik düzeyine sahip olduğu görülmüştür. Ayrıca alan uzmanı önerilerine dayalı olarak sistemde güncelleme/geliştirme yapılmış ve sistem www.adaptivecontentdevelopment.com adresinde yayınlanmıştır.
Anahtar Kelimeler : uyarlanabilir eğitsel hiper ortam, içerik geliştirme, e-öğrenme, yazarlık araçları.
Sayfa Adedi : xiv + 76
vi
DEVELOPMENT OF A WEB BASED APPLICATION TOWARDS
CONTENT DEVELOPMENT IN ADAPTIVE EDUCATIONAL
HYPERMEDIA AND USABILITY OF APPLICATION
(M.S Thesis)
YILDIZ ÖZAYDIN AYDOĞDU
GAZI UNIVERSITY
GRADUATE SCHOOL OF EDUCATIONAL SCIENCES
July, 2017
ABSTRACT
Adaptive educational hypermedias offer individualized learning environment according to students characteristics, knowledge and purposes. Generally, in adaptive educational hypermedia creating the user model based on the characteristics of user and applying adaptations of text, content or presentations according to created user model. Providing different forms of content representation based on the user model as well as creating the user model in adaptive educational hypermedia is of great importance in terms of learning. The purpose of this study is to develop a web based application for content development in adaptive educational hypermedia and examine the usability of the developed application. The research model is developmental research and focuses on a specific product in this research. An expert review form was developed for examining the usability of application and opinions were asked of the usability of the system from 7 different experts. As a result, the developed application has been found to have a high usability level. In addition, the system has been updated / developed based on expert suggestions and the system has been published at www.adaptivecontentdevelopment.com.
Keywords : adaptive educational hypermedia, e-learning, content development, authoring tools.
Number of Pages : xiv + 76
vii
İÇİNDEKİLER
TELİF HAKKI VE TEZ FOTOKOPİ İZİN FORMU ... İ ETİK İLKELERE UYGUNLUK BEYANI ... İİ JÜRİ ONAY SAYFASI ... İİİ TEŞEKKÜR ... İV ÖZ ... V ABSTRACT ... Vİ İÇİNDEKİLER ... Vİİ TABLOLAR LİSTESİ... X ŞEKİLLER LİSTESİ... Xİİ SİMGELER VE KISALTMALAR LİSTESİ ... XİV
BÖLÜM I ... 1 GİRİŞ ... 1 Problem Durumu ... 1 Amaç ... 3 Önem ... 3 Sınırlılıklar ... 4 BÖLÜM II ... 5 KURAMSAL ÇERÇEVE ... 5
Uyarlanabilir Eğitsel Hiper Ortamlar ... 5
Uyarlanabilir Eğitsel Hiper Ortam Nedir? ... 5
Uyarlanabilir Eğitsel Hiper Ortamlar Ne İşe Yarar? ... 6
viii
Uyarlanabilir Eğitsel Hiper Ortamların Geliştirilme Süreci ... 9
Öğrenci Modeli Oluşturma ... 10
Konu Alanı Modeli Oluşturma ... 11
İçerik Uyarlama Yaklaşımları ... 12
Kullanılabilirlik ... 15 İlgili Araştırmalar ... 18 BÖLÜM III ... 21 YÖNTEM ... 21 Araştırma Modeli ... 21 Çalışma Grubu ... 22
Veri Toplama Araçları ... 22
Verilerin Analizi ... 25
Geliştirilen Uygulama ... 25
Sistemin Genel Yapısı ... 26
Sisteme Kayıt ... 26
Sisteme Giriş ... 26
Ders Yönetimi ... 27
İçerik Ağacı Yönetimi ... 28
İçerik Yönetimi ... 29
Simülasyon Görüntüleme ... 30
İçeriğin İndirilmesi ... 31
Hesap ve Şifre Ayarları ... 32
Yardım ... 32
Yönetimsel İşlemler ... 32
Teknik Altyapı ... 33
BÖLÜM IV ... 34
BULGULAR VE YORUM ... 34
ix
BÖLÜM V ... 47
SONUÇ VE ÖNERİLER ... 47
Sonuç ... 47
Öneriler ... 48
Tasarımcılara Yönelik Öneriler ... 48
Uygulayıcılara Yönelik Öneriler ... 48
KAYNAKLAR ... 49
EKLER ... 53
EK 1 – ALAN UZMANI GÖRÜŞ FORMU ... 54
EK 2 – GELİŞTİRİLEN UYGULAMANIN EKRAN GÖRÜNTÜLERİ ... 55
EK 3 – YARDIM İÇERİĞİ ... 63
x
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 1. Kullanılabilirlik sezgisellerine yönelik oluşturulan maddeler ... 24 Tablo 2. Alan uzmanı görüş formundan elde edilen verilerin ortalama değerleri ... 35 Tablo 3. Katılımcıların, sistemi kullanırken ekrandaki geri bildirimler yeterlidir maddesine
vermiş oldukları cevabın frekans tablosu ... 36
Tablo 4. Katılımcıların, sistemde verilen geri bildirimler, ekranın kullanım amacına
uygundur maddesine vermiş oldukları cevabın frekans tablosu ... 36
Tablo 5. Katılımcıların, sistemde kullanılan terimler alan terminolojisine uygundur
maddesine vermiş oldukları cevabın frekans tablosu ... 37
Tablo 6. Katılımcıların, sistemde kullanıcıdan kaynaklı hatalara yönelik silme butonları
yeterlidir maddesine vermiş oldukları cevabın frekans tablosu ... 37
Tablo 7. Katılımcıların, sistem kullanımı esnasında yapılan hatalı kayıtlar daha sonra
sistemden silinebilmektedir maddesine vermiş oldukları cevabın frekans tablosu ... 38
Tablo 8. Katılımcıların, sistemde yer alan ifadeler ile sistem fonksiyonları örtüşmektedir
maddesine vermiş oldukları cevabın frekans tablosu ... 38
Tablo 9. Katılımcıların, sistemde var olan bileşenlerin kullanımı birbiriyle tutarlılık
göstermektedir maddesine vermiş oldukları cevabın frekans tablosu ... 39
Tablo 10. Katılımcıların, sistem, yapılan hataları otomatik olarak engellemektedir
maddesine vermiş oldukları cevabın frekans tablosu ... 39
Tablo 11. Katılımcıların, sistemdeki bilgilendirmeler yeterlidir maddesine vermiş oldukları
cevabın frekans tablosu ... 40
Tablo 12. Katılımcıların, sistem, uzman kullanıcılar için kullanımı kolay bir sistemdir
maddesine vermiş oldukları cevabın frekans tablosu ... 40
Tablo 13. Katılımcıların, sistem, acemi kullanıcılar için kullanımı kolay bir sistemdir
maddesine vermiş oldukları cevabın frekans tablosu ... 41
Tablo 14. Katılımcıların, sistem tasarımı sadedir maddesine vermiş oldukları cevabın
xi
Tablo 15. Katılımcıların, sistem kullanımı sırasında hangi sayfada olunduğunu anlamak
zordur maddesine vermiş oldukları cevabın frekans tablosu ... 42
Tablo 16. Katılımcıların, sistem, tasarım olarak estetik bir yapıya sahiptir maddesine vermiş
oldukları cevabın frekans tablosu ... 42
Tablo 17. Katılımcıların, sistemde belirtilen hata mesajları açıklayıcıdır maddesine vermiş
oldukları cevabın frekans tablosu ... 43
Tablo 18. Katılımcıların, sistemde belirtilen hata mesajları karşılaşılan problemin
çözümüne yardımcı olmaktadır maddesine vermiş oldukları cevabın frekans tablosu ... 43
Tablo 19. Katılımcıların, sistemde bulunan yardım bileşeninin kullanımı kolaydır maddesine
vermiş oldukları cevabın frekans tablosu ... 44
Tablo 20. Katılımcıların, sistemde bulunan yardım içeriği yeterlidir maddesine vermiş
oldukları cevabın frekans tablosu ... 44
Tablo 21. Katılımcıların, yardım içeriğinde aranılan bilgi kolayca bulunabilmektedir
xii
ŞEKİLLER LİSTESİ
Şekil 1. Uyarlanabilir sistemlerde kullanıcı modelleme – adaptasyon süreci (Brusilovsky,
(1996). ... 6
Şekil 2. Uyarlanabilir hiper ortam yöntem ve tekniklerinin sınıflandırılması, uyarlanma süreci özeti (Brusilovsky,1996; Knutov, De Bra & Pechenizkiy, 2009) ... 10
Şekil 3. Hiper ortam teknolojilerinin güncellenmiş taksonomisi (Brusilovsky, 2001). ... 12
Şekil 4. Uyarlanabilir hiper ortam teknolojileri yeni taksonomisi (Knutov, De Bra & Pechenizkiy,2009) ... 13
Şekil 5. Sistem kabul edilebilirliği bileşenleri (Neilsen, 1993). ... 16
Şekil 6.Nielsen’a göre kullanılabilirlik problemleri ve kullanıcı sayısı ilişkisi (Çağıltay, 2011). ... 17
Şekil 7. Araştırma sürecinin şekilsel görünümü. ... 22
Şekil 8. Geliştirilen sistemin işleyiş süreci. ... 26
Şekil 9. Uygulamanın giriş sonrası ekran görüntüsü. ... 27
Şekil 10. Uyarlanabilir içerik oluşturmanın temel bileşenleri. ... 27
Şekil 11. İçerik ağacı oluşturma yönetimi. ... 29
Şekil 12. İçerik yönetimi ekranı. ... 30
Şekil 13. Uygulamadan indirilen ders içeriği görüntüsü. ... 31
Şekil 14. Kayıt ekranı. ... 55
Şekil 15. Uygulama giriş ekranı. ... 55
Şekil 16. Uygulama karşılama ekranı. ... 56
Şekil 17. Ders yönetimi ekranı. ... 56
Şekil 18. Ders bilgilerini güncelleme ekranı. ... 57
Şekil 19. İçerik ağacı oluşturma ekranı. ... 57
Şekil 20. İçerik oluşturma ekranı. ... 58
Şekil 21. İçerik oluşturmada alana kural tanımlama ekranı. ... 58
xiii
Şekil 23. İndirilen örnek ders içeriği paketi. ... 59
Şekil 24. Örnek adaptations.xml içeriği. ... 59
Şekil 25. Hesap ayarları ekranı. ... 60
Şekil 26. Şifre ayarları ekranı. ... 60
Şekil 27. Menü ekleme ekranı (yönetimsel işlemler). ... 60
Şekil 28. Kullanıcı tipi yetkilendirme (yönetimsel işlemler). ... 61
Şekil 29. Kullanıcı tipi oluşturma (yönetimsel işlemler). ... 61
Şekil 30. Yardım içeriği oluşturma (yönetimsel işlemler). ... 62
Şekil 31. Uyarlama kurallarının tanımlanması (yönetimsel işlemler). ... 62
Şekil 32. Uyarı mesajında yapılan güncelleme örneği ... 74
Şekil 33. Hazır şablondan ders oluşturma ekran görüntüsü ... 74
Şekil 34. Ders içerik ağacı oluşturma ekranın güncellenmiş başlık görüntüsü ... 75
xiv
SİMGELER VE KISALTMALAR LİSTESİ
SCORM Sharable Content Object Reference Model
1
BÖLÜM I
GİRİŞ
Bu bölümde araştırmanın problem durumu, amacı ve önemi yer almaktadır.
Problem Durumu
Gelişen teknoloji ve sağlanan olanakların artması ile birlikte sınıf içerisinde ya da sınıf dışı çalışmalarda kullanılmak üzere geliştirilen materyaller tek düze olmaktan çıkmıştır. Öğrenme ortamlarında kullanılan materyal çeşitlerinden biri de bilgisayar destekli materyallerdir. Bu materyallerin özelliklerinden biri öğrencilerin bireysel ihtiyaçlarını karşılamaya yardımcı olmalarıdır (Yalın, 2015). Materyallerin öğrencilerin bireysel ihtiyaçlarını karşılamaya yardımcı olması ile öğrencinin özelliklerine (öğrenme stili, öğrenme hızı vb.) göre öğrenmesi amaçlanmaktadır. Öğrenci özellikleri temel alınarak kişiye özel öğrenme süreci sunan ortamlar uyarlanabilir eğitsel hiper ortamlardır.
Uyarlanabilir eğitsel hiper ortamlar öğrencilerin özelliklerine, bilgilerine ve amaçlarına göre bireyselleştirilmiş öğrenme ortamı sağlamaktadır (Brusilovsky, 1996; Woolf, 2010). Statik olarak geliştirilmiş bir eğitsel hiper ortamda öğrencilere aynı eğitim sunulmaktadır. Yani öğrenci özellikleri dikkate alınmadan aynı konu hedefleri üzerinden, bilgi düzeyi olarak farklılık gösteren öğrencilere de aynı eğitim sağlanmaktadır. Bu durum, öğrencilerin gezinmelerinde ve öğrenmelerinde sorunlara neden olmaktadır. Ayrıca öğrenci özellikleri farklılık gösteriyorsa öğrencilere statik hiper ortamlar sunulduğunda tüm öğrenenler için aynı içeriğin sunumu yetersiz kalmaktadır (Brusilovsky, 2001). Her öğrencinin, bilgi, beceri, deneyim, amaçlar, ilgiler, öğrenme stilleri ve geçmiş birikimleri gibi özelliklerinin farklı olması ortamın her öğrenci için uyarlanması gerektiğinin önemli bir göstergesidir (Jeong, 2016; Talhi & Djoudi, 2011; Yang, Kinshuk & Graf, 2010).
2
Uyarlanabilir eğitsel hiper ortamlarda her kullanıcıya yönelik bir model oluşturulur ve bu model doğrultusunda uyarlamalar gerçekleştirilir (Brusilovsky, 1996; Brusilovsky, 2001). Uyarlanabilir eğitsel hiper ortamlar; konu alanı modeli, kullanıcı modeli, öğretim modeli - pedagojik kurallar ve uyarlama motoru bileşenlerinden oluşmaktadır (De Bra, Houben & Wu, 1999).
• Konu Alanı Modeli: İçerik yapısının ve bağlantılarının belirlendiği modeldir. • Kullanıcı Modeli: Kullanıcıdan hangi bilgilerin toplanacağı ve kullanıcının durumu
hakkında bilgilerin yapılandırıldığı modeldir.
• Öğretim Modeli- Pedagojik Kurallar: Konu alanı modeli ve kullanıcı modeline göre öğretimsel yöntemlerin belirlenmesidir.
• Uyarlama Motoru: Konu alanı modeli, kullanıcı modeli ve öğretim modeline göre çıkarım sürecinin oluşturulduğu modeldir.
Genel olarak uyarlanabilir eğitsel hiper ortam geliştirme sürecinde kullanıcıdan toplanan verilere göre bir kullanıcı modeli oluşturulur ve oluşturulan bu kullanıcı modeline göre uyarlama işlemleri gerçekleştirilir. Kullanıcı modeli oluşturma süreci uyarlanabilir sistemlerin geliştirilmesinin en önemli kısmıdır (Güyer & Çebi, 2015). Her ne kadar kullanıcı modeli doğru belirlense de kullanıcının doğru ve öğrenme açısından etkili olan içeriğe yönlendirilmesi için uygulamada kullanılacak içeriğin iyi yapılandırılmış olması ve farklı sunum biçimlerini içermesi gerekmektedir. Başka bir deyişle öğrenilen içeriğin konu alanı modelinin oluşturulması (Brusilovsky, 2003) ve konu alanı modelinde farklı sunum biçimlerinin yer alması öğrenene kişisel öğrenme imkanı sağlamak açısından önem taşımaktadır (Howlin & Lynch, 2014).
Konu alanı modeli, uyarlanabilir eğitsel bir hiper ortamda kavramlar ve bunlar arasındaki ilişkilerin tanımlandığı modeldir. Konu alanı modelinde kavramlar arasındaki bağlantılar kadar kavramların öğrenci özelliklerine göre sunum şekli de büyük önem taşımaktadır (Howlin & Lynch, 2014). Ayrıca var olan uyarlanabilir öğrenme ortamları incelendiğinde genellikle bu ortamların içerik bağımlı olduğu görülmektedir (Dziuban, Moskal, Cossisi & Fawcett, 2016). Bu bağımlılık beraberinde uyarlanabilir eğitsel hiper ortamların genellenebilirlik yani farklı öğrenme alanlarında uygulama problemini de getirmektedir. Bu noktadan hareketle, bu araştırmada uyarlanabilir eğitsel hiper ortamlara yönelik içerik oluşturma uygulaması geliştirilmiştir. Özellikle uyarlanabilir eğitsel hiper ortam araştırmaları ileri düzey teknik bilgiye sahip olunmasını gerektirdiğinden dolayı bu çalışma
3
kapsamında geliştirilen uygulama ile uyarlanabilir eğitsel içerik geliştirmek için kullanıcının herhangi bir teknik bilgiye sahip olmadan sadece temel bilgisayar kullanma becerisine sahip kullanıcı düzeyinde olmasına dikkat edilmiştir. Bunun yanı sıra uygulama aracılığı ile geliştirilen öğrenme içeriklerinin farklı öğrenme yönetim sistemlerinde kullanılabilecek şekilde indirilebilmesi, uygulayıcıların bu uygulamayı tercih etmelerinde büyük öneme sahiptir. Bundan dolayı, uygulama ile oluşturulan içeriklerin içerik yönetim sistemlerinde sıklıkla kullanılan SCORM standartlarına uygunluğu da dikkate alınmıştır. Geliştirilen uygulamanın kullanılabilirlik derecesi de uygulamanın sürekliliği açısından büyük önem taşımaktadır (Nielsen, 2012). Dolayısıyla araştırma kapsamında geliştirilen uygulamanın kullanılabilirlik düzeyi alan uzmanı görüşüne dayalı olarak incelenmiştir.
Amaç
Bu araştırmanın amacı uyarlanabilir eğitsel hiper ortamlarda içerik oluşturmaya yönelik web tabanlı bir uygulama geliştirilmesi ve uygulamanın kullanılabilirliğinin incelenmesidir.
Önem
İçerik geliştirme araçlarının oluşturulması herkesin içerik geliştirebilmesi ve diğer kişilere ulaştırması açısından önem taşımaktadır (Talhi & Djoudi, 2011). Bu araştırmada da geliştirilen uygulama ile uyarlanabilir eğitsel hiper ortamlara yönelik içerik geliştirilmesi sağlanmıştır. Uyarlanabilir eğitsel hiper ortamların farklı bağlamlarda etkililiğinin incelenmesi açısından bu araştırma kapsamında geliştirilen uygulama önem taşımaktadır. Türkiye’de uyarlanabilir eğitsel hiper ortamlara yönelik az sayıda araştırma bulunmaktadır ve yapılan araştırmalar genellikle ortamın etkililiğinin incelenmesi, literatür taraması veya uyarlanabilir eğitsel hiper ortam geliştirilmesine yönelik olduğu görülmektedir (Güyer & Çebi, 2015). Bu araştırma, uyarlanabilir eğitsel hiper ortamlarda içerik oluşturmaya yönelik ilk uygulamanın geliştirilmiş olması açısından önemlidir.
Araştırma sonucunda geliştirilen uygulama uyarlanabilir eğitsel hiper ortamlara yönelik çalışmalar yapacak araştırmacıların kullanabilmesi için herhangi bir kod veya teknik bilgi gerektirmemektedir. Bundan dolayı, geliştirilen içerik geliştirme ortamı temel bilgisayar kullanma becerilerine sahip araştırmacıların çalışmalarında kolaylıkla içerik geliştirmelerine imkan sağlaması açısından büyük öneme sahiptir.
4 Sınırlılıklar
Araştırma kapsamında geliştirilen uyarlanabilir eğitsel hiper ortamlara yönelik web tabanlı içerik oluşturma aracının kullanılabilirliğinin incelenmesi amacıyla alan uzmanı görüşü alınmıştır. Çalışmada görüşü alınan alan uzmanı sayısı 7 ile sınırlıdır.
5
BÖLÜM II
KURAMSAL ÇERÇEVE
Uyarlanabilir Eğitsel Hiper Ortamlar
Uyarlanabilir Eğitsel Hiper Ortam Nedir?
Uyarlanabilir eğitsel hiper ortamlar kullanıcıların amaçlarına, özelliklerine ve bilgilerine göre bir model oluşturan ve kullanıcıların etkileşimine göre ihtiyaçları belirleyip uyarlamaları gerçekleştiren ortamlardır (Brusilovsky, 1996; Woolf, 2010). Bir ortamın uyarlanabilir olması için; hiper metin ve hiper ortam sistemi olması, içerisinde kullanıcı modeli içermesi ve bu model kullanılarak sistemin kendini uyarlayabiliyor olması gerekmektedir (Brusilovsky, 1998; Fransisco-Revilla, 2004). Öğrenci merkezli yaklaşımda dikkat edilmesi gereken önemli noktalardan biri standardizasyondan kişiselleştirmeye geçmektir (Reigeluth vd., 2015). Uyarlanabilir eğitsel hiper ortam sistemlerinin, öğretim süreci boyunca öğrenenlerin tercihlerine ve ihtiyaçlarına göre şekillenen bir öğrenme ortamı sunması bu yaklaşımın temel alındığını ortaya koymaktadır (Brusilovsky & Peylo, 2003). Şekil 1’de uyarlanabilir hiper ortamlarda uyarlama süreçlerinin nasıl gerçekleştiği verilmiştir. Uyarlanabilir öğrenme ortamları, kişiselleştirilmiş öğrenme ortamları oluşturmak, bireysel farklılıkları ve gereksinimleri karşılamak için öğretim yaklaşım ve tekniklerini uyarlamaktadır (İnan & Grant, 2011).
6
Şekil 1. Uyarlanabilir sistemlerde kullanıcı modelleme – adaptasyon süreci. Brusilovsky, P.
(1996). Methods and techniques of adaptive yypermedia. User Modeling and
User-Adapted Interaction, 6(2-3), 87-129.
Uyarlanabilir eğitsel hiper ortamlarda her kullanıcıya yönelik bir model oluşturulur ve bu model doğrultusunda uyarlamalar gerçekleştirilir (Brusilovsky, 1996; Brusilovsky, 2001). Uyarlanabilir eğitsel hiper ortamlar; içerik yapısının ve bağlantılarının belirlendiği konu alanı modeli, kullanıcıdan hangi bilgilerin toplanacağı ve kullanıcının durumu hakkında bilgilerin yapılandırıldığı kullanıcı modeli, konu alanı modeli ve kullanıcı modeline göre öğretimsel yöntemlerin belirlendiği öğretim modeli - pedagojik kurallar ve konu alanı modeli, kullanıcı modeli ve öğretim modeline göre çıkarım sürecinin oluşturulduğu uyarlama motoru bileşenlerinden oluşmaktadır (De Bra, Houben & Wu, 1999).
Uyarlanabilir Eğitsel Hiper Ortamlar Ne İşe Yarar?
Uyarlanabilir hiper ortamlar 6 alanda kullanılmaktadır (Brusilovsky, 1996; Brusilovsky, 2001). Bunlar;
• Eğitsel hiper ortamlar (Educational hypermedia): Bu ortamlar öğrencilerin amaçlarına göre öğrenmelerinin sağlandığı ortamlardır. Bu ortamlarda öğrencinin ön bilgi düzeyi yüksek önem taşımaktadır. Bir bilgi ön bilgi düzeyi düşük öğrenci için gerekli olabilir ancak ön bilgi düzeyi yüksek olan öğrenci için sıkıcı olabilmektedir bundan dolayı öğrencilerin önbilgi düzeylerinin dikkate alınması gerektiği vurgulanmaktadır. Bu sistemler sistematik bir şekilde veriyi öğrencilere sunmaktadır. Ayrıca öğrencilerin bilgi içerisinde kaybolmamaları için bu ortamlarda yardım desteğine de ihtiyaç bulunmaktadır.
• Çevrimiçi bilgilendirme sistemleri (On-line information systems): Bu sistemler çevrim içi belgelerden elektronik ansiklopedilere kadar çeşitli çevrimiçi bilgi
7
sistemleridir. Çevrimiçi bilgilendirme sistemlerinde eğitsel hiper ortamlarda olan bilginin sistematik bir şekilde sunulmasından ziyade kullanıcıların bilgi düzeylerine göre referans bilgi erişimini sağlamaktadır. Bu sistemlerde çok farklı kullanıcıların ihtiyaçlarının karşılanması konusunda zorluklar yaşanmaktadır. Kullanıcılar bazı durumlarda hangi kavram ile hedeflerine ulaşacaklarını bildiklerinden dolayı yardım desteğine ihtiyaç duymazlar (Boyle & Encarnacion, 1994; Kobsa, Müller & Nill, 1994). Bu sistemlerde kullanıcıların hedefleri eğer kullanıcı tarafından verilmedi ise bunun belirlenmesi karşılaşılan zor bir problemdir.
• Çevrimiçi yardım sistemleri (On-line help systems): Bu sistemler çevrimiçi bilgilendirme sistemlerine çok benzerler ancak bu sistemler kullanıcılara yardımcı bilgisayar uygulamaları (elektronik tablo, uzman sistemler gibi) hakkında çevrimiçi bilgi vermektedir. Çevrimiçi bilgilendirme sistemleri ile arasındaki fark bu sistemin uygulama sistemi ile bağlı olmasıdır. Yine bu sistemde de farklı kullanıcılara imkan sağlamada zorluklar yaşanmaktadır. Burada sağlanan uygulama yardımı kullanıcının amaçlarını belirleyerek bu amaçlara yönelik bilgiyi sunmaktadır (Grunst, 1993).
• Bilgi alma hiper ortamı sistemleri (Information retrieval (IR) hypermedia systems): Bu sistemler belgeler arasında benzerlik bağlantıları kullanarak belgelerde gezinmeyi sağlamaktadır. Bağlantılar çevrimiçi bilgilendirme sisteminde yapıldığı gibi bir tasarımcı tarafından sunulmamaktadır sistem tarafından hesaplama (Benzerlik ölçümlerinin kullanılması gibi) yapılarak sunulmaktadır.
• Kurumsal bilgi sistemleri (Institutional information systems): Bu sistemlerin en önemli özelliği günlük işler için geliştirilmiş iyi bir araç olmasıdır. Bu sistemler hastane gibi kurumların çalışmalarını desteklemek için ilişkilendirilmiş veri tabanlarından oluşan sistemlerdir.
• Bilgilendirme alanında kişisel görüşlerin yönetimi sistemleri (Systems for managing personalized views in information spaces): Bu sistemlere örnek olarak var olan telekomünikasyon sistemleri (www gibi) verilebilir. Bu sistemler çok sayıda farklı bilgi ve çevrimiçi bilgi sunmaktadır. Bu uygulamalar kısmen kurumsal ve diğer bilgi türünde sistemlere benzemektedir yani günlük iş için kullanılabilmektedir. Bu sistemlerde ortaya çıkan sorunları gidermek için kullanıcı hedefleri, ilgi alanları ve geçmiş deneyimlerin belirlenmesi yardımcı olmaktadır (Thomas, 1995).
8
Bu 6 alanda en popüler olanları eğitsel hiper ortamlar ve çevrimiçi bilgilendirme sistemleridir (Brusilovsky, 2001).
Neden Uyarlanabilir Eğitsel Hiper Ortamlara İhtiyaç Vardı?
Uyarlanabilir öğrenme ortamları her bir öğrenci için sanal bir öğretmen imkanı sağlamayı amaçlamaktadır (Woolf, 2010). Yapılandırmacı yaklaşımda öğrencinin bilgiyi kendi yöntemleriyle yapılandırması, öğretmenin bilgiyi yapılandırmada yardımcı role sahip olması benimsenmektedir (Jonassen, 1991). Bu yaklaşıma göre öğrencilere içeriklerin doğrusal olarak sunumu değil, öğrencilerin kendi özelliklerine göre kaynakları seçmeleri sağlanmalıdır (Ocepek, Bosnić, Nančovska Šerbec & Rugelj, 2013). Uyarlanabilir öğrenme ortamları öğrencilerin öğrenme sürecinde kendi öğrenme yollarını belirlemelerine imkan sağlamaktadır (Park ve Lee, 2003). Bunun yanı sıra bireyselleştirilmiş içerik sunumları veya etkileşimli geribildirim vermek yazılı materyallerle gerçekleştirilemeyecek işlemlerde uyarlanabilir öğrenme sistemleri tercih edilmektedir. (Šimko, Barla & Bieliková, 2010). Bilgi yoğunluğu içerisinde ihtiyaç duyulan bilgiye hızlı bir şekilde erişimi sağlamak, tüm kullanıcılar için aynı içerik ve gezinme yapısını sunan ortamların farklı bireylerin gereksinimini karşılamaması ve doğrusal olmaya gezinme yapısının bazı kullanılabilirlik problemlerini önleme ihtiyacından dolayı uyarlanabilir öğrenme sistemleri tercih edilebilir (Somyürek, 2009).
Uyarlanabilir eğitsel hiper ortamlar bireysel farklılıklara ve gereksinimlere yönelik olarak kişiselleştirilmiş öğrenme imkânı sağlayan ortamlardır. Bu ortamlarda geleneksel olan “herkese aynı beden elbise (one-size-fit-all)” yaklaşımının yerine “her ihtiyaca ayrı uyarlama” yaklaşımı esas alınır. Uyarlanabilir eğitsel hiper ortamlarda her kullanıcının amaçlarına, özelliklerine ve bilgi düzeylerine göre bir model oluşturulur ve oluşturulan bu model ile kullanıcı ihtiyaçlarına göre uyarlamalar gerçekleştirilir (Brusilovsky, 1996; Brusilovsky, 2001).
Web ortamlarında öğrenenin gezinme veya davranışına göre hangi şekilde daha iyi öğreneceği, hangi öğretim stratejisinin öğrenci için uygun olacağı gibi soruların kestirilebilir olması uyarlanabilir öğrenme sistemlerinin temelini oluşturmaktadır. Geleneksel “statik” hiper ortam uygulamalarının sınırlılıklarından biri tüm kullanıcılara aynı sayfa ve link listesini sunmasıdır. Eğer kullanıcı popülasyonu farklılık gösteriyor ise bu durumda geleneksel sistemlerde var olan tüm kullanıcılar için aynı şeylerin sunumu yetersiz kalacaktır
9
(Brusilovsky, 2001). Tüm öğrenciler için aynı öğretimsel durumların uygulanması pedagojik açıdan yetersiz olmaktadır (Akbulut & Cardak, 2012). Her öğrenenin, bilgi, beceri, deneyim, amaçlar, ilgiler, öğrenme stilleri ve geçmiş birikimleri gibi bireysel karakteristik özelliklerinin farklılık göstermesi öğrenme ortamının her öğrenen için uyarlanması ihtiyacını beraberinde getirmektedir (Jeong, 2016; Talhi & Djoudi, 2011; Yang vd., 2010).
Uyarlanabilir Eğitsel Hiper Ortamların Geliştirilme Süreci
Knutov, De Bra & Pechenizkiy (2009)’a göre uyarlanabilir eğitsel hiper ortam geliştirmek için cevaplamamız gereken sorular;
• Ne uyarlayabiliriz? (Ne?)
• Ne için uyarlayabiliriz? (Ne için?)
• Neden uyarlamaya ihtiyacımız var? (Neden?) • Nerede uyarlama kullanabiliriz? (Nerede?)
• Uyarlamayı ne zaman kullanabiliriz? (Ne zaman?) • Nasıl uyarlama yapabiliriz? (Nasıl?)
10
Şekil 2. Uyarlanabilir hiper ortam yöntem ve tekniklerinin sınıflandırılması, uyarlanma
süreci özeti. Brusilovsky, P. (1996). Methods and techniques of adaptive yypermedia. User
Modeling and User-Adapted Interaction, 6(2-3), 87-129; Knutov, E., De Bra, P. &
Pechenizkiy, M. (2009). AH 12 years later: a comprehensive survey of adaptive
hypermedia methods and techniques. New Review Of Hypermedia And Multimedia, 15(1), 5-38.
Brusilovsky (1996) ve Knutov, De Bra & Pechenizkiy (2009)’a göre Şekil 2’deki sürece “Neden uyarlamaya ihtiyacımız var? (Neden?)” sorusu ile uyarlamanın hedefleri belirlenerek başlanılır. Daha sonra konu alanı modeli (Domain model) ve kullanıcı modeli belirlenmesinde gerekli olan “Ne?” ve “Ne için” soruları cevaplandırılır. Süreçte “Ne zaman?” ve “Nerede?” soruları bağlam ve uygulamanın tanımlanmasında kullanılır. “Nasıl?” sorusu kullanılarak yöntem ve tekniklerin belirlenmesi sağlanır ve tüm sürecin sonunda uyarlanabilir sistem geliştirilmiş olur.
Öğrenci Modeli Oluşturma
Öğrenci modeli oluşturma, bilgisayar temelli eğitim uygulamalarında kişiselleştirme için temel oluşturmaktadır. Uyarlanabilir öğrenme ortamı tasarlamak için en önemli faktör etkili bir öğrenci modeli oluşturulmaktır (Chrysafiadi & Virvou, 2013). Öğrenci modellemede
11
çoğunlukla kullanılan modeller: kaplama model, kalıp model, karışık model, bayes ağları modeli, bulanık mantık modelidir (Güyer & Çebi, 2015).
Bu araştırma kapsamında içerik uyarlama tekniklerinin hangi kullanıcı özelliklerine göre yapılacağı geliştirilen ortamın oluşturulmasında belirleyici nitelik taşımaktadır. Bundan dolayı bu kısımda öğrenci modeli oluşturma sürecinden ziyade öğrenci modeli oluşturmada kullanılan öğrenci özellikleri ele alınmıştır. Öğrenci özellikleri statik ve dinamik özellikleri içermektedir. Statik özellikler öğrenme süreci başlamadan önce belirlenen özelliklerdir (dil, yaş vb.) bu özellikler gezinme esnasında değişmeyen özelliklerdir. Dinamik özellikler ise kullanıcının gezinmesinden elde edilen süreç içerisinde değişebilen özelliklerdir. Öğrencinin mevcut özellikleri belirlendikten sonra öğrenci modeli oluşturulmalıdır (Güyer & Çebi, 2015). Bir öğrenciye ait en yaygın özellikler öğrencinin bilişsel özellikleridir. Bu özellikler; dikkat, bilgi seviyesi, öğrenme ve anlama yeteneği, bellek, algılama, konsantrasyon, iş birliği becerisi, sorun çözme ve karar verme becerileri, yeteneklerini analiz etme ve eleştirel düşünmedir. Bilişsel özelliklerin yanı sıra öğrencinin neyi öğrenmesi gerektiğine karar verebilmesi için bilgilerini eleştirel olarak değerlendirebilmelidirler. Bu değerlendirme için meta bilişsel özelliklere sahip olmalıdırlar. Bazı meta-bilişsel özellikler; yansıtma, kişisel farkındalık, öz denetleme, öz düzenleme, kendini açıklama, öz değerlendirme ve öz yönetimdir.
Konu Alanı Modeli Oluşturma
Konu alanı modeli, uyarlanabilir eğitsel bir hiper ortamda kavramlar ve bunlar arasındaki ilişkilerin tanımlandığı modeldir. Yani konu alanı modeli ile içerikte var olan kavramlar arasındaki bağlantılara yönelik kurallar belirlenmektedir. İçerikte bulunan konular arasındaki ilişkileri tanımlamak için farklı yöntemler (bilgi uzay kuramı vb.) kullanılmaktadır. Konular arasındaki bağlantıların yanı sıra öğrenci modeline göre içeriklerin görüntülenmesi konu alanı modeli oluşturmanın bir diğer bileşenidir. Konu alanı modelinde kavramlar arasındaki bağlantılar kadar kavramların öğrenci özelliklerine göre sunum şekli de büyük önem taşımaktadır (Howlin & Lynch, 2014). Bu çalışmada uyarlanabilir eğitsel hiper ortamlara yönelik içerik oluşturma uygulaması geliştirildiğinden bu bölümde içerik uyarlama teknikleri üzerine yoğunlaşılmıştır.
12 İçerik Uyarlama Yaklaşımları
Uyarlanabilir Hiperortam Teknolojileri İçeriği Uyarlama Gezinmeyi Uyarlama Uyarlanabilir çoklu ortam sunumu Uyarlanabilir metin sunumu Yöntemin uyarlanması
Doğal dil adaptasyonu
Metin adaptasyonu Bölümleri ekleme/ çıkarma Bölümleri değiştirme Bölümleri açma/kapama Bölümleri sıralama Bölümleri belirsizleştirme Doğrudan rehberlik Bağlantıları sıralama Bağlantıları gizleme Bağlantıları açıklama Bağlantı üretme Harita uyarlama Gizleme Pasifleştirme Kaldırma
Şekil 3. Hiper ortam teknolojilerinin güncellenmiş taksonomisi. Brusilovsky, P. (2001).
Adaptive hypermedia. Methods and techniques of adaptive hypermedia, International
Journal of User Modeling and User-Adapted Interaction, 11 (1/2), 87-110.
Şekil 3’de görüldüğü gibi uyarlanabilir hiper ortam teknolojileri içeriği uyarlama ve gezinmeyi uyarlama olarak iki başlık altında toplanmaktadır. İçeriği uyarlama teknolojilerini uyarlanabilir çoklu ortam sunumu, uyarlanabilir metin sunumu, yöntemin uyarlanması olmak üzere üçe ayırmaktadır. Uyarlanabilir metin sunumu teknolojisi doğal dil adaptasyonu ve metin adaptasyonu olmak üzere iki ayrılmış olup, metin adaptasyonu da bölümleri ekleme/çıkarma, bölümleri değiştirme, bölümleri açma/kapama, bölümleri sıralama ve bölümleri belirsizleştirme olmak üzere beşe ayrılmaktadır. Gezinmenin uyarlanması doğrudan rehberlik, bağlantıları sıralama, bağlantıları gizleme, bağlantıları açıklama, bağlantı üretme ve harita uyarlama olarak altıya ayrılmıştır. Bağlantıların gizlenmesi de gizleme, pasifleştirme ve kaldırma olmak üzere üç başlık altında toplanmıştır (Brusilovsky, 2001).
Knutov, De Bra, ve Pechenizkiy (2009) Şekil 3’teki Brusilovsky’nin hiper ortam teknolojilerinin güncellenmiş taksonomisini göz önünde bulundurarak Şekil 4’teki uyarlanabilir hiper ortam teknolojileri yeni taksonomisini oluşturmuşlardır. Knutov, De Bra,
13
ve Pechenizkiy (2009) uyarlanabilir eğitsel hiper ortamlarda uyarlama türlerini içerik, sunum ve gezinme teknikleri olarak sınıflandırmışlardır. Şekil 4’de belirtilen sınıflandırmanın şekilsel görünümü verilmiştir. İçerik Uyarlama Teknikleri Bölüm ekleme/ kaldırma Bölümleri değiştirme Bölümleri karartma Bölümleri sıralama Esnek metin Büyütme/ ölçeklendirme Düzen Bağlantı sıralama Kombinasyonel teknikler Link Üretme Yönlendirme Bağlantı Gizleme Uyarlanabilir Sunum Teknikleri Uyarlanabilir Gezinme Teknikleri Geleneksel Büyütme/ Ölçekleme Balıkgözü görünümü Bölüm özetleme Parçalama/yakınlaşma Yeniden sıralama Temaya uydurma Bağlamsal linkler Bağlamsal olmayan linkler
İçindekiler, indeks listesi Yerel ve Küresel Haritalar
Çapa uyarlama URL uyarlama Hedef uyarlama Doğrudan yönlendirme Küresel yönlendirme Gizleme Pasif yapma Silme
Şekil 4. Uyarlanabilir hiper ortam teknolojileri yeni taksonomisi. Knutov, E., De Bra, P. &
14
hypermedia methods and techniques. New Review Of Hypermedia And Multimedia, 15(1), 5-38.
Knutov, De Bra, ve Pechenizkiy (2009)’ye göre Şekil 4’te görülen içerik uyarlama tekniklerinde bilgi sunumu esasen iki şekilde etkilenmektedir: bilgiyi göstermek/gizlemek ya da bilgiyi vurgulamak/vurgulamamak. Bu iki teknik arasındaki asıl fark bilginin erişilebilir olup olmadığıdır. Bölüm ekleme/kaldırma ya da bölümleri değiştirmede içerik de değişmektedir. Bölümleri karartma, bölümleri sıralama ve esnek metin bütün bilgileri içermektedir ancak kullanıcıya belirli kısımlar için erişim önermektedir. Yapılan bu öneri sunumda yapılan değişikler ile oluşturulduğundan bu teknikler uyarlanabilir sunum tekniklerine de dahil edilmiştir. Esnek metin her kullanıcı için gerekli olmayan ek açıklamaların içerildiği metni temsil etmektedir. Büyütme/ölçeklendirme teknikleri üç başlık altında toplanmıştır. Geleneksel büyütme/ölçeklendirme medya tipine bakılmaksızın (metin, resim vb.) boyutlandırmadaki değişiklikleri ifade etmektedir. Balıkgözü görünümünde bilgi içeriği veya bağlantısı hakkında farklı bir görüşe sahip olunmaktadır, bundan dolayı bu teknik uyarlanabilir gezinme teknikleri ile de ilişkilendirilmiştir. Balıkgözü görünümde bazı ayrıntılar görünür iken diğer ayrıntılar azaltılır, toplanabilir ya da silinebilir. Bölüm özetleme ise ilgili bölüm ile kısa bilgilendirme verilmesidir.
Uyarlanabilir sunum tekniklerinde vurgulama/vurgulamama kullanıcılara bağlantı önermekte kullanılabilir. Bu tekniklerle aygıt uyumluluğu veya düzen tercihleri gibi kullanılan farklı sunumlarda da kullanılmaktadır. Uyarlanabilir sunum tekniklerinde içeriğin önceden hazırlanmış sunum biçiminde sunulması gerektiğinden düzene ihtiyaç vardır. Kullanılan sisteme göre bilginin farklı çerçevelere/pencerelere sığdırılmasına gerek duyulabilir bu teknik temaya uydurmadır. Farklı cihazların kullanımı da düzen tekniği kullanılarak uyarlamayı gerektirebilmektedir. Büyük sunumlarda bilgi bölümleri oluşturmak için sistemde parçalama/yakınlaşma tekniği kullanılabilir.
Uyarlanabilir gezinme tekniklerinin amacı, amaçları, bilgileri ve kişi özelliklerini göz önünde bulundurarak kullanıcıya sistemde izleyeceği adımlar için yardımcı olmaktır (Brusilovsky, 1996). Gezinmeyi etkileyen iki yol vardır bunlar: zorla uygulanmış ve önerilmiştir. Yönlendirme teknikleri kullanıcılar için geniş bir listeden uygun bağları seçerek (tavsiye edilmeyen bağları gizleme/kaldırma yöntemi ile) önceden uyarlanmış çapalar için hedef uyarlaması ile varış yeri sunmaktadır. Çoğu uyarlanabilir gezinme araştırması kullanıcıları sınırlamayan, hangi bağlantıların veya yolların diğerlerine göre daha uygun olduğuna ilişkin öneriler sunan uyarlanabilir gezinme desteğine odaklanmaktadır.
15
Sıralanmış bağlantılar listesinde (tavsiye edilen en güçlü bağlantı en üste gelecek şekilde sıralanır) ve bağlantı açıklamalarında renkler ya da simgeler kullanılarak kullanıcıya hangi linkin kendisi için daha uygun olacağı hakkında bilgilendirme verilebilir, kullanıcı önerileri uygulamak zorunda değildir. Bazı öneriler sunum değiştirilerek yapılabildiğinden, uyarlanabilir gezinme tekniklerinden bazıları uyarlanabilir sunum teknikleri kapsamında da bulunmaktadır. Doğrudan yönlendirme yalnızca tek bir adım değil, kullanıcıya önerilen tüm yollar kullanılarak gerçekleştirilmektedir. Bağlantı gizleme, bağlantı oluşturma, pasif yapma ve silme işlemleri uyarlanabilir hiper ortam sistemlerinde sıklıkla kullanılmaktadır. Çapa uyarlama, URL uyarlama ve hedef uyarlama ile sonuçlanan üç tür bağlantı oluşturma uyarlaması uyarlanabilir hiper ortam sistemlerinde mümkündür ancak kullanımlarındaki asıl amaç var olduklarının gösterilmesidir. URL uyarlama ile hedef uyarlama arasındaki fark, URL uyarlama da sistemde gezinme esnasında adres çubuğunda link değişirken hedef uyarlama da gezinme adres çubuğunda görüntülenmemektedir (Knutov, De Bra & Pechenizkiy, 2009). Harita uyarlama teknolojisi, sunulan yerel ve küresel haritalarda biçimsel uyarlamalarının çeşitli yollarını içermektedir. Yerel ve küresel haritalar ile seyir yapısının grafiklerle gösterimi sağlanabilir.
İçerik uyarlama tekniklerinin kullanımı uyarlanabilir sistemlerde içerik geliştirilmesi için gerekli olduğundan bu bölümde farklı taksonomilere yer verilmiştir. Bu tekniklerin kullanımı ne kadar gerekli ise web tabanlı bir uygulamanın kullanılabilirliği, uygulamanın sürdürülebilirliği açısından büyük önem taşımaktadır. Bundan dolayı sonraki başlıkta kullanılabilirlik ile ilgili kavramsal çerçeve de ele alınmıştır.
Kullanılabilirlik
Kullanılabilirlik İnsan Bilgisayar Etkileşimi (İBE) alanının alt dallarındandır. İBE kapsamı aşağıdaki sorulara cevap vermektedir (Booth’dan aktaran Acartürk & Çağıltay, 2006):
• İnsanların teknoloji kullanımını etkileyen özellikleri nelerdir?
• Teknolojinin insanların teknoloji kullanımına etki eden yönleri nelerdir? • İnsanlar etkileşimli yeteneklerini nasıl edinir ve kavramlaştırır?
• İnsanların ihtiyaçlarını teknik olanaklarla nasıl eşleştiririz? • Kullanılabilir teknolojiler nasıl tasarlanabilir?
• Teknoloji organizasyonları nasıl etkiler?
Her bireyin farklı ihtiyaçları olduğundan tüm ihtiyaçlara hitap eden teknoloji tasarımı önündeki en büyük engel ihtiyaçlardır (Özdemir, Atasoy & Somyürek, 2007). Tüm
16
ihtiyaçları karşılayan bir sistem olmasa da var olan sistemler için “sistem kabul edilebilirliği” söz konusudur (Özdemir, Atasoy & Somyürek, 2007). Sistem kabul edilebilirliği bileşenleri Şekil 5’de verilmiştir.
Şekil 5. Sistem kabul edilebilirliği bileşenleri. Neilsen, J. (1993). Usability engineering.
San Francisco: Morgan Kaufmann.
1. Öğrenilebilirlik: Kullanıcının sistemde hızlı bir şekilde işlem yapabilmesi için sistem öğrenilmesi kolay olmalıdır.
2. Verimlilik: Sistem kullanıcı tarafından öğrenildikten sonra yüksek verim elde etmek mümkündür.
3. Hatırlanabilirlik: Sistem hatırlanması kolay olmalıdır. Kullanıcı belli bir süre sonra tekrar sistemi kullandığında öğrenmek için çaba harcamamalıdır.
4. Hata sayısı: Sistemde hata oranı düşük olmalıdır. Sistemde hata yapılsa bile bu hata geri alınabilir olmalıdır.
5. Memnuniyet: Kullanıcılar sistemi kullanmaktan memnun ve mutlu olmalıdır. Nielsen (2003) ‘e göre bir web sitesinin; kullanması zor, amaç ve onunla yapılabilecekler açıkça gösterilmiyor, içerisinde kaybolunuyor, bilgilerin okunması zor, önemli sorulara cevap verilmiyorsa insanlar sistemden ayrılacaklardır.
Bir sistemin ölçülmesinde kullanılan kullanılabilirlik test türleri ikiye ayrılmaktadır (Çağıltay, 2011; Nielsen, 1993). Bunlar; biçimlendirici (formative) testler ve değer biçici (summative) testlerdir. Bu testler isimlerinden de anlaşılacağı gibi bir sistemin geliştirilmeye
17
başlanmasından bitimine kadar, belli kriterlerde ve belli aralıklarla sürekli değerlendirilmesine biçimlendirici, sistem geliştirilmiş ve kullanıma hazır hale geldikten sonra uygulanan testlere de değer biçici testler denir.
Kullanılabilirlik test yaklaşımları dörde ayrılmaktadır. Bunlar;
• Tasarım rehberi: Sistemlerde arayüz tasarımı ve bunun değerlendirilmesinde kullanılmaktadır.
• Sezgiseller (Uzman yaklaşımı): Arayüz tasarımı ve değerlendirilmesinde 10 kullanılabilirlik sezgisellerinin kullanıldığı yaklaşımdır. Uzman görüşü alınmasında kullanılır.
• Deneysel yaklaşım: Bu yaklaşım ile sistemi kullanacak gerçek bireylerin sistemi test ederek buradan elde edilen verilerle kullanılabilirliğin değerlendirilmesi yapılmaktadır.
• Model temelli yaklaşım: Kullanıcıların fiziksel ve bilişsel davranışlarının modellenmeye çalışıldığı yaklaşımdır (Çağıltay, 2011; Nielsen, 1993).
Şekil 6.Nielsen’a göre kullanılabilirlik problemleri ve kullanıcı sayısı ilişkisi. Çağıltay, K.
(2011). İnsan bilgisayar etkileşimi ve kullanılabilirlik mühendisliği: Teoriden pratiğe. Ankara: ODTÜ.
Çağıltay (2011)’e göre sezgiseller ile yapılacak uzman yaklaşımında uzman sayısı birden fazla olmalıdır, bu sayede değerlendirmeler karşılaştırılabilmektedir. Nielsen (1993)’a göre
18
kullanılabilirlik testlerinde problemin %75 inin ortaya çıkmasında 5 kullanıcı yeterli olmaktadır. Şekil 6’da görüldüğü gibi kullanıcı sayısı arttıkça problemin ortaya çıkma yüzdesi artmaktadır. Kullanılabilirlik testlerinde, kullanılabilirlik alanında uzman kişilerin kullanılmasından ziyade konu alanı hakkında uzman kişilerin kullanılması bu bilgiden yoksun kişilerden bazı alanlarda (sağlık, finans ve sisteme yönelik) daha etkili olabilir (Rubin & Chisnell, 2008).
İlgili Araştırmalar
Copeland, Gedeon, ve Caldwell (2014) çalışmalarında kullanıcıların okuma alışkanlıkları ile dinamik olarak adapte olacak metin tabanlı öğrenme materyali sunan bir çerçeve geliştirmişlerdir. Kullanıcıların okuma alışkanlıklarını belirlemek için göz takip cihazı ile gezinmelerini incelemişlerdir. Çerçevede öğrencilerin bakışları ile anlama düzeylerini belirlemişler ve bu belirlemeler ile sunulan metnin zorluk düzeyini anlık olarak değiştirmişlerdir. Sistemi kullanan 16 öğrenci ile bu sistemin öğrenmeleri üzerine bir etkisinin olup olmadığına bakmışlardır. Öğrencilere okunabilirlik ve kavrama ile ilgili farklı zorluklarda sorular sormuşlardır. Bu soruların sonucunda bakıldığında çerçeve aracılığı ile sorulan okunabilirlik ve kavrama düzeyinin zor olduğu sorularda bile öğrenci seviyesine yönelik sorular sorulduğundan başarının yüksek olduğunu belirtmişlerdir.
De Melo, Flôres, de Carvalho, de Teixeira, Loja, ve Sousa Gomide (2014) yaptıkları araştırmada bireyselleştirilmiş eğitsel içerik geliştirmek için bir organizasyon modeli sunmuşlardır. Bu sistemin temelini wordnet ontolojisi gibi ontolojiler oluşturmaktadır. Bu ontoloji yardımı ile sözcüklerde etiketleme yapılmaktadır ve ontolojinin veri tabanından istenilen etiketlemeler seçilebilmektedir. Geliştirilen sistem ile ontolojiler birleştirilerek otomatik içerik oluşturulması sağlanmaktadır. Araştırmada geliştirilen akıllı sistem, bağımsız gezinme sistemi ve rastgele gezinme sistemi arasında performans karşılaştırılması yapılmıştır. Bu karşılaştırma için süre, düzeylerin sırası, tutarsızlıkların sayısı final skoru ve kazanç bileşenleri için dikkate alınmıştır. Bu bileşenlere bakıldığında akıllı gezinme sisteminin diğer sistemlere oranla zaman, ziyaret edilen bölüm sayısı, final skoru ve kazanç açısından daha iyi düzeyde olduğu sonucuna varılmıştır.
Wang, Wang, ve Lin (2010) araştırmalarında ADAM yani web tabanlı uyarlanabilir multimedya içerik tanımlama aracı geliştirmişlerdir. Sistem içerik tanımlama dosyası, öğrenci modeli ve uyarlanabilir sunum motorudur. Sistem üzerinde içerik tanımlama XML
19
dosyası içinde öğrenci tercihleri ve uyarlama kriterleri (öğrencilerin dinamik v) tutularak yapılmaktadır. Tercihler ile veri tabanında tutulan medyalarla sunum oluşturulur. Yani eğer öğrenci Çince’yi tercih etmiş ise veri tabanından çince altyazı ve ses çağırılmaktadır. Kriterler ile ise öğrencinin kişisel ya da bilgi profiline göre tanımlanmış özellikleri göz önünde bulundurularak sunum işlemi gerçekleştirilir. Yani öğrencinin ön bilgi düzeyi belli, tercihi Çince ise içerik öğrenciye çince ve bilgi düzeyine uygun medyaların veri tabanından çağırılması ile sunulmaktadır.
Howlin, ve Lynch (2014) yaptıkları çalışmada kişiselleştirilmiş uyarlanabilir içerik sunmayı sağlayacak bir çerçeve geliştirmişlerdir. Bu çerçeve içerik ile ilgili müfredatı içerisinde barındırmaktadır. Sistem içerisindeki depoya içerik sayfaları haricinde URL, PDF, sunular, ses dosyaları ve video dosyaları gibi medyalar da eklenebilmektedir. Medyalar sistemde bitler şeklinde tutulmaktadır (Soru biti, özet biti, video biti vd.). Sistem aynı zamanda bitleri birleştirerek farklı sorular oluşturmakta ve bu sayede öğrencilere daha fazla alıştırma yapma olanağı sağlamaktadır. Sistem içerik seçimi yapabilmek için her öğrencinin profiline bakmakta (değişen yetenekleri, alışkanlıkları ve tercihleri) ve en uygun başarıyı sağlayacak medyaları (bitleri) depodan çağırılarak öğrencilere sunulmaktadır.
Reategui, Boff, ve Campbell (2008), araştırmada uyarlanabilir hiper ortam sistemlerine alternatif oluşturabilecek bir yaklaşım sunulmaktadır. Bu yaklaşım yapay bir karakter aracılığı ile kullanıcıya rehberlik sunan bir sistemdir. Yaklaşım oluşturulurken araştırmacılar insan karakterinin kullanıcılar için dikkat çekici olabileceğini ve sistemin zorunlu yönlendirmesindense öneride bulunularak yönlendirmenin daha etkili olacağını düşünmüşlerdir. Karakter doğal iletişim becerilerine sahiptir ve öğrencilerden konuşma yolu ile öğrenme profilleri hakkında bilgiler toplar. Bu etkileşim ile karakter öğrenci profiline uygun içerik ve aktiviteleri sunmaktadır. Önerilen yaklaşımın doğrulanması için 53 bilgisayar bilimleri öğrencilerine “Algoritmalar” dersi ile sistem kullandırılmıştır. Bu öğrencilerden 13 üne bu ders öneri yapmayan karakter ile sunulmuştur ve ders sonunda on egzersizden birini çözmeleri istenmiştir. Egzersiz sonucuna göre bu öğrencilerin bilgi seviyelerinin neredeyse yok denecek kadar düşük olduğu gözlemlenmiştir. 18 öğrenciye önceki öğrencilerden elde edilen profil bilgileri ile öneri veren karakter sunulmuştur. İlk grupta olduğu gibi bu gruptan da on soru içinden birisini çözmeleri istenmiş ve bilgi düzeylerinin neredeyse yok denecek kadar az olduğu gözlemlenmiştir. Araştırmaya katılan 8 öğrenci hiç cevap vermemiştir. Son olarak öneri sunan karakter ile içerik önerisi sunulmuştur ve bu öğrencilere sorular sorulmuştur. Sorulan sorular sonucuna göre bu
20
öğrencilerin bazı konuları ya da konuların tamamını hatırladıkları gözlemlenmiştir. Bu sonuçlara göre geliştirilen sistemin öğrencilerin öğrenmeleri üzerine olumlu etkisi olduğu sonucuna ulaşmışlardır.
Literatüre bakıldığında uyarlanabilir hiper ortamlarda öğrenci modeli oluşturmaya yönelik çok sayıda araştırma olduğu, içerik geliştirmeye yönelik yapılan araştırmaların sınırlı sayıda olduğu görülmüştür. İçerik modellemeye yönelik çalışmaların var olan veri tabanları aracılığı ile öğrenci bilgileri göz önünde bulundurularak öğrencilere içerik sunan sistemi geliştirilmesi ya da içerik sunumunda kullanılmak üzere farklı yaklaşımlar sunulması şeklinde olduğu görülmüştür. Alanyazın incelendiğinde içerik uyarlamaya yönelik sistem araştırmalarının var olduğu ancak uyarlanabilir içerik geliştirme sistemleri üzerine çalışma yapılmadığı görülmüştür.
21
BÖLÜM III
YÖNTEM
Bu bölümde araştırmanın modeli, çalışma grubu, veri toplama araçları, verilerin analizi ve araştırma kapsamında geliştirilen uygulamaya yönelik detaylar verilmiştir.
Araştırma Modeli
Bu çalışmada belli bir ürün veya program üzerine odaklanılmış ve odaklanılan ürünün kullanılabilirliği incelenmiştir. Bu araştırmanın modeli gelişimsel araştırmadır (Richey, Klein & Nelson, 2003). Gelişimsel araştırmanın belli bir ürün veya program üzerine odaklanan ve araştırma sürecine odaklanan olmak üzere iki türü bulunmaktadır. Bu araştırmada belirli bir ürün üzerine odaklanılmıştır (Tip 1). Kapsamlı Tip 1 araştırmalarda analiz, tasarım, geliştirme, uygulama ve değerlendirme aşamaları bulunmaktadır (Richey & Klein, 2005). Bu aşamalar göz önünde bulundurularak araştırmada izlenen süreç şeması Şekil 7’ de verilmektedir. Gelişimsel araştırmalarda gözlem, görüşme, uzman görüşü ve anket gibi farklı veri toplama araçları kullanılabilir (Kuzu, Çankaya & Mısırlı, 2011).
22 Şekil 7. Araştırma sürecinin şekilsel görünümü.
Çalışma Grubu
Bu araştırmada, uyarlanabilir eğitsel hiper ortamlara yönelik içerik geliştirme uygulamasının kullanılabilirliğinin incelenmesi amacıyla Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi alanında doktora eğitimini tamamlamış 7 farklı alan uzmanı görüşüne başvurulmuştur.
Veri Toplama Araçları
Geliştirilen uygulamanın kullanılabilirliğinin incelenmesi amacıyla oluşturulan alan uzmanı görüş formunda Nielsen (1995)’in 10 kullanılabilirlik sezgiselinden yararlanılmıştır. Bu sezgiseller platform bağımsız ve kullanılabilirliği artırmaya yöneliktirler (Çağıltay, 2011). Nielsen (1995) ’a göre kullanılabilirlik sezgiselleri:
1. Sistem durumunun görünürlüğü (Usability of system status): Sistem uygun geribildirim yoluyla kullanıcıları her zaman bilgilendirmelidir.
2. Sistem ile gerçek dünyanın eşleşmesi (Match between system and the real world): Sistemde terimler yerine kullanıcıya tanıdık gelen kelimeler, cümleler ve kavramlar kullanılmalıdır.
Analiz
Literatür taraması
Problemin tanımlanması
Problemin sınırlarının belirlenmesi
Tasarım ve Geliştirme
Analiz çıktılarına göre uygulama bileşenlerinin belirlenmesi
Kullanıcı tiplerinin belirlenmesi
Sistemin kullanım sürecinin belirlenmesi Alan uzmanı görüş formunun
tasarlanması
Tasarım çıktılarına göre uygulamanın prototipinin geliştirilmesi Alan uzmanı görüş formunun
geliştirilmesi
Uygulama ve Değerlendirme
Alan uzmanı görüş formunun uygulanması
Verilerin toplanması ve analizi
Düzeltmelerin / güncellemelerin sisteme uygulanması Sistemin kullanılabilirlik düzeyinin
23
3. Kullanıcı kontrolü ve özgürlük (User control and freedom): Kullanıcılar sistem fonksiyonlarının seçiminde sıklıkla hata yaparlar bu gibi durumları engellemek için geri alma, yeniden yapma gibi butonların kullanımı gerekmektedir.
4. Tutarlılık ve standartlar (Consistency and standards): Aynı kelimeler ile farklı fonksiyonlar ifade edilmemeli uygulama içerisinde tutarlılık sağlanmalıdır.
5. Hataları önleme (Error prevention): Hata mesajı vermek yerine hata yapmayı engelleyecek tasarımlar yapılmalıdır.
6. Hatırlama yerine tanıma (Recognition rather than recall): Kullanıcı uygulama içi gezinme ve seçeneklerde önceki adımları hatırlamak zorunda bırakılmamalı daha önceki adımları gösteren bilgilendirmeler yapılmalıdır.
7. Esneklik ve kullanım verimliliği (Flexibility and efficiency of use): Sistem uzman ve acemi kullanıcılara hitap eder şekilde geliştirilmelidir. Uzman kullanıcılar için sık kullanılan nesneler sunulurken acemi kullanıcılar için daha sade bir sistem sunulmalıdır.
8. Estetik ve minimalist tasarım (Aesthetic and minimalist design): Ortam tasarımı sade olmalıdır yani gereksiz nesneler kullanılarak kullanıcı da kafa karışıklığına neden olmamalıdır. Ayrıca sistem sadeliğin yanı sıra göze de hitap etmelidir.
9. Kullanıcılara hatayı teşhis etme, onarma ve kurtulmada yardımcı olunmalı (Help users recognize, diagnose and recover from errors): Hata mesajları içerisinde kod parçacıkları barındırmadan sade ve anlaşılır bil dil ile kullanıcıya sunulmalı, sorunu tam olarak belirtmeli ve çözüm sunmalıdır.
10. Yardım ve dokümantasyon (Help and documentation): Dokümantasyon olmadan sistemin kullanılabilmesi daha uygun olmasına rağmen yardım ve dokümantasyon gerekli olabilir ve bilgi arama kolay olmalıdır.
Bu araştırmada yukarıda belirtilen sezgiseller doğrultusunda bir alan uzmanı görüş formu (EK 1) geliştirilmiştir. Yukarıda belirtilen sezgiseller kapsamında oluşturulan maddeler Tablo 1’ de verilmiştir.
24 Tablo 1.
Kullanılabilirlik sezgisellerine yönelik oluşturulan maddeler
Sezgisel Adı Madde İçeriği
Sistem durumunun görünürlüğü
Sistemi kullanırken ekrandaki geri bildirimler yeterlidir.
Sistemde verilen geri bildirimler, ekranın kullanım amacına uygundur.
Sistem ile gerçek dünyanın eşleşmesi Sistemde kullanılan terimler alan terminolojisine uygundur.
Kullanıcı kontrolü ve özgürlük
Sistemde kullanıcıdan kaynaklı hatalara yönelik silme butonları yeterlidir.
Sistem kullanımı esnasında yapılan hatalı kayıtlar daha sonra sistemden silinebilmektedir. Tutarlılık ve standartlar
Sistemde yer alan ifadeler ile sistem fonksiyonları örtüşmektedir.
Sistemde var olan bileşenlerin kullanımı birbiriyle tutarlılık göstermektedir.
Hataları önleme Sistem, yapılan hataları otomatik olarak engellemektedir.
Hatırlama yerine tanıma Sistemdeki bilgilendirmeler yeterlidir. Esneklik ve kullanım verimliliği
Sistem, uzman kullanıcılar için kullanımı kolay bir sistemdir.
Sistem, acemi kullanıcılar için kullanımı kolay bir sistemdir.
Estetik ve minimalist tasarım
Sistem tasarımı sadedir.
Sistem kullanımı sırasında hangi sayfada olunduğunu anlamak zordur.
Sistem, tasarım olarak estetik bir yapıya sahiptir.
Kullanıcılara hatayı teşhis etme, onarma ve kurtulmada yardımcı olunmalı
Sistemde belirtilen hata mesajları açıklayıcıdır. Sistemde belirtilen hata mesajları karşılaşılan problemin çözümüne yardımcı olmaktadır.
Yardım ve dokümantasyon
Sistemde bulunan yardım bileşeninin kullanımı kolaydır.
Sistemde bulunan yardım içeriği yeterlidir. Yardım içeriğinde aranılan bilgi kolayca bulunabilmektedir.
Görüş formunun geliştirilmesi sürecinde yazım ve imla hatalarının ve yazılan maddelerin amacına uygunluğunu kontrolü amacı ile 1 ölçme ve değerlendirme uzmanı ve 1 Türk Dili uzmanından görüş alınmış ve alınan geri bildirimlere göre görüş formuna son hali verilmiştir.
Alan uzmanı görüş formunda 19 adet 5’li likert tipi ve 1 adet açık uçlu soru bulunmaktadır. Likert tipi maddelere verilecek cevaplar Kesinlikle Katılmıyorum, Katılmıyorum,
25
Kararsızım, Katılıyorum ve Kesinlikle Katılıyorum şeklindedir ve bu cevaplara ilişkin değerler 1 ile 5 arasında değişmektedir.
Görüş formunda alınabilecek en düşük puan 19, en yüksek puan 95’tir. Görüş formundan elde edilen toplam puanın yüksek olması sistemin kullanılabilirliğinin yüksek olduğu şeklinde yorumlanmaktadır.
Verilerin Analizi
Çalışmada toplanan veriler betimsel analiz yöntemiyle analiz edilmiştir.
Geliştirilen Uygulama
Araştırma sürecinde yapılan literatür taraması sonucunda uyarlanabilir eğitsel hiper ortamlara yönelik araştırmaların genellikle kullanıcı modellemeye veya uyarlanabilir eğitsel hiper ortamların farklı değişkenler üzerindeki etkisini incelemeye yönelik olduğu görülmektedir. Ayrıca, geliştirilen uyarlanabilir eğitsel hiper ortamların içerik bağımlı olması bu ortamların farklı bağlamlarda kullanım zorluğunu da beraberinde getirmektedir. Bu noktadan hareketle bu çalışmada, uyarlanabilir eğitsel hiper ortamlarda içerik oluşturulmasına yönelik web tabanlı bir uygulama geliştirilmiştir. Geliştirilen uygulamadan elde edilen içeriklerin farklı sistemlerde kullanımı amacıyla, içeriklerin bir içerik standardı olan SCORM paketi olarak indirilmesi sağlanmıştır.
Geliştirilen uygulamanın hedef kitlesi uyarlanabilir eğitsel hiper ortamlara yönelik içerik geliştiren araştırmacılardır. Bundan dolayı uygulama geliştirme sürecinde, uygulamayı kullanan araştırmacının hiçbir teknik bilgiye sahip olmadan sadece temel bilgisayar kullanma becerileri ile içerik geliştirmesine imkan sağlanması dikkate alınmıştır. Uygulamada kullanıcılardan sisteme giriş yapabilmeleri amacıyla e-posta ve şifreleri, giriş yapıldıktan sonra bireysel selamlama ve karşılama için kişisel bilgileri, sistemde oluşturdukları dersler, dersler için oluşturulan içerik ağaçları ve içerik ağacına bağlı çoklu ortam içeriği bir veritabanında kayıt altına alınmaktadır.
Bu bölümde geliştirilen uyarlanabilir içerik geliştirme uygulamasının işleyiş sürecine, uyarlanabilir eğitsel içeriklerin bileşenlerine ve uygulamanın teknik altyapısına yer verilmiştir.
26 Sistemin Genel Yapısı
Geliştirilen sistemde, kullanıcıların ders içeriği oluşturmaları, kaydetmeleri ve güncellemelerinin sağlanması amacıyla öncelikle kayıt oluşturmaları daha sonra içerik geliştirme sürecine başlamaları istenmektedir. Genel olarak geliştirilen sistemin işleyiş süreci Şekil 8’de verilmiştir.
Sisteme Kayıt Sisteme Giriş
Ders Yönetimi İçerik Ağacı Yönetimi İçerik Yönetimi GörüntülemeSimülasyon İndirilmesiİçeriğin
Hesap Ayarları Şifre Ayarları
Yönetimsel İşlemler
Yardım
Şekil 8. Geliştirilen sistemin işleyiş süreci.
Geliştirilen sistemin işleyiş sürecinde yer alan bileşenler alt kısımda detaylı bir şekilde açıklanmıştır. Ayrıca geliştirilen sistemin detaylı ekran görüntüleri EK-2 de verilmiştir.
Sisteme Kayıt
Kullanıcıların oluşturmuş olduğu içeriklere farklı zamanlarda erişebilmeleri veya içerikler üzerinde güncelleme işlemi yapabilmeleri için sisteme kayıt süreci ile sistemi kullanmaya başlamaları gerekmektedir.
Sisteme Giriş
Kayıtlı kullanıcıların sistemi kullanabilmeleri için kaydoldukları kullanıcı bilgileri ile sisteme giriş süreci gerçekleşmektedir. Sisteme giriş sonrasında uygulamanın ekran görüntüsü Şekil 9’de verilmiştir.
27
Şekil 9. Uygulamanın giriş sonrası ekran görüntüsü.
Ders Yönetimi
Temel olarak bir kullanıcın sisteme giriş sonrasında uyarlanabilir eğitsel hiper ortamlara yönelik içerik geliştirebilmesi için, geliştirilecek içeriğin ders bilgilerini belirtmesi gerekmektedir. Ders yönetimi bileşeninde ünitelere ayırma gibi bir yöntem izlenmemiştir çünkü ders-ünite-içerik oluşturma aşamalarının kullanıcı tarafından kontrolü ek bir aşama gerektirmektedir. Bunun yerine bu uygulamada kullanıcı eğer ünite olarak ders içeriklerini tanımlayacak ise her bir üniteyi ders adı ile birlikte tanımlayabilir ve bu şekilde ders içeriklerini oluşturabilir.
Ders içeriği oluşturmadaki temel bileşenler Şekil 10’de görüldüğü gibi dersler, içerik ağacı, kurallı alanlar ve çoklu ortam içeriğidir.
Şekil 10. Uyarlanabilir içerik oluşturmanın temel bileşenleri.
Dersler İçerik Ağacı
Kurallı Alanlar Çoklu Ortam İçeriği
