1990'larda Latin Amerika'da habercilik: çağdaşlaştırma çabaları

Marmara lletiSim Dergisi, Sayt:7, Ternmuz 1994

1990'LARDA

LATiN

_{AMERiKA'DA HABERCiTiT}

_:

Qafdaglaqtrrma

Qabalarrx

Y azan:

Fernando

Reyes-Matta

Qeviren: Arq.Giir.

Jiilide SEZGiN

MARMARA

IINIVPRSITESI

iletigim Faktiltesi

Latin AmerikaGazeteciler cemiyeti'ne (FELAP) gcire, Latin

Ameri-ka ve Karayip

Adala''nda

yaklagrk 60.000 gazetecibulunmaktad'. _Bu

gaze-teciler,

gegtilimiz

on yrlhk donem siirecinde, krtada demokasinin iktidannr tekrar ele gegirmek ve saglamlaqtrmak, drq borglann sebep

oldufu

zodu

ekonomik diizenlemeleri alt etmek , silahh

fikir

ayrrhklan ve giddet

hareket-lerinden sag kurtulmak igin

biiyrik bir

gaba gdsterdiler.

1990'lar _{Latin Amerikahlar igin yeni}

_bir

_{siyasal ve ekonomik diizenin} baqlangrcr idi. Siyasal agrdan, demokrasi bir kez daha

ydnetimin

temel

sisre-mi haline geldi ve askerler kendi kabufuna qekildi. Ekonomik aErdan,

ilk

ro-ltn

ozel sektdre,

ikinci roliin

yonetime

brrakrldrlr

serbest piyasa ekonomisi

etkili

sistem haline geldi.

Latin Amerikan hiiktimetleri ve _{karar ahcrlar tarafindan hedef segilen} "mega

_elilimlere"

_{rafmen, demokratikleqme ve ekonomik liberalizm}

hedef-leri

hali

hazrda

tam olarak gergeklegtirilememigtir.

Haiti,

peru ve Kiiba'da anti-demokratik

rejimlerin

siire gelmesi ve veneziiela'daki darbe girigimleri

demokasinin

kOklegmedi[ini gOstermektedir. Ekonomik geliqmelerden de herkes yaradanamamrgur. 420

milyonluk

toplam niifusun 1/3'nden fazlasr

yoksulluk

gekmektedir.

Bu ekonomik ve siyasal patlamalar,

Latin

Amerikan

gazetecililinin

geligiminde gok

biiyiik

bir etken olmuqtur. BOlgedeki kapsaml deligimlerin

haber iiretme bigiminde deliqimler meydana geldi' Bu de[igimlerin kanttla-nnr qu maddelerde g6rebiliriz:

-Medyanrnazalanetkisinin,dzellikleinsanhaklaniginmiicadeleet

meh iskeri

yOnetimleri devirmek ve demokrasiyi geri getirmek igin

kullanrlmasi. ( _{Ornepin, $th'de Fortin,Uruguay'da La}

HoraGazete

si ve Paraguay'da Nanduti Radyosu)

- Hiikiimetin sahip oldufu medyantn Ozelleqtirilmesi veyakamuya ait medyanrn

yetkileilnin

artrrlmasr' (

Gnelin'

$ili'deLa

Nacion Gaze

tesi,fujantin'deATCColorveMeksika'daIMEVISIONadlthiikii

mette ait televizyon i$letmeleri)

-Giigliiveuluslararasrballantrlar.vekendimuhabirlerindenoluqan

orgutil

ile

kendini modern olarak niteleyen yeni medyanm

q"tiqi.*

(

6rne!in,

Kolombiya'da caracol Radyosu, Brezilya'da Folha de

Sao

Paulo,Uruguafda

Negocios,

Arjantin'de

El Cronista

Gazete

leri)

GAZETECiLiTvn

$innnr

1980'lerde demokasi taraftarlannm hareketleri Latin Amerikan

bast-nrnrgiigliibirgekildeetkiledi.Demokasiiqingiigliibttaleplekargtkargtya

mUn' dUney Amerika'daki askeri ydnetimler, gtiglerini sivillere devlelmeVe

mecbur edildiler ( Son olarak 1989'da Paraguay'da, 1990'da $ili'de

oldufu

gi-

bi).ortaAmerika'dademokrasiyigerigetirmegabalanbOlgeselbanqtsafla-maklabaldaqtrrrlmayagalrgrldr.Nikaragua'damuhalefetinadayrVioleta

ctramono nun baqansr ile sonuglanan segimleri, 199f in sonlannda

El

Salva-dor'da imzalanan banq anlagmasr

izledi'

ozgiirliik

(basrn

ozgiirliigii

dahil) yeniden ele gegirilmesine rafmen, bu birgok

_l*"tuiigin

biraz geg oldu.

e\ink[,

askeri y6netimler srasmda

bir

got

garete"i

oldiiriiidii,

kagrrldr, igkence ve eziyet g6rdii, hapsedildi.

ve

ga-,eteJiter" turgr qiddet bu kadarla kalmadr.

politik

baskrla'n drynda,

gergek-leiliqkisiolmayanuyu$turucukagakgrlr[rgibisebeplerdendehayatlannt

kaybetmeyedevamettiler.Meksika'dakihaftalrkFj/oRojoDergisi'negore

1971flggl

ytllarr arasmda yaklaqrk 500 gazeteci kaza sonucu olmiiqtii' Latin

Amerika

Gazeteciler Cemiyeti

FELAP)

ise aynt d6nemin' Peru' Meksika'

tehlikeli

b0lgeler oldulundan bahsetmektedir.

Uluslararasr Basrn

Enstitii

(PI),

Arahk

1991

yrlhk

raporunda,

Latin

Amerika'd a demo

katik

yonetimlerin kwul masr na rafmen, basrn

Ozgiirliilti-niin hala korku vermekte oldugunu belirtmigtir.

Kolombiya

Baqkanr Cesar

Gaviria'nrn

tiim

gabalanna

ralmen

gazetecller, uyu$turucu ticaretine kang-mrg

bir

organizasyon tarafrndan

"katledilmeye" ve"yrldrrrlmaya"

devam

edildiler. Aynr

zamanda bu

raporda EI

Espectador (merkezi

bir

kag kez bombalanan) ,EI Tiempo, Caracol Radyosu,

Hazve

Hoy

por

Hoy

dergile-rinin

uyugturucu madde

trafili

ve cirgiitlerin faaliyetlerinden en gok etkile-nenler oldufundan bahsedilmiqtir. Guatema]a'da medya gahganlan, silahh

gruplar ve ordu arasmdaki ytizlegme olarak tanrmlanan "giddet" ve "vahqilik"

kurbanlan iken, aynr zamanda Kasrm 1989'da Ekvator'daki iq savaq yedi ga-zetecinin dliimiine sebep olmuqtu. IPI'rn raporuna gdre, Meksika'da 1982'den Kasrm 1990'a kadar 41 gazeteci Oldiiriilmiigtii. Bu dliimlerin yedi tanesi Bag-kan Carlos Salinas de Gortari'nin gdreve baqlamasrndan sonra olmugtu.

Bahsedilen bu olaylar,

Latin

Amerika'daki

gazetecililin

kargrlagmrq

oldulu

tehlikeler gdz bniinde tutulusa, sosyal barrgr sallama gabalannrn ga-zetecrler igin onemsiz bir sorun olmadrgrnr ortaya koyar. Bu sebepten dolayr,

Kolombiya Baqkanr Gaviria, Ocak 1992'de Kolombiya'da bangrn saflanma-stna katkrda bulunan gazetecllere adanru.g

bir

vakfin

kuruldulunu

agrkladr.

Bu ag*lamayr, Kolombiya eski Bagkanr Julio Cesar Turbay'rn krzrnrn

olii-miiniin

1.

yhnda

dilzenlenen torende yaptr. Diana Turbay, "Los

Extradita-bes" adh Medelin Karteli'nin silahlandrrrlmrq bir grubu tarafindan kaqrrlmrg

ve

polisin

kurtarma operasyonu srrasrnda

dldiiriilmtigtii.

Kar amacr

giidme-yen bu vakfin ,1992 yrh biitgesi yaklaqrk 300.000 dolardrr. Bu biitge,

basrn-yayn

Olrencileri igin burs veher yrl verilecekuluslararasr bir Odiil igin kulla-nrlacaktr. Aynca bu vakrf, basm ktitiiphaneleri ve Kolombiya'daki giddet ta-rafrndan korkutulan gazetecilere yardlm saglama g0revini de yiirtitecektir.

YENi BiR DONEM

icill

unnyl

Temelleri 80'lerde atrlan

etkileyici

olayiar, 90'larda gazetecilifin ge-ligmesi igin

diler

miicadelelere de onciiliik etti

ve

medya

glindemi

ile

ileti-qim endtistrisinde yeni planlar yaprlmasrna neden oldu. BOlgede

biiyiik,

ba-frmsrz iletigim kurumlan bigimlenmeye bagladr. So[uk savagr takip eden

yrl-larda,

demokasinin

pekiqtirilmesi,

krizler

ve yenilenmenin sol tarafrndan tecriibe edilmesi, serbest piyasa ekonomik stratejilerinin yenilenmesi med-yaya yeni

bir

giindem kazandudr.

$ili'deEl

Mercurio,

Veneziiela'da

El

Nacional, Kolombiya'da

Ii-empo glbigeleneksel gazeteler, geniq okuyucu kitlesine hitap etmek ve ken-di

imajlaflnr

kuvvetlendirmek amacr

ile

biinyelerinde deliqimler

yapmak-tadrlar. " BUyiik Bolgesel Basm" gazeteleri, son

iki

yridf

her giiLtt en azmdan

bir dergi yayrnlamaya baqladrlar. Bu dergilerin en levagta olan konu

baqltkla-n

kadm, genglik, gewebilim, bilgisayar, ekonomi ve turizmdir. Ekvator'daki

Hol,yadaFolhade

Sao Paula

gibi

diler

gazeteler modern

gazetecilikigin

deligik bir

ifade kullanmaktadrrlar.

Ornefin,

kendilerine

planlal

soruldu-funda Folha de sao Paulo'nun uluslararasr editdrii

usA

Todny ve New York

Times arasnda,biraz da ispanya'nrn

El

Pais'inden etkllenmig

bir

kanqtm

is-tediklerini soylemiqtir . Bu tantmlamaUSAToday gibi 6z' hatrrda kolay

ka-lan, New' York Times

gibi

analizleri

kuwetli,

olaylafl belgelerle ispatlayan,

EI

Pais gibientellektiiel olan gazetelerin kanqtml

bir

gazetenin oluqmasr

is-tefi

olarak

delerlendirilebilir.

K0rfez Savagl gazetecilik uygulamalan iizerinde

iki

biiyiik

etki

yap-mrqtr. En aqrk ve bilineni, bastn ve ulusal televizyonlann haber yayrn

sistem-leri

arasrndakt,

olaylan

anm.da izlemeye

y$nelik

baflanttdr'

Bu ba[lantt

CNN baqta olmak iizere, ispanyol Televizyonu ve Meksika'da ECO Televiz-yonu'nda uygulanmrgtrr.

ikinci

etki, dzellikle Reuter ve AFP ajanslan tara-frndan dagrtrlan "infografrk"lerin (gizilmiq ve ozetlenmig istatistikler)

yardt-m1 vasltasl

ile

gazetecilik yorumlanntn daha kolay hale getirilmesidir.

Bdl-gedeki gazeteler artan

bir

gekilde

diler

alanlarda kullanrlan ifade formlartnt

da kendi

alanlannda kullanmaya bagladrlar. Istatistik araqtrrmalardan

gra-hksel veriler, sosyolojik analizlerden oranlama gibi.

Nihayet gazeteler

politik

olaylardan daha gok gehirdeki giddet, gewe

problemleri,

salhk,

yagam tarzt, insan

iliqkileri gibi

sosyal konulara

a[uhk

vermektedir.

Qolu

kez

bir

gazetenin

ilk

sayfasr mangetlerle ve manqetlerle aynr konulan iqleyen

deligik

yaz/run

da baglangrcrnrn yaptldtgt bOlilmdiir'

Bunun bazr Orneklerini

$ili

EI

Mercurio

ve Kolombiya El Espectador gdr-mek

miimktindiir.

Gazetelerin klasik sorunu profesyonel agtdan referanstn kagrnrlmaz glmaslna rafmen, modern gazetelerin yeni formi.ilii veri, hikaye ve yorum araslnda dengeyi saplamaya gahqmakttr.

vERi, HiKAYE

VE

YORUM

Bblgesel medyalar, gazetecilik anlattmlartntn yaptsrnda her zaman bu iig alana eqit afrrhk vermediler. "Hikaye" agrk bir gekilde 0n planda tutul-du. Giinijmiizde veri, hikaye metninden balrmsrz olarak kendi aynnttst

ile

betimlenmiq ifadesi ve

dil

formu vasltaslyla bir biitiin olarak gbriilebilir.

Ay-n1 zamanda, temel

bilgi

kaynag ile birlikte koqe yazrlannrn ve habederin

ya-zrhg bigimi veya soru-cevap bigimde sunumu, uzmanlann yaalanndaki "yo-rumlar" belirler.

Bu

"dinamik birlegim", gazetecilik ifadeierinin yumuganl-masrnda

kullanrlmaktadr.

Bunun

orne[ini

Kolombiya'd

aLa

prensa Gaze-Iesinde

gdrebiliriz.

Giindemdeki

defigimler,

haber kaynaklannrn yeniden gozden

gegi-rilmesini gerektirmektedir. Artrk haber toplamak igin hiiktimet dairelerinin,

bakanhklan n, kamu kuruluglannrn kaprl annrn Oniinde harcanacak zatnl.zLn

yoktur.

Gazetecilikte rciportajlar,

kilit

noktasr olmayr siirdiirmelerine

ra!-men, kamuoyu iqin

bilgi kaynalr

olarak gok

snrhdrlar.

fujantin'in pagina

I2

Gazetesieditorlerinden

biri

"ROportajlar artrk gi,incel

defil,

giiniimiizde

herkes arhk mikrofon vasltast

ile

konuguyor " demiqtir.

"Aynen almtr"lann, "dzel belgeler"in

_,

"rakamlar ve veriler"in cesur-ca sunuldulu bir ddnem iginde yaqamaktayz.

Bu

da

bir gazetecinin

kaynak-lafl

ya.ratma ve bulmaya gahgma yetenelinin olmasrnr gerektirmektedir.

Ay-rrca, sorulalr nasrl soracaklannr bilmelerine ek olarak, yeni kaynaklar

bul-mak, temel veriler ve haber yOntemleri

gibi

vasrtalarr da kullanabilmek

zo-rundadrlar. Resmi olmayan kuruluglar (NGO) _{(non-governmental} organiza-tion) gazeteciler iqin

deferli

kaynaklar haline geldiler. Ozellikle askeri

yone-timler

srrastnda,

kamu

sektoriindeki

aktiviteleri

srnrrlandrrrlan NGO'lar, onemli temel veriler ve gdziimsel metodlar geliqtirdiler. Gegmiqte

NGO'ltr,

hiikiimetlerin

ve siyasal

paftilerin

sosyal yayrnlar hakkrnda sOylediklerine karqrhk

,"difer

gOriiq"

iin

kaynagr oiarak hizmet ettiler.

Giiniimiizde

gazetecller

verdikleri

mesaj I arm

bir

mi ktar giiphecil i

k

ile kargrlanacalrnrn farkrndadrrlar. Bu giiphecilik, bazr siyasal olaylarda

ge-kimserlik oranlnln yiiksek olmasrndan kaynaklanmaktadrr. Ocak 1992'de

$i-li

Ulusal Televizyonu, haber programlan ve spot habeiler ile gengleri oy

kul-lanmaya davet etti. _{28 $ubat'ta} (kayrtlann _{kapafllmasrndan 20}

_giin

_6nce),

]

milyon oy veren niifusun 600 000'i oy vermek igin kayrt

yaptrmam$fi.

Geg-tifiimiz

yil

Panama'da niifusun yansr segimlerde

oy

kullanmadr. Kolombiya

Bagkanr Gavira, vatandaglarm 7o 44'if'nif'n oy vermesi

ile

segilmiq olmasrna

ralmen, katilrmlann

az olmasr giddet korkusu

ile

agrklanabilinir.

Haberler, 1980'lerde, Ozellikle Gliney Ame.ka'da siyaset ile giiglii

bir

qekilde

ballantrhydr. Giiniimiizde

ise, ekonomideki

koklii

deli gimlerden

giincel konulann

kilit

adamlar|, ozon tabakasrndaki delik yada Avmpa ve

Ja-ponya marketleri iEin kiiEiik tegebbiislerin muhtemel ihracafl gibi insan

haya-irnda onemli yer tutan kompleks

olaylafl

"nakletmek"

zorunlululundadtr'

Guniimiizde, diinya

iiretimi

ile

artan

bir

qekilde

ba[lanuh

olan

ileti-qim

tiiketiminin

iginde bulunan

Latin

Amerika

gazetecilili,

kendi bolgesel

dinleyicilerinin

meraklannr yakalayabilmeli

ve

anlayabilmelidir. Latin

Amerika

gazetecilili

ekonomik ve teknolojik modernlegmeyi, go[unluk

ha-la

fakirlili

yagarken, 6nde gelen politikacrlarrn savundulu serbest piyasa

ekonomisini tatbik etmek zorundadrlar. Aynca, haber kaynaklan, haber

ki-gileri ve haber

dalrtrmrndaki de[iqimleri

diizeltmek

igin

gazetecilik

efiti-minde yeni metodlar bulmak

zorundadrlar'

TV ALICNINDA PATLAMA

Bugiin, Latin Amerikadaki gorsel

ktilttirtin

geligiminin uydu kanalla-rrnrn ballanmasr ile tamamlandr[rnr gdrmek miimkiindiir. Bu geligim, ganak antenlerin verimlerinin

afimasl,

anten

hyatlalnrn

siirekli azalmast ve uydu kanah ile iletilen haber programlanntn go[almasrnrn

bir

sonucudur.

Arjan-tin, uruguay,

_$ili,

Brezilya

gibi

Giiney Amerika iilkelerinde 1986-87

ytlla-rrnda 8000 dolar olan

bir

ganak

antenin

fiyatr l992'de 1 500 dolara

diiqmiig-tiir. Aynr zamanda antenlerin yayrn alma kapasiteleri artrnl$ ve boyut olarak

kiigiilmiiqlerdir.

Bazr

iilkelerde yiiksek

giiglii

ganak antenlerin ba[lanmasq

Arjan-tin'de

oldulu

gibi kanuni veya Bolivya'da

oldulu

gibi kanuni olmayan

yol-larla, kablolu

TV

kanallan ahctlartntn

yerel

TVIere

nakledilmesi ile

sa!-landr. Uydu ve kablolu yayrn bileqimi

ABD

ve uzmanlar tarafindan beklen-medik

bir

"Latin Amerika haber

butiinliipii"

fenomeni yamttl. Bu fenomenin

bir drnelini

Peru'nun

24HoruTV'si,

Ekvator, Arjantin, Paraguay ve

$ili'de-ki

kablolu yerel

TV

istasyonlan talaflndan eq zamanh olarak yeniden

gdnde-rilmesi

ve ahnmast olugturmaktadr.

Bu

durumun aynlsl, Rede Globa'ntn

"Jornal Nacronal"r ve Biezilya'nrn bagltca ticari

TV

igletmesinde de

gdriil-mektedir.

Latin Amerika

iilkeleri,

baz:ilut bolge drqrndan olmak iizere

uluslara-ray

haber yayrn sistemlerine

ballandr.

199f

in

baqlarrnda,

Brezilya

hariE b6lgedeki di!-er tilkeler uluslararast iig programr almaya ve yaymlamaya

ye-terii idiler.

Bu programlar :

Mayrs

1991'den beri Atlanta'dan yaytnlanan,

cNN'in

ana haber

btilteninin

ispanyolca versiyonu olan "Telemundo";

is-panyol

relevizyonu'nun

Kasrm 1989'dan _{beri uluslararasl vavln servisinin}

bir

bdliimii

olan "Diario Noche"; ispanya'da

GALA

olarak bilinen, Televisa tarafindan yaprlan, Eco tarafrndan yaytnlanan "24 Horas"trr. Ancak uydular

vasrtasryla sallanan bu uluslararasr haberlerin

Latin

Amerika

habercililine

neler

kazandrrdrg

daha pek

belli

de!ildir.

1989'da Latin Amerika ve Karayibler'de kablolu televizyonlar drqm-da 516

TV

istasyonu vardr . Meksika ve Brezilya, Latin Amerika niifusunun

ve televizyon istasyonlannr

n

vo 54' ij.niJ oluqturmaktadr. Meksika'da 200'e

yakn,

Brezilya'da ise 200'tin iizerinde

TV

istasyonu vardrr.

Ayrrca bu

iilke-ler

Televisa

ve

Rede Globo

gibi

en genig

TV

gebekelerine de sahiptirler.

1989'dan beri

rv

istasyonlannrn sayrlarmda

bilytik

bir

artrq izlenmektedir.

1990'da _{$ili'de iilke biitiiniinde}

_etkili

_olan

_iki

_VI{F

_kanah

_ile

_6zel

_TV

_yaylna baqlamrgtrr. Ozel

TV

yayrna baqlayana kadar, reklam gelirleri ile hnanie edi-len, iiniversitelere ait bazr 6zel

rv

istasyonlanna sahiptiler. Arjantin'de ise, devlete ait bir gok kanal ozellegtirildi, 6zel UHF ve VHF kanallannm

yetkile-ri

arttrrrldr. Bu sebepten dolayr, dzellikle bagkentlerdeki

rv

sayrlannda

bii-y[k

artl$lar

g6riilmektedir.

Bundan bagka, varolan yayrn devlerinin bOlgesel etkisi geniqledi.

Or-nefin,

169

TV

stiidyosu, 10 radyo istasyonu ve Meksikada ki bir gok yaylne-vine sahip olan Televisa,

yakn

zamanlarda kendisini Brezilya'nrn kalbi diye

lanse

etti. igteki

ekonomik

krizler,

Televisa'yr dtg marketlere yOneltti, 28 Ocak'ta Folha de Sao Paulo'da yayrnlanan EFE (ispanyol Haber Ajansr) ha-berinde, diinyanrn en

iiytk

TV

qebekelerinden

biri

olan Televisa'nrn porte-kiz'de mini seriler ve soap operalar liretmek iqin, Sao Paulo'da bir stiidyo

kur-du[u

rapor edildi. Televisa'nm yOnetim kurulu danrgmanr Augusto Marzego,

Portekiz'de biittin

ytkti

iislendikleri, Brezilyah sanatgl ve ydnetmenler ile

ga-Irgacaklan (b0ylece Brezilya'da

ki

ozel

TV

kanallanna rahatga

satabilecekle-ri

ve drg piyasaya ihrag edebilecekleri) bir eser amagladrklannr agrkladr. Ha-ziran 1992'deBrezilya'da

ki

sttidyolannda iiretime baqlayacak olan Televisa,

"Latin

Amerikanlagma"

iiretiminin

en tist diizeye

getirilmesini

amaqlayan

planlarrnr izlemek iizere

_$ili

ve Arjantin'de de stiidyoiar kurmugtu.

Artan sayrdaki

TV

istasyonlan ve bolgesel medya gruplanrun

yaygln-lagmasr

iki

geqit reaksiyon yarattl. Birincisi, ulusal haberler ile baqlayrp

bol-gesel haberlerie devam eden haber programlannda bdlgesel habedere daha

gok zaman aynlmasr,

ikincisi

ise

yerel

gazeteciler tarafindan uluslararasr

Yerel

gazeteciler tarafrndan uluslararasr olaylara

da

delinilmesi,

bolgedeki

iilke

baqkanlafl

ile

yaprlan

bir

seri toplantryla desteklendi. 80

ytl

oncesinde Latin Amerika'da, bunun gibi hiikiimet bagkanlan ile yapilan zirve toplantrlafl ahqagelmiq

defildi.

Ancak giiniimiizde, baqkanhk torenleri,

hii-kiimet bagkanlarr roplanfllarr, demokrasiyi iyileqtirme gibi

bir

gok olay

ba-s1n-yaym organt tarafindan izlendi.

Artan profesyonel temaslar, profesyonel birleqmeyi saflamak yada

Latin

Amerikal

gahqan grubu yaratmak igin

bir

qanstrr. Ancak bu temaslar, fazla katkrda bulunmamakta ve stk srk uygulanmamaktadrr. Her grup

gazeLe-ci

"kendi baqkanr"nt takip eder ve "kendi iilkesi"igin yaym yapar'

Buuygula-manln yorumu soruldu[unda ,

Arjantinli

iinlii bir

gazeteci qoyle demiqtir:" Bu yavaS yavaq deligecek, giinkii qegitli Latin Amerika iilkelerinde

yaynlan-mak amact

ile

ortaklaga haber yaprlacak olaylar vardrr

"'

Latin Amerika'da gazetecllifinin

durumunu etkileyen

diler

onemli

fenomen

ise,

uluslararast haber ajanslanrun etkiierinin defiqmesidir. 20

ytl

onceki aragtrrmalar Latin Amerika'da yayrmlanan toplam

bilginin

7o80'inin

Ap

ve UPI rarafrndan

sallandr[rnr

gostermigtir. 1990'da, baqkentlerden,

de-ligik

gehirlerden,

politik

goriigleri farkh olan 33 gazeLeizerinde yaptlan

bir

aragtrmada, b6lgedeki

iilkeler

arastnda Latin Amerika haberlerinin sirktilas-yonunda bagta ispaya'nrn EFE ajansr olmak iizerc di6er Avrupa ajanslanrun da etkisinin

afitlgl

gOrtilmiiqtUr

ispanya'nrn demokrasiye geri ddniigiiniin ve

AT

iiyelilinin

kabul

edi-liqinin

bir

sonucu olarak, EFE ajansmrn Latin Amerikan basm-yaytn

diinya-srndaki

giivenirliligi

artml$rlr.

Yayrmlanmrg

7,295 makalenin

toplamt

742,817 cm'dir. Toplamrn

Vol'|;l'st

(131,591 cm.)

ile AP

birinci,

Vo77

_'7'i

(126,895 cm.) ile EFE

ikinci

srada yer almaktadr, AP ve EFE arasmda gok

az bir fark olmasrna rafmen,

diler

biiyiik ajanslar arastnda To4',lid.kbir fark

go-riilmektedir

(Tablo 1 ).

Bu genel

bilgiler,

15 gazetenin orneklerinin kullanrlmay ile

yiiriitiilen

genig gahgmalafln sonucu olarak 1990'da toplanmtqtr.

Bu

15 gazete genelde "referans malzemesi" olarak

kullantldrfr

diigiiniilen,

yaytmlandtlt

iilkelerde

etkili

olan, ulusal ve yerel kamuoyunun bigimlendirilmesinde katktda bulu-nan gazerelerdir. Kendi tilkelerinde ve Latin Amerika'da gok eski bir gegmiqe sahip oian bu gazeteler

de[iqik

ajanslara baghdrrlar ve uluslurarast haberlere geniq yer aytrtrlar.

Tablo 1: Latin Amerika gazetelerindeki haber ajansr metinleri, 1990

Biiyiik gehirleri

temsil

Baghca referans eden _{gazeteler Eazetelei*}

Ajans (A=33) (A=1s)

Cm. Vo Cm. Vo AP EFE UPI AFP Reuters ANSA DPA Dilerleri Muhabirler 131.591 126,895 101.280 96,424 87,035 24,181 t1 q<, 50,675 t02,784 65.275 66,388 45,590 36.744 53,930 15,637 t'7,073 22,35'r 58,843 t'|.7 I7.1 r3.t 13.0

tl.7

a-L 3.0 6.8 13.8 I t.5 l"t.6 12.l 9.8 14.3 4.1 ).2 5.9 15.6 100 Toplam 742.817 100 376,83'7

Not: Gazetelerin araqtrmasr bir yrl iginde ddrt kez iki haftahk dcinemler halinde

ya-prlmrqtr.

* _{Baqhca referans gazeteleri: La Nacion (Arjantin), Presencia (Bolivya), El Tiempo} (Kolombiya), La Nacion (Kostarika). El Mercurio ($ili), El Comercio (Ekvator), La

Prensa (Honduras), Excelsior (Meksika), La Estrella (Panama), ABC Color (Paragu-ay), EI Comercio (Peru), Listin Diario (Dominik Cumhuriyeti). El Pais (Uruguay), El Universal (Venezuella) ve Diario de las Americas (Miami, ABD).

YENi

MTJCADELELER.

YENi KAYNAKLAR

Televizyon "neyin " meydan a geldilin

i

siirekli g0 sterirken, gazeteler

"nigin"

_olaylil

meydana geliyor sorusuna cevap vermek

zorunlululu

ile

kar-$1la$1rken,

Latin Amerika gazetecilifi

profesyonel formasyon ve eEitimin

yeni metodlannr aramaktadr.

Latin

Amerika _{Uluslararasr Qahgmalar} Ensti-tiisii

_[LET)

taraflndan 1989 yrhnda diizenlenen "Yeni Teknolojiler ve

Gaze-tecilik"

seminerinde

bir

katrhmcr, teknolojik

deligimlerin

" daktilonun pen-cereden atllmasr"ndan daha da

ileri gittipini

gOzlemledilini s0ylemigtir.

Gii-niimiizde

gazereciler gergek meydan okumalarla karqr karqryadrlar:

-

Biisi

Bankalan nerede olursa oisun, haberleri siislemek igin bilgilere

nastfbaktlacalrnr

bilmek'

-Aragtrmagazetecl|ipliginyeteneklerinigeligtirmek-Askerisan.stir

tarafrndan zoda getiriien stnrlamalar ve temeli stradan rekabetgiler olan

iiretim

sistemi iginde kaybolan olaylarr sormak, aragtrrmak,

ba!

lanttlar kurmak.

- Haber kaynaklannt yaymak, haber sektOrlerini ayrrmak' kiqileri ve

bilgi

dayanaklannt sa[lama almak.

-Sivilbilgisayargebekelerindekiekoloji,qehirhayatr,silahsrzlandr

ma gibi toiptumun

ltgisini

geken konulann ulusal ve uluslararast

etki

lerin-i,genigpotansiyeliolanbilgisayarlarvasttastylakeqfetmek,

- Yeni demokrasilerde

politik

liderler taraftndan

"videopolitik"

dene

melerinin

bir

sonucu oiarak gittikqe birbirinden uzaklagan vatanda$ ve "politikacr seqkinler" arastnda

bir

ba!

oluqturmak'

iginde

bulundukla'

d6nemlerde, bdlgedeki iletiqim ve qazetecilik

fa-kiilteleri,

olrencilere aktanlmasr gereken biLgiler konusunda oldukga

tered-diitte

idiier]Latin

Amerika iletiqim Okullan Cemiyeti'nin 10. ytl doniimii

ne-O.niyft

yaprlan toplantrda cemiyet baqkanr qunlan sdylemigti: " Derin

arag-t,.*utr

yipraya

devam etmek

bir

zorunluluknrr. Israrla s6ylilyorum,

pro-i"iyo"tf'

f,i..asyon

alantntn daha

ilerisini

ara$trmak

zorunday-rz'

Diler

ufuirfurr,

diler

ydntembilimleri,

dlper

pazulur

kegfetmek igin kendimizi

ha-yfdrii

uJyaratrcrtrtta

doldurmal

ve beslemeliyiz. Sadece sahip olduklan-mrz

ile

yetinmemeliYiz".

1950 yrhnda

Latin

Amerika'daki iletigim fakiiltesi

sayrsr 13 iken,

1 9 90'da

bu

siy t 221' y e grkmr gtrr, bu sayt ntn 1.9 92' de 250' y e varaca$ tahmin edilmektedir.

-Sosyai

iletiqimin defiqik formlan ile biiyiilenmig_bu

genqileti-li*.if..

n.

yuptyoilr

?

KiUut

etseler de etmeseler de bir go[u

"Ba[dat'ta.Pe-ier Arnett" 6fti-tuyt yada kendi iilkelerindeki

biiyiik

televizyon kanallannda

i-yiUo

y.r.

gelebilmeyi

hayal

etmektedirler.

Bu

biiyiilenmenin

tehlikesi'

bUnyuyt kairamaya tegebbiis iqin

I

atin Amerika'nrn gittikEe artan

"latin"

g"rd"gioin par*aklatt*rz

araJrndan

kayrp

gitmesine

izin veriyor'

Latin

l*g1itutrtr

Gabriel Garcia Marquez'in Nobel $0titU'nU alrken

belirttili

gi-bi

demokatik dtnyaya entegre olup, dzgiirliik ve

egitli[i

dengeleyen

ga[day

irga aOrm attlkqa

[enOiterini

yepyeni

olanaklaln

agrldrlrnr g6receklerdir.

*

Fernando Reyes-Matta, Journal of Commrrnication, "Journalismin Latin

America in the'90s: The Challenges of Modernization',,

U.S'A.'

Summer 92, v ol. 42 No :3, pp. 74-83'den Eevrilmigtir'