Türkiye’de Yüksekö¤retimin Tarihsel Geliflimi ve
Mevcut Durumu
Historical development and current situation of higher education in Turkey Durmufl Günay1, Asl› Günay2
1Maltepe Üniversitesi, Endüstri Mühendisli¤i Bölümü, ‹stanbul 2Ankara Sosyal Bilimler Üniversitesi, Ekonomi Bölümü, Ankara
G
G
ünümüzde yüksekö¤retim dünyada sosyo-ekono-mik kalk›nmay› sa¤laman›n dinamosu ve mükem-mellik merkezi olarak görülmektedir. Bu do¤rultu-da geliflmifl ve geliflmekte olan ülkeler, Ar-Ge çal›flmalar›n›n yo¤unlaflt›r›lmas›, üretilen bilimsel ve teknolojik bilgilerin sosyal ve ekonomik de¤ere dönüfltürülmesi ve okullaflma oranlar›n›n daha da art›r›lmas› yönünde stratejik hedefler be-lirlemifllerdir. Bu küresel e¤ilim, ülkemizin yüksekö¤retim politikalar›n›n yeni stratejik hedefler do¤rultusunda zaman zaman yeniden tanzimine ve model aray›fllar›na yol açm›flt›r. Türk yüksekö¤retiminde özellikle 2006 sonras› çok büyük ni-celiksel büyümeler gerçekleflmifltir. Kurulan çok say›da devlet ve vak›f üniversitesi yoluyla ö¤renci say›s›nda ve dolay›s›yla okullaflma oran›nda büyük s›çramalar kaydedilmifltir.Bu çal›flman›n amac› k›saca Türk yüksekö¤retim sistemi-nin tarihsel geliflimini, mevcut durumu ile performans›n›
orta-ya koymak ve yüksekö¤retim alan›ndaki küresel ölçekte konu-munu belirlemeye çal›flmakt›r. Öncelikle Selçuklulardan gü-nümüze kadar yüksekö¤retimdeki belli bafll› kilometre tafllar›-na de¤inilecektir. Cumhuriyet dönemi Türk yüksekö¤retimi, YÖK’ten önce ve YÖK’ten sonra olmak üzere iki farkl› dönem olarak ele al›nacakt›r. Ayr›ca, son y›llarda yaflanan geliflmeler do¤rultusunda, yüksekö¤retim alan›nda dünyadaki konumu-muz ortaya konulmaya çal›fl›lacakt›r.
Tarihsel Arka Plan ve Geliflmeler
Büyük Selçuklular (1038–1194) döneminde Tu¤rul Bey’in (1038–1063), Niflabur’da ilk resmi medreseyi açt›rma-s›n›n ard›ndan Ba¤dat’ta vezir Nizamülmülk 1067’de Ba¤dat Nizamiye Medreseleri’ni kurdu. Nizamiye Medreseleri, kül-liye olarak günümüz anlam›nda üniversite kavram› ile ba¤da-flan ilk kurumsal yap›d›r. Bir baflka ifadeyle, Nizamiye
Medre-Bu çal›flmada, öncelikle Türk yüksekö¤retim sisteminin tarihsel geliflimi-ne de¤inilmifltir. Daha sonra, Türkiye’de yüksekö¤retim alan›nda son seksen dört y›lda yaflanan de¤iflimler ve geliflmeler üzerinde durulmufltur. Bu kapsamda özellikle son on befl y›l içinde yüksekö¤retim alan›nda ger-çeklefltirilen at›l›mlar belirtilirken, yüksekö¤retim sisteminin mevcut du-rumu ve performans› ortaya konulmufltur. Son y›llardaki, küresel ölçekte-ki e¤ilimler ve Türk yüksekö¤retiminde görülen niceliksel büyüme sonu-cunda Türk yüksekö¤retiminin dünyadaki yeri de¤erlendirilmifltir. Anahtar sözcükler:Türkiye, üniversite, yüksekö¤retim.
In this study, we primarily addressed the historical development of the Turkish higher education system. Later, we discussed the changes and devel-opments in the higher education area in Turkey over the last eighty-four years. In this context, we indicated the breakthroughs in the higher educa-tion area, especially in the last fifteen years, and denoted the current situa-tion and performance of the higher educasitua-tion system. We evaluated the place of the Turkish higher education system in the world with respect to the global trends and quantitative growth in Turkish higher education system. Keywords:Higher education, Turkey, university.
‹letiflim / Correspondence:
Prof. Dr. Durmufl Günay Maltepe Üniversitesi, Endüstri Mühendisli¤i Bölümü, ‹stanbul
e-posta: dgunay@hotmail.com
Yüksekö¤retim Dergisi 2017;7(3):156–178. © 2017 Deomed
Gelifl tarihi / Received: Kas›m / November 18, 2017; Kabul tarihi / Accepted: Aral›k / December 4, 2017 Bu makalenin at›f künyesi / Please cite this article as: Günay, D. ve Günay, A. (2017). Türkiye’de yüksekö¤retimin tarihsel geliflimi ve mevcut durumu. Yüksekö¤retim Dergisi, 7(3), 156–178. doi:10.2399/yod.17.024.
Özet Abstract
seleri, medresenin bir sisteme kavuflturuldu¤u ilk örnektir. Öyle ki, bat›da ilk üniversite olarak kabul edilen Bologna Üni-versitesi, Nizamiye Medreseleri’nden 21 y›l sonra 1088’de ku-rulmufltur. ‹lk olarak büyük f›k›h âlimi Ebu ‹shak fiirazi, ard›n-dan ‹mam Gazali bu medresede, bugünkü anlamda, dekanl›k yapm›fllard›r. K›sa zaman sonra Musul, Basra, Belh, Herat, Is-fahan, Merv, Amul, Rey ve Tus flehirlerinde de medreseler aç›lm›flt›r.
‹lk büyük medreseleri Mengüceko¤ullar› [(1072–1277), Erzincan, Kemah, Divri¤i], Artuko¤ullar› [(1101–1409), Mar-din, Hasankeyf, Palu, Siirt, Diyarbak›r, Harput, Silvan], Danifl-mendliler [(1071–1175), Amasya, Tokat, Sivas, Malatya, Yoz-gat, Ankara, Çank›r›, Kastamonu, Kayseri], Saltuklular [(1092–1202), Erzurum, Kars, Bayburt, Oltu, Tortum, ‹spir] açm›flt›r. Anadolu Selçuklular› (1075–1318) döneminde med-reselerin en iyi örnekleri Konya’da görülmüfltür ve bunlar›n bafll›calar› I. G›yaseddin Keyhüsrev’in yapt›rd›¤› S›rçal› Medre-se (1242), Emin Celaleddin Karatay taraf›ndan yapt›r›lan Kara-tay Medresesi (1251) ve ‹nce Minareli Medrese’dir. Öte yan-dan, Kayseri’de I. G›yaseddin Keyhüsrev taraf›ndan yapt›r›lan hastane ve t›p medresesi olan Çifte Minareli Medrese (1205), Sivas’ta ‹zzettin Keykavus taraf›ndan yapt›r›lan fiifaiye Medre-sesi (1217), Kastamonu’da ki Y›lanl› Darüflflifa MedreMedre-sesi (1273), Amasya’da Sultan Muhammed Ulçayfu taraf›ndan yap-t›r›lan Darüflflifa Medresesi (1308) Anadolu’da kasabalara kadar yayg›nlaflan medreselerden sadece birkaç›d›r. Dolay›s›yla, Ana-dolu Selçuklular›, Eyyubiler, Memlükler, ayn› dönemdeki emirlikler, beylikler medrese gelene¤ini daha da gelifltirmifller-dir. 12. ve 13. yüzy›llarda kurulan bu Ortado¤u medreseleri te-mel bilimlerin geliflmesine büyük ölçüde katk›da bulunmufllar-d›r. 14. ve 15. yüzy›llarda ise medreseler M›s›r’da ve Kuzey Af-rika’da da yayg›nlaflmalar›na ra¤men program aç›s›ndan en çok Anadolu’da geliflmifllerdir (Günay, 2014).
Osmanl›lar’da ilk medrese (1331) ‹znik’te Orhan Bey ta-raf›ndan kurulmufltur. I. Murad ve I. Bayezid ise Bursa ve Edirne’de medrese yapt›rm›flt›r. Daha sonra I. Mehmet Bur-sa’da Yeflil Medrese’yi açarken, II. Murad da BurBur-sa’da Mura-diye Medresesi’ni ve Edirne’de Darülhadis Medresesi’ni yap-m›flt›r. II. Mehmed’in 1470’te ‹stanbul’da kurdu¤u Sahn-› Se-man Medreseleri’nin ard›ndan II. Bayezid Medresesi ve Süley-maniye Medresesi (1556) aç›lm›flt›r. Sultan›n yapt›rd›¤› med-reselere ‘sultani’ denirken devlet adamlar›n›n ve bilginlerin yapt›rd›¤› ve özel e¤itim veren medreseler ‘hususi’ diye adlan-d›r›l›rm›flt›r (Molla Gürani, Gazanfer A¤a, Murad Molla Med-reseleri). 1757’de aç›lan Nuruosmaniye Medresesi sultani medreselerinin sonuncusudur. 18. yüzy›lda büyük kentler ve birçok kasabada medreseler bulunurken özellikle ‹stanbul’da 178 medresede (toplam 2300 oda) 63 dershane ve 17 kütüpha-ne bulunuyordu.
16. yüzy›l›n ikinci yar›s›ndan sonra, Osmanl›’da bütün ku-rumlarda oldu¤u gibi medreselerde de bozulmalar bafllad›. Med-reselerin ›slah› için 1577’den bafllayarak bir dizi ferman yay›m-land› ve layiha haz›ryay›m-land›. II. Meflrutiyet döneminde tüm medre-selerin yenilenmesi gündeme geldi. 1914’de Islah-› Medaris Nizamnamesi ile medreseler yeniden düzenlendi. Osmanl› yük-sekö¤retim tarihinde modernleflme döneminin bafllang›ç tarihi olarak al›nan 1773’den itibaren bat› tipi yüksekö¤retim kurumla-r› kurulmaya baflland›. Bunlakurumla-r›n ilki bugünkü ‹stanbul Teknik Üniversitesi’nin (‹TÜ) temelini oluflturan, Mühendishane-i Bahri Hümayun’dur (1773). Tanzimat döneminde 1863’de ilk Darülfünun kuruldu. Darülfünun, 1933’e gelinceye kadar befl defa aç›l›p kapanm›flt›r. Cumhuriyetin kuruluflundan on y›l son-ra ‹stanbul Darülfünunu ilga edilerek ‹stanbul Üniversitesi (1933) kuruldu. Ancak Darülfünundan üniversiteye geçifl süreci ‘medrese’, ‘Darülfünun’ ve ‘üniversite’ fleklinde evrilerek gelinen bir süreç olmam›flt›r. Yap›lanma s›ras›nda medrese sistemi ve Darülfünun bütünüyle terk edilerek, üniversite, unvanlar› ve ya-p›s› ile oldu¤u gibi Bat›dan al›nm›flt›r (Günay, 2014).
Cumhuriyet döneminde yüksekö¤retimle ilgili olarak 5 Temmuz 1927 tarihli resmi gazetede ‘Ziraat ve Baytar Enstitü-leriyle Ali Mektepleri Tesisine ve Ziraat Tedrisat›n›n Islah›na’ da-ir 1109 say›l› Kanun yay›nlanm›flt›r. 20 Hazda-iran 1933 tarihli resmi gazetede ise 2291 say›l› Kanunla Ankara Yüksek Zira-at Enstitüsü kurulmufltur. 1923’den günümüze sivil ve askeri müdahaleler ile yaflanan sosyolojik k›r›lmalar, ülkemizin köklü birçok kurumunda oldu¤u gibi, Türk yüksekö¤retiminde de yap›sal dönüflümlere ve yasal düzenlemelere neden olmufltur. TTTTablo 1’de görüldü¤ü üzere Cumhuriyet döneminde yük-sekö¤retime iliflkin befl temel kanun ç›kar›lm›flt›r. Bu düzenle-meler s›ras›yla, ‘31 May›s 1933 tarih ve 2252 say›l› Üniversite Kanunu’ ve ard›ndan 13 y›l sonra ‘13 Haziran 1946 tarih ve 4936 say›l› Üniversiteler Kanunu’, 14 y›l sonra ‘27 Ekim 1960 tarih ve 115 say›l› 4936 say›l› Kanunun Baz› Maddelerini De¤ifl-tiren Kanun, 13 y›l sonra ‘20 Haziran 1973 tarih ve 1750 Say›-l› Üniversiteler Kanunu’ ve 8 y›l sonra ‘4 Kas›m 1981 tarih ve 2547 say›l› Yüksekö¤retim Kanunu’ ile yap›lm›flt›r. Bu düzenle-melerden sadece 1933, 1946 ve 1981 düzenlemeleri reform olarak nitelendirilmektedir (Ataünal, 1993). Öte yandan, 1933 ve 1946 düzenlemeleri tek parti döneminde; 1960, 1973 ve 1981 düzenlemeleri ise s›ras›yla, 27 May›s, 12 Mart ve 12 Ey-lül askeri müdahalesinin ard›ndan gerçekleflmifltir (Günay ve K›l›ç, 2011; Tekeli, 2010).
Ülkemizde yüksekö¤retim ile ilgili yap›lan her bir düzenle-menin ard›ndan farkl› çevrelerden elefltiriler yükselmifltir. So-runlara getirilen çözümlerin kendisi de sorun olarak görülmüfl-tür. fiöyle bir örtülü varsay›m söz konusu olmufltur: Yüksekö¤re-timin sorunu mevcut yasadad›r, çözümü iyi bir yasadad›r. Yüksekö¤-retimde, reformlar ve düzenlemeler; mevzuat de¤ifliklikleri
üze-rine odaklanm›fl ve de¤ifliklikler üniversite d›fl› merciler taraf›n-dan yap›lm›flt›r. Yaln›z mevzuat (anayasa, yasa, yönetmelik vb.) ile s›n›rl› kalan düzenlemelerin amaca ulaflmas› beklenemez. Baflar› için yüksekö¤retimin giderek artan karmafl›k yap›s›n› göz önünde tutarak, di¤er kurumlar ile iliflkisini düzenlemek, mevzuat düzenlemesinin iç ve d›fl paydafllar taraf›ndan benim-senmesini ve uygulanmas›n› sa¤lamak gerekmektedir. K›sa yol-dan genellemelere giden tümevar›mc› düflünme tarz› taraf›n-dan ileri sürülen analizler ve çözüm önerileri derinlikten yok-sun kalm›flt›r. Kimi zaman sorunun muhatab› olan akademik çevrelerin kendi sorunlar›n›n çözümü için yap›lan giriflimlere, ideolojik sebeplerle veya önyarg›larla direnç gösterdikleri göz-lemlenmektedir (Günay, 2014). De¤iflen flartlara uyum sa¤laya-bilen dinamik ve sürdürülebilir bir sistem yürürlükte olmal›d›r (Günay, 2011).
“‹stanbul Darülfünûn’u ve ona ba¤l› bütün müesseseler kadro ve teflkilatlar› ile beraber 31 Temmuz 1933 tarihinden itibaren mül-gad›r” (md. 1) hükmü ile bafllayan 31 May›s 1933 tarih ve 2252 say›l› Üniversite Kanunu ile Cumhuriyet tarihinin ilk yükse-kö¤retim reformu gerçeklefltirilmifltir. Kanunun 2’nci maddesi ile ‹stanbul’da, ‘‹stanbul Üniversitesi’ ad›yla yeni bir üniversite kurulmufltur. Bu Kanun ile gerçekleflen reform kapsam›nda üniversite; model, yap› ve terminolojisi aç›s›ndan bütünüyle Bat›’dan transfer edilmifltir. Ancak, unutulmamal›d›r ki bir ül-kede veya kültürde iyi iflleyen bir kurum, bir baflka ülül-kede ayn› ifllevi görmeyebilir. Kurumlar›n içinde bulunduklar› toplumsal doku ve de¤erlerle uyumunu göz ard› etmemek gerekmektedir (Günay, 2014). ‹stanbul Üniversitesi’nin kurulufl sürecinde, ‹s-viçre’den getirilen Albert Malche’e bir rapor haz›rlat›lm›flt›r (Aras, Dölen ve Bahad›r, 2007). Bu rapor 95 sayfad›r ve 29 Ma-y›s 1932 tarihli raporda ortaya konulan görüfller, afla¤›da k›saca maddeler halinde özetlenmifltir:
Darülfünun meselesi müzmin bir mahiyet alm›flt›r. ‹stanbul Darülfünunun memleket fikir ve hars (kültür) mer-kezi olmak itibariyle azami menfaat temin etmesi icap eder.
Türkçede neflriyat› ilmiye kafi derecede mevcut de¤ildir ve ecnebi eserlerin okuyup bihakk›n anlama¤a muktedir tale-be miktar› kalildir (azd›r).
Bir Devlet Darülfünunu için hürriyeti ilmiyenin taht› temi-ne al›nmas› temi-ne kadar iyi ise, Darülfünun heyeti idariye ve talimiyesinin intihab›nda (seçiminde) hükümetin mesuliyet tekabül eylemesi de o derecede muvaf›kt›r. Her memleket-te siyasi tayinlerden korkulmaktad›r. Fakat bundan kurtul-ma¤a çal›fl›rken zümre ve gurup nüfuz ile vukua gelen ta-yinlerle karfl›lafl›l›r ki, umumi menfaatlerden daha da az mülhem olduklar› cihetle bu nevi tayinler daha fazla dai-i endifledir (endifle sebebidir)…. Muhtariyetin (özerkli¤in) bir nevi uzaklafl›fl ve kendi kendine kal›fl mahiyetini almas›-na mani olmak laz›md›r.
Devam edemeyecek talebenin cesaretini ilk seneden k›rmak iyi olur.
Mesaili ilmiye ve esasiyeye taalluk eden saha Eminin ehem vezaifidir (Bilimsel ve esas konulara iliflkin alan Rektörün en önemli görevidir).
Profesörlerin intihap (seçim) flekli pek mühim bir mesele-dir. Hiç bir mesele, Darülfünunun istikbali için bu kadar mühim de¤ildir.
Alakadarlar fena hakimlerdir. Onlar›n reylerine müracaat edilmeli, fakat verdikleri reylerin kat’i bir tarzda meta olma-mas› temin edilmelidir.
Azil selahiyeti, ancak tayini icra eden makama aittir. 13 Haziran 1946 tarih ve 4936 say›l› Üniversiteler Kanu-nu 81 maddeden ve 17 geçici maddeden oluflmufltur. Bu ka-nuna göre, üniversiteler genel özerkli¤e ve tüzel kiflili¤e, fa-külteler ise bilim ve yönetim özerkli¤ine ve tüzel kiflili¤e sa-hip olmufllard›r. Türk siyasi tarihinde bir baflka k›r›lman›n ya-fland›¤› 27 May›s 1960 darbesinin sonras›nda 27 Ekim 1960 tarih ve 115 say›l›, 4936 say›l› Kanunun Baz› Maddelerini De-¤ifltiren Kanun yay›nlanm›flt›r. Daha sonra 1961 Anayasas›na
TTTTablo 1.Cumhuriyet döneminde yüksekö¤retimle ilgili kanunlar.
Kanun kabul tarihi Kanun no Düzenleme/Reform Madde say›s›
31 May›s 1933 2252 Reform 14 madde
13 Haziran 1946 4936 Reform 81 madde ve 17 geçici madde
27 Ekim 1960 115* Düzenleme 40 madde
27 May›s 1961 1961 Anayasas›** Düzenleme
-20 Haziran 1973 1750 Düzenleme 85 madde ve 12 geçici madde
4 Kas›m 1981 2547 Reform 68 madde ve 28 geçici madde
*4936 say›l› Kanunun Baz› Maddelerini De¤ifltiren Kanun’un 5, 6, 7, 8, 10, 12, 13, 14, 15, 17, 18, 19, 21, 24, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 38, 39, 40, 43, 45, 46, 48, 52, 54, 58, 60, 61, 62, 63, 64, 66, 69, 71, 72’nci maddeleri de¤ifltirilmifltir. **Madde 120 eklenmifltir.
üniversite ile ilgili bir madde konulmufltur (md. 120).[1]
Bu maddeye göre üniversiteler bilimsel ve idari özerkli¤e sahip kamu tüzel kiflileridir. Di¤er yandan, ö¤retim elemanlar› siya-si partilere üye olabilirler ve siya-siyasiya-si partilerin genel merkezle-rinde görev alabilirler. Ayr›ca, üniversite organlar› ve ö¤retim elemanlar› kendi organlar› d›fl›nda baflka makamlarca görevle-rinden uzaklaflt›r›lamazlar. 12 Mart 1971 darbesinin ard›n-dan, 1971’de Anayasan›n 120. maddesinde de¤ifliklik yap›l-m›flt›r ve üniversitede ö¤renim ve ö¤retim özgürlü¤ü tehlike-ye düfltü¤ünde d›fl müdahaletehlike-ye izin veren bir hüküm eklen-mifltir. 20 Haziran 1973 tarihli ve 1750 say›l› Üniversiteler Kanunu ise 85 madde ve 12 geçici maddeden oluflmufltur (Günay, 2014). Bu kanunun getirdi¤i yeni ve olumlu bir hü-küm ise yüksekö¤retime yön vermek amac›yla gerekli incele-me, araflt›rma ve de¤erlendirmeleri yapmak ve yüksekö¤retim kurumlar› aras›nda koordinasyonu sa¤lamak üzere bir üst ku-rulufl olarak “Yüksek Ö¤retim Kurulu”nun (YÖK) kurulmas›y-d›. ‹lgili kanun’un 4. maddesi ile oluflturulan bu organ, “yük-sek ö¤retimin bütünlü¤ü anlay›fl› içinde ça¤dafl bilim ve teknoloji-nin gereklerine ve Devlet Kalk›nma Plan›n›n temel ilke ve politi-kalar›na uygun olarak yüksek ö¤retim alan›na yön vermek amac› ile, gerekli inceleme, araflt›rma ve de¤erlendirmeleri, yüksek ö¤re-tim kurumlar› aras›nda koordinasyonu sa¤lamak, uygulamalar› izleyerek yetkili makam ve mercilere önerilerde bulunmakla görev-li bir kuruldur” flekgörev-linde tan›mlanm›flt›r. Ne var ki, bir üniver-sitenin Anayasa Mahkemesine baflvurusu üzerine kanunun YÖK ile ilgili bu maddesi iptal edilmifltir. Gerekçe olarak da kurulda hükümet kanad›ndan gelen üye say›s›n›n üniversite-lerden gelenüniversite-lerden fazla olmas›n›n üniversite özerkli¤ine ay-k›r› bir durum oluflturmas› gösterilmifltir (Do¤ramac›, 2007). Ne yaz›k ki yap›lan bu yasal düzenlemeler, teorik altyap›s› ve kavramsal flemas› itibariyle sistematik bir bütünlük arz etme-mifltir. Bu düzenlemelerin, üniversitenin misyonu olan bilim üretme, e¤itim yapma ve kamu hizmeti verme fonksiyonlar›n› içeren belirli bir felsefî zemin üzerinde tasarland›¤› söylene-mez. Çünkü yap›lan yasal düzenlemeler uluslararas› alanda yüksekö¤retime iliflkin e¤ilimlerden mu¤lak etkilenmelerle or-taya ç›km›fl sistematik olmayan eklektik metinlerdir. Öte yan-dan, bu düzenlemelere karfl› s›¤, tepkisel ve ideolojik elefltiriler yap›lm›flt›r. Her yasal düzenleme, kuflat›c› bir metafizi¤e, kuru-cu akla ve tarihsel duruma dayanmal›d›r. Yasa yap›m süreci bu yönüyle salt bir teknokrasiye de¤il, verili ba¤lamsal akl›n yön tayin etti¤i teorik bir infla ve buna ba¤l› biçimde kurumsal ya-p›lanmaya tekabül etmelidir (Günay, 2014).
Tarihsel k›r›lmalardan sonuncusu, 6 Kas›m 1981’de resmi gazetede yay›nlanarak yürürlü¤e giren ve Türk yüksekö¤reti-mini tanzim eden 2547 say›l› Yüksekö¤retim Kanunu’dur. Bu-güne kadar, 36 y›ld›r yürürlükte olan ve 68 maddeden ve 28 ge-çici maddeden oluflan bu kanun, ola¤anüstü dönem askeri yö-netiminin anayasas›n› da (1982 anayasas›) önceleyen bir kanun olma özelli¤ini tafl›maktad›r. 2547 say›l› kanun yay›mland›¤› ta-rihten itibaren çokça elefltirilmifl ve zaman içerisinde gerek elefltiriler gerekse de yeni ihtiyaçlar dolay›s›yla birçok maddesi defalarca de¤ifltirilmifltir. Ayr›ca, 2547 say›l› kanunla kurulan YÖK ola¤anüstü dönemde kurulmufl olmas›, önyarg›lar ve ba-z› YÖK baflkanlar›n›n ideolojik uygulamalar› nedeniyle rasyo-nel ve objektif bir de¤erlendirmeye bugüne kadar tabi tutula-mam›flt›r (Günay, 2014).
Türkiye’de 1981 Öncesi Yüksekö¤retimde
Mevcut Durum
Türkiye’de, Cumhuriyet döneminde yüksekö¤retimle ilgili ilk kanunun ç›kar›ld›¤› 1933’ten 2547 say›l› Kanunun ç›kar›ld›-¤› 1981’e kadarki dönemde üniversite say›lar› flöyledir: 1933’de 1, 1946’da 3, 1960’da 7, 1973’de 12 ve 1981’de 19 (TTTfiekil 1). Cumhuriyetin kurulmas›ndan hemen sonra 1924 y›l›nda 2914 olan toplam yüksekö¤retim ö¤renci say›s›, 1931’de 2167’ye düflmüfl ve 1943 y›l›ndan itibaren yine yükselifle geç-mifltir. 1978 y›l›nda 346.476’ya yükseldikten sonra, sürekli azalarak 1981 y›l›nda 237.369’a kadar gerilemifltir (TTTfiekil 2). Cumhuriyetin kuruluflundan YÖK’ün kurulufluna kadar olan süreçte ö¤retim elaman› say›lar›ndaki de¤iflim TTTfiekil 3’de gösterilmifltir. 1924 y›l›nda 307 olan toplam ö¤retim ele-man› say›s› 1931’de 240’a düflmüfl fakat bu tarihten itibaren sürekli yükselerek 1981’de 20.917’e ulaflm›flt›r (TTTfiekil 3).
Yüksekö¤retim ça¤›ndaki ö¤rencilere hiç de¤ilse nüfus ar-t›fl›na cevap verebilecek flekilde e¤itim olana¤› sa¤lanmas› ge-rekirken ve bunun için altyap› haz›rken, 1975–1976 ö¤retim y›l›nda, %9.1 olan yüksekö¤retim okullaflma oran›, beklene-nin aksine, 1980–1981 ö¤retim y›l›nda %6.3’e düflmüfltür. Oysa ayn› dönem için bu oran Suriye’de %14, Yunanistan’da %22, Bat› Avrupa’da %32, ABD’de %56 idi. Görüldü¤ü üze-re, bu dönemde ülkemizde yüksekö¤retim okullaflma oran› son derece düflüktü (Do¤ramac›, 2007). Benzer flekilde, ülke-mizin uluslararas› endeksli bilimsel dergilerdeki toplam yay›n say›s› 1974’de 214 iken, 1980’de 391’dir. Bu verilere göre Türkiye, di¤er ülkeler aras›nda 41’inci s›rada yer alm›fl ve bir-[1] Madde 120 - Üniversiteler, ancak Devlet eliyle ve kanunla kurulur. Üniversiteler, bilimsel ve idari özerkli¤e sahip kamu tüzel kiflileridir. Üniversiteler, kendileri taraf›ndan seçilen yetkili ö¤-retim üyelerinden kurulu organlar› eliyle yönetilir ve denetlenir; özel kanuna göre kurulmufl Devlet üniversiteleri hakk›ndaki hükümler sakl›d›r. Üniversite organlar›, ö¤ö¤-retim üyeleri ve yar-d›mc›lar›, üniversite d›fl›ndaki makamlarca, her ne suretle olursa olsun, görevlerinden uzaklaflt›r›lamazlar. Üniversite ö¤retim üyeleri ve yard›mc›lar› serbestçe araflt›rma ve yay›nda bulunabi-lirler. Üniversitelerin kurulufl ve iflleyiflleri, organlar› ve bunlar›n seçimleri, görev ve yetkileri, ö¤retim ve araflt›rma görevlerinin Üniversite organlar›nca denetlenmesi, bu esaslara göre kanun-la düzenlenir. Siyasi partilere üye olma yasa¤›, Üniversite ö¤retim üyeleri ve yard›mc›kanun-lar› hakk›nda uygukanun-lanmaz. Ancak, bunkanun-lar partilerin genel merkezlen d›fl›nda yönetim görevi akanun-lamazkanun-lar.
çok ülkenin çok gerisinde kalm›flt›r (Do¤ramac›, 2007; YÖK, 1991).
Ayr›ca, yüksekö¤retim kurumlar›n›n 1981 öncesindeki durumlar› kamuoyunda tart›flma konusuydu. Devlet ‹statistik Enstitüsü (D‹E) verilerine göre, üniversiteye giren her 100 ö¤renciden ancak 17’si mezun olabilmekte ve üniversiteye kaydolan ö¤rencilerden %10’u ilk y›lda, %33’ü ise üst s›n›f-larda okulu terk etmekteydi. Ayr›ca üniversiteler kapasiteleri-ni etkin kullanamamakta ve ükapasiteleri-niversiteler aras›nda ö¤retim üyesi da¤›l›m›nda büyük dengesizlikler bulunmaktayd› (Do¤-ramac›, 2007).
1980–1981 ö¤retim y›l›nda ülkemizdeki yüksekö¤retim ku-rumlar›n›n tür ve say›lan flu flekildeydi: 1750 say›l› Kanuna tabi 18 üniversite ile 7307 say›l› Kanuna tabi Orta Do¤u Teknik Üniversitesi olmak üzere toplam 19 üniversite ve bunlara ba¤-l› 183 fakülte; 1184 ve 1438 say›ba¤-l› Kanunlarla kurulan 13 Dev-let Mühendislik ve Mimarl›k Akademisi; 7334 say›l› kanunla kurulan 6 ‹ktisadi ve Ticari ilimler Akademisi; 1172 say›l› ka-nunla kurulan Devlet Güzel Sanatlar Akademisi olmak üzere toplam 20 akademi; Milli E¤itim Bakanl›¤›'na ba¤l› iki y›ll›k meslek yüksekokullar›; üç y›ll›k e¤itim enstitüleri ve dört y›ll›k spor akademisinden oluflan toplam 107 yüksekö¤retim kurumu ile di¤er bakanl›klara ba¤l› 19 meslek yüksekokulu olmak
üze-TTTfiekil 1.YÖK öncesi üniversite say›lar›.
re toplam 126 yüksekö¤retim kurumu (YÖK, 1991). Bu kap-samda, 1981 öncesinde yüksekö¤retim kurumlar›n›n de¤iflik yasa ve yönetmeliklere ba¤l› olmalar›, ö¤renci al›mlar›nda hem ulusal istihdam aç›s›ndan hem de kapasitenin kullan›lmas› aç›-s›ndan önemli sorunlar yaratmaktayd›. Ayr›ca, ayn› haklar› sa¤-layan diplomalar›n verildi¤i bu kurumlara devlet bütçesinden ö¤renci bafl›na yap›lan harcamalar aras›nda da büyük farkl›l›k-lar bulunmaktayd›. Bu eflitsizlik de e¤itimde kalite farkl›l›kfarkl›l›k-lar›- farkl›l›klar›-na neden olmaktayd›. Bu karmafl›k yap›da ortaya ç›kan sorun-lar› çözmek için, parçal› bir flekilde yap›lan düzenlemeler, Ana-yasa Mahkemesi taraf›ndan AnaAna-yasan›n 120. maddesine ayk›r› bulunarak iptal ediliyordu (Tekeli, 2010).
YÖK Sonras› Geliflmeler
20 Temmuz 1982 tarihinde ülkemizdeki farkl› 126 yükse-kö¤retim kurumu 2547 say›l› Kanun çerçevesinde yeniden tefl-kilatland›r›lm›flt›r. Üniversiteler d›fl›nda kalan akademiler ile çe-flitli bakanl›klar›n bünyesindeki yüksekö¤retim kurumlar›n›n bir k›sm› mevcut üniversitelere ba¤lan›rken, bir k›sm› da üni-versite haline getirilmifltir. Böylelikle, Türkiye’de 1981 y›l›nda 19 olan devlet üniversitesi say›s›, 1982 y›l›nda akademiler ve ba-kanl›klara ba¤l› yüksekokullar›n kat›l›m›yla 27’ye yükselmifltir. Bu düzenleme ile yüksekö¤retimdeki üniversite-akademi ikili¤i ortadan kald›r›lm›fl; farkl› bakanl›klara ba¤l› yüksekokullar üni-versitelerin çat›s› alt›nda toplanm›fl; yüksekö¤retim kurumlar› aras›ndaki planlama, koordinasyon, e¤itim programlar›nda as-gari bütünlük sa¤lanm›fl olup ayn› zamanda da yüksekö¤retim kurumlar› aras›ndaki sorunlara son verilmifltir (YÖK, 1991).
1982 Anayasas›’n›n 130. maddesi le üniversitelerin nas›l kuru-laca¤›na dair temel hüküm ortaya konulmufltur: “....çeflitli birim-lerden oluflan kamu tüzelkiflili¤ine ve bilimsel özerkli¤e sahip üniversi-teler Devlet taraf›ndan kanunla kurulur. Kanunda gösterilen usul ve esaslara göre, kazanç amac›na yönelik olmamak flart› ile vak›flar tara-f›ndan, Devletin gözetim ve denetimine tâbi yüksekö¤retim kurumlar› kurulabilir”. Bu hükme göre 1984 y›l›nda ülkemizdeki ilk vak›f üniversitesi olan ‹hsan Do¤ramac› Bilkent Üniversitesi kurul-mufltur. Ayr›ca, kamuoyunda ‘mektupla ö¤retim’ olarak bilinen yayg›n e¤itim uygulamas›, 1982–1983 e¤itim-ö¤retim y›l›ndan itibaren kald›r›larak, onun yerine Anadolu Üniversitesi Aç›kö¤-retim Fakültesi faaliyete geçirilmifltir (Do¤ramac›, 2007).
Özellikle, 2003 y›l›ndan itibaren öteden beri çözüm için bek-letilmifl veya ertelenmifl toplumsal yüksekö¤retim talebi siyasi iradenin de vizyonuyla karfl›lanmaya çal›fl›lm›flt›r. Bu amaçla 2003 y›l› sonu itibariyle toplamda 77 (53 devlet ve 24 vak›f) olan üniversite say›s› günümüzde toplamda 181’e (114 devlet ve 67 vak›f) ulaflm›flt›r[2]
(TTTfiekil 4). Ayr›ca halen befl adet vak›f meslek yüksekokulu e¤itim faaliyetlerine devam etmektedir. Dolay›s›y-la ülkemizdeki topDolay›s›y-lam yüksekö¤retim kurumu say›s› 186’d›r.
Türkiye’de yüksekö¤retim talebi, sistemin arz›na göre çok yüksektir (TTTfiekil 5). 1981 y›l›nda yaklafl›k 420 bin civar›nda olan yüksekö¤retime baflvuran ö¤renci say›s› 2009 y›l›na kadar genelde yükselifl trendi gösterse de baz› y›llarda iniflli ç›k›fll› bir e¤ilim izlemifltir. Di¤er yandan, üniversiteye yerleflen ö¤renci say›s›n›n ise sistemdeki genifllemeye paralel olarak 2009 y›l›na kadar sürekli artt›¤› görülmektedir. 2009 y›l›ndan sonra ise yük-sekö¤retime talebin sürekli artt›¤› fakat bu talep art›fl›na ra¤men
TTTfiekil 3.YÖK öncesi ö¤retim eleman› say›s›ndaki de¤iflim. Kaynak: Gürüz (2004); Tekeli (2010).
yerleflen aday say›s›n›n dura¤an bir seyir izlemeye bafllad›¤› dik-kat çekmektedir. Özellikle 2017 y›l›nda yerleflen say›s›ndaki dü-flüfl dikkat çekicidir. Böylelikle Türk yüksekö¤retiminin art›k bir doyuma ulaflt›¤›n› söylemek yanl›fl olmaz.
Yüksekö¤retimde 1980’lerde uygulamaya konulan bafll›ca büyüme politikalar› daha çok meslek yüksekokullar›n›n ve aç›k-ö¤retimin yayg›nlaflt›r›lmas› olarak gerçekleflirken, bu durum 2000’li y›llarda her flehirde bir üniversite açma ve vak›f üniver-sitelerinin yayg›nlaflt›r›lmas› haline dönüflmüfltür. Bu ba¤lamda, son on dört y›lda Türkiye’de kurulan üniversite say›s› Cumhu-riyetin ilk seksen y›l›nda kurulan üniversite say›s›ndan fazla iken benzer flekilde yüksekö¤retim ö¤renci say›s›n›n da bu dönemde yaklafl›k üç kat artt›¤› görülmektedir. Bir baflka ifadeyle, ülke-mizde 1933’den 2003 y›l› sonuna kadarki yetmifl y›lda 77 üni-versite kurulmufl, ancak 2004’den günümüze kadar ki son on dört y›lda kurulan üniversite say›s› 104’e ulaflm›flt›r.[3]
Öte yandan YÖK’ün kuruluflundan bu yana 1992 ve 2006 y›llar›n›n Türk yüksekö¤retiminin genifllemesi aç›s›ndan dö-nüm noktalar› oldu¤unu söylemek yanl›fl olmaz. 1992 y›l›nda 24 üniversite (23 devlet ve 1 vak›f) ve 2006 y›l›nda da 16 üniversi-te (15 devlet ve 1 vak›f) kurulmufltur (TTTfiekil 5). Türkiye’de 1994 y›l›ndan 2006 y›l›na kadar devlet üniversiteleri say›s›nda bir de¤iflim olmazken, 2008 y›l› itibariyle üniversitesi bulunma-yan il kalmam›flt›r. Fakat 2016 y›l›nda Türk yüksekö¤retiminde ola¤and›fl› bir geliflme yaflanm›flt›r. 15.07.2016 tarihinde yafla-nan darbe girifliminden sonra 15 vak›f üniversitesi 23.07.2016
tarih ve 29779 say›l› Resmi Gazetede yay›nlanan 667 say›l› Ka-nun Hükmünde Kararname (KHK) ile kapat›lm›flt›r. Bu tarih-ten önce 76 olan vak›f üniversitesi say›s› 61’e ve dolay›s›yla top-lam üniversite say›s› 170’e düflmüfl, ancak bu say› 2016 y›l› so-nunda yeni kurulan vak›f üniversiteleriyle beraber 177’ye ve 2017 y›l› itibariyle de[4]
181’e yükselmifltir. Türkiye’deki tüm üniversitelerin kurulufl tarihleri, kurulufl kanun numaralar› ve kurulduklar› iller TTTTablo 2’de listelenmifltir. TTTTablo 3’de de kapat›lan vak›f üniversitelerinin ö¤rencileri ile ilgili ifllemlerin aktar›ld›¤› koordinatör üniversitelerin listesi s›ralanm›flt›r.
TTTTablo 4’de YÖK Baflkanlar›n›n görev süreleri ile görev yapt›klar› dönemlerde kurulan üniversite say›lar› gösterilmifltir. YÖK kurulmadan önce Türkiye’de kurulan toplam üniversite say›s› 19 iken YÖK’ün kurulmas›ndan sonra Prof. Dr. ‹hsan Do¤ramac› döneminde 34, Prof. Dr. Mehmet Sa¤lam döne-minde 3, Prof. Dr. Kemal Gürüz dönedöne-minde 21, Prof. Dr. Er-do¤an Teziç döneminde 38, Prof. Dr. Yusuf Ziya Özcan döne-minde 50, Prof. Dr. Gökhan Çetinsaya dönedöne-minde 11 ve halen görevde olan Prof. Dr. M. A. Yekta Saraç döneminde 20 üni-versite kurulmufltur. Ayr›ca Prof. Dr. ‹hsan Do¤ramac›, Prof. Dr. Mehmet Sa¤lam ve Prof. Dr. Erdo¤an Teziç dönemlerin-de kurulan dönemlerin-devlet üniversitesi say›s›n›n kurulan vak›f üniversite-si say›s›ndan oldukça yüksek oldu¤u görülürken; Prof. Dr. Yu-suf Ziya Özcan ve Prof. Dr. Gökhan Çetinsaya döneminde ise kurulan vak›f üniversite say›s›n›n devlet üniversitelerine göre yüksek oluflu dikkat çekmektedir. Öte yandan sekiz y›l süren
TTTfiekil 4.ÖSYS’ye baflvuran ve üniversiteye yerleflen aday say›s›ndaki de¤iflim (1981–2017) Kaynak: ÖSYM Yüksekö¤retim ‹statistikleri.
[3] 2016 y›l›nda kapat›lan 15 üniversite dâhil edilmemifltir. [4] 03.07.2017 itibariyle.
Prof. Dr. Kemal Gürüz döneminde hiç devlet üniversitesi ku-rulmam›flt›r.
1981–2017 y›llar› aras›ndaki yüksekö¤retim ö¤renci say›s›n-daki de¤iflim TTTfiekil 6’da gösterilmifltir. 1981 y›l›ndan günü-müze yüksekö¤retim ö¤renci say›s›ndaki büyüme h›z› y›llara göre farkl›l›k gösterse de sürekli bir art›fl e¤ilimi görülmektedir. 1981 y›l›nda 237.205 olan yüksekö¤retim ö¤renci say›s›, 1992 y›l›nda 810.781’e, 2003 y›l›nda 1.918.843’e, 2010 y›l›nda 3.529.224’e ve 2017 y›l›nda da 7.198.987’ye ulaflm›flt›r. Dolay›-s›yla, özellikle 2006 y›l›ndan itibaren kurulan yeni üniversitele-re paralel olarak toplam yüksekö¤üniversitele-retim ö¤üniversitele-renci say›s›nda da 2008 y›l›ndan sonra h›zl› bir art›fl yaflanm›flt›r. Bu süreçte yük-sekö¤retim ö¤renci say›s› 1992 ile 2003 y›llar› aras›nda 2.4 kat, 2003 ile 2017 aras›nda ise 3.7 kat art›fl göstermifltir. 1981’den günümüze ise yüksekö¤retimdeki ö¤renci say›s› yaklafl›k 30 kat artm›flt›r. Özellikle, 2008 y›l›ndan itibaren aç›kö¤retim ve uzak-tan ö¤retim ö¤renci say›s›nda yaflanan büyüme dikkat çekicidir. 2017 y›l›nda aç›kö¤retim ve uzaktan ö¤retim ö¤rencilerinin sa-y›s› 3.398.677 iken yüz yüze e¤itim ö¤rencilerinin sasa-y›s› 3.800.310’dur. 1984 y›l›nda yüksekö¤retime kay›tl› ö¤renciler içinde aç›kö¤retim ve uzaktan ö¤retim programlar›na kay›tl› ö¤rencilerin oran› %10.4 iken, bu oran 1992 y›l›nda %35.7’e, 2003 y›l›nda %34.4’e, 2010 y›l›nda %44.1’e ve günümüzde %47.2’e ulaflm›flt›r (TTTfiekil 6).
Yüz yüze e¤itimde 2003’ten günümüze kadarki son on dört y›ll›k süreçte ö¤renci say›lar›; önlisans programlar›nda 3.3 kat, lisans programlar›nda 2.6 kat, yüksek lisans programlar›nda 5.5
kat, doktora programlar›nda 3.9 kat ve toplamda ise 3 kat art›fl göstermifltir. 2008 y›l›ndan itibaren özellikle lisans programla-r›nda okuyan ö¤renci say›s›n›n önlisans programlaprogramla-r›nda okuyan ö¤renci say›s›na göre daha yüksek bir art›fl e¤ilimi gösterdi¤i görülmektedir. Di¤er yandan, h›zl› art›fl e¤ilimi lisansüstü ö¤-rencileri için ancak 2011 y›l›ndan itibaren görülmeye bafllan-m›flt›r. Bu e¤ilimin temel kayna¤› da doktora ö¤renci say›s›nda-ki art›fltan ziyade yüksek lisans ö¤renci say›s›nda say›s›nda-ki h›zl› art›flt›r. 2011 y›l›ndan sonra doktora ö¤renci say›s›nda da yaklafl›k 2 kat bir art›fl görülmesine ra¤men bu art›fl henüz istenen düzeyde de¤ildir (TTTfiekil 7).
Türkiye’de aç›kö¤retime ve uzaktan ö¤retime kay›tl› ö¤ren-cilerin y›llara göre de¤iflimi de TTTfiekil 8’de gösterilmifltir. Gö-rülece¤i üzere 1999 y›l›nda neredeyse eflit olan aç›kö¤retim ve uzaktan ö¤retim önlisans ve lisans ö¤renci say›lar› aras›ndaki fark bu tarihten sonra artmaya bafllam›flt›r. Özellikle 2008 y›l›n-dan itibaren aç›kö¤retim ve uzaktan ö¤retim önlisans ve lisans ö¤renci say›lar›ndaki h›zl› art›fl da dikkat çekicidir. Ancak 2013 y›l›yla beraber aç›kö¤retim ve uzaktan ö¤retimde önlisans prog-ramlar›na kay›tl› ö¤renci say›s›ndaki art›fl›n, lisans programlar›-na kay›tl› ö¤renci say›s›ndaki art›fltan daha h›zl› bir art›fl e¤ilimi-ne sahip oldu¤u ortadad›r.
2017 y›l› itibariyle yüz yüze e¤itim alan yüksekö¤retim ö¤-rencilerinin yaklafl›k %29.2’u önlisans, %56.6’s› lisans, %11.8’i yüksek lisans ve %2.4’ü de doktora programlar›nda okumakta-d›rlar. Di¤er yandan, aç›kö¤retim ve uzaktan ö¤retim ö¤renci-leri dâhil edildi¤inde yüksekö¤retim ö¤renciö¤renci-lerinin yaklafl›k
TTTTablo 2.Kurulufl y›llar›na göre üniversiteler.
Kurulufl Kanununun
‹l Üniversite Resmi Gazetede yay›nlanma Kurulufl y›l›
tarihi ve kanun numaras›
1 ‹stanbul ‹stanbul 06.06.1933-2252 1933
2 ‹stanbul ‹stanbul Teknik 20.07.1944-4619 1944
3 Ankara Ankara 18.06.1946-4936 1946
4 ‹zmir Ege 27.05.1955-6595 1955
5 Trabzon Karadeniz Teknik 27.05.1955-6594 1955
6 Ankara Orta Do¤u Teknik1 04.06.1959-7307 1956
7 Erzurum Atatürk 07.06.1957-6990 1957 8 Ankara Hacettepe 08.07.1967-892 1967 9 ‹stanbul Bo¤aziçi 12.09.1971-1487 1971 10 Adana Çukurova 30.11.1973-1786 1973 11 Diyarbak›r Dicle 30.11.1973-1785 1973 12 Eskiflehir Anadolu 30.11.1973-1787 1973 13 Sivas Cumhuriyet 09.02.1974-1788 1974 14 Bursa Uluda¤ 11.04.1975-1873 1975 15 Elaz›¤ F›rat 11.04.1975-1873 1975 16 Konya Selçuk 11.04.1975-1873 1975 17 Malatya ‹nönü 03.04.1975-1872 1975
18 Samsun Ondokuz May›s 11.04.1975-1873 1975
19 Kayseri Erciyes 18.11.1978-2175 1978
20 Ankara Gazi2 20.07.1982-41 (KHK) 1982
21 Antalya Akdeniz2 20.07.1982-41 (KHK) 1982
22 Edirne Trakya2 20.07.1982-41 (KHK) 1982
23 ‹stanbul Marmara2 20.07.1982-41 (KHK) 1982
24 ‹stanbul Mimar Sinan Güzel Sanatlar2 20.07.1982-41 (KHK) 1982
25 ‹stanbul Y›ld›z Teknik2 20.07.1982-41 (KHK) 1982
26 ‹zmir Dokuz Eylül2 20.07.1982-41 (KHK) 1982
27 Van Van Yüzüncü Y›l2,8 20.07.1982-41 (KHK) 1982
28 Ankara ‹hsan Do¤ramac› Bilkent3,10 07.03.1992-3785 1984
29 Gaziantep Gaziantep 27.06.1987-3389 1987
30 Afyonkarahisar Afyon Kocatepe 11.07.1992-3837 1992
31 Ayd›n Adnan Menderes 11.07.1992-3837 1992
32 Bal›kesir Bal›kesir 11.07.1992-3837 1992
33 Bolu Abant ‹zzet Baysal 11.07.1992-3837 1992
34 Çanakkale Çanakkale Onsekiz Mart 11.07.1992-3837 1992
35 Denizli Pamukkale 11.07.1992-3837 1992
36 Hatay Mustafa Kemal 11.07.1992-3837 1992
37 Isparta Süleyman Demirel 11.07.1992-3837 1992
38 ‹zmir ‹zmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü 11.07.1992-3837 1992
39 Kahramanmarafl Kahramanmarafl Sütçü ‹mam 11.07.1992-3837 1992
40 Kars Kafkas 11.07.1992-3837 1992
41 K›r›kkale K›r›kkale 11.07.1992-3837 1992
TTTTablo 2.[Devam] Kurulufl y›llar›na göre üniversiteler.
Kurulufl Kanununun
‹l Üniversite Resmi Gazetede yay›nlanma Kurulufl y›l›
tarihi ve kanun numaras›
43 Kocaeli Kocaeli 11.07.1992-3837 1992
44 Kütahya Dumlup›nar 11.07.1992-3837 1992
45 Manisa Manisa Celal Bayar15 11.07.1992-3837 1992
46 Mersin Mersin 11.07.1992-3837 1992
47 Mu¤la Mu¤la S›tk› Koçman12 11.07.1992-3837 1992
48 Ni¤de Ni¤de Ömer Halis Demir8,15 11.07.1992-3837 1992
49 Sakarya Sakarya 11.07.1992-3837 1992
50 fianl›urfa Harran 11.07.1992-3837 1992
51 Tokat Gaziosmanpafla 11.07.1992-3837 1992
52 Zonguldak Bülent Ecevit14 11.07.1992-3837 1992
53 ‹stanbul Koç 07.03.1992-3785 1992
54 Eskiflehir Eskiflehir Osmangazi 18.08.1993-496 (KHK) 1993
55 Ankara Baflkent4 14.09.1993-515 (KHK) 1993
56 ‹stanbul Galatasaray 06.06.1994-3993 1994
‹stanbul Fatih7 07.06.1996-4142 1996
57 ‹stanbul Ifl›k 07.06.1996-4142 1996
58 ‹stanbul ‹stanbul Bilgi 07.06.1996-4142 1996
59 ‹stanbul Sabanc› 07.06.1996-4142 1996
60 ‹stanbul Yeditepe 07.06.1996-4142 1996
61 ‹stanbul Kadir Has5 30.05.1997-4263 1997
62 Ankara At›l›m 15.07.1997-4281 1997 63 Ankara Çankaya 15.07.1997-4282 1997 64 ‹stanbul Beykent 15.07.1997-4282 1997 65 ‹stanbul Do¤ufl 15.07.1997-4281 1997 66 ‹stanbul ‹stanbul Kültür 15.07.1997-4281 1997 67 ‹stanbul Maltepe 15.07.1997-4282 1997 68 Mersin Ça¤ 15.07.1997-4282 1997 69 ‹stanbul Bahçeflehir 18.01.1998-4324 1998 70 ‹stanbul Haliç 18.01.1998-4324 1998 71 Ankara Ufuk 18.12.1999-4488 1999 72 ‹stanbul Okan 18.12.1999-4488 1999
73 ‹zmir ‹zmir Ekonomi 14.04.2001-4633 2001
74 ‹zmir Yaflar 14.04.2001-4633 2001
75 ‹stanbul ‹stanbul Ticaret 14.04.2001-4633 2001
76 Ankara TOBB Ekonomi ve Teknoloji 01.07.2003-4909 2003
77 Ad›yaman Ad›yaman 17.03.2006-5467 2006
78 Aksaray Aksaray 17.03.2006-5467 2006
79 Amasya Amasya 17.03.2006-5467 2006
80 Burdur Mehmet Akif Ersoy 17.03.2006-5467 2006
81 Çorum Hitit 17.03.2006-5467 2006
82 Düzce Düzce 17.03.2006-5467 2006
TTTTablo 2.[Devam] Kurulufl y›llar›na göre üniversiteler.
Kurulufl Kanununun
‹l Üniversite Resmi Gazetede yay›nlanma Kurulufl y›l›
tarihi ve kanun numaras›
84 Giresun Giresun 17.03.2006-5467 2006
85 Kastamonu Kastamonu 17.03.2006-5467 2006
86 K›rflehir Ahi Evran 17.03.2006-5467 2006
87 Ordu Ordu 17.03.2006-5467 2006
88 Rize Recep Tayyip Erdo¤an14 17.03.2006-5467 2006
89 Tekirda¤ Nam›k Kemal 17.03.2006-5467 2006
90 Uflak Uflak 17.03.2006-5467 2006
91 Yozgat Bozok 17.03.2006-5467 2006
92 ‹stanbul ‹stanbul Bilim 28.03.2006-5475 2006
93 A¤r› A¤r› ‹brahim Çeçen16 29.05.2007-5662 2007
94 Artvin Artvin Çoruh 29.05.2007-5662 2007
95 Batman Batman 29.05.2007-5662 2007
96 Bilecik Bilecik fieyh Edebali11 29.05.2007-5662 2007
97 Bingöl Bingöl 29.05.2007-5662 2007
98 Bitlis Bitlis Eren 29.05.2007-5662 2007
99 Çank›r› Çank›r› Karatekin 29.05.2007-5662 2007
100 Karabük Karabük 29.05.2007-5662 2007
101 Karaman Karamano¤lu Mehmetbey 29.05.2007-5662 2007
102 K›rklareli K›rklareli 29.05.2007-5662 2007
103 Kilis Kilis 7 Aral›k 29.05.2007-5662 2007
104 Mardin Mardin Artuklu 29.05.2007-5662 2007
105 Mufl Mufl Alparslan 29.05.2007-5662 2007
106 Nevflehir Nevflehir Hac› Bektafl Veli17 29.05.2007-5662 2007
107 Osmaniye Osmaniye Korkut Ata 29.05.2007-5662 2007
108 Siirt Siirt 29.05.2007-5662 2007
109 Sinop Sinop 29.05.2007-5662 2007
110 ‹stanbul Ac›badem Mehmet Ali Ayd›nlar8 18.05.2007-5656 2007
111 ‹stanbul ‹stanbul Arel 18.05.2007-5656 2007
112 ‹stanbul ‹stanbul Ayd›n 18.05.2007-5656 2007
113 ‹stanbul Özye¤in 18.05.2007-5656 2007 ‹zmir ‹zmir7 18.05.2007-5656 2007 114 Ardahan Ardahan 31.05.2008-5765 2008 115 Bart›n Bart›n 31.05.2008-5765 2008 116 Bayburt Bayburt 31.05.2008-5765 2008 117 Gümüflhane Gümüflhane 31.05.2008-5765 2008 118 Hakkari Hakkari 31.05.2008-5765 2008 119 I¤d›r I¤d›r 31.05.2008-5765 2008 120 fi›rnak fi›rnak 31.05.2008-5765 2008 121 Tunceli Munzur15 31.05.2008-5765 2008 122 Yalova Yalova 31.05.2008-5765 2008
123 ‹stanbul Piri Reis 08.02.2008-5733 2008
TTTTablo 2.[Devam] Kurulufl y›llar›na göre üniversiteler.
Kurulufl Kanununun
‹l Üniversite Resmi Gazetede yay›nlanma Kurulufl y›l›
tarihi ve kanun numaras›
125 ‹stanbul ‹stanbul fiehir 31.05.2008-5765 2008
‹zmir Gediz7 19.08.2008-5796 2008
126 Gaziantep Hasan Kalyoncu11 19.08.2008-5796 2008
Kayseri Melikflah7 19.08.2008-5799 2008
Gaziantep Zirve7 28.02.2009-5839 2009
127 ‹stanbul ‹stanbul Yeni Yüzy›l15 28.02.2009-5839 2009
128 Mersin Toros 07.07.2009-5913 2009
129 ‹stanbul ‹stanbul Medipol 07.07.2009-5913 2009
130 Konya KTO Karatay 07.07.2009-5913 2009
Konya Mevlana7 07.07.2009-5913 2009
131 Kayseri Nuh Naci Yazgan 07.07.2009-5913 2009
Ankara Turgut Özal7 07.07.2009-5913 2009
132 Ankara TED 07.07.2009-5913 2009
133 ‹stanbul Türk-Alman19 10.04.2010-5979 2010
134 Ankara Ankara Y›ld›r›m Beyaz›t15 21.07.2010-6005 2010
135 Bursa Bursa Teknik 21.07.2010-6005 2010
136 ‹stanbul ‹stanbul Medeniyet 21.07.2010-6005 2010
137 ‹zmir ‹zmir Katip Çelebi 21.07.2010-6005 2010
138 Konya Necmettin Erbakan14 21.07.2010-6005 2010
139 Erzurum Erzurum Teknik 21.07.2010-6005 2010
140 Kayseri Abdullah Gül14 21.07.2010-6005 2010
141 ‹stanbul Fatih Sultan Mehmet Vak›f 24.04.2010-5981 2010
142 ‹stanbul ‹stanbul 29 May›s 24.04.2010-5981 2010
‹stanbul Süleyman fiah7 24.04.2010-5981 2010
143 ‹stanbul ‹stanbul Sabahattin Zaim 24.04.2010-5981 2010
144 ‹stanbul Bezmialem Vak›f 24.04.2010-5981 2010
Samsun Canik Baflar›7 24.04.2010-5981 2010
145 Antalya Antalya Bilim8 21.07.2010-6005 2010
‹zmir fiifa7 10.12.2010-6082 2010
146 Trabzon Avrasya 10.12.2010-6082 2010
147 Adana Adana Bilim ve Teknoloji 14.04.2011-6218 2011
148 ‹stanbul ‹stanbul Geliflim 03.03.2011-6114 2011
149 ‹stanbul Üsküdar 03.03.2011-6114 2011
150 ‹stanbul ‹stanbul Gedik15 03.03.2011-6114 2011
Bursa Bursa Orhangazi7 03.03.2011-6114 2011
151 Antalya Alanya Hamdullah Emin Pafla 03.03.2011-6114 2011
152 Ankara Türk Hava Kurumu 03.03.2011-6114 2011
153 Ankara Yüksek ‹htisas6 03.03.2011-6114 2011
Ankara ‹pek7,13 03.03.2011-6114 2011
154 ‹stanbul MEF 27.04.2012-6296 2012
155 ‹stanbul Niflantafl› 31.05.2012-6307 2012
TTTTablo 2.[Devam] Kurulufl y›llar›na göre üniversiteler.
Kurulufl Kanununun
‹l Üniversite Resmi Gazetede yay›nlanma Kurulufl y›l›
tarihi ve kanun numaras›
156 Ankara Ankara Sosyal Bilimler 31.01.2013-6410 2013
Diyarbak›r Selahattin Eyyubi7 16.02.2013-6414 2013
157 Ankara Anka Teknoloji 18.06.2013-6492 2013
158 ‹stanbul ‹stanbul Esenyurt 18.06.2013-6492 2013
Adana Kanuni7 18.06.2013-6492 2013
159 Konya Konya G›da ve Tar›m 18.06.2013-6492 2013
160 Gaziantep SANKO 18.06.2013-6492 2013
161 ‹stanbul Biruni 27.02.2014-6525 2014
162 ‹stanbul Sa¤l›k Bilimleri 15.04.2015-6639 2015
163 Bal›kesir Band›rma Onyedi Eylül 23.04.2015-6640 2015
164 Hatay ‹skenderun Teknik 23.04.2015-6640 2015
165 Antalya Alanya Alaaddin Keykubat 23.04.2015-6640 2015
166 ‹stanbul Türkiye Uluslararas› ‹slam, Bilim ve Teknoloji 23.04.2015-6641 2015
167 Antalya Antalya AKEV 23.04.2015-6640 2015
168 ‹stanbul ‹stanbul Rumeli 23.04.2015-6640 2015
169 ‹stanbul ‹bn Haldun 23.04.2015-6641 2015
170 ‹stanbul ‹stinye 23.04.2015-6641 2015
171 ‹zmir ‹zmir Bak›rçay 07.09.2016-6745 2016
172 ‹zmir ‹zmir Demokrasi 07.09.2016-6746 2016
173 ‹stanbul Milli Savunma18 31.07.2016-669 (KHK) 2016
174 ‹stanbul ‹stanbul Kent 07.09.2016-6745 2016
175 ‹stanbul Beykoz 07.09.2016-6745 2016
176 ‹stanbul ‹stanbul Ayvansaray 24.11.2016-6761 2016
177 ‹stanbul Fenerbahçe 24.11.2016-6761 2016
178 ‹stanbul Türk-Japon Bilim ve Teknoloji19 24.06.2017-7034 2017
179 Ankara Ankara Güzel Sanatlar 01.07.2017-7033 2017
180 Nevflehir Kapadokya 01.07.2017-7033 2017
181 Ankara Ostim Teknik 01.07.2017-7033 2017
11956 y›l›nda “Orta Do¤u Yüksek Teknoloji Enstitüsü” ad›yla e¤itime bafllam›fl, 1959’da kurulufl kanunu yürürlü¤e girmifltir.241 say›l› Kanun Hükmünde Kararname (KHK) yürürlü¤e
girdikten sonra 2809 say›l› kanun ç›kar›larak 30.03.1983 tarihinde Resmi Gazetede yay›nlanm›flt›r.3‹hsan Do¤ramac› Bilkent Üniversitesi 20.10.1984 tarihinde kurulmufltur fakat
kuru-lufl yasas› gecikmifl olarak 1992 y›l›nda ç›kar›lm›flt›r.4Baflkent Üniversitesi’nin kurulufl ifllemleri 1993 y›l›nda Kanun Hükmünde bir kararnameyle tamamlanm›flt›r ve 15.01.1994 tarihli
Resmi Gazetede yay›nlanan 3961 say›l› kanun ile kurulmufltur.5Kadir Has Üniversitesi 07.03.1992 tarihli Resmi Gazetede yay›nlanan 3785 say›l› kanun ile kurulmufltur. Ama üniversite
1992 y›l›nda kurulamay›nca, 1997 y›l›nda yeni bir kanun ç›kar›lm›flt›r.62011 y›l›nda Ankara Bilge Üniversitesi olarak kurulmufl iken 02.08.2013 tarihli Resmi Gazetede yay›nlanan 6495
say›l› kanun ile yap›lan de¤ifliklikle Yüksek ‹htisas Üniversitesi olarak kurulmufltur.723.07.2016 tarih ve 29779 say›l› Resmi Gazetede yay›nlanan 667 say›l› KHK ile kapat›lm›fllard›r. 801.07.2017 tarih ve 3011 say›l› Resmi Gazetede yay›nlanan 7033 say›l› kanunla Yüzüncü Y›l, Ömer Halisdemir, Ac›badem, ‹stanbul Kemerburgaz ve Uluslararas› Antalya
üniversitele-rinin adlar› s›ras›yla Van Yüzüncü Y›l Üniversitesi, Ni¤de Ömer Halisdemir Üniversitesi, Ac›badem Mehmet Ali Ayd›nlar Üniversitesi, Alt›nbafl Üniversitesi ile Antalya Bilim Üniversitesi flek-linde de¤ifltirilmifltir.904.11.2014 tarih ve 29165 say›l› Resmi Gazetede yay›nlanan 6562 say›l› kanunla Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü’nün ad› Gebze Teknik Üniversitesi olarak
de-¤ifltirilmifltir.1021.07.2010 tarih ve 27648 say›l› Resmi Gazetede yay›nlanan 6005 say›l› kanunla Bilkent Üniversitesinin ad› ‹hsan Do¤ramac› Bilkent Üniversitesi olarak de¤ifltirilmifltir. 1127.04.2012 tarih ve 28276 say›l› Resmi Gazetede yay›nlanan 6296 say›l› kanunla Bilecik Üniversitesinin ad› Bilecik fieyh Edebali Üniversitesi ve Gazikent Üniversitesinin ad› da Hasan
Kalyoncu Üniversitesi olarak de¤ifltirilmifltir.1231.05.2012 tarih ve 28309 say›l› Resmi Gazetede yay›nlanan 6307 say›l› kanunla Mu¤la Üniversitesinin ad› Mu¤la S›tk› Koçman
Üniversi-tesi olarak de¤ifltirilmifltir.1318.06.2013 tarih ve 28681 say›l› Resmi Gazetede yay›nlanan 6492 say›l› kanunla Alt›n Koza Üniversitesinin ad› ‹pek Üniversitesi olarak de¤ifltirilmifltir. 1411.04.2012 tarih ve 28261 say›l› Resmi Gazetede yay›nlanan 6287 say›l› kanunla Zonguldak Karaelmas, Rize, Konya ve Kayseri Abdullah Gül üniversitelerinin adlar› s›ras›yla Bülent
Ecevit Üniversitesi, Recep Tayyip Erdo¤an Üniversitesi, Necmettin Erbakan Üniversitesi ve Abdullah Gül Üniversitesi fleklinde de¤ifltirilmifltir.1507.09.2016 tarih ve 29824 say›l› Resmi
Ga-zetede yay›nlanan 6745 say›l› kanunla Celal Bayar, Ni¤de, Tunceli, Yeni Yüzy›l, Y›ld›r›m Beyaz›t ve Gedik üniversitelerinin adlar› s›ras›yla Manisa Celal Bayar Üniversitesi, Ömer Halisde-mir Üniversitesi, Munzur Üniversitesi, ‹stanbul Yeni Yüzy›l Üniversitesi, Ankara Y›ld›r›m Beyaz›t Üniversitesi ve ‹stanbul Gedik Üniversitesi fleklinde de¤ifltirilmifltir.1628.06.2008 tarih ve
26920 say›l› Resmi Gazetede yay›nlanan 5773 say›l› kanunla A¤r› Da¤› Üniversitesinin ad› A¤r› ‹brahim Çeçen Üniversitesi olarak de¤ifltirilmifltir.1707.11.2013 tarih ve 28814 say›l›
Res-mi Gazetede yay›nlanan 6501 say›l› kanunla Nevflehir Üniversitesinin ad› Nevflehir Hac› Bektafl Veli Üniversitesi olarak de¤ifltirilRes-mifltir.18Milli Savunma Bakanl›¤›na ba¤l›d›r; akademik
kri-terler bak›m›ndan YÖK’le iliflkilidir.19‹lgili ülkelerin hükümetleri aras›nda yap›lan protokol ile kurulmufllard›r.
%35.5’ini önlisans, %56.5’ni lisans, %6.7’sini yüksek lisans ve %1.3’ünü de doktora program›na kay›tl› ö¤renciler olufltur-maktad›r. Ayr›ca, önlisans ö¤rencilerinin %56.6’s› ile lisans ö¤-rencilerinin %47.2’si aç›kö¤retim ve uzaktan ö¤retim program-lar›nda ö¤renim görmektedir (TTTTablo 5).
Yüz yüze e¤itimde yüksekö¤retim kurumlar›nda okuyanla-r›n %85.4’ü devlet üniversitelerinde, %14.2’si vak›f üniversite-lerinde ve %0.4’ü vak›f MYO’larda bulunmaktad›r. Ayr›ca, ön-lisansta okuyanlar›n %86.8’i, ön-lisansta okuyanlar›n %84.8’i, yük-sek lisansta okuyanlar›n %83.2’si ile doktorada okuyanlar›n %90.6’s› devlet üniversitelerindeki programlara kay›tl›d›rlar. Bu durum toplam yüksekö¤retim ö¤rencileri içinde vak›f üni-versitelerinde okuyanlar›n oran›n›n, vak›f üniversitelerinin say›-s›ndaki art›fla ra¤men halen oldukça düflük oldu¤unu göster-mektedir (TTTTablo 6).
TTTfiekil 9’da 1981 ve 2017 y›llar› aras›nda Türkiye’de yük-sekö¤retimde ö¤retim eleman› ve ö¤retim üyesi say›lar›nda gö-rülen de¤iflimler gösterilmifltir. Hem ö¤retim eleman› say›s›n-da hem de ö¤retim üyesi say›s›nsay›s›n-da 1984 y›l›nsay›s›n-da yaflanan düflüfl-ten sonra günümüze kadar fakl› oranlarda da olsa sürekli bir ar-t›fl e¤ilimi gözlenmektedir. 1981 y›l›nda 20.917 olan ö¤retim eleman› say›s› 2016 y›l›nda 156.168’e ulaflm›fl fakat 15.07.2016 tarihinde yaflanan darbe girifliminden sonra üniversitelerde ya-flanan ihraçlar neticesinde 2017 y›l›nda bu say› 151.763’e düfl-müfltür. Benzer flekilde 1981 y›l›nda 4.905 olan ö¤retim üyesi say›s› da 2016 y›l› itibariyle 72.740’a yükselirken günümüzde 71.390’a gerilemifltir. 1981’den 2003’e ö¤retim eleman› say›s› 3.6 kat artarken 2003’ten günümüze yaklafl›k 2 kat artm›flt›r. Ek olarak, 1981’den 2003’e ö¤retim üyesi say›s› 5.7 kat artarken, 2003’ten 2017’ye 2.5 kat artm›flt›r. Ö¤retim eleman› ve ö¤retim
üyesi say›lar›nda özellikle 2007 y›l›ndan itibaren h›zl› bir art›fl görülürken özellikle 2013 y›l›nda yaflanan s›çrama dikkat çeki-cidir. Ö¤retim eleman› say›s›n›n 2017 y›l›nda yaflanan düflüflün ard›ndan önümüzdeki y›ldan itibaren tekrar yükselifl e¤ilimine girece¤i öngörülmektedir.
2017 y›l› itibariyle ülkemizde toplam ö¤retim eleman› içeri-sinde ö¤retim üyelerinin oran› %47’dir. Öte yandan, ö¤retim üyesi d›fl›ndaki ö¤retim elemanlar›n›n say›s› 80.373 ve toplam içindeki oranlar› da %53’dür. Ö¤retim elemanlar›n›n %14.8’ini profesörler, %9.4’ünü doçentler, %22.8’ini yard›mc› doçentler, %14.1’ini ö¤retim görevlileri, %6.4’ünü okutmanlar, %2.4’ünü
TTTTablo 3.Koordinatör üniversiteler.
Kapat›lan Vak›f Üniversitesi Koordinatör Üniversite
Bursa Orhangazi Bursa Teknik
Canik Baflar› Ondokuz May›s
Fatih ‹stanbul
Gediz ‹zmir Kâtip Çelebi
‹pek Ankara Sosyal Bilimler
‹zmir Dokuz Eylül
Melikflah Erciyes
Mevlana Selçuk
Murat Hüdavendigar ‹stanbul
Selahattin Eyyubi Dicle
fiifa Ege
Süleyman fiah ‹stanbul Medeniyet
Turgut Özal Y›ld›r›m Beyaz›t
Zirve Gaziantep
Kanuni E¤itim ö¤retime bafllamad›.
TTTTablo 4.YÖK Baflkanlar›n›n dönemlerinde kurulan üniversite say›lar›.
YÖK Baflkanlar› Dönemi Devlet Vak›f Toplam
Prof. Dr. ‹hsan Do¤ramac› 21.12.1981 – 09.07.1992 32 2 34
(10 y›l, 6 ay, 18 gün)
Prof. Dr. Mehmet Sa¤lam 15.07.1992 – 03.11.1995 2 1 3
(3 y›l, 3 ay, 19 gün)
Prof. Dr. Kemal Gürüz 06.12.1995 – 06.12.2003 - 21 21
(8 y›l)
Prof. Dr. Erdo¤an Teziç 09.12.2003 – 09.12.2007 32 6 38
(4 y›l)
Prof. Dr. Yusuf Ziya Özcan 11.12.2007 – 11.12.2011 18 32 50
(4 y›l)
Prof. Dr. Gökhan Çetinsaya 12.12.2011 – 06.11.2014 1 10 11
(2 y›l, 10 ay, 25 gün)
Prof. Dr. M. A. Yekta Saraç* 11.11.2014 – 10 10 20
uzmanlar, %29.8’ini araflt›rma görevlileri ve %0.3’nü di¤er kad-rolarda istihdam edilen ö¤retim elemanlar› oluflturmaktad›r. Görüldü¤ü üzere ö¤retim elemanlar› içerisinde nicel olarak en büyük grubu araflt›rma görevlileri oluflturmaktad›r (TTTTablo 7). Ö¤retim elemanlar›n›n %85.6’s› devlet üniversitelerinde, %14.1 vak›f üniversitelerinde ve %0.3’ü de vak›f MYO’lar da çal›flmaktad›r. Benzer flekilde ö¤retim üyelerinin %83.8’i
dev-let üniversitelerinde bulunurken %16.2’si vak›f yüksekö¤retim kurumlar›nda bulunmaktad›r (TTTTablo 7). Dolay›s›yla vak›f yüksekö¤retim kurumlar›nda çal›flan ö¤retim eleman› oranlar› ile vak›f yüksekö¤retim kurumlar›nda okuyan ö¤renci oranlar›-n›n birbirine oldukça yak›n oldu¤u görülmektedir. Ayr›ca Tür-kiye’de 1981’den günümüze yüksekö¤retimde üniversite say›-s›nda ve ö¤renci say›say›-s›nda görülen art›fla paralel olarak ö¤retim
TTTfiekil 6. Türkiye’de yüksekö¤retim ö¤renci say›s›ndaki de¤iflim (1981–2017). Kaynak: ÖSYM Yüksekö¤retim ‹statistikleri (1981–2013); YÖK Yüksekö¤retim Bilgi Yönetim Sistemi (2014–2017).
TTTfiekil 7.Türkiye’de yüksekö¤retimde yüz yüze e¤itim ö¤renci say›s›ndaki de¤iflim (1981–2017). Kaynak: ÖSYM Yüksekö¤retim ‹statistikleri (1981– 2013); YÖK Yüksekö¤retim Bilgi Yönetim Sistemi (2014–2017).
eleman› say›s›nda da sürekli bir art›fl oldu¤unu söylemek yanl›fl olmaz.
TTTTablo 8’de yüksekö¤retim kurumlar› baz›nda yüz yüze e¤itimde ö¤retim eleman› bafl›na düflen ö¤renci say›lar› sunul-mufltur. Ülkemizde ö¤retim eleman› bafl›na düflen ö¤renci sa-y›s› 25.04 iken ö¤retim üyesi bafl›na düflen ö¤renci sasa-y›s› 53.24’dür. Devlet ve vak›f üniversitelerinde ö¤retim eleman› bafl›na düflen ö¤renci say›lar› s›ras›yla 24.99 ile 25.19’dur. Benzer flekilde ö¤retim üyesi bafl›na düflen ö¤renci say›lar› da devlet ve vak›f üniversitelerinde 54.25 ve 46.89’dur.
Ülkemizdeki genç nüfusun yüksekö¤retime olan talebini karfl›lamay› hedefleyen siyasi iktidar ve YÖK, yeni devlet ve vak›f üniversitelerinin kurulmas›na yönelik stratejik bir tutum sergilemifltir. Bu stratejik tutum, sürdürülebilir ülke ekono-misi, iktisadi ve sosyo-kültürel kalk›nma ad›na çok etkin bir hedefe iflaret etmektedir (Günay, 2014). Nitekim bu
do¤rul-tuda Türkiye’de 1981 y›l›nda %5.28 olan yüksekö¤retim okullaflma oran›, 1993 y›l›nda %15.05 oran›na ulaflm›fl ve Trow’a (1974) göre kitlesel yüksekö¤retime geçilmifltir. Daha sonra 2009 y›l›nda %46.94 olan yüksekö¤retim brüt okullafl-ma oran›n›n 2010 y›l›nda %56.75’e yükselmesiyle Türki-ye’nin 2009 ve 2010 y›llar› aras›nda yine Trow’e (1974) göre üniversal yüksekö¤retime geçti¤ini ifade edebiliriz. Günü-müzde ülkemizin yüksekö¤retim brüt okullaflma oran› %102.71’e ulaflm›flt›r (TTTfiekil 10). Bu durum da ülkemizde yüksekö¤retimde mevcut kapasitenin genç nüfus için (özelik-le 18–22 yafl grubu) yeterli oldu¤unu göstermektedir (Günay ve Günay, 2016). Ayr›ca bu oran yüksekö¤retimdeki tüm ö¤-rencilerin genç nüfusa (18–22 yafl grubu) bölümü ile hesap-land›¤›ndan dolay› yüksekö¤retimde brüt okullaflma oran› %100’ü aflabilmektedir. Çünkü yüksekö¤retim sistemindeki ö¤rencileri sadece 18–22 yafl aral›¤›ndaki ö¤renciler
olufltur-TTTTablo 5.Program ve e¤itim türüne göre ö¤renci say›lar› (2016–2017 ö¤retim y›l›).
Yüz yüze e¤itim Aç›kö¤retim ve uzaktan ö¤retim Toplam
Önlisans 1.109.626 1.446.300 2.555.926
Lisans 2.149.166 1.922.413 4.071.579
Yüksek lisans 450.251 29.964 480.215
Doktora 91.267 - 91.267
Toplam 3.800.310 3.398.677 7.198.987
Kaynak: YÖK Yüksekö¤retim Bilgi Yönetim Sistemi.
TTTTablo 6.Yüksekö¤retim kurumlar› baz›nda yüz yüze e¤itim ö¤renci say›lar› (2016–2017 ö¤retim y›l›).
Yüksekö¤retim kurumu Önlisans Lisans Yüksek lisans Doktora Toplam
Devlet Üniversitesi 964.603 1.823.254 374.759 82.757 3.245.373
Vak›f Üniversitesi 130.724 325.912 75.492 8.510 540.638
Vak›f MYO 14.808 - - - 14.808
Toplam 1.110.135 2.149.166 450.251 91.267 3.800.819
Kaynak: YÖK Yüksekö¤retim Bilgi Yönetim Sistemi.
TTTTablo 7.Yüksekö¤retim kurumlar› baz›nda ö¤retim eleman› say›lar› (2016–2017 ö¤retim y›l›).
Yüksekö¤retim kurumu Prof. Doç. Yrd. Doç. Ö¤r. Grv. Okutman Uzman Arfl. Grv. Çevirici E.Ö.PL. Toplam
Devlet Üniversitesi 19.141 12.545 28.140 16.655 7.285 3.628 42.403 20 36 129.853
Vak›f Üniversitesi 3.391 1655 6485 4.365 2.500 146 2.918 - - 21.460
Vak›f MYO 3 3 27 403 14 - - - - 450
Toplam 22.535 14.203 34.652 21.423 9.799 3.774 45.321 20 36 151.763
mamaktad›r. Di¤er yandan, ülkemizde yüksekö¤retim brüt okullaflma oran› önlisans düzeyinde %35.09, lisans düzeyinde %59.89 ve lisansüstünde %7.73’dür (TTTTablo 9).
Ülkemizde 2008 y›l› itibariye üniversite bulunmayan il kal-mam›flt›r. Türkiye’de seksen bir ilin altm›fl dördünde birer üni-versite varken, on yedi ilimizde ise TTTTablo 10’da gösterildi¤i gibi birden fazla üniversite bulunmaktad›r. En fazla üniversite-ye sahip iller aras›nda ‹stanbul 55 üniversite ile birinci s›rada üniversite-yer almaktad›r. Bu ilimizi 18 ve 8 üniversite ile s›ras›yla Ankara ve ‹zmir takip etmektedir. 181 üniversitenin %64.6’s› bu on yedi ilimizde bulunurken, vak›f üniversitelerinin tamam›n›n sadece on ilimizde bulunmas› bir baflka dikkat çekici unsurdur. Ayr›ca, ‹stanbul toplamda ülkemizdeki üniversitelerin %30.3’üne ve
vak›f üniversitelerinin de %62.6’s›na sahiptir. Di¤er yandan, ‹s-tanbul, Ankara ve ‹zmir’deki toplam üniversite say›s›, 26’s› dev-let ve 55’i vak›f olmak üzere 81’dir. Bir baflka ifadeyle üç büyük
TTTfiekil 8.Türkiye’de yüksekö¤retimde aç›kö¤retim ve uzaktan ö¤retim ö¤renci say›s›ndaki de¤iflim (1981–2017). Kaynak: ÖSYM Yüksekö¤retim ‹sta-tistikleri (1981–2013); YÖK Yüksekö¤retim Bilgi Yönetim Sistemi (2014–2017).
TTTfiekil 9.Türkiye’de ö¤retim eleman› say›s›ndaki de¤iflim (1981–2017). Kaynak: ÖSYM Yüksekö¤retim ‹statistikleri (1981-2013); YÖK Yüksekö¤retim Bilgi Yönetim Sistemi (2014–2017).
TTTTablo 8. Yüksekö¤retim kurumlar› baz›nda ö¤retim eleman› say›lar› (2016–2017 ö¤retim y›l›).
Ö¤retim üyesi bafl›na Ö¤retim eleman› bafl›na düflen ö¤renci say›s› düflen ö¤renci say›s›
Devlet Üniversitesi 54.25 24.99
Vak›f Üniversitesi 46.89 25.19
Vak›f MYO 448.73 32.91
ilimiz Türkiye’deki üniversitelerin %44.7’sini ve özellikle vak›f üniversitelerinin de %82’sini bulundurmaktad›rlar.
Ayr›ca, ülkemizde art›k merkez d›fl› ilçelere de üniversite aç›l-maya bafllanm›flt›r veTTTTablo 11’de ilçelerde bulunan üniversi-teler listelenmifltir. Antalya’ya ba¤l› Alanya ilçesinde 1 vak›f ve 1 devlet olmak üzere toplamda 2 üniversite mevcutken Bal›kesir’e ba¤l› Band›rma, Hatay’a ba¤l› ‹skenderun, Kocaeli'ne ba¤l› Gebze ilçelerin-de 1’er ilçelerin-devlet üniversitesi ve Mersin'e ba¤l› Tarsus ilçesinilçelerin-de ise 1 vak›f üniversitesi bulunmaktad›r. Dolay›s›yla ilçelerde kurulan toplam üniversite say›s› 6’d›r.
Ülkemizde yüz yüze e¤itim gören önlisans ö¤rencilerinin %18.6’s›, lisans ö¤rencilerinin %34.2’si, yüksek lisans ö¤renci-lerin %46.9’u ile doktora ö¤renciö¤renci-lerinin %59.3’ü üç büyük ili-mizdeki üniversitelerde ö¤renim görmektedir. Öte taraftan, toplam yüz yüze e¤itim ö¤rencileri içinde bu üç büyük ildeki üniversitelerde okuyanlar›n oran› %31.7’dir. Ayr›ca, ‹stan-bul’da okuyanlar›n toplam ö¤renciler içindeki oran› %19.5, An-kara’da okuyanlar›n oran› %7.7 ve ‹zmir’de okuyanlar›n oran› da %4.4’dür (TTTTablo 12). Benzer flekilde TTTTablo 13’de üç büyük ilimizdeki ö¤retim eleman› say›lar›, unvanlar›na göre su-nulmufltur. Bu çerçevede ‹stanbul, Ankara ve ‹zmir’de çal›flan toplam ö¤retim eleman› say›s› Türkiye’deki toplam ö¤retim elemanlar›n›n %38.4’ünü oluflturmaktad›r. Ö¤retim üyesi aç›-s›ndan bakt›¤›m›zda ise bu oran %42.2’ye yükselmektedir.
TTTTablo 14’de ise 2017 y›l› itibariyle yüksekö¤retim kurum-lar›ndaki programlar›n türlerine göre say›lar› listelenmifltir.
Do-lay›s›yla, Türkiye’de önlisansta 8.487, lisansta 6.937, yüksek li-sansta 12.303 ve doktorada 5.283 program olmak üzere toplam-da 33.010 yüksekö¤retim program› mevcuttur. Ö¤renci ve versite say›s›na paralel olarak programlar daha çok devlet
üni-TTTTablo 9.Program türüne göre okullaflma oranlar› (2016–2017 ö¤retim y›l›).
Önlisans Yüz yüze e¤itim 15.56
35.09 Aç›kö¤retim ve uzaktan ö¤retim 19.53
Lisans Yüz yüze e¤itim 31.33
59.89 Aç›kö¤retim ve uzaktan ö¤retim 28.56
Lisansüstü Yüz yüze e¤itim 7.42
7.73 Aç›kö¤retim ve uzaktan ö¤retim 0.31
Toplam 102.71 102.71
Kaynak: Oranlar yazarlar taraf›ndan hesaplanm›flt›r.
TTTTablo 10.Birden fazla üniversite bulunan iller.
‹l Devlet Vak›f Toplam
1 Adana 2 - 2 2 Ankara 7 11 18 3 Antalya* 2 3 5 4 Bal›kesir* 2 - 2 5 Bursa 2 - 2 6 Erzurum 2 - 2 7 Eskiflehir 2 - 2 8 Gaziantep 1 2 3 9 Hatay* 2 - 2 10 ‹stanbul 13 42 55 11 ‹zmir 6 2 8 12 Kayseri 2 1 3 13 Kocaeli* 2 - 2 14 Konya 2 2 4 15 Mersin* 1 2 3 16 Nevflehir 1 1 2 17 Trabzon 1 1 2 Toplam 50 67 117
*Merkez d›fl› ilçelerde kurulan üniversiteler de dâhildir.
TTTTablo 11.Üniversite bulunan merkez d›fl› ilçeler.
‹l ‹lçe Üniversite
1 Antalya Alanya Alanya Alaaddin Keykubat 2 Antalya Alanya Alanya Hamdullah Emin Pafla
3 Bal›kesir Band›rma Band›rma Onyedi Eylül
4 Hatay ‹skenderun ‹skenderun Teknik
5 Kocaeli Gebze Gebze Teknik
6 Mersin Tarsus Ça¤
Not: Vak›f üniversiteleri italik yaz›lm›flt›r.
TTTTablo 12.‹llere göre yüz yüze e¤itim ö¤renci say›lar› (2016-2017 ö¤retim y›l›).
Önlisans Lisans Yüksek lisans Doktora Toplam
Ankara 21.093 195.225 58.970 20.973 296.261
‹stanbul 148.776 435.198 130.818 27.581 742.373
‹zmir 36.841 105.156 21.440 5.607 169.044
Toplam 206.710 735.579 211.228 54.161 1.207.678
versiteleri bünyesindedir. Fakat yüksek lisans ve doktora prog-ramlar›ndaki fazlal›¤a ra¤men lisansüstü ö¤renci say›s›nda iste-nen hedeflere henüz ulafl›lamad›¤› da görülmektedir. Di¤er yan-dan, 2017 y›l›nda yüksekö¤retimimizde ö¤renci alan 219 farkl› türde önlisans program› mevcutken bu rakam lisans programla-r› için 390’d›r (TTTTablo 15).
Türk Yüksekö¤retiminin Dünya’daki Yeri
Bir ülkenin rekabet gücü iyi yetiflmifl insan gücü ile bilim ve teknoloji üretme kapasitesine ba¤l›d›r. Yüksekö¤retimde rekabet gücü, yüksekö¤retimde mükemmellik aray›fl›na yol açm›flt›r. Yirmi birinci yüzy›l bafl›nda bütün dünya ülkeleri, ABD baflta olmak üzere, küreselleflme, rekabet ve teknoloji dinamiklerinin etkisiyle yüksekö¤retim sistemini yeniden ta-sarlamaktad›rlar. Ayn› zamanda daha iyi araflt›rma, daha iyi e¤itim ve daha iyi kamu hizmeti verecek yüksekö¤retim siste-mi için ola¤anüstü bir çaba içindedirler. Nitekim bu
ba¤lam-da yüksekö¤retimde brüt okullaflma oran› Amerika’ba¤lam-da %85.8, ‹ngiltere’de %56.5, Japonya’da %63.4, Çin’de %43.4 ve Hin-distan’da %26.9’dur (TTTfiekil 11). 2015 y›l› itibariyle Türkiye dünyada yüksekö¤retim brüt okullaflma oran› bak›m›ndan Yu-nanistan’›n ard›ndan ikinci s›rada yer almaktad›r. Bu durum da son y›llarda yüksekö¤retimde yaflanan genifllemeyle beraber ül-kemizde yüksekö¤retimin mevcut kapasitesinin genç nüfus için yeterli oldu¤unu göstermektedir.
Bilimsel yay›n say›s› bak›m›ndan 2016 y›l›nda Türkiye 44.173 yay›nla dünyada 17’nci s›rada yer almaktad›r ve 1981 y›l›ndan itibaren yay›n say›lar›ndaki geliflmeler TTTfiekil 12’de gösterilmifltir. Özellikle 2003 y›l›ndan sonra ülkemizin bilim-sel yay›n say›s› bak›m›ndan dünyada 16 ile 20’nci s›ra aras›n-da yer ald›¤› görülmektedir. TTTfiekil 13’de ise 1996 y›l›ndan günümüze ülkemizin ve baz› ülkelerin bilimsel yay›n say›la-r›ndaki de¤iflim gösterilmifltir. Bu alanda 2003 y›l›ndan itiba-ren baflta Çin olmak üzere Hindistan ve ‹ran’da görülen h›zl›
TTTfiekil 10.Türkiye’de yüksekö¤retim brüt okullaflma oran›ndaki de¤iflim (1980–2017). Kaynak: UNESCO (2017); 2016 ve 2017 y›l› oranlar› yazarlar ta-raf›ndan hesaplanm›flt›r.
TTTTablo 13.‹llere göre ö¤retim eleman› say›lar› (2016–2017 ö¤retim y›l›).
Prof. Doç. Yrd. Doç. Ö¤r. Grv. Okutman Uzman Arfl. Grv. Çevirici E.Ö.PL. Toplam
Ankara 4.284 2.060 2.877 1.682 1.636 748 5.739 7 9 19.042
‹stanbul 5.614 2978 7595 3.723 2.464 410 6.980 4 2 29.770
‹zmir 1.927 1.036 1.819 926 770 384 2.750 0 2 9.614
Toplam 11.825 6.074 12.291 6.331 4.870 1.542 15.469 11 13 58.426
art›fl dikkat çekicidir. Bu veriler Çin’in önümüzdeki y›llarda ABD’yi yakalama potansiyeli oldu¤unu aç›kça ortaya koymak-tad›r. Ayr›ca, 1996 y›l›nda bilimsel yay›n say›s› bak›m›ndan çok gerilerde olan ‹ran günümüzde ülkemizi geçmifltir. Dola-y›s›yla, y›llar içindeki art›fla ra¤men Türkiye’nin bilimsel
ya-y›n say›s›n›n halen yüksekö¤retim sisteminin mevcut kapasi-tesine göre oldukça düflük oldu¤u ortadad›r.
Bilimsel yay›n say›s›ndaki düflüklü¤e ek olarak Türk yükse-kö¤retiminin en önemli zaaflar›ndan biri fikri bulufllar, patent ve patentlerin ürüne dönüflmesi, bir baflka ifadeyle teknoloji
TTTfiekil 12.Türkiye’nin bilimsel yay›n say›s› ve dünyadaki yeri. Kaynak: SJR (2017).
