Gazetecilik mesleğindeki değişim ve 21. yüzyılda gazetecilik

M.tnara llctbimDergisi SayL:6, NiJaa 1994

cAzErEciLiK

MEsr,EeiNDEKi

DEei$iM

VE

2I.YtJZYILDA

GAzETEciLiK

Arg.Giir.hnar ERASLAN

MARMARA

UNIVERSTIES1 Iletiqim Fakiiltesi

GIRI$

Gazetecilik mesleEi, bauh

sanailelmi$ iilkel€rde

2G25 yd 6nce

bil-gisayarlada tanl$m$ olma$na kar$tn,

Tiirkiyede

ancak son on yrl igerisinde uygulama alanma

glrmi$tir.

Bilgisayar otomasyonu iilkemizdeki basrn sek-toriiniin gehresini dunyadaki genel eEilime uygun dii{erek bigimde

deligtir-migtir. Bu

de!i9im,

20.yiizyrhn

ikinci

yansrnda yagadrlrmrz

ileti$m

devri-minin temellerini atan teknolojik

geli$eler

ile

ballantrldrr.

Teknolojik ge-li$meler, hemen ber alanda oldugu gibi, gazetecilik meslegini de

gui

doni\U

olmayan

deEilim

siirecine

katmr$fi.

Diinya'daki bu

defiEimin

temelleri ve somur

goriiniimleri

alaglda ele

almmlEff.

r-cAzETEciLiK

MESLEdINDEKi DEGi$iM

Giiniimiizde, gazetelerin toplumsal i$levleri

deligmehedir.

Bu

de$-gim, gazetecilik

ktiltiifiiniin

_{$imdiye dek}

kullan

an tiim

kavranlaflnl

ve

ada-yqlanm

etkilemektedir.

20.yilzy

tn

ihnci

yan$ndaki teknolojik kesiner daha gok

elekfonik

ve bilgisayar alanlannda gergeklegmigtir. Bu

yiizyh

"iletiEim gagf' yapan et-kenler arasrnda, telekomiinikasyon teknolojilerinin kullamrumrza sundulu hizmetler

ilk

sralarda yer

almaktadr.Iletigm

telarolojisi, son

yirmi

yl

igin-deki

bUyUk

at

lmlnl

yaparken insanhk

tarihi

boyunca

gelipn

ileti$im

girnlerinin kendisine sundugu zengin

birikimden

elbette yaradanmlgtr.

lnsanl*

tarihindeki

ilk

iletigim bigimi ytizyiize ve sttzel anlafinla ger-gekte$mi$t.ir. Topluluk halinde yalayan _{insanlar, hem diger}

_insanld

_{hem de} gevrelerinde olup bitenler hakkrnda

bilgi saiibi

olmak istemi$lerdir. Bu dO-nemde habeder, insanlar

bir

yerden balka

bil

yere

gittiklerinde

ve balkala_

nyla

dolrudan

do!ruya

konu$uklannda

aktar

abilmi$tir.

Oyhiler

ve

bilgi-ld

a[tzdan

allza akadarak

kuqaktan

ku$!a

gegebilmigtt. Bunlann bir krs-rtu gegen stue igerisinde ununrlmul,

bir

klsn

da

degi$tidlmiqtir(l

).

Daha soffalan, insanlar

mesajlarft

kallct

hlmak

istemi$ler ve bu ne_ denle de duvarlar4 ta{ tabletlere

resir

ef gizmeye ya da dnceleri papiiriislere daha sonra

da

kagldara sdzciikler yazmaya

ba$larruglardr.yut yuma

gitri-$imi, mesajlafln

bir

bigimde kodlanmaslnl

gerekirmigtk.

BOylecg yazr sis_ temi aynl zamanda bu kodlama bigimini agmayl da gerehirmi$fu. Fakat, me-sajlar bu sayede

yiizyrllar

boyunca varolabilmi$tir(2).

OrtagaE'd4

bir

el yazmasrnrn golaltrlmasr _{oldukga zahmetli}

_bir

_igti. Okuma ve yazma ozelliEine sahip ki$ilerin sayrsr oldukga azd.r. Elle gogalu-lan

kitaplar

da gok pahalhydr.

Fakal

matbaanln geliqi ile sOzciiklerin dizil_ mesi ve bunlann mekanik olarak

hdr,

ucuz ve

do!ru

bigimde basdna$ mo-dern

yaynqhgm

temelini olu$turmultur.

Gihtimiizde yayncrhk endUstrisi gok

biiyiik

bir i$

atandr

ve genil

bir

kidesel pazara ihtiyag duymaktadr.

Gazetecilik mesleEi, temelde,

bilginin

edinilmesi,

yaflmast

ve yo_ runlanmasl i$iyle ulragmaktadr. Qalrmrzda, bilginin

iiretimi,

kullan

masl

iElenmesi ve daprtrml

Onedi

bir endiistri kolu haline gelmigtir. Gazerccilik uFa$lsr, bu siiregte,

bilginin

kullanllmast, i$lennesi ve

daEtfi

evrelerinde yer

atu.Bk

gazetffj, higbir zaman bir

bilgi

iirericisi degildir. Fakat var olan

bilgiyi

kullalr

_{ya da i$ler. GazeE iglefinesi ise i$lenen bu}

_bilgileri

_{okuyucu_} lanna gazete

aracllbyla

akararak daErtlm _{igini iistlenk. Gazetecilikteki bu}

bilgi

aktama _{i$i, gazetenin dogasl gereEi somuttur ve baslm i$i gtiniimiizde} bUyiik endUstdyel yatrrlmlarl gerektirmekEdir. Gazeteciye dii$en,

bilginin

aragtnlmasr, iqlenmesi ve haber haline getirilmesi igi

isg

1 5-20

yll

Oncesine

kadar

gegtilimiz yiizyrlm

gazerecilik geleneginden _{pek farkh degildi.}

Son

yimi

y

igerisinde diger

tiim

alanlarda oldugu

gibi

gazereciligi de etkileyen geligme,

iletigm

alanlnda yalanan

teknolojik

bulu

ar ve uy_

gulamalarldr. Il.Diinya

Savagfnrn ardmdan,

iletigim

alanmda iizednde en gok

tafi$

an konular, radyo, basrn,

film

ve televizyondu. Son yirmi

yl

igeri-sinde ise gok daha degiqik ve karma$k araglardan soz edilmektedir.

Giiniimiiziin

teknolojik

gelilmeleri

insanlara,

"".'kablolu

televizyon' kaset, video-teyp, video-fon, stereo-fon, tele-konferans, lazer teknigine da-yall makinalar, elekEo statikler, elektronige

dayal

yiikek

sihadi dizgi, baskt ve Otsenme makinalan, elektronikle i$leyen

miko

fihnler, radyo yoluyla ya-yrn yapan rnakinalar, zaman payla.$mh bilgisayadar, Yeri bankalafl, telema-tik uygulamalar, uydular arasl baElanular vb.

sunmaktadr"(3) Arnk

hu

ala-na ve rnekaala-na ulaEabilen bilgisayar aglarl ile

bir

"bilgi

toplumu"(4)

yarat

-mrstrr.

Gazetecilik

mesleginde meydana

gelen temel degi$im,

asllnda,

2 1 .yiiz}1la

yakla$

rken

ileri

kapitalist toplumlann ya$makta olduBu

"bilgi

pa

amasr"na bir uyum sa$ama gabasdr. Gerek gazeteler' gerekse diE€r

kit-le

ileti$im

araglan iginde bulunduklan toplumdan

solu

anamazlar.

Toplu-mun gegifmekte oldugu de$iqir4 eksik ya da tam yanlafl ile, tiim basm degi-$ime zodamaktadr. Ya$anan bu degi$ime genellilde

"bilgi

patlamasr" denil-mektedir(5).

A.

Bllgi

Toplumu

ve

Bilgi

Patlarmsl

Gtiniimiiz insan1nrn zamam gok

defedidir.

YaSamm devam ettirebil-mesi ve istedigi sonuglara ulqmasr da ancak bilgiyle

miinkiin

olabilmekte-dir.

Bilgi

arulg basit bir bigimde degil, oldukga

kama$k

bigirnlerde karSrru-za

g*maktadr.

Ulkelerin

sosyo-ekonomik yaprlanmn karmaSlkhgl

bilSile-rin

de

karma!*

olarak yaptlanmasma neden

olmaha

r.

Bilginin hzla

attmasry'a

ilgili

olarak _9u

gori\

dile getidlmektedir;

"Bugunun diinyaslna ayak uydurabilmek igin insanlafln

gelitli

bilgilere

ge-reksinimi

vuclr.

Dinya

niifusu afltlkga da gerekli bilgtyt daEltma

yontemle-dni

geli$tkmek zorunlu oluyor...niifus

artlllna

oranla

iirctilen bilgi hlzl

da

afllyol.

Bdylece hel gegen Siin ihtisas daltafl sayNnda bir goEalma g6rUlu' yor, buna da bilgi patlamasl diyoruz"(6) Guniimiizde bilgi yalmzca bas r ya-yrnlarda saklanmamaktadlr.

lleti$im teknolojilerinin sundulu

olanaklada"

bilgi, "fiIm,

slayt" televizyon, bantlar ve bilgisayar bantlafl"nda saklanabil-mektedir(7).

gelmek-tedir. Bu endiistri, A.B.D.de oldugu gibi diEer bir gok geli$miq sarayi

iilkele-rinde de kiitiiphaneler, yayrncrlar, dokiimantasyon merkezleri,

filr[er,

bant-lar, gatrsel-igtsel iletigim araglarl, telgraf, teleks, uydu istasyonlan, bilgisa-yadar vb. birgok uygulamayl igermektedir.

Bugi.iniin toplumunda, i$letme ydneticileri, araStmacllar, akademis-yenler, otsenciler,

yaynolar

ve

diler

meslek alanldlnda galqan ki$iler

bilgi

ve

bilgi ah$ndaki

artlga kargl kendilerini hazrlamak ve

bilgi

sistemleri

ko-nusunda deneyim kazanmak zorundadular.

"6rne!in

20 yrl 6nce bir iE adam

iki

gazete

okumah4

bir kag memuda

toplalu

yapabilmekte ve ptanlann

uy-gulamaya koyabilmekteydi... "(8).

Giiniimiizde,

sorunlafl n

olabildilince

gabuk goziimlenmesi isten-mektedir.

Ayflc4

zaman igerisinde toplurnlarD eotellektiiel geligirnleri ger-gevesinde her

tiirlti bilgi

kaynagna

lar$

olan

ilgileri

aflrrugur. Sonug

olualg

artlk,

bilgiye

olan

ihtiyacrmz artmll

ve karmagrklaSmrytll.

B.

Bilgiden Yararlanrna

Bilgi

kaynaklafl gok gegitlidif. Genel olarak

bilgi

kaynaklan

kiyler

ya da kurumlar olarak kar$nuza

glkmaktadr. Bilginin

dErolanmasl ve

eri$il-mesindeki engeller ya da kolayhklar bilgiden ne kadar

yararlan abiidigini

gOstermektedir.

Bilgi

edinmek ist€yen

ki|i,

istedi$

bilgiye giigliik _eekmeden ulalaca-Ema ve o bilginin kendisine gergehen yararh olaca$na inanmadrkga

bilgiye

ula$makhn vazgegebilir(g).

Bilginin

daha kolay bigimde aktanlma$,

ilk

dnceleri matbaa makine-sinin bulunuquyla

ba$amr$r.

"Matbaa makinesiyle ayru kitabm birgok kop-yesi

basrlabildili

igin, kitaplar bir iilkeden digerine gonderilerek, deEi$ik Ul-kelerdeki kimselerin aynl Ktaptan yaradanmas

sallamyordu. Mektup

ve posta sisteminin ba{lamasl, kitaplarm

_Fhirler

arastnda

gondoilmesini

sa!-ladrlr

igin,

bilgi alq-veri$

yoniinden gok

kllan

an

bir

ilerigim gegidi..." ol-mu$ur(

l0).

Toplunlafln

bilgi edinebilmelerinde en gegerli yol kitle ilerigim arag-landrr(11). Gazeteler gegitli kaynaklardan edindikleri

bilgileri

loplum

igin-deki gok sayda insana ula$undar.

Ytizylllar

boyunca en biiyuk bilgi

depola-n

kiitUphanelq

olmu$tur.

Giiniimiiziin

modem kiitiiphanelerinde

ayrrca 224

"g6rsel-ilitsel"

yontemlerle kitap ve dergi

koleksiyonlafl

saklanabilmekte-i".so

gturu[

haberini haarlarken "kim, ne zaman, ne dedi?" sorulanmn

cevaplaim

artrk daha

^z

aramalladr.

Bununla

bidiKe,

asrl

ay&nlatu bilgi'

olayn

genel gugevesini, neden ve sonug

ihkilerini

verebilen _.haberle{e yer

a*"r'liO".

eit

g-"teci

bilgiyi

yararh duuma getircbilmek igin' dnce kendi-sinin yuarlantla-bilir

bilgiyi

ulaqmasl

guekneKedir'

Giiniimiizde

_'

gugleft-ie. lgin Uitgiye

utaqmadi

ve bunu haberluinde

yararlan

abilir krlmada yeni

yollar a9

ruqtr.

tr-

ELEKTRoNiK

ir-nri$in

vs

niLGisAYARLr

GAZETECiLiK

Elekrilin

bulunmaslndan soffa,

bilgileri

yazma ve aktarmada yeni

bir

ybntem hrl'iamlmaya ballandl. Bu ybntem, Elgraf ve telefondu' Bu

saye-0",';"taotat

atastndaki

uzaid*lu

azalulrng

oldu

Bugiinun

habe

e$me ala-nrnOati

inaott-a,

itlz

gelecekE neler olabileceEini

talmin

etmemizi

giigle$-,it."f.t"Oit.

Slfgi.uyai

telnolo.lisi, habedelme ve

bilginin

depolanmastnda

i"r-ir.

g-il

ir-aHar

sunmaktadr.

von

Neumann, bu

moden

teknoloji-i"tln, ,a-"tot

t

raftmaktan gok etki alanlnl geni$letmesi nedeniyle

modern-lelme

oranlnl

arttrdlElnl

soylemektedir( 12) _'

Bilgisayadar

bilgi

devdminde merkezi bir

tol

oynamaktadrlar'

Bil-gisayann b."Oytesine devrimci olmastntn

ilk

nedeni

bilgi

makineleri

olmalan-1".

if.tn.gi

uit

Uifgi -gerek sbzciikler, gerek resirnler ya da diEer titulii

sim-g";

U

gi;ryt"

utii

olarak yiitdenebilmektedir' Bu, bilgisayar igin

tasada-nar

programlafln sanaudr(1 3).

Bilgisayadara girilen veriler,

difer

verilerle

ballanr

an

kuruldufun-da

t[ttantiabiit

bitgi-haline gelebilirler.

Hemen her alanda

kullamlabilen

etektronlt

verltabani

teknolojileri'

gazerccilik meslegi iEin genel bir ilaq

ol-tnrfuUifitf"t.

"f*ut,

bu

yeniieknoloji

btininii etkileyecek olan parqayr deEi-sime

usatabilir"( l4).

Bu alanda yaprlan tartrqmalar daha qok yeni ventabanr

i*ooiJllt.tinin

grretecileri, haberledni aJa$rflrken baz 1 resmi ve uzmar

ki-iiier*

eotu$.tlir"

trntrh

kalmaltan kurtartp kurtaramayaca!1 uzerinde

yo-brnfEitSttt

gu

q.gda!

tekrolojilerin

haber merkezlerine yeni

girmil

olma-ir

ve kullammrmn henuz hmamen yaygtnlaqmamtq olmasl nedeniyle yaptlan analizler

spekiilatif olmaktadr.

Bu tdknolojilerin gazetecilere ve yazl iEleri miidtiderine sa-ElayacaEr

ol-dugu one _{siidilmektedh. Boylece kendi gtindemlerinin denetimini saglaya_} bilmekte ve _{mesleklerinin amacua daha gok yaklapabilrnek olaDalma sahip}

olmaKaddar(l5).

Bir haber

mulabirinin eieltirel

ve nesnel habercilik yapa_

bilmesi _{igin, haberin igeriEinin resmi kiSilerin ve uzmanlann g&ii$ierini aln_} tdamaldan oteye gegmesi

gueknektedir.

_eiinkil

habere konu olan

Oytiiniin

bir

ballam,

yani neden-sonug

iligkisi

ve gevresel kogullafl

var&r.

Olay bu

baflamndan ayn

tutularak haber olarak sunulursa

yararlanrlullr

azaimrq olur.

Giinc€l olaylafl d0Eru olarak tanllrfamak ve anlamaya gal$malq res_

mi verileri ballarnsal bir gergeveye _{oftnarak bir bilgi hatine ditniigilirmek ve} bu

iy

bUytik bir

hzla

yapmak yaa igerinin

ubayst

ile gazetecinin yazlsl ara_

$ndaki

ililkiyi

de

deEiltirecekri(16).

_{Bilgisayar teknolojilerintn girOigi ga_}

zete

i

etrplerindeki

_{yaplsal deEigimin nedeni de budur.}

Gazet€cil€rin klasik ara$tlrma ve haber yaz ma

Fkdklerini

deEigtiren elektronik

iletigmin

_{guniimiize gerirdigi hlzr anlayabilmek igin Onceti}

CO_

nemlerdeki habefleqmenin ne kadar stue

aidrlrna

bakmakm yarar

vudr.

Londra'dan Glasgow'a gtinderilen krsa

bir

rnesajrn iletilebilmesi igin gefekli

siire,

l8.y[zy

da posta arabasl

ile

10

giin, lg.ytizyrlda

tren

lte

td

saat,

20.yiizy

m ba$nda telgraf ile 4

dakik4

r€leks ile 2 dakik4 relefon ile 30 sani-ye ve elektfonik iletigim

ile

1 saniyedir(17).

.

Basmda otomasyona gegmi$ olan bir gazete i$eunesinde gallSan ga_ zetecinin srk

$k

ba$vurdugu

teholoji

genel olarak

';gerim

rgl(ontini)

tek_

nolojileri"

olarak

adlandmlnakadr.

_{Bu teknoloji, bir gok yerde ,,veritaban_}

lan"

ya da "online kfttiphaneleri,, a&yla da

kullanftnalradr.

_{Cavrim igi} !ek_

nolojileri, bir

kd$e yazafl ya da muhabirin emrine gok

buytiknikhll;dah

bilginin

_{kullammrnr verir. Veritabanr uygulamasna}

_dahii

_bilgiler

_{o kadar}

gok

miktarlada

olabilider ki, gazetecinin is&digi

bilgiyi

ya da ona uygun

bir

konuyu bulmak

igin klasik

yontemlerle

yap

an ara$ffmalar aytar

JUreUi-lir(l8).

Bir

veriabanrnda

istedili

bilgiyi

uayan bir gazerccinin,

izel

anahur siizciikler ve sistemin

alalffma tetdgine

uygun segilrni$ _{komutlarla tala&Et}

bilgiler

birkag dakika igerisinde kullamma

hazr

hale gelebilir.

Velitaban

uygulamaian akla gelen her

tiidii

konuda olabilir. Son d0_ nernlerde gazeteciler igin,

gelitli

gazete ve dergiledn _{gegmi$ yayrnlan bu uy_} gulamalara _{dahil edilmigtir. Bu veritabanlan, Onceleri gazeiecilerin kiqisel} olarak meslekdagannm

i

erini takip etmek amacryla Kuzey Anerika,da ve giderek

titn

diinyada uygulanmaya ba$lanrmgludn.

Gnefin,

Hawaideki

_bir

muhabir,

veritaban

uygulamaslndaki haber _{dosyalafl araclhglyla, hrzh ve}

etkili

bir tarzda, 60'dan fazla Amerikan gazetesini' 150'den fazla dergiyi, Ja-ponya nm Kyodo

habq

ajansr, Ingiltere'nin Manchester Guardian'! ya da ter-ciime edilmiS olarak SoYyet Tass ajanslmn her

bir

yaymlna

ait

bilgiyi

araltl-rabilir. Bir

muhabir, bir hastahk iizerine, en gabuk ve

etkili

bigimde, sadece Amerikan mal&eme kayltlaflnt ve uluslararasl ubbi dergileri tarayabilmekle kalmamaKa, tiim diinyadaki me.slekda$laflnln dergiler ve gazet€lerde

yayn-lanan benzer gahlmalafl nr da izleyebilmektedtu(19)

ElekEonik

ileti$im

sisteminin gazetecilik

mesleli

agrstndan

nas

bA potansiyel

ta$ldglnl

anlayabilmek igin, veritabanl uygulamalannln,

onseki

zinci

yiizylldaki

bastm devriminin

getirdili

yararlafln bu yiizyda yanslmasl olarak gormek yararh olabilir. Bu sistem,

giinliik

ya da haftallk

stidi

yayn-lann yazadanna, habederini

yalnzca

"X"

kiEisinin ne

sdylediline

dayaldt-rarak

delil,

aynr zamanda gegmiqte olan bitenlerin ballamrnda ele

alarat

araEurmaya

dayandrmasnr sallamaktadr.

Haberin ballamsal olarak ele allnmasl

Alvin

Kemanln

yazlh metin-lerle

ilgili

gdrii$uyle cle birleEmektedir' Kernan'a gijre, baslm

kiiltiidiniin

ke-sin ilaretlerinden

birisi

metnin otantik

olmastdr.

Genel olarak kabul g0ren gorils,

yazft

olanm dogru oldugu ya da en azlndan diger didu kayrdara naza-ran daha

dofm

oklufudur.

Bt

gergegin saptamasl yapdrken, sayfaya

dokii-len dti$ince, sozctikler ya da diyaloglar birgok ki$i mrafindan okunur,

tekar

okunabilir ve

bir

goriig

iiretilebilt.

Basm i$i,

kililetin

olup-biten

bir

pyi ilk

kez gormesine ve iizerinde dii$tinmesine

izin

verir(20).

EleKronik veritabanlan, resmi kurulu$lafln ve gdrevlilerin elinde bu-lunan

bilgi

ve belgeleri gazete.ilerin hizmetine sunmakta&dar. Boylece,

ka-muolunu

ilgilendten

bir

konuda, durumu

eleldrmek

igin kullanrlabilecek olan gerekli

bilgiler

gazetecinin

elinin

altlnda bulunabilecektir'

Budin

iyimser

goriiElerin yanlnda, bilgisayar destekli gazeteciliBin mesleEe ve haber sunumuna

getirdigi

katk

ar heniiz tam olarak

bilineme-mekledir. Bir

gortip

gore; bilgisayar destekli gazetecilik eski klasik

gazete-cilik

anlalgrnm daha

iyi

araglarla yapllan

leldidir.

Bu gortiw g&e, toplanan

bilgilerin

nasll

toplandtll

konusunun, sonuqta ortaya

g*an

haberin kendisi ile

bn itgisi

yoktur(21).

Elektronik

vedtabanlan, Kuzey Amerika'daki haber merkezlerinde daha gimdiden kokten deliEim yaratnuq olan bilgisayar tabanh

Fknolojilerin

sadeci bir uzantrsrddar. Otomasyona gegmig

bir

gazete

iqletrnesindg

bil-gisayar terminanlleri, ekanlar, modemler, fakslar _Su anda

kullandmakhdr_

lar.

Gazete argivleri

hzla

"Eevrim igi(online) kiitUphaneleri" haline ged_

rilmiglerdir.

Buradaki etken,

elekronik

habederin ya da

bilgilerin

yeniden elden gegirilmesinin ve bunlara batvurmanrn daha etkili

olnasl

ile

el;kronik

depolama./saklamanln daha az sa''lda personel ve mekana

gerekinim

duy_ masrdlr.

m.

_{2I.YiJzyILD AGAzETEciLiK MESLEdi}

1970'lerden beri bilgisayar

teknolojilerinin

kullanrmrndati afirg, ge_ lecek yuzydda tiim ya$ntlruz1n _{bilgisayadrlaqacalrna dair inanct}

art[;ak-tadr.

Genel bilgisayar teknolojilerinin, hem basn

hem

televizyon yaynlan_ nrn aktanlmasr ve bu yayrnlann _{hazrlanmaslnda}

_getirdili

_kolayhklarla

bir-likte, bu teknolojilerin kullarrmmm basrn sekdrtinde

kagln

maz olacalr or_ tadadrr.

Gazeteler, 1960-1970

yrllan

arasmda,

elekronik

ileti$im araglannn

ilk

kez batrh

demokatik

toplumlafln yaEamrna _{girmeye baqiadtlr srralarda} birgok sorunlarla kargrlaEmrglardr. Gazeeler, ytiksek

rekab;e

dayanan bir_

yayn

endiisrrisi igerisinde olduklarmr

diigiiniirken,

zaman iqerisinde, goEu iilkede

kendilerini

tekelci

bir

yaplnln araglafl olarak bulmu

gt

l"(ZZ).

Ba['da,

1970'lerde

biiyiik

finansal ve endiisfiiyel

kize

giren gazete-ler,

elekronik

alanlndaki

yeli

teknolojilerin desreEiyle

hayatt;

kala;ilmiq_ lerdir. _{Boylece, gazercler yeni toplumsal roller ve goriigler edinmiglerdir(23)}

_

Kablo ve uydu yoluyla

yaynlann

_{haber merkezlerine ulagmaslndaki}

hz

ve tiim personel _{tarafndan okunabilir olmasr}

_bilginin

_dolaglmndaki bir-gok engeli ortadan

kaldrmaktadu.

Artk,

gazeteciledn

_kullindrkla

_iizel araglar eskiden

oldulu

gibi

kalr

ar ya da

alf

iqleyen rcleyazlm rerminalled

delildir.

Bunlann yerine, _{gazetecinin gevrim igi hattrna}

_balh

_{olan bilgisa_} yadanna

_sitekli

gegen elektronik

bilgi

akr$

vardr.

Gazete{i buntardan

iin_

sini

segebilir

ve isterse bu

bilgil

kaErda da

bastrabilir(24).

"Newsday"in kiittphanecisi Andrew

Ippolito,

1979 yrhnda arqivleri gevrim

igi

sistemine gegmeden dnce,

iki

kiitiiphanecinin bilinen kaynaklafl ve alalurrna yttntemlerini _{kullanarak ayda 50_60 talebe cevap} verebildikleri-ni, fakat qimdi

ayn

sayrda tatebi bir haftada karErlayabildiklerini soylemek-tedir(25).

Bir muhabirin bu malzemelerden birine ula$masl igin klasik haber

ar-livleri

en az

iki

ya da genel olarak bel tane Kitiiphane ba$ruru gorevlisi

ge-rekttmektedi(26).

Bu durumda, gorevliler personelin istegini kabul edecek,

a4iv

dosyalannm sralanna ya da

mikofllmlerin

kabinlerine gidecelq dogru olan

dosyay

veya

mikrofilmi

butacak, belgeleri muhabire gedrecek ve mu-habir de bunlan kendi masastna taqtmak zorunda

kalacaktr.

Klasik haber kiituphaneleri

biiyiik

maliyetlerle gailgmaktadflar.

Qa-lqanlafln

maliyeti

ve dernirbaglann kapladrklan a.lanlann bUyiikliigiinden tasarruf etme isteEi,

"Vu/Texl'

gibi,

i$i haberledn elektronik depolanmasl olan veri bankasr girketlerinin en Onemti dcari nedenidir(27).

Gazetecilerin gelecek ytizyrlda veri bankalanndan gok daha fazla ve

etkili

bigimde yaradanacaklannt ve bu

ille

ugraqan

kurulul

say$mrn

hlzla

anacalrnr tahmin etmek gilg

degildir'

Gelecelde bft gazetecinin hazrladlgl habel igin uzmanlann ya da

ilgi-li

kiqilerin alrzlanndan

bilgi

almaya galqmas ve haberini buna gore

olultul-masr gerekneyeceKir. Bilgisayar

allan

ve veri bankalan aracthglyla istedi-Ei bir konuda

depolanmg

tiim

bilgileri

alabilir ve bu bitgiler arasrndaki

ba!-lant

afl kuraralg

itgili

kiEi tarafindan

gizlenmil bile

olsa

gergeli

ortaya 9t-karmak uzere ip uqlaflnt edinebilir.

Politikac

ar, resmi

kumlullar,

siyasi

pat-tiler

vb. kurumlann banka hesaplaflnln bilgisayar

allan

yardmyla

dene e-nebilmesi ve olasr

bil

yolsuzlulu

ortaya glkarmak iizere kullamlmast bu aiandaki en garplcl dmeklerden

biridir.

Etektronik

iletilim

ve veritabanl teknolojilerinin gazeteciye

salladtlt

en bUyuk olanaklardan

biri bilgilerin

kamusalla$naslve

ula!

abilir

olmast-dr.

Gazetecilik alanlnda ontimiizdeki

yiizyllda

slkqa ba$vufulacak yon-temlerden birisi de bilgisayar destekli konferans verme

olacalfir'

Bu yontem yalnrzca gazetecilerin deEil tiim ara$tmacrlafln ve

bilim

adamlarmtn bagvu-racaEl yontemletden

btisidir.

Bu sistem cografi

olarat

daElnlk olan insan grupian arasrnclaki

iletitimi

sallamak ve

yapllaqtmak

amaclyla, depo

edil-mig

bilgileri

ve bilgisayarln kapasitesinin

illevini

kullanr.

Bu sistemde, ka-tllmak isteyen herkes

yazlclnn

bagh oldugx terminaline

oturu.

Bilgisaym'

her

tartllmann girdilerini

depo eder ve her

ka[hmcnln

terminaline

bilgiler

ulallnca,

yaaclda bu

bilgiler bas

tr(28).

Elekronik

iletiqim

ve

bilgisayar

tabanh

teknolojilerin

gazetecilik 229

alanmdaki

ilk

iti.inlerinden

bfti$i 1994 Mart aFnda piyasaya

grkar

an elekt-ronik gazetedir. Bu gazete, Amerika'nm AUanta kentinde piyasaya

siirtilmul-[iir.

Atlanta _{Journat Q} Consunrtion gazetesi tarafindan yayrnlanan gazeb,

Amerikahu

en buyiik

iki

elektronik _{mektup gebekesi ,,American Online,' ve} "Compuserve"

_aracrhlryla

_{okuyuculafl na}

_{ula$tlnlmakad[(29).}

"Gazetecilerin haberleri anlnda merkszlerine faksla iletmeye, ko$e yazarlannrn

yaalarnr

evlerinden yazr i$lerine gdndemeye

bagladklafl

gii-numtizdg

gmdilik

hayal gibi _{gdriinuyorsa da,} gazeElerimizi gazete bayiinin ya da kaprcrmrzrn elinden deEil,

bilgisayadanrnzn

printerinden _{-Usteiik de} yalnrzca _{istediEimiz sayfalafl- se4erek}

_alaca&mz

_{giinler pek}

_uzalta

_{gOriin_} mUyor"(30).

Bilgi teknolojileri,

"birgok qa$rtrq ve onemli

i$ler

eri goziirnterken aynr zamanda, gelilmekte olan iilkelerde

oldulu

gibi,

_{geligmi$, otomasyon}

ve

(robotlu

toplumlarda da yeni sorunlar yaratrnaktadr.

_Gehmi$

_Ulkelerde sorunlar,

bilgi

goplUEii, gtivenlik, _{ramamhk, karar verrne, yabancrlaqma}

_gibi

konularda yofunla$rken, geli$meke olan iilkeler bunlara ek olarak

ienroto-jik,

ekonomik,

hiltiirel,

siyaslhukuki

baEmftLk, ithal edilen

@holojinin

ig-levsel

kullanml

gibi

sorunlada kargr kar$ya

bulunmakadrlar',(31j.

Bilgisayar

reholojilerinin

onaya

g*ar&F

bh dig€r $orun ise, i$gUcii-niin az almasrna neden

oldulu

gorii$leridir. Bu gdriigere gdre, i9

yagimua

olurnlu kathlarda

buiunuken,

almr zamanda, emek-yogun

tetnotoiinin

ma_

fine-yogun

teknolojiye donii$mesiyle

birlikte,

milyonlarca insan

igsizlikle

kargr ka$rya kalabihnektedir(32).

Bilgisayar

_{teknolojisinin dim}

ya$am alanlannda kullanrlmasr, top_ lumsal yaqarrun _{kurallannl belirleyen hukuki diizenlemelerin de gdzden} ge-girilmesini goektirmektedir. Teknolojik geli$meleriD n€redeyse giinden

gii-ne

deg$iEi

bir dunyada biligim hukukunu ve

suglanu

ditzenleyen gahma_ lann gok gerilerde

kal&gr

gatriilmektedir. Bu dururnda,

,bili$im

siltederi

teknolojisindeki geli$nenin yan etkisi olarak, toplumun geleneksel sug

pkil-lednden ge$itli

bahn

ardan

farkhLk

gosteren yeni

bir

himinotoji ofusu,

yani

bililim

sugu olgusunu edindigini gdsteren ge$iui

faktorluin

mevcut

ol-dugu sdylenebilir. Yeni unsudardan

biri,

sugun gevresidir.... _{Diger bir yeni} unsur sugun siiresi ve zaman

boyutlandr.

Tamamiyle yeni otan bir unsur da mekan kavramldr. Biligim

sister

eri igerisinde, rcrminall€r ve bilgisayar _{$e_} bekesi, suglu ile "sug y€ri" araslnda

srnr$z

bir uzakhk varken sugun igt'enme-sine imkan _{saglamakadrr"(33 ).}

Ba$ka bh bakrq a$srna gbre, "bilgisayarlar Uqiincii

Drinyaillcl€rin-deki zengin-fakir farkml daha fazla

agr

$ur. Bunun temel

nedenleritrasn-da, boylesine ileri bir Eknolojinin yiiksek duzeyli bir eEidmden gegirilnesini guektirmesi ve iq yaSammda emek-yogun istihdam politikasmdan

bilgi-yo-lun

bir istimam

politikaslna

gegilnig

olmast yatrnaktadtr"(34)'

Bilgisayulann,

"insan dillutrcesinde ve eall$ma sist'eminde, sosyal yagamrndayabancrlalmaya yol aqabilecegi vb' sorular'(35) ortaya konan so-runlar igerisinde

belki

de en sosyolojik

olantdr.

Gazetecilik mesleEi, toplumun genel yaplslndan ayfl degedendirile' mez. Toplum igin ge{edi olan dim

dsEi$ir

er, yenilikler,

olunlu

ve olumsuz yonleriyle bu mesleEi de etkitemektedir. Bu durumda, genel bilgisayar

tek-nolojileri

ve

diler

bilgisayar tabantr

tetnolojile{in

6ne siirtilen zararh yonleri gazetecilik meslegi ve sektdru igin de gegerlidir.

SOI\ruQ

2l.yiizyrhn

ikinci

yansnd4

gazetelerin bugiinkU klasik olgUtlenme dpinden

v;

gbidukleri iqlevden gok daha farkh olabilecegini hayal edebilidz'

lie,

mekana-bilgisayar makinelerinin girmesi sonucunda'

"etkile$imli(inte-ractiv) sistem"in(36) bugiinun gazetel€rinin

illevini

goreceBi tahmin

edile-bilir.

iuglin

iilkemizde

kullan

an "teletext" uygulanasl bu sisFmin bir

biei-nidir.

Gaz€tecilik a$srndan, bu si$eme gore, her ki$isel bilgisayar

kullams-sr

ba$r oldulu

makezden

istedi$ bilgiyi

edinebilecek, ha$a kendisi de kat-krda bulunabilecektir.

Yeni

€lektonik

ileligim

tehikled,

gazetecil€rin artlk bu alanlarda uz-manla$ma$nt Sereldrmektedir. Bu nedenle, gazetecilik eEitimi veren

okul'

lann

gelecele yonelik geligrneleri izlemesi ve

bunlan

uyum saElamasl ge-rekmekt€dir.

Gazete i$teuneleri agtsrndan, yeni

iletigim teknolojilerinin

kullanrl-mas

otOutqa

yi*sef

maUyedeti gereKirmekt€dir' Bu dunrm, sektiirde

€kel-leqme

yaratmigtf

ve bu

egilimin

gerekli diizenlemeler yaprlma&kqa devam edecegi goriilmektedir.

Gazeteler agrsmdal, vuitabanr uygulamalannm alanlumm ve

etkin-liuerinin

artnasl g€rek

hz,

gerekse

fizilcel

mekan agrsndan yarmh olmugsa da onaya bagka

bir

soru

a[lmaktadr.

Bu soru, hemen her alanda depolanan

bu

bilgilerin

kotiiye kullanllmasl ve en

6ner

isi, bu

bilgilerin

ki$ll€rin mah-remiyetledne ve aizel ya$amlaflna

tecavti

saylhp

say

amayacagrdrr. Boyle-ce oftay4 ozel olarak gazetecilik mesleEi agrsrndan _9u temel nolca grkmakta_

dr;

gazeteciler belki de her zamankinden daha gok mesleki ahlaka sahip

ol-mall

ve entellektiiel olarak daha

iyi elitilmig olmahdrh.

Oyleyse, bu yeni

teknolojiler,

en azlndan gazetecilerin

egitimi

aglsmdan, sosyal

bilimlerin

toplumsal ya$amtmtzda geri plana

_at

masrnr gerektirmemekte, aksine gii_ niin kosullanna g6re daha gok bagvuu.lmasrnl

gerehtmektedir.

Yine, genel olarak

elekronik

iletiqim reknolojilerinin yaraabilecegi sorunlarla

ilgili

olarak "kent yagamrnda zaten

ballam$

olan yalDrzhF arttra_ bilecek, bireylerin kapsiiller halinde, telefon, fats, sinema oyun, e$ence vb.

biitiin ihtiyaglaflnl

evlerinden

g

xnadan gidermelerini saglayabilecek

oiat

bu teknolojiye

hazr

mryz?"

sorusu

sorulmakadr(37).

Gazetecilik alamnda en gok sorulan sorulardan

btisi,

klasik anlamda g^zelelerin birgiin ortadan

kalhp

kalknayacaEldr.

Bir gdriiF

gore,

teknolo-jik

yeniliklere raEmen, kaglt tizerindeki gazeEnin

bir

elli

yd daha

varhltm

siirdiirebilecegi soylenebilir(3 8).

John Naisbin, reknolojilerin higbir zaman diiz bh gizgide ilerlemedi_ Eini, insani

fakorler

nedeniyle daima

bir takm

zigzaglann ya|andlglm tine

siirmekedir. Naisbitt,

kaEtt Uzerindeki gazetenin bir haber paketi olmanrn dtesinde,

bir

insan

ilitkileri

yumagr

oldulunu

s6ylemektedir(39).

Bilgisayadar gazetecilik mesleEine,

bilginin

gok daha

hzll

gok daha etkin bigimde kullamlabilmesi olanalrnr vermi$dr.

Bilgiler

bundan bityle da-ha

kullamlabilir

ve daha kolay erigilebilir

olmaktadr.

Gazete

illetmelerinin

tiim fonkiyonlan

bilgisayar otomasyonu sayesinde optimum bigimde kulla_

nllabilmekedir.

Haber

igin

bilgi

taramasr yapmaktan, _sayfa mizanpajlna, ilan ve reklarnlann tasaflnndan, _{finans sorunlaflnln gozUmiine kadar her uy_} gulamada, bilgisayarlar, insanlann emri altrnda insanlardan daha edrili gatr_

Fbilmekedirler.

Her

tekrolojik

yenilikre olduEu gibi, bilgisayar

tel

olojisinde de bazr olumsrz ydnler yer almaktadr.r. Yapdmasl gereken, teknolojinin ttimden red_

di

defil,

olumsuz ydnlerinin _{saptanmasr ve gideritmesidir. Gazetecilik mes_} leginde gal$anlar, arub daha fazla aHaki sorumlulula sahip olmah, yi.izytize insan

iliqkileriniD

ve ileti$im bigimterinin gazerccilik

mesleli igin

yine de gegerli olacaglnl unutmamahdrlar.

DiPNoTLAR

(1 _)Jacquetta

MEGARRY,

Irside Informationi

Computers' Cornrnunics'

tions

and

People, London:Bdtish Broadcasting Corporation, 1985, s.9.

(2)

A.g.e"

s.9.

(3)

Emin D.

AYDIN,

"Biliqim

Toplumu",

Marnrara

tretiSim

Dergisi'

sa'

yr:4, lstanbul:Cem Of$et, 1993, s.57.

(4)

A.g.m.,

s.57.

(5) Emin D.

AYDIN, Bilgi

Biltuni ve

Kitle

hetiSimi'

Istanbul:

EDA

Yayrm-crhk

A.$.,

1989, ss.17-20. (6) A.g.e., s,18. (7)

A.ee"

s.18. (8)

A.gc.,

s.19. (9)

A.g.e"

s.16.

(10)A.g.e.,s.16...

_{_}

it t) sk".

ooEan cUCELOGLU,

yuniden

insan insana,4.Basrm, istanbul: Remzi

Kitabevi,

1,993,ss,231-232.

(12)AYDIN,

Bilgi Bilimi

ve

Kitle iletigimi,

s.16. (13)

MEGARRY,

A.gf"

s.9.

(14) Tom KOCH, Journalisrn

for

the 21st Century, U.S.A.: Preager, 1991' s.63. (15) A.g.e., s.63. (16) A.g.e., s.64. (17)

MEGARRY,

A.ge'

s.31. (18) KOCH,

A.ge.'

s.65. (19)

A.g.e"

s.65.

(20) Bu goru$ler igin bkz., A.8.€., s.67 (21) A.g.€., s.63.

(22) Bkz. Anthony SMITH, Goodbye

Gutenbery

Oxford: Oxford

Univu-sity Press, 1980, s.318'

(23) A.g.e., s.318.

(24) KOCH,

As.e"

ss.30i-302 (25) A.g.e., s.303.

(26) A.g.e., s.303. (27) A.g,e., s.303.

(28)

_E;in

D.

AYDIN,

"Bitgisayu

Destekli Konferans",

M.u. Iktisadi

ve

idari Bilimler Fakiiltesi

Dergisi,

saytl-Z,

1993'ss.2o-24'

(29)

"llk

Elektronik

Gazete Piyasada"'

Hiirriyet

Gazet€si, 18

Mart

1994'

(30) gengiil

_OARKAN,

"Bilgisayar ve [eti$im',,

_Msn

!ar.

iteridm

D,ergi_

si

sayr:3, Istanbul: Cern Ofset, 1993, s.151.

(3 1 _{) Ateg}

VURAN,

"Orta Asya

Tiirk

_{C\mhuriyetleri Oniversiteleraas}

_{leti_}

gm

_Agf',

yayrnlanmam{

tebliE,

1993, s.l.

(32) Bkz. Yasemin G.

h,lCEOdLU,

',Bilgisayar ve lnsan yaEamr _Uzerine Bazr

Etkileri",

Marnrara

ilcdqim

Dergisl

sayr:3, CemOfset, 1993, ss.l41-142.

(33) Ernin D.

AYDIN, Biligim

Suglan ve

Hukukum

Girb,

Ankara:

Dorut

Yaynlafl,

1992,

s.l51.

(34)

INCEO6LU,

Ag.n,

ss.142-143. (35)

_o4RKAN,

_{A.g.m., s.l52.}

(36) Emin D.

AYDIN,

Biligim

Sistemleri

_{Siiztiilii Bitgbayer Bilgi lrtem}

..ve

Telekomiinikasyon,

Ankara:

Domk

yaynlan,

s.326. (37)

_OARKAN,

_Ag.rn.

_s.156.

(38)

Dr.

Haluk _{$ahin,in bu}

_Sdriilii

_{igin bkz.,}

_OzSRKAN,

_{A,g.m., s.156.} (39) Bkz.

oARKAN, A.gn.,

s.156.