GAZETECILIK VE GAZETECI

GAZETECILIK VE GAZETECI

Öğr. Gör. Gül Keçelioğlu

GAZETECILIK VE GAZETECI



«Gazetecilik nedir?», «Gazeteci kimdir?» sorularına verilmiş çok çeşitli yanıtla karşılaşmak mümkündür. Her tanımlama girişiminin, tanımlamaya çalıştığımız mesele hakkında sınırlı bir yaklaşımı beraberinde getirmesi ile ilgili daha önceki derslerimizde yaptığımız tartışmaları aklımızda tutarak bu soruya kısa ve kapsayıcı bir yanıt vermeye çalışalım.



Gazetecilik, halkın haber alma gereksinimini karşılamak üzere haber malzemesi sayılan enformasyonun toplanması, analiz edilmesi, habere dönüştürülmesi ve yayımlanması işlemlerini içeren bir meslektir.



«Gazeteci» terimi ise bu pratiğin çeşitli aşamalarında çalışanların tümünü içerse de daha çok enformasyon toplayıp bu enformasyonu haber

malzemesine dönüştüren kişiler için kullanılır.

GAZETECILIK PROFESYONEL BIR MESLEK MIDIR?

 Bir pratiğin profesyonel bir meslek olarak tanımlanabilmesinin ön koşulu olarak, o mesleğin eğitimini alıp diploma edinmiş kişilerin mesleği icra edebilmesini ve her meslek üyesinin ilgili meslek odasına üye olmasını zorunlu gören yaklaşımlara göre gazetecilik profesyonel bir meslek olarak görülmemektedir.

 Bu tartışmayı bir yana bırakarak gazeteciliği bir meslek olarak değerlendirirsek, bu pratiğin bir meslek sayılması için neler gerekir diye düşündüğümüzde en azından aşağıdaki kriterleri

karşılaması gerektiğini söyleyebiliriz.

 Sistemli bilgi ve becerilere dayanması

 O pratik aracılığıyla toplum için yararlı mal ve hizmet üretilmesi

 Yasal olarak ya da yaygın kabul gören meslek örgütlerince belirlenmiş mesleğin profesyonel ilke ve standartlarının olması

 Mesleği icra edenlerden hak ve sorumlulukları içeren bu ilke ve standartlara uygun davranması

GAZETECILIKTE ETIK ILKELER



Gazeteciliğin de bir meslek olarak dayandığı profesyonel standartlar ve ilkeler bulunmaktadır.



Bu ilke ve standartların içeriği hakkında ya da uygulanabilir olup olmadığı hakkında çok çeşitli yaklaşımlar bulunmaktadır.



Bu ilke ve standartlar gazetecilerin hakları ve sorumlulukları ile ilgilidir.



Hak ve Sorumlulukları içeren ilke ve standartlar «etik» çerçevesinde ele alınır.



Gazetecilerin hakları evrensel insan hakları, çalışan hakları ve mesleki haklar çerçevesinde değerlendirilir.



Sorumluluklar ise gazetecinin sorumlu olduğu kişi ya da gruplara yöneliktir.

Gazetecinin haber kaynaklarına, halka, devlete, ülkenin yöneticilerine, çalıştığı kuruma, patrona, meslektaşlarına, topluma karşı çeşitli sorumlulukları

bulunmaktadır.

GAZETECILIKTE ETIK ILKELER

Gazetecilik etiği ile ilgili ulusal ya da uluslararası farklı bir çok kurum tarafından hazırlanan bir çok farklı metin bulunmaktadır. Yıllar içerisinde yeni gelişmelere göre bu metinler güncellenebilmektedir. Aşağıda kapsamı, etkisi ya da ilk olmaları bakımından önemli olan bazı uluslararası ve ulusal kuruluşların yayımladığı metinler

sıralanmıştır.

 Uluslararası Gazeteciler Federasyonu 1954 yılında Bordo Bildirge adıyla bilinen «Onur Kuralları ve Yasası»nı benimsemiştir.

 1971 yılında Avrupa Ekonomik Topluluğu’na (Şimdiki Avrupa Birliği) üye ülkelerin gazeteci sendikaları Münih Bildirgesi adı altında yayımladıkları bildirgede içerik bağımsızlığı üzerinde önemle durarak, sadece

meslektaşlarının otoritesini kabul edeceklerine vurgu yapmışlardır.

 1978 yılında Birleşmiş Milletler’e bağlı bir kuruluş olan UNESCO’nun haberlerin serbest dolaşımı ve basın ahlakı konusundaki girişimleri sonucu «İletişim Araçlarının İlkeleri Üzerinde Bildirge» kabul edilmiştir. Ancak bu metin de ne bir anlaşma, ne bir konvansiyon ne de bir yasadır.

 Türkiye’de 1988 yılında kurulan Basın Konseyi yine aynı yıl 16 maddelik «Basın Meslek İlkeleri»ni yayımlamıştır.

 1998’de Türkiye Gazeteciler Cemiyeti Yönetim Kurulu «Türkiye Gazetecileri Hak ve Sorumlulukları Bildirgesi»ni kabul etmiştir.

 1999 yılında Doğan Yayın Holding «Doğan Yayın İlkeleri» başlığı ile kendi yayın ilkelerini ilan etmiştir.

ETIK ILKELER KONUSUNDA ORTAK BAZI TEMALAR



Tarafsızlık (nesnelliğe yaklaşma)



Basın özgürlüğü



İçerik bağımsızlığı



Haber kaynaklarının gizliliği



Mesleki sırlara saygı



Özel hayatın gizliliği



Kişisel çıkarların reddi



Başkasının yapıtını kendine mal etmeme



İftira, hakaret ve kötülemeden sakınma



Düzeltme ve cevap hakkına saygı



Mesleki davranış ve meslektaş ilişkileri



Haber ve yorumun belirgin şekilde ayrıştırılması



Halkın gerçeği öğrenme hakkı

TARAFSIZLIK ILKESI

 Daha önceki derslerimizde gazeteciliğin profesyonel ilkelerini eleştiren kimi kuramsal yaklaşımlar üzerinde durmuştuk.

 Bu ilkeler içinde en tartışmalı olanı «tarafsızlık» ilkesidir.

 Çeşitli kuramsal yaklaşımların ortaya koyduğu gibi hem yapısal yanlılık hem de dilin değerlerle yüklü bir sistem olması nedeniyle gazetecilikte sarih bir tarafsızlık mümkün olmayabilir. Ancak bu gazetecinin kendisi ya da uzantılı başka odakların çıkarlarına odaklı tarafgir habercilik yapmasını meşrulaştırmaz.

 Gazetecinin tarafsız olamadığını ya da olamayacağını söylemek gazetecinin tarafgir olmasını

gerektirmez. Tarafgirlik mesleği propaganda, tanıtım, pazarlama ya da halkla ilişkilerden farksız bir faaliyete dönüştürür.

 Gazeteciliğin propaganda, tanıtım, pazarlama, halkla ilişkiler gibi faaliyetlerden bir farkı olacaksa, gazeteci gazeteciliğin yaşayan bir meslek olmasını istiyorsa, haberini yaptığı olaylar ve durumlarla arasına mesafe koymayı becerebilmeli ve tarafgir olmamalıdır.

 Gazeteci olgulara dayalı haber yapmalı, haberinde kendi yorumuna yer vermemeli, haberinde teyit edilmemiş yalan ya da yanlış bilgiler yer almamalı, konunun tüm taraflarına söz hakkı tanınmalı.

İÇERIK BAĞIMSIZLIĞI



İçerik bağımsızlığı da en çok tartışılan gazetecilik ilkelerinden birisidir. Haberlerin oluşturulmasında ve aktarılmasında medya sahipliğinin müdahalesini sınırlamayı, içerik üzerinde bağımsız gazetecilerin söz sahibi olmasını ifade eden içerik

bağımsızlığı, bağımsız gazetecilerin ve meslek örgütlerinin savunduğu bir ilkedir.



Uzmanlaşmaya dayalı rutin profesyonel gazetecilik pratikleri, medya-siyaset- ticaret ilişkilerinin biçimlendirdiği çalışma ortamı, medyada yoğunlaşmanın artması, çalışma koşullarının zorluğu, meslek örgütlerinin güçsüzlüğü içerik bağımsızlığının sağlanmasını güçleştirmektedir.



İçerik bağımsızlığını sağlamada güçlü meslek örgütleri ve güçlü bağımsız

gazeteciler çok önemli olanaklar sağlar. Yeni medyanın sunduğu kimi olanaklarla

sürdürülen alternatif gazetecilik pratikleri de içerik bağımsızlığı ile ilgili sorunları

aşmak konusunda önemli olanaklar sunmaktadır.

21. YÜZYILDA GAZETECILIĞIN DURUMUNA ILIŞKIN KAVRAMLAR

 Artan Yöndeşme

 Artan Tabloitleşme

 21. Yüzyılda Savaşlar, Savaş Gazeteciliği, Haber Yönetimi (News Management), İliştirilmiş Gazetecilik (Embedded Journalism)

 Otoriter Yönetimlerin Basına Müdahalesinin Artması

 Propaganda Savaşları ve Gazetecilik

 Post-truth, Manipülasyon, Dezenformasyon, Misenformasyon, Fake News vb. Kavramlar

 Gazetecilik ile Halkla İlişkiler, Propaganda, Pazarlama Gibi Etkinlikler Arasındaki Ayrımın Flulaşması

 Yeni Medya ve Bunun Geleneksel Gazetecilik Pratiklerini Sarsması

 Yeni Teknolojilerin İstihdama Etkileri ve İşsiz Kalan Gazeteciler

 Çoğulculuk, Katılımcılıkla İlgili Talepler ve Yeni Medyanın Sunduğu İmkanlar

 Gazetecilik Yapmanın Kendisinin Bir Aktivizme Dönüşmesi

 Alternatif Gazetecilik Pratikleri (Aktivist Gazetecilik, Gazetecilik Aktivizmi, Yurttaş Gazeteciliği, Hak Gazeteciliği, Barış Gazeteciliği vb. Kavramlar)

 Gazetecilerin Çalışma Koşullarının Dönüşmesi (İstihdam, Gelir, İş Tatmini, Meslek Örgütleri)

YENI MEDYA VE

GAZETECILIĞIN GELECEĞI

Ders kapsamında okuduğumuz “Gazeteciliğin Geleceği” başlıklı makalede James Curran,

gazeteciliğin dönüşümünü ve bu dönüşümün “kriz mi yoksa iyi yönetilmesi gereken bir geçiş süreci mi” olduğuna yönelik bir takım kötümser ve iyimser yaklaşımları ele almaktadır.

Curran’a göre gazeteciliğin derin bir krizde olduğu iddiasına karşın haber medyasının rönesansını ilan edenlerin savunduğu üç merkezi argüman şunlar:

 İnternetin eski gazeteciliğin kalitesini zenginleştirdiği, eski haber medyasının hikayeleri doğrulayabilme konusunda daha iyi olduğu, internetin çok çeşitli bakış açıları ve içgörüler sunduğu

 Web tabanlı gazeteciliğin gelişip olgunlaşmasının geleneksel haber medyasının düşüşünü engellediği

 Eski ve yeni gazeteciliğin iki dünyasının çok yönlü bir sinerjide bir araya gelerek ağ gazeteciliği biçimini aldığı, teknolojik gelişmelerin gazeteciliğin geleneksel pratiklerini sarsmasıyla çoğulcu ağ modeline geçildiği, yukardan aşağı gazetecilik yerine aşağıdan yukarı gazeteciliğin yaygınlaştığı

YENI MEDYA VE

GAZETECILIĞIN GELECEĞI

Curran bu argümanları fazla iyimser bulmakta ve çeşitli araştırmalara

dayanarak eleştirmektedir. Curran yukardaki argümanları haber odasında işten çıkarmaların artmasına karşın haber platformlarının genişletildiğini, gazetecilerin 24 saatlik haber döngüsü içinde daha az zamanda daha fazla haber üretmek için yoğun bir baskı altında olduklarını, bunun “yaratıcı

yamyamlığı” teşvik ettiğini, gazetecilerin bu ortamda denenmiş ve test edilmiş haber kaynaklarının kısıtlı havuzuna daha fazla bağımlı hale

geldiklerini, beklenenin aksine gazetecilerin ofise daha fazla bağımlı hale geldiklerini, rutin ve kopyala-yapıştır tarzı gazeteciliğin arttığını, internetin editöryal çeşitliliği desteklemediğini, hala geleneksel kaynakların yaygın olarak kullanıldığını, sosyal paylaşım sitelerinin egemen medya tarafından belirlenen haber gündemine yanıt verme eğiliminde olduğunu, dolayısıyla aslında yeni medyanın geleneksel gazeteciliğin düşüşünü telafi

edemeyeceğini söyleyerek eleştirmektedir.

YENI MEDYA VE ALTERNATIF GAZETECILIK PRATIKLERI

 Yurttaş gazeteciliği

 Hak odaklı gazetecilik

 Barış gazeteciliği

 Aktivist Gazetecilik

 Gazetecilik Aktivizmi

YENI HABERCILIK

ARAYIŞLARI VE ALTERNATIF ETIK ÖNERILER

 Ders kapsamında okuduğumuz Sevda Alankuş tarafından kaleme alınan “Yeni Habercilik Arayışları:

Hak Odaklı Habercilik, Yurttaş Gazeteciliği, Barış Gazeteciliği” başlıklı makalede hak odaklı

habercilik, barış gazeteciliği ve yurttaş gazeteciliğini tartışırken Alankuş sadece etik olarak değil politik olarak da sorumlu gazetecilik yaklaşımını önermektedir.

 Yazar politik olarak sorumlu gazetecilik ifadesi ile farklılıklarından ötürü ayrımcılığa uğrayanlara karşı sorumlu bir gazetecilik faaliyetini ifade etmek istediğini söylemektedir.

 Yazar hak odaklı haberciliğin, hak ihlallerini haber yapıp takip etmeyi, haberleri ötekiler lehine odaklı kılmayı, haber yaparken hak ihlali yapmamayı, haklar konusunda bilgilendirici ve hakların kullanımı konusunda da cesaretlendirici habercilik yapmayı içerdiğini ifade ediyor.

 Yurttaş gazeteciliği ile haber kaynağı olarak sıradan yurttaşın merkeze alındığı, ekonomik politik seçkinler lehine değil yurttaş lehine haber içeriklerinin oluşturulduğu, yurttaşlık hakları ve

sorumlulukları alanına giren her şeyin haber yapıldığı, yurttaşların kendi sorunlarını çözmek üzere teşvik edildiği hatta yurttaşın haber yapıcısı olduğu bir gazetecilik pratiği önerilmektedir.

 Savaş gazeteciliğinin seçkinler, propaganda ve sonuç/zafer odaklı olmasına karşın barış

gazeteciliğinin sıradan insan, «doğru», süreç ve çözüm odaklı olduğunu ifade eden yazar şiddeti kışkırtan bir gazetecilik yerine barışı ve çözümü kolaylaştıran bir gazetecilik pratiği önermektedir.

KAYNAKLAR



Temel Gazetecilik, Oya Tokgöz, İmge Kitabevi Yayınları



“Gazeteciliğin Geleceği” James Curran, Yeni Medya ve Gazetecilik, Ed: Himmet Hülür ve Cem Yaşın, Ütopya Yayınevi



“Yeni Habercilik Arayışları: Hak Odaklı Habercilik, Yurttaş Gazeteciliği, Barış Gazeteciliği” Sevda Alankuş, Gazeteciliğe

Başlarken: Okuldan Haber Odasına, Haz: Sevda Alankuş, IPS İletişim

Vakfı Yayınları